سدیم (Na) یک ماده معدنی ضروری برای سلامت بدن است و در بدن به صورت یون سدیم با بار مثبت وجود دارد. این یون نقش مهمی در عملکرد عصب و عضله دارد. Na در آزمایش خون یا آزمایش خون سدیم یک آزمایش معمول است که پزشکان برای بررسی وضعیت سدیم سرم خون از آن استفاده می‌کنند.
سدیم از طریق غذا و نوشیدنی وارد بدن می‌شود. بیشتر میزان سدیم بدن در خون و لنف وجود دارد و باعث تنظیم فشار خون و انتقال مواد و یون‌ها از طریق غشا سلولی می‌شود. این ماده از طریق عرق کردن، ادارا و مدفوع از بدن خارج می‌شود.
افزایش یا کاهش غلظت این یون در بدن می‌تواند مشکلات سلامتی مختلفی ایجاد کند. افزایش فشار خون، بی‌حالی، سرگیجه، تنگی نفس و حالت استفراق از جمله عوارض عدم تعادل یون سدیم در بدن است.
اگر پزشک برای شما Na در آزمایش خون را تجویز کرده است و شما به دنبال مقدار طبیعی این یون در خون و بررسی وضعیت سلامت خود هستید، با ایده آل مگ همراه باشید.
سدیم چیست و چه نقشی در سلامت بدن دارد؟
سدیم یک ماده کلیدی برای کمک به ارسال سیگنال‌های الکتریکی بین سلول‌ها و کنترل میزان مایعات در بدن است. برای عملکرد مناسب سلول‌های بدن، به وجود این ماده نیاز است.
بیشتر غذاها حاوی سدیم هستند. اصلی‌ترین ماده تامین‌کننده سدیم بدن، نمک است که در بیشتر غذاهای ما وجود دارد (نمک: کلرید سدیم). بدن به طور طبیعی، روزانه مقداری از این ماده را از طریق ادرار، عرق کردن و مدفوع از دست می‌دهد؛ به همین دلیل این ماده باید به طور مستمر جایگزین شود.
بدن از طریق مکانیسم‌های زیر یون سدیم را در بدن تنظیم می‌کند:
- تولید هورمون‌هایی که می‌توانند میزان سدیم دفع شده در ادرار را افزایش (پپتیدهای ناتریورتیک) یا کاهش (آلدوسترون) دهند.
- تولید هورمونی که از اتلاف آب جلوگیری می‌کند (هورمون ضد ادرار یا ADH، که گاهی اوقات وازوپرسین نامیده می‌شود).
- کنترل تشنگی، حتی افزایش ۱ درصدی سدیم خون باعث تشنگی می‌شود و تمایل به نوشیدن آب را در فرد افزایش می‌دهد.
وقتی سطح سدیم در خون تغییر می‌کند، محتوای آب بدن هم تغییر می‌کند. این تغییرات می‌تواند با کاهش شدید مایعات بدن (دهیدراته شدن) یا افزایش مایعات بدن (ادم یا ورم) همراه باشد، که اغلب، منجر به ورم پاها می‌شود.
Na در آزمایش خون میزان سدیم خون را اندازه‌گیری می‌کند. این آزمایش مهم است؛ چون کم یا زیاد بودن آن، می‌تواند مشکلات زیادی را ایجاد نماید.
تنظیم نبودن سدیم خون چه مشکلاتی ایجاد می‌کند؟
تنظیم نبودن مقدار سدیم بدن می‌تواند علائم مختلف و مشکلات سلامتی زیادی به دنبال داشته باشد. در ادامه می‌توانید مهمترین این مشکلات را بخوانید.
علائم زیر می‌تواند نشان‌دهنده عدم تعادل سطح سدیم سرم خون باشد:
- گرفتگی یا کشیدگی عضله
- مشکلات راه رفتن
- حالت تهوع
- خستگی
- تنگی نفس
- سردرد
- ورم یا تجمع مایعات در قسمت های خاصی از بدن مثل پاها
- احساس تشنگی زیاد
- کاهش تعداد دفعات ادرار در روز یا کاهش حجم طبیعی آن
- حالت تهوع
- اسهال
- ضعف
- مشکل خواب (بی‌خوابی)
- گیجی
- احساس خشکی در دهان، بینی و چشم‌ها
- آشفتگی و پریشانی
دلایل عدم تعادل سدیم
عوامل مختلفی وجود دارد که می‌توانند باعث از بین رفتن حالت تعادل یون سدیم در بدن شوند. از جمله مهمترین این عوامل باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- جراحی، آسیب دیدگی یا بیماری جدی مثل مشکلات کبدی
- مصرف نمک یا مایعات زیاد
- دریافت سرم
- مصرف یک کلاس دارویی به نام ادرار آورها (مدر)، که میزان مایعات در بدن را کاهش می‌دهند.
- مصرف سایر داروها از جمله هورمون آلدوسترون
- دیابت
- مشکلات کلیوی
اگر پزشک علائم عدم تعادل سدیم خون را در شما ببیند، دستور به انجام Na در آزمایش خون می‌دهد. این آزمایش معمولا بخشی از یک سری آزمایش‌های مهم است که وضعیت یون‌ها و الکترولیت‌های بدن را بررسی می‌کند.
آزمایش‌های خون مکمل Na
آزمایش سدیم خون که به صورت sodium Na در آزمایش خون، serum Na در آزمایش خون هم نامیده می‌شود، اغلب بخشی از گروه، آزمایشات دیگر محسوب می‌شود که مواد مختلفی را در خون اندازه گیری می‌کنند .
این گروه آزمایش‌ها عبارتند از :
- پانل متابولیک جامع (CMP): یک گروه ۱۴ تایی از آمایش‌های خون است که به طور تقریبی وضعیت سلامت کلیه، کبد، الکترولیت‌های و تعادل آب در بدن را بررسی می‌کنند.
- پانل متابولیک پایه (BMP): در واقع همان پانل متابولیک جامع است که آزمایش‌های کبدی را شامل نمی‌شود. این آزمایش معمولا یک معاینه عادی است و در بیماران مبتلا به دیابت و فشار خون به عنوان یک بررسی روتین انجام می‌شود.
در ادامه این مقاله برای یادگیری تفسیر آزمایش خون و اندازه گیری مقدار NA در آزمایش خون با ما همراه باشید.
آزمایش خون سدیم چگونه انجام می‌شود؟
برای انجام آزمایش سدیم در خون نیازی به ناشتا بودن نیست؛ مگر این که پزشک آزمایش‌های دیگری را همراه با آن تجویز کند.
Na در آزمایش خون گاهی اوقات تنها بخشی از مجموعه گسترده آزمایشات تحت عنوان شمارش کامل سلول‌های خونی است. برای این آزمایش، یک تکنسین مقداری خون را معمولا از داخل ناحیه آرنج یا پشت دست می‌گیرد. برای این کار یک نوار پلاستیکی به دور بازو بسته می‌شود تا رگ‌ها متورم شوند تا خون‌گیری راحت‌تر انجام شود.
بعد از این کار، مسئول نمونه‌گیری سوزن را وارد رگ می‌کند و خون را به یک ویال شیشه‌ای یا یک لوله مخصوص نمونه‌گیری منتقل می‌کنند. بعد از انجام این کار، باند بسته شده روی بازو و همچنین سوزن از بازو خارج می‌شود.
بعد از خون‌گیری ممکن است احساس سرگیجه داشته باشید؛ اما معمولا انجام این آزمایش خطر چندانی ندارد و تنها ممکن است تا چند ساعت در محل وارد شدن سرنگ کمی احساس سوزش و درد داشته باشید.
چه عواملی باعث ایجاد خطا و نتایج کاذب می‌شوند؟
در این آزمایش هم مانند سایر آزمایش‌های خون، عواملی وجود دارند که می‌توانند باعث ایجاد نتایج کاذب و غیرواقعی شوند. مصرف داروها یکی از مهمترین عوامل ایجاد خطا در Na در آزمایش خون هستند.
از جمله داروهای تاثیر گذار بر مقدار سدیم خون باید به موارد زیر اشاره کرد:
- استروئیدهای آنابولیک
- آنتی‌بیوتیک‌ها
- کورتیکواستروئیدها
- ملین‌ها
- داروهای ضدسرفه
- داروهای ضدبارداری خوراکی
- مهار کننده‌های ACE (برای درمان فشار خون استفاده می‌شوند)
- داروهای ادرار آور
- کاربامازپین
- هپارین
- داروهای ضدافسردگی تری‌سیکلیک (مانند آمی‌تریپتیلین، نورتریپتیلین)
یک دوره ورزش و تعریق شدید و نخوردن آب کافی، وجود برخی بیماری‌ها مثل کم‌کاری تیروئید، مشکلات کبدی و کلیوی می‌توانند بر مقدار سدیم خون تاثیرگذار باشد. با توجه به این موضوعات بهتر است قبل از انجام این آزمایش به پزشک یا مسئول آزمایشگاه داروهایی که مصرف می‌کنید و بیماری‌های خود را اطلاع دهید.
تفسیر نتایج Na در آزمایش خون
تفسیر نتایج این آزمایش باید با توجه به وضعیت سلامتی و سایر بخش‌های برگه آزمایش خون انجام شود؛ اما شما می‌توانید در ادامه با رنج نرمال سدیم خون، دلایل مقدار بالا و پایین این ماده در بدن آشنا شوید.
مقدار طبیعی سدیم در آزمایش خون
مقدار طبیعی سدیم در خون بزرگسالان باید بین ۱۳۶ تا ۱۴۵ میلی‌اکی‌والان بر لیتر (mEq/L) یا میلی‌مول بر لیتر (mmol/L) باشد.
