Na در آزمایش خون چیست؟
آزمایش سدیم خون که با عنوان سدیم سرم نیز از آن یاد می‌شود، روشی برای اندازه گیری مقدار Na در آزمایش خون است. این آزمایش اغلب بخشی از گروه آزمایشات دیگر محسوب می‌گردد که مواد مختلفی را در خون اندازه گیری می‌کنند از جمله این مواد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
پانل متابولیک اصلی (BMP) که پانل الکترولیت یا پانل شیمیایی نیز نامیده می‌شود. این آزمایش سطح الکترولیت‌ها یا همان سطح اسید و باز و گلوکز موجود در خون را بررسی می‌کنند.
پانل متابولیک جامع (CMP) سطح الکترولیت‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهد. علاوه بر این، مواد این آزمایش قادر است میزان پروتئین خون و عملکرد کبد را نیز ارزیابی کند.
سدیم چیست
سدیم یک ماده کلیدی برای کمک به ارسال سیگنال‌های الکتریکی بین سلول‌ها و کنترل میزان مایعات در بدن می‌باشد. برای عملکرد مناسب سلول‌های بدن، به وجود این ماده نیاز است.
بیشتر غذاها حاوی سدیم هستند. رایج ترین شکل آن کلرید سدیم است که در نمک سفره یافت می‌شود. روزانه، بدن مقدار مشخصی سدیم از طریق عرق و هنگام دستشویی رفتن از دست می‌دهد. البته بطور دقیق‌تر این کار را از طریق فرآیندهای زیر انجام می‌دهد:
- تولید هورمون‌هایی که می‌توانند میزان سدیم دفع شده در ادرار را افزایش (پپتیدهای ناتریورتیک) یا کاهش (آلدوسترون) دهند.
- تولید هورمونی که از اتلاف آب جلوگیری می‌کند (هورمون ضد ادرار یا ADH، که گاهی اوقات وازوپرسین نامیده می‌شود).
- کنترل تشنگی. حتی افزایش ۱ درصدی سدیم خون باعث تشنگی فرد شده و تمایل به نوشیدن آب را در فرد ایجاد می‌کند.
Na در آزمایش خون میزان سدیم را مورد اندازه گیری قرار می‌دهد، چرا که کم یا زیاد بودن آن، می‌تواند مشکلات زیادی را ایجاد نماید.
وقتی سطح سدیم در خون تغییر می‌کند، محتوای آب بدن نیز دستخوش تغییراتی می‌گردد. این تغییرات می‌تواند با کاهش شدید مایعات بدن (دهیدراته شدن) یا مایعات بیش از حد (ورم) همراه باشد، که اغلب، منجر به ورم پاها می‌شود.
علائم عدم تعادل سدیم
با مشاهده برخی از علائم خاص، ممکن است پزشک به وجود مقادیر بالا یا پایین بسیار خطرناک از سدیم مشکوک گردد. ممکن است گیجی، فراموشی و یا مشکلات استدلالی به وجود بیاید. سایر علائمی که پزشک آنها را زیر نظر می‌گیرد عبارتند از:
- گرفتگی یا کشیدگی عضله
- مشکلات راه رفتن
- حالت تهوع
- خستگی
- تنگی نفس
- سردرد
- ورم یا تجمع مایعات در قسمت های خاصی از بدن
- تشنگی غالب
- نبود ادرار کافی
- حالت تهوع
- اسهال
- ضعف
- مشکل خواب (بی خوابی)
- گیجی
- خشکی غشاهای مخاطی مانند دهان و چشم‌ها
- آشفتگی و پریشانی
دلایل عدم تعادل سدیم
هر چیزی می‌تواند باعث از بین رفتن تعادل سدیم شود. با اینحال، مهم‌ترین مواردی که در نهایت، سطح سدیم بدن را نامتعادل می‌کنند؛ عبارتند از:
- جراحی، آسیب دیدگی یا بیماری جدی
- مصرف نمک یا مایعات زیاد
- دریافت مایعات داخل وریدی
- مصرف یک کلاس دارویی به نام ادرار آورها (مدر)، که میزان مایعات در بدن را کاهش می‌دهد.
- مصرف سایر داروها از جمله هورمون آلدوسترون
- دیابت
- مشکلات کلیوی
اگر علائمی از عدم تعادل سدیم وجود داشته باشد یا فرد در معرض عدم تعادل قرار گرفته باشد، ممکن است پزشک بررسی Na در آزمایش خون را درخواست نماید.
نمونه های مورد نیاز برای آزمایش Na
نمونه خون گرفته شده از ورید، گاهی اوقات یک نمونه ادرار تصادفی یا جمع آوری ادرار ۲۴ ساعته، برای اندازه گیری Na خون ممکن است درخواست گردد.
غلظت ادرار سدیم باید با سطح سدیم خون مقایسه شود. بدن به طور معمول سدیم اضافی را حذف می‌نماید، بنابراین ممکن است غلظت ادرار افزایش یابد چرا که سدیم در خون افزایش یافته است. زمانی که بدن سدیم بسیار زیادی را از دست دهد، ممکن است مقدار آن در ادرار نیز افزایش یابد. در این حالت، سطح سدیم خون، طبیعی و یا پایین خواهد بود. اگر به دلیل عدم دریافت کافی، میزان سدیم خون کم باشد، غلظت آن در ادرار نیز بالطبع کم خواهد بود.
