کودکان امروز، مادران و پدران فردا هستند و باید مسئولیت زندگی آینده را بپذیرند. برای ایجاد این آمادگی باید از دوران کودکی شروع کرد؛ دوره‌ای که شخصیت افراد در آن شکل می‌گیرد و برای ورود به دنیای بزرگسالان آماده می‌شوند. همه ما می‌دانیم که پذیرش مسئولیت، کار آسانی نیست و به آموزه‌ها و مهارت‌های مختلفی نیاز دارد. فکر می‌کنید برای داشتن کودک مسئولیت پذیر چه کارهایی می‌توانید انجام دهید؟ و چطور می‌توانید او را بدون اینکه از دنیای معصوم و کودکانه‌ی خود فاصله بگیرد، برای یک زندگی مفید در آینده آماده کنید؟
با ایده آل مگ همراه باشید تا با هم چند روش کاربردی برای داشتن کودک مسئولیت پذیر را مرور کنیم. مطمئن باشید که به کار بردن این روش‌ها، وظایف سختی روی دوش کودکان شما قرار نمی‌دهد، اما در عوض، آن‌ها یاد می‌گیرند که در چهارچوب‌های شخصی خود به پاره‌ای از محدودیت‌ها و قوانین، پایبند باشند.
نوع مسئولیت براساس توانایی کودک
در نگاه کلی مسئولیت دادن در کودکی در حقیقت تمرین مسئولیت‌پذیری در آینده است. بنابراین از این نظر می‌توان آن را یک بازی جدی در عرصه‌ی خانواده محسوب کرد. با این حال، ارائه‌ی چنین مسئولیت‌هایی به کودکان یک نیاز محسوب می‌شود تا به مهارت‌های مختلف توانمند شوند.
از یک سو خیلی از کودکان، مسئولیت پذیری را دوست دارند. آن‌ها مایلند به والدینشان کمک کنند که این کار را انجام دهند. از سوی دیگر کودکانی که مسئولیت به آن‌ها واگذار می‌شود، در آینده، در نقش‌های مختلف اجتماعی بهتر ظاهر می‌شوند، بنابراین دادن مسئولیت به آن‌ها یک کار مثبت محسوب می‌شود.
اما چه کارهایی می‌توان در سنین کودکی به این دسته از بچه‌ها محول کرد؟
به طور طبیعی کودکان سه تا هشت سال یا حتی بیشتر، نمی‌توانند خیلی از مسئولیت‌ها را در زندگی خانوادگی و غیرخانوادگی بپذیرند. کودکان، توانایی انجام بسیاری از کارها را ندارند، بنابراین نمی‌توان مسئولیت‌های بزرگ به آن‌ها داده و کارهای بزرگ از آن‌ها خواست. برای کودکان مسئولیت پذیر، باید کارهایی در سطح و قدرت خودشان در نظر گرفت و میزان توانمندی آن‌ها را در انجام مسئولیت‌ها سنجید. سخت‌گیری در این زمینه می‌تواند کودک شما را دلزده و خسته کند، بنابراین مسئولیت محوله باید متناسب با سن کودکان باشد. به علاوه، باید در ارائه‌ی این مسئولیت‌ها، کودکان را راهنمایی کنید و از راه دور بر عملکرد آن‌ها نظارت داشته باشید.
جمع آوری اسباب بازی‌ها پس از پایان بازی، گذاشتن لباس‌های کثیف در ماشین لباسشویی، چیدن ظرف‌ها روی میز، تا کردن لباس‌های شخصی، گردگیری و مرتب کردن رختخواب، همگی از کارهای ساده‌ای هستند که می‌توانید در این باره انجام دهید.
نکات کاربردی تربیت کودک مسئولیت پذیر
در اینجا به چند نکته کاربردی و مفید برای تربیت یک کودک مسئولیت پذیر می‌پردازیم. با توجه به این نکات، کیفیت ارتباط خود با کودکانتان را افزایش دهید.