اگر مقدار سدیم خون کمتر از ۱۳۶ باشد، فرد دچار هیپوناترمی است. این موضوع گاهی خیلی خطرناک نیست و به دلیل تعریق زیاد یا نوشیدن بیش از حد آب اتفاق می‌افتد؛ اما گاهی می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات غدد درون‌ریز باشد.
در افرادی که مقدار Na در آزمایش خون بیش از ۱۴۵ است، هایپرناترمی اتفاق می‌افتد. مقدار بالای این یون در خون می‌تواند به دلیل مصرف بیش از حد نمک یا کمبود آب ایجاد شود؛ اما در برخی موراد مشکلات غده فوق‌کلیه، دیابت یا مشکلات کلیوی می‌توانند باعث آن باشند.
سدیم پایین در آزمایش خون (هیپوناترمی)
افرادی که بصورت طولانی مدت به اسهال یا استفراغ، تعریق زیاد، سوختگی، بیماری آدیسون (کمبود هورمون‌های قشر غده فوق کلیه)، بیماری کلیوی یا نارسایی احتقانی قلب مبتلا هستند، ممکن است سطح سدیم کمی داشته باشند.
از علائم این مشکل باید به موارد زیر اشاره کرد:
- خستگی
- تهوع و استفراق
- سردرد
- از دست دادن اشتها
- گیجی و گمراهی
- توهم
- از دست دادن هوشاری
- در موارد خیلی شدید، کما
افزایش سدیم در خون (هایپرناترمی)
در مقابل، افرادی که دچار کمبود آب بدن، سندرم کوشینگ (افزایش فعالیت و تولید هورمون قشر غده فوق‌کلیه)، فیبروز کیستیک (یک بیماری ژنتیکی که باعث اختلال در عملکرد غدد برونریز می‌شود)، اختلالات عصبی، کم‌کاری تیروئید یا نارسایی کلیوی هستند، ممکن است سطح سدیم بالایی داشته باشند.
برای بررسی کم‌کاری تیروئید باید حتما آزمایش تیروئید که شامل اندازه گیری tsh در آزمایش خون و چند آیتم دیگر هست، را به صورت جداگانه انجام داد.
برخی از داروها مثل ادرار آورها وجود دارند که باعث افزایش دفع آب بدن می‌شوند، این موضوع می‌تواند باعث افزایش غلظت سدیم خون و درنتیجه ایجاد نتایج کاذب شوند.
غلظت بالای سدیم بدن می‌تواند علائم زیر را به همراه داشته باشد:
- تشنگی
- خستگی
- تورم دست و پا
- ضعف
- بی‌خوابی
- افزایش ضربان قلب
- در موارد حادتر، کما
هایپرناترمی در بزرگسالان مسن، نوزادان و افرادی که مدت طولانی بستری هستند بیشتر اتفاق می‌افتد.
چه عواملی باعث افزایش خطر ابتلا به کاهش یا افزایش Na در خون می‌شوند؟
عوامل زیر می‌توانند باعث افزایش خطر افزایش یا کاهش مقدار سدیم خون شوند؛
- سن: با افزایش سن، احتمال اختلال در تنظیم میزان سدیم خون بیشتر می‌شود.
- مصرف داروهای خاص: مصرف داروهای ضدافسردگی و مسکن‌ها می‌توانند در طولانی مدت بر مقدار Na در آزمایش خون تاثیر بگذارد.
- بیماری‌های کلیوی: به دلیل نقش کلیه در دفع سدیم اضافی بدن، هر گونه اختلال در عملکرد این عضو، می‌تواند بر این فاکتور خونی تاثیر منفی داشته باشد.
- نارسایی قلبی
- فعالیت شدید بدنی
- مصرف قرص‌های ضدباداری خوراکی
- مصرف داروهای محرکی چون اکستازی
- مصرف لیتیوم
- مصرف داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (مانند آسپیرین، ایبوپروفن، پیروکسیکام)
- ملین‌ها
- مصرف داروهای کورتیکواستروئیدی (دگزامتازون، پردنیزولون، هیدروکورتیزون)
چگونه می‌توان از ابتلا به اختلالات سدیم خون پیشگیری کرد؟
برای پیشگیری از ابتلا به افزایش یا کاهش مقدار سدیم خون می‌توان اقدامات زیر را انجام داد:
- غذاهای فست‌فود و شور نخورید و نمک غذاهای خود را کم کنید.
- بیماری‌هایی زمینه‌ای مثل نارسایی غده فوق‌کلیه یا مشکلات کلیه و کبدی را درمان کنید.
- از علائم افزایش یا کاهش غلظت سدیم در خون آگاه باشید تا در صورت مشاهده آن‌ها به پزشک مراجعه کنید.
- اگر ورزشکار هستید و دوره‌های طولانی ورزش می‌کنید، آب زیاد بنوشید یا از دتاکس‌واتر یا الکترولیت‌های ورزشی استفