جاذبه های گردشگری شهر تربت جام در استان خراسان رضوی

تربت جام یکی از شهرهای کهن استان خراسان رضوی است که در فاصله ۱۶۵ کیلومتری مشهد قرار دارد. نام این شهر برگرفته از شخصیت شیخ الاسلام «احمد ابن ابوالحسن جامی نامقی ترشیزی» معروف به شیخ احمد جام ملقب به «ابونصر احمد ژنده‌پیل» یا «ژنده‌پیل» از عارفان دوره سلجوقی است. او از عارفان و صوفیان بنام قرن ششم هجری قمری است. زادگاه وی نامق از دیار ترشیز یا کاشمر فعلی بوده و مدفن وی در تربت جام می‌‌باشد.

تربت جام کهن را دیار عرفان هم می‌خوانند و این لقب بیشتر به خاطر حضور و زندگی خیلی از عارفان از جمله شیخ احمد جام در این منطقه، به این شهر اطلاق می‌شود. شهرستان تربت جام از شمال به سرخس، از مغرب به فریمان و تربت حیدریه، ازجنوب به تایباد و از شرق به کشورهای ترکمنستان و افغانستان محدود است. نام این شهر در دوران مختلف با تغییر روبرو شده است. «بوزگان»، «بوزیگان»، «بوزجان»، «پوچکان»، «زام»، «سام»، «جام»، «تربت شیخ جام» و «تربت جام» از جمله نام‌های این شهر در دوران متمادی بوده است.

قدمت تربت جام

شهری باستانی به نام «بوزیگان» یا «بوزگان» از سده ۳ پیش از میلاد تا سده ۲ هجری قمری در تربت جام فعلی وجود داشته که براساس اسناد تاریخی، بر اثر زمین لرزه از بین رفته است.

شهر کنونی از حدود سده ۳ هجری قمری ایجاد و به تدریج توسعه یافته و به شکل امروزی در آمده است. این شهر پس از بازسازی و نوسازی مجدد به نام «بوزجان» یا «پوچکان» خوانده شد. این شهر دارای مراکز و مکان های گردشگری فراوان مانند برج علی آباد، آرامگاه شاه قاسم انوار ،آرامگاه خواجه عزيزالله و مجموعه آرامگاهي تربت شيخ جام است.

قطب تولید محصولات کشاورزی

تربت جام به دلیل تولید محصولات مختلف کشاورزی به عنوان قطب تولید این محصولات در شرق ایران محسوب می‌شود. اغلب مردم این شهر به کشاورزی و دامداری مشغول هستند و سالانه محصولات فراوانی نیز تولید می‌کنند. کشاورزی این شهرستان به منابع آبی وابسته است؛ به طوری که در زمان حاضر بیش از ۹۰ درصد آب مصرفی در بخش کشاورزی مصرف می‌شود که نزدیک به ۹۲ درصد این آب از منابع زیرزمینی تامین می‌شود.

خربزه، جو، گندم و بسیاری از صیفی جات از محصولات کشاورزی شهرستان تربت جام است. امروزه کشت زعفران، و پسته نیز در مناطق مختلف تربت جام رواج یافته است به طوری که این منطقه به یکی از قطب‌‌های تولید زعفران در کشور تبدیل شده ‌است. ترنجبین یا گزانگبین از محصولات بومی این منطفه است که شهرت جهانی دارد. چغندر قند، پنبه، زيره، بنشن، سيب، گلابی، انگور، انار و انجير از محصولات کشاورزی این منطقه است. دام‌داری نيز در تربت جام رواج یافته است اما هنوز با روش سنتی انجام می‌شود. صادرات پشم، كرك، پوست و روده از فعالیت‌های بخش دامداری این منطقه است.

موسیقی

موسیقی در تربت جام از قدمت و پیشینه طولانی برخوردار است. دوتار مهم ‌ترین و رایج ترین ساز در میان مردم تربت‌ جام است که آن را به صورت منحصر به فردی می ‌نوازند. این موسیقی برخاسته از دل آیین ها و آداب و رسوم مردم این منطقه می باشد که از دوران پیش به یادگار مانده است. مقام الله، نوایی، اشترخجو، سبز پری، کبک زری، سرحدی و جمشیدی از مشهورترین مقام های موسیقی تربت جام است.