زندگی جداگانه
کودکان در محیط خانه باید احساس کنند که در عین تعامل با والدین و اعضای خانواده، زندگی جداگانه‌ای دارند. این موضوع باعث می‌شود که آن‌ها راحت‌تر با پذیرفتن مسئولیت‌ها کنار بیایند. زندگی جداگانه باعث می‌شود که آن‌ها برخی از مشکلات خود را به تنهایی رفع کنند تا در بزرگسالی بتوانند استقلال بیشتری داشته باشند و کمتر محتاج دیگران شوند. البته در همه‌ی این شرایط، والدین باید در کنارشان باشند و به تدریج مسئولیت‌های کوچک را به آن‌ها واگذار کنند.
نوشتن برنامه
کودکان برای مسئولیت پذیری نیازمند یک برنامه هستند. اگر این برنامه توسط خود آن‌ها نوشته شود این کار می‌تواند مقدمه‌ی حس مسئولیت پذیری را در وجودشان فراهم کند. بچه‌ها معمولا در روزهای نخست اجرای برنامه، بهتر و منظم‌تر آن را انجام می‌دهند و ممکن است مثل خیلی از کارهای دیگر، در روزهای آینده کمتر به آن توجه نشان دهند. برای این منظور، باید مسئولیت‌های کمتر و مطابق با توانایی‌هایشان به آن‌ها داد تا بتوانند آن را اجرا کنند.
مسئولیت‌های گام به گام
هرچند خیلی از کودکان تمایل دارند مسئولیت‌های مختلفی در خانواده بپذیرند، اما ممکن است در انجام آن، زودتر از حد انتظار شما خسته شوند. کودکان بیش از هر چیز، تنوع را دوست دارند و تمایل دارند به سرعت نوع بازی و فعالیت‌ها را عوض کنند. برای رفع این مساله باید به تدریج به آن‌ها مسئولیت داد و از هرگونه سخت‌گیری در انجام آن هم خودداری کرد. این کار باعث می‌شود تا آن‌ها بر اساس تمایلات‌شان این وظایف و کارها را به بهترین نحو انجام دهند. با محبت از کودک‌تان بخواهید که کارها و مسئولیت‌های خود را به درستی انجام دهد و برای انجام آن هم فرصت کافی بدهید.
پاداش به کودکان را فراموش نکنید
انجام درست مسئولیت‌ها می‌تواند پاداش داشته باشد اما نباید طوری این پاداش‌ها به کودک داده شود که او تصور کند در مقابل هر کاری باید پاداش دریافت کند. توجه داشته باشید که این مساله می‌تواند به یک رویه تبدیل شود و مساله‌ی مسئولیت پذیری را به حاشیه ببرد.
محبت به کودکان
محبت به کودکان را هرگز فراموش نکنید. با محبت و مهربانی از کودکان بخواهید مسئولیتی را قبول کنند و آن را به درستی انجام دهند. هرگز کودکان را برای قبول مسئولیت تحت فشار قرار ندهید. این عمل، آن‌ها را از مسئولیت پذیری گریزان می‌کند، هرچند که مسئولیت محوله را هم انجام دهند!
امکان اشتباه
کودکان در انجام مسئولیت‌ها می‌توانند اشتباه کنند و خسارت وارد نمایند. این موضوع حتی در مورد بزرگ‌ترها هم صدق می‌کند و هر کسی ممکن است اشتباه کند. در چنین مواقعی حتی می‌توانید کودکان را در آغوش بگیرید و آن‌ها را نوازش کنید تا مسئولیت پذیری را یک کار بسیار سخت و نشدنی تصور نکنند. هراس کودک از مسئولیت پذیری می‌تواند تاثیرات منفی‌اش را در زندگی آینده او برجا بگذارد.