کاهش سطح سدیم ادرار ممکن است نشان دهنده کمبود آب، نارسایی احتقانی قلب، بیماری کبدی یا سندرم نفروتیک باشد. همچنین افزایش سطح سدیم ادرار ممکن است نشان دهنده استفاده از داروهای ادرار آور یا بیماری آدیسون باشد. سطح سدیم اغلب در ارتباط با سایر الکترولیت‌ها ارزیابی می‌شود و می‌توان از آنها برای محاسبه مقدار شکاف آنیون استفاده کرد.
آمادگی قبل از انجام آزمایش Na در خون
Na در آزمایش خون گاهی اوقات تنها بخشی از مجموعه گسترده آزمایشات تحت عنوان شمارش کامل سلول‌های خونی است. برای این آزمایش، یک تکنسینt مقداری خون را معمولاً از داخل ناحیه آرنج یا پشت دست می‌گیرد. برای این کار یک نوار پلاستیکی را به دور بازو بسته تا رگ ها متورم شوند، که خون گرفتن را آسان‌تر می‌کند.
سپس یک سوزن را وارد رگ نموده و خون را در یک ویال شیشه ای یا یک لوله مخصوص نمونهگیری می‌کنند. بعد از انجام این کار، باند بسته شده روی بازو و همچنین سوزن از بازو خارج می‌گردد. خطرات انجام این آزمایش بسیار کم است. ممکن است در محل سوراخ، خونریزی رخ داده و سپس در محل، کبودی مختصری به وجود بیاید.
بعد از خونگیری ممکن است احساس سرگیجه به فرد دست بدهد. همچنین نوع پارگی و برش در پوست می‌تواند با عفونت همراه باشد.
تفسیر نتایج حاصل از آزمایش Na در خون
سطوح غیر طبیعی Na در آزمایش خون می‌تواند به شرایط مختلفی اشاره داشته باشد:
اگر سطح سدیم برای مقدار آب موجود در بدن بسیار زیاد باشد، به آن هیپرناترمی گفته می‌شود. اگر سطح آن خیلی کم باشد، هیپوناترمی نامیده می‌شود.
هایپرناترمی یا سدیم خون بالا ممکن است نشان دهنده موارد مختلفی در بدن باشد:
- وجود مشکل در غدد فوق کلیه واقع در بالای کلیه‌ها که عملکردهای مختلفی را برعهده دارند از جمله کمک به دفاع سیستم ایمنی بدن و پاسخ به استرس.
- دیابت بی مزه که در آن کلیه‌ها قادر به ذخیره سازی آب نمی‌باشند و ناشی از ADH بسیار کم است.
- از دست دادن بیش از حد مایعات در اثر تعریق، اسهال، دیورتیک ها و یا مشکلات دیگر
- مصرف مقدار زیادی نمک در رژیم غذایی
- استفاده بیش از حد از برخی داروها از جمله NSAID ها، داروهای پیشگیری از بارداری یا ملین‌ها
- سندرم کوشینگ
هیپوناترمی یا سدیم خون پایین نیز ممکن است نشان دهنده مشکلات زیر باشد:
- عدم تولید مقادیر کافی هورمون توسط غدد فوق کلیوی
- استفراغ شدید، اسهال و یا تعریق زیاد
- افزایش مایعات بدن در شرایطی مانند سیروز، نارسایی احتقانی قلب و نارسایی کلیه که باعث از دست دادن پروتئین می‌شود (سندرم نفروتیک)
- مشکلاتی در نحوه آزادسازی هورمون ضد ادرار در بدن، سطح پایین کورتیزول، آلدوسترون و هورمون‌های جنسی (بیماری آدیسون)
- مقدار بالایی از هورمونی به نام وازوپرسین که به حفظ تعادل سطح آب بدن کمک می‌کند
- استفاده از داروهای خاص، از جمله مدرها، داروهای ضد افسردگی خاص و مواد مخدر
- نوشیدن بیش از حد آب در حین ورزش
چه کسانی در معرض خطر تغییرات Na در خون هستند؟
افرادی که بصورت طولانی مدت به اسهال و یا استفراغ، تعریق زیاد، سوختگی، بیماری آدیسون، بیماری کلیوی یا نارسایی احتقانی قلب مبتلا هستند، ممکن است سطح سدیم کمی داشته باشند. افرادی که دچار کمبود آب بدن، تحت مصرف داروهای ادرار آور، سندرم کوشینگ، فیبروز کیستیک، اختلالات عصبی، کم کاری تیروئید یا نارسایی کلیوی هستند، ممکن است سطح سدیم بالایی داشته باشند.
برخی از داروها مانند استروئیدهای آنابولیک، آنتی بیوتیک‌ها، کورتیکواستروئیدها، ملین‌ها، داروهای ضد سرفه و داروهای ضد بارداری خوراکی ممکن است باعث افزایش سطح سدیم شوند. داروهای دیگری مانند مهار کننده‌های ACE، داروهای ادرار آور، کاربامازپین، هپارین و داروهای ضد افسردگی تری سایکلیک ممکن است باعث کاهش سطح سدیم شوند.
مقادیر کمی بالا یا پایین Na در آزمایش خون چندان نگران کننده نیست. با اینحال پزشک ارتباط نتایج این آزمایش را با سایر آزمایشات، سلامت کلی و سابقه پزشکی فرد مورد بررسی قرار خواهد داد. در برخی از موارد نیز، ممکن است نیاز باشد که این آزمایش دوباره انجام شود.