از شاخه های موسیقی آوازی این منطقه را می توان منظومه خوانی، شاهد خوانی، اضحی خوانی، صلوات خوانی، موسیقی سفر، لالایی مادران، موسیقی آموزشی، مناجات، نعت ،منقبت و فضیلت خوانی اشاره کرد. دوبیتی خوانی نیز در تربت جام رایج است که می توان از دو بیتی‌های عاشقانه، هجرانی، حکمی و عارفانه نام برد.

جاذبه های گردشگری شهر تربت جام

آرامگاه شیخ احمد جامی

از آثار تاریخی این منطقه می‌توان به آرامگاه شیخ احمد جامی در حاشیه شمال غربی شهرستان تربت جام در کنار مقبره و مسجد خواجه عزیزالله در محله ای به نام سعدآباد اشاره کرد. این بقعه شامل بخش‌هایی مانند مقبره شیخ احمد، ایوان، گنبدخانه، مسجد کرمانی، گنبد سفید، مسجد عتیق، مدرسه امیر جلال الدین فیروزشاهی و مسجد جامع نو است.

آرامگاه شاه قاسم انوار

این آرامگاه که از جاذبه های گردشگری شهر تربت جام می‌باشد؛ متعلق به سده هشتم و نهم هجری قمری است. سید معین الدین علی بن نصیر هارون ابوالقاسم حسینی سرابی تبریزی، یکی از صوفیان بزرگ این سده می باشد.

مسجد زیرزمینی

این اثر در مجموعه معماری مزار شیخ احمد جام قرار دارد و جزو آخرین بناها از ابنیه موجود این مجموعه محسوب می‌شود. مسجد زیر زمینی درست در مجاورت فضای ورودی و جنب آب انبار قرار دارد. این اثر شامل دو بخش زمستانی و تابستانی است. مسجد زیرزمینی (زمستانی) پایین‌تر از سطح معابر و گذرگاه‌ها قرار دارد که نوع معماری ساختمان آن، گویای هویت و اصالت آن است.

سنگ قبر صدوقی

یکی از آثار تاریخی تربت جام سنگ قبر صندوقی شکل است که در زمان حاضر در ضلع شمال غربی مرقد منور شیخ الاسلام احمد جام قرار داد. جنس آن از سنگ خارا و تزئیناتی که بر روی سطح آن شامل مقرنس‌های ظریف و نقوش گیاهی می‌باشد و بر روی آن به خط نسخ عباراتی نگاشته شده است.

مدرسه امیر شاه ملک

متاسفانه اکنون اثری از این بنا باقی نمانده است. آثار تاریخی و باستانی همواره نیاز به رسیدگی و مرمت و بازسازی دارند که به نظر می‌رسد در خصوص مدرسه امیر شاه ملک چنین رویه ای در پیش گرفته نشده است. احتمالا بانی این مدرسه امیر شاه ملک درسال ۸۲۹ هجری قمری وفات کرده است. او یکی از امرای کلان و معتبر تیمور گورکان بوده و نامش نیز در کتیبه مسجد شاه در مشهد دیده می‌شود. امروزه در محل بنای امیر شاه ملک، مدرسه‌ای قرار دارد که طلاب علوم دینی درآن مشغول به تحصیل می‌باشند.

گنبد فیروزشاهی

این بنا که از دیگر جاذبه های گردشگری شهر تربت جام محسوب می‌شود؛ دارای نقشه‌ای چلیپایی شکل و چهار ایوانی می‌باشد که بر فراز آن گنبدی بلند به رنگ فیروزه‌ای واقع شده است. امروزه از این بنا به عنوان «گنبد سبز» یاد می‌شود که مشرف بر صحن مزار شیح جام «گنبد فیروز شاهی» قرار دارد.

بنای آب انبار

این بنا در سال ۱۰۱۰ هجری قمری در مجاورت درگاه ورودی مزار شیخ جام آب انباری آجری ساخته شده است. طبق کتیبه موجود و ماده تاریخ مصرع آخر ابیات، به سعی و اهتمام شخصی به نام «فیروز جنگ ابن حسین» از بزرگان دوران شاه عباسی صفوی ساخته شده است. ورودی و پاشیر آن متعلق به اوایل دوران معاصر می‌باشد.

گنبدخانه، مسجد کرمانی، مسجد جامع نو، مسجد خانه نور، رباط سمنگان، رباط جام ، دربند (دروازه ارغون شاه) و باغ کشمیر از دیگر جاذبه های گردشگری شهر تربت جام به شمار می‌روند.