همیشه از کلمات مثبت استفاده کنید و الگوی خوبی باشید
کودک در سنی است که هر رفتار شما را تحت‌نظر دارد. واژه‌های مثبت شما را به عنوان تایید کار خود قلمداد می‌کند و کلمات منفی را به عنوان نارضایتی شما از عملکردش تصور می‌نماید. آن‌ها پس از پذیرفتن مسئولیت، بیش از پیش به کمک و راهنمایی شما احتیاج دارند. چنانچه این کمک‌ها به هر دلیلی انجام نگیرد، می‌تواند اشتباهات کودک را بیشتر کند و در نتیجه، حس خوبی از مسئولیت پذیری در ذهن او شکل نگیرد.
برای داشتن یک کودک مسئولیت پذیر، هرگز به زبان آوردن واژه‌های مثبت و شادی‌بخش را از کودکانتان دریع نکنید و آن‌ها را در فواصل مناسب به گوش فرزندان‌تان برسانید. نکته‌ای که در این زمینه وجود دارد این است که این تاییدها و حتی نارضایتی‌ها نباید نمایشی باشد، بلکه باید این تاییدها در مقابل یک کار مثبت بیان شود تا کودک در انجام کارها و مسئولیت‌ها، دقت لازم را انجام دهد. دادن مسئولیت به کودکان باید بدون فشار مالی و عاطفی باشد. ضمنا کودک باید در پذیرش این مسئولیت کاملا مختار باشد. کودک باید در پذیرفتن این مسئولیت‌ها حس مشارکت و مهارت‌آموزی را تجربه کند و در پایان هم احساس مهم بودن در نزد خانواده و حتی بستگان به او دست بدهد.
کمک به دیگران را به کودک خود بیاموزید
آموزش این مهارت را می‌توانید از چهاردیواری خانه شروع کنید. از او بخواهید که در نظافت خانه یا آماده کردن سفره‌ی شام به شما کمک کند. کودکان بزرگ‌تر می‌توانند یاد بگیرند که در انجام تکالیف به خواهرها یا برادرهای کوچک‌تر خود کمک کنند. فراموش نکنید که خود شما بزرگ‌ترین و موثرترین الگو برای او هستید، بنابراین هنگامی که به یک فرد مسن برای رد شدن از خیابان کمک می‌کنید، وقتی به یک فرد نیازمند، غذا می‌دهید و یا حتی وقتی در را برای کسی که دستانش پر است، باز می‌کنید، کودک شما هم از تک تک این رفتارها الگوبرداری کرده و در آینده به کار خواهد بست.
بیشتر بدانید: راه های افزایش اعتماد به نفس در نوجوانان چیست؟
نوع مسئولیت بر اساس سن کودک
واضح است که برای مسئولیت دادن به کودک باید شرایط سنی او را در نظر بگیرید؛ برای مثال، سطح توقعات شما از یک کودک ۹ ساله بسیار متفاوت از یک نوجوان ۱۵ ساله است. به همین دلیل، به تدریج دامنه‌ی فعالیت‌ها و وظایف محوله به او را افزایش دهید. در ادامه، یک تقسیم‌بندی سه‌گانه بر اساس سن و سال آمده است که به شما کمک می‌کند یک دیدگاه کلی نسبت به این موضوع داشته باشید. فراموش نکنید که بهتر است کودک در هر مرحله، مسئولیت‌های محوله را به خوبی بیاموزد تا آمادگی ورود به دوره‌ی بعدی را داشته باشد.
سن ۶ تا ۹ سال
بین سنین ۶ تا ۹ سال می‌توانید این مسئولیت‌ها را از فرزند خود بخواهید:
- در انجام کارهای ساده‌ی خانه مثل آماده کردن سفره‌ی غذا یا مرتب کردن اتاق پذیرایی به شما کمک کند.
- تکالیف مدرسه‌اش را خودش انجام دهد و از شب قبل کیف مدرسه را آماده کند.
- لباس‌هایش را مرتب کرده و درست نگهداری کند.
- در این بازه‌ی سنی می‌توانید کودک خود را برای یادگیری یک مهارت مورد علاقه‌ی او به کلاس فوق‌برنامه بفرستید.
- کودک باید بتواند یک میان وعده‌ی ساده مثل ساندویچ خانگی یا یک غذای ساده را برای خودش درست کند.
- اتاق خودش را مدیریت کند؛ مثلا خود کودک تصمیم بگیرد که دکور اتاقش را کجا بگذارد یا چه چیزی به دیوار بیاویزد. (البته به طور غیرمستقیم به این موارد نظارت داشته باشید.)
- مدل موهایش را با توجه به استانداردهای معمول انتخاب کند.
- اینکه تصمیم بگیرد بعد از انجام تکالیف مدرسه، وقت آزاد خود را چطور بگذراند.
- اینکه یاد بگیرد با پول ماهیانه‌ی خود چه چیزهایی بخرد.
- و اینکه ورزش یا فعالیت بدنی مورد علاقه‌ی خود را انتخاب کند و آن را انجام دهد.
سن ۱۰ تا ۱۲
در این بازه‌ی سنی، ضمن در نظر گرفتن تمام موارد قبلی، این موارد را هم می‌توانید به دایره‌ی مسئولیت‌های او اضافه کنید:
- نظافت شخصی خود را بر عهده بگیرد؛ مثلا ناخن‌هایش را خودش بگیرد و موهایش را مرتب نگهدارد.
- کودک در این سنین می‌تواند تنها ماندن در خانه را تجربه کند. البته برای این کار، محدودیت‌هایی برایش تعیین کنید و از او بخواهید که به آن‌ها پایبند باشد.
- می‌تواند با دوستانش در محله تفریح و بازی کند؛ البته با این محدودیت که خیلی از خانه دور نشود.
بیشتر بدانید: هر آنچه که باید درباره دوران بلوغ پسران بدانید
سن ۱۳ تا ۱۵
در این بازه‌ی سنی علاوه بر موارد پیش گفته، محول کردن این مسئولیت‌ها به کودک هم بلامانع است.
- کودک شما باید یاد بگیرد که پول‌هایش را خودش مدیریت کند.
- اجازه دهید صبح‌ها خودش از خواب بیدار شود، ولی اگر لازم شد شما هم می‌توانید وارد عمل شوید.
- کودک در این سنین باید یاد بگیرد که لباس‌هایش را خودش بشوید یا آن‌ها را جمع کند و داخل ماشین لباسشویی بیندازد.
- می‌تواند به کودک اجازه دهید که با دوستانش کمی از خانه دورتر شده و به سینما یا پارک برود.
- فرزند شما باید بتواند به تنهایی سوار مترو یا اتوبوس شود و برای این کار وابسته به شما نباشد.
- حتی می‌توانید او را به سمت مسئولیت‌هایی سوق دهید که بتواند با آن‌ها کسب درآمد کند.
کار کردن
کار کردن کودکان به معنی سوء‌استفاده از آن‌ها نیست، بلکه این موضوع می‌تواند میزان مسئولیت پذیری را در وجود آن‌ها تقویت کند. کار کردن کودکان، اعتماد به نفس آن‌ها را بالا می‌برد و به آن‌ها کمک می‌کند که از خلاقیت‌های خود بهتر استفاده کنند. به علاوه، روابط عمومی آن‌ها تقویت می‌شود و یاد می‌گیرند که برای رسیدن به خواسته‌هایشان باید تلاش کنند. با این حال باید در نظر داشته باشید که کار کردن کودک باید متناسب با سن و توانمندی‌های او باشد. در ادامه، چند ایده‌ی ساده برای کار کردن کودکان را با هم مرور می‌کنیم:
- پرستاری از خواهر یا برادر کوچک‌تر
- درست کردن کاردستی و فروش آن
- واکس زدن کفش‌ها
- تدریس خصوصی به دوستان و همسالان
- فروش غذا یا شیرینی خانگی
- شستن ماشین و …
جمع بندی
در این مطلب، درباره‌ی چند روش کاربردی برای داشتن کودک مسئولیت پذیر صحبت کردیم. به علاوه دیدیم که در قالب رده‌بندی‌های سنی می‌توان دیدگاه واضح‌تری درباره‌ی حجم مسئولیت‌های محوله به کودک داشت. باید دانست که حس مسئولیت پذیری، ابتدا در خانواده و پس از آن در تعاملات اجتماعی کودک با دیگران شکل می‌گیرد. به همین خاطر بسیار مهم است که والدین، نقش محوری خود را برای داشتن کودک مسئولیت پذیر ایفا کنند. فراموش نکنید که مثبت‌اندیشی شما در این مورد خیلی مهم است. کودک شما باید بداند و حس کند که وجود ارزشمندی دارد و کارهایی که انجام می‌دهد برای اطرافیانش اهمیت دارد.
سوالات متداول
از چه زمانی و چه سنی می‌توان به کودک مسئولیت داد؟
معمولا بین ۳ تا ۵ سالگی، کودک هر کاری را از روی تقلید یاد می‌گیرد. از همین ویژگی استفاده کنید و انجام کارهای مختلف را به شکل یک بازی با او تمرین کنید. از دلسوزی بیهوده دست بردارید و تصور نکنید که او خیلی کوچک است. قدم به قدم با او همراه شوید و به او یاد دهید که کارهایش را از کجا شروع کند و به کجا ختم کند. معمولا بین ۶ تا ۱۱ سالگی خواهید دید که او تمایل دارد استقلال بیشتری داشته باشد و کارهایش را خودش انجام دهد.
چه چیزهایی روحیه ی مسئولیت پذیری کودک را از بین می‌برد؟
مسئولیت پذیری کم فرزند شما می‌تواند معلول عوامل مختلفی باشد؛ برای مثال به این موارد توجه کنید:
- او هیچ‌گاه الگوی مناسبی برای یادگیری این مهارت نداشته است.
- اعتماد به نفس پایین کودک هم او را مسئولیت گریز بار می‌آورد.
- ممکن است از او انتظاراتی بیش از حد توان او داشته‌اید.
- ممکن است برخورد مناسبی با او نداشته‌اید و بیش از حد او را مورد عتاب و خطاب قرار داده‌اید.
- و ممکن است خود شما با بهانه‌هایی مثل فشار درسی و… مانع انجام برخی وظایف از سوی فرزندتان شده باشید.
عدم مسئولیت پذیری کودکان چه پیامدهایی دارد؟
وابستگی یکی از بزرگ‌ترین پیامدهای ناگوار این داستان است. به علاوه، عدم مسئولیت پذیری کودک باعث عدم رشد اعتماد به نفس او می‌شود. چنین کودکی به تدریج احساس خواهد کرد که به تنهایی از پس هیچ کاری بر نمی‌آید. احتمالا او نمی‌تواند به طور مستقل، هیچ تصمیمی بگیرد. به علاوه، بی‌ارادگی و چالش‌های فراوان در روابط عاطفی آینده را هم باید به این مشکلات اضافه کرد.
چگونه برای افزایش حس مسئولیت پذیری، اعتماد به نفس کودک خود را تقویت کنیم؟
برای داشتن کودک مسئولیت پذیر، باید اعتماد به تصمیم‌گیری‌های شخصی را در وجود او بیدار کنیم. برای این کار، گاهی از او بخواهید که درباره‌ی موضوع خاصی تصمیم بگیرد و پای تصمیم خود بایستد. به او اطمینان دهید که حتی اگر اشتباهی هم کرد، شما از او حمایت می‌کنید.
منبع: workingmother
