مزاج انسان تأثیر بسیار زیادی در ویژگی‌های اخلاقی ، رفتاری و جسمی او دارد. این اثرات عموما بروز و ظهور بیرونی دارند. از همین رو مزاج شناسی و شناخت اثرات مزاج بر روح و جسم انسان دارای اهمیت خاصی است. ما در این مقاله میخواهیم این اثرات را بررسی کنیم.
اهمیت بررسی مزاج افراد و ویژگی آنها
بررسی این مسئله از جهات زیادی قابل بررسی است. و ما در اینجا به چند مورد اشاره می‌کنیم.
- مزاج شناسی: مزاج شناسی یک فصل بزرگ و مهم از طب سنتی اسلامی است که در سلامتی بدن نقش زیر بنایی دارد. برای شناخت مزاج عموما ده راه گفته شده است. اما یکی از راه‌ها که معمولا به آن کمتر اشاره می‌شود مهندسی معکوس بدن است. یعنی برای شناخت مزاج می‌توان فعل و انفعالات و حالات بدن را بررسی کرد و به مزاج او رسید.
- شناخت افراد: خیلی اوقات ما نیاز داریم که افراد را بشناسیم. این شناخت گاهی برای هم‌نشینی، گاهی برای ازدواج و سایر اغراض انجام می‌شود. شناخت مزاج کار آنچنان سختی نیست و با چند دقیقه هم‌نشینی و صحبت می‌توان مزاج افراد را شناخت. اما مهم تر از شناخت مزاج این است که ما بتوانیم بعد از شناخت مزاج او، ویژگی‌های رفتاری و اخلاقی او را بشناسیم. ما در این مقاله میخواهیم به همین موضوع بپردازیم.
- خود شناسی: یکی از مسائل بسیار مهم در سبک زندگی صحیح این است که ما بتوانیم خودمان را بشناسیم. در حدیثی که حضرت امام صادق (علیه السلام) از پیامبر اکرم (صلّ الله علیه و ءاله) روایت فرموده اند:« مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ فَقَدْ عَرَفَ رَبَّه» یعنی: «هر کس خودش را بشناسد پس قطعا پروردگارش را خواهد شناخت». مزاج شناسی علاوه بر اینکه خودش جزء شناخت نفس است، مقدمه‌ای است برای رسیدن به گزاره های بسیار زیادی درمورد خودمان؛ که ما به بررسی این گزاره ها خواهیم پرداخت.
- اصلاح رفتار و کردار: یکی از ارزش‌های دینی و وجدانی این است که هر شخصی عیوب و نقایص خود را بشناسد و آنها را اصلاح کند. و ما میتوانیم با مزاج شناسی و شناخت تأثیر مزاج بر رفتار و کردار ، رفتارها و کردارهای نامناسب خود را اصلاح کنیم. در واقع مزاج شناسی و شناخت تأثیر مزاج مقدمه‌ای است برای اصلاح رفتارها.
مزاج شناسی
به طور کلی جهان و اجزاء جهان متشکل از چهار عنصر است. و حکمای مختلف سعی کرده اند با نام‌های مختلف این چهار عنصر را تبیین کنند. بدین صورت:
- اولین عنصر: بهار، باد، گرم و تر
- دومین عنصر: تابستان، آتش، گرم و خشک
- سومین عنصر: پاییز، خاک، سرد و خشک
- چهارمین عنصر: زمستان، آب، سرد و تر
جسم و روح انسان نیز از قاعده داشتن چهار عنصر مستثنی نیست و علما و حکمای اخلاق و علم النفس در تبیین چهار عنصر متشکل روح چنین گفته اند:
- قوه غضب: علمای اخلاق برای مشخص شدن حقیقت این قوه، آن را به حیوان وحشی تشبیه کرده اند.
- قوه شهوت: که علمای اخلاق این قوه را هم به حیوان خوک که نماد شهوت است تشبیه کرده اند.
- قوه وهم: علمای اخلاق برای تبیین حقیقت این قوه، نیز از تشبیه استفاده کرده اند و آن را به شیطان فریبنده تشبیه کرده اند.
- عقل: و این قوه هم به فرشته‌ای فهیم و پاک سیرت تشبیه شده است.
و علمای جسم انسان، یعنی اطباء و پزشکان، در علم طب سنتی اسلامی گفته اند که جسم انسان چهار عنصر، به عبارتی دیگر چهار مزاج دارد. بدین صورت:
- صفراوی: گرم و خشک
- دموی: گرم و تر
- سوداوی: سرد و خشک
- بلغمی: سرد و تر
تأثیر مزاج بر انسان
به طور کلی هر کدام از مزاج‌ها اثراتی روی جسم و اثراتی روی روح و رفتار دارند. در ادامه میخواهیم این اثرات را جدا جدا برسی کنیم.
تأثیر مزاج صفراوی بر روی جسم
- اندام لاغر
- مفاصل و استخوان بندی درشت و برجسته
- پوست گرم و خشک
- رنگ پوست زرد
- مقداری زردی در چشم
- موهای پر پشت
- رنگ موی سیاه
- حالت موی مجعد
- خشکی دهان و عطش فراوان
- مستعد طاسی سر و غالبا کم مو
- مستعد خارش: در اثر خوردن خوراک های خیلی گرم
- تمایل به خوردن ترشی ها: مثل سرکه، تمر هندی، لواشک
- نبض پر و قوی
- عروق برجسته در دست
- زود عصبانی شدن و زود فروکش کردن
- بسیار پر انرژی و پر تحرک
- چالاک و سریع
- دقیق و منظم
- تیز بین
- میل بالای جنسی و توان جنسی متغیر
- قدرت هاضمه خوب و معمولا همراه با یبوست
- رنگ موی سیاه
تأثیر مزاج صفراوی بر روی روح و روان و رفتار و کردار
- علاقه‌مند به ادبیات
- علاقه‌مند به ریاضیات
- دارای استعداد خشونت و بد خلقی
- علاقه‌مند به فصل پاییز و زمستان
- گاهی عاشق و گاهی فارغ از عشق
- گاهی با اراده و گاهی سست
- گاهی پر انرژی گاهی کم انرژی
- در برخی موارد تند و تیز و بی قرار
- گاهی پر جرأت و گاهی آرام
- نا آرام و دو دل
- تیز بین و دقیق در برخی ابعاد
- آینده نگر
- گاهی خیال باف
- دقیق در تصمیم‌گیری
- حاضر جواب و باهوش
- سریع و چالاک
- پر حرف
تأثیر مزاج دموی بر روی جسم
- درشت هیکل
- بدنی عضلانی
- رنگ پوست سرخ و سفید
- موهای پر پشت
- نبض پر و قوی
- خوب خوابیدن
- تحمل بی خوابی
- پوست گرم و مرطوب
- پوست نرم
- نه گرمایی نه سرمایی اما نسبتاً سرما را راحت تر تحمل می کنند
- میل به شیرینی و ترشی اما توانایی خوردن همه نوع غذا
- هوش و حافظه بالا
- سریع و پر انرژی
- میل و توان جنسی بالا
- عروق روی دست‌های برجسته
تأثیر مزاج دموی بر روی روح و روان و رفتار و کردار
- علاقه‌مند به ادبیات
- علاقه‌مند به موسیقی
- استعداد شاعری
- علاقه‌مند به طبیعت
- اهل عشق و محبت
- بلند پرواز
- دور اندیش
- خوش اخلاق و خوش رو
- شجاع و جسور
- تنوع طلبی و بی‌علاقه به کار تکراری
- معمولاً بی نظم
- هم نوع دوست
- چالاک و پر انرژی
تأثیر مزاج سوداوی بر روی جسم
- لاغر اندام
- استخوان‌های نازک و کشیده
- پوست خشک
- رنگ پوست متغیر از سفید تا سبزه و تیره
- بدن کم مو
- رنگ موی سر زودتر دچار سفیدی یا حالت گندمگون می‌شود
- نبض نسبتاً کند، اما سفت و باریک
- در لمس پوست، بدن سرد و خشک و پوست سفت
- بینی خشک
- عدم تحمل هوای سرد و راحتی در هوای گرم و فصل بهار
- اذیت شدن در پاییز
- تمایل به خوردن شیرینی و گرمی
- خواب کم
- سرعت حرکات متغیر و معمولا از حالات آرام و کند تا معمولی
- زود سیر می شوند و سریع گرسنه می‌شوند
تأثیر مزاج سوداوی بر روی روح و روان و رفتار و کردار
- علاقه‌مند به حساب‌گری و مسائل فنی
- علاقه‌مند به بهار و تابستان
- کم احساس و منطقی
- میانه‌رو و محتاط
- مداومت در انجام کار
- نا آرام و همیشه در فکر
- منظم
- درون‌گرا
- اهل جدال و جنجال
- تیزبین و با دقت
- میل جنسی و قدرت جنسی پایین. تمایلشان به رفتار محبت آمیز بیش از آمیزش جنسی است
تأثیر مزاج بلغمی بر روی جسم
- هیکل معمولا درشت و بدن پر چرب
- رنگ پوست سفید
- پوست سرد و مرطوب
- پوست نرم
- موهای کم پشت
- دهان مرطوب
- خواب سنگین و زیاد
- احساس کسلی و بی حالی
- تمایل به خوردن شیرینی و ادویه جات و گرمی جات
- اذیت شدن در فصل زمستان
- مستعد ابتلاء به بیماری‌های روماتیسمی و مشکلات گوراشی
- ایجاد مشکل هنگام خوردن سردی
- نبض ضعیف
تأثیر مزاج بلغمی بر روی روح و روان و رفتار و کردار
- گرایش به علوم عقلی و ریاضیات
- حساب‌گر و محتاط
- در فصول بهار و زمستان اذیت می‌شوند
- منطقی و عاقل
- میانه‌رو، محتاط و گاهی ترسو
- تجارت پیشه
- آرام و دارای حرکات کند
- گذشته نگر
- ظریف و ریز بین و حساس
- منظم و دقیق
- بدون استعداد ریسک
- درون گرا
- میل و توان جنسی کم
- راحت گرفتن در امور و عدم داشتن روحیه درگیر
خب مقاله ما به اتمام رسید و ما در ین مقاله مزاج ها و تأثیر مزاج ها بر روی جسم و روح را بررسی کردیم. امیدوارم که برایتان قابل استفاده باشد.
منبع:
- مصباح الشریعة
- جزوات دروس اساتید خیر اندیش، تبرزیان و روازاده
- کتاب طب سنتی اسلامی، مهدی برزو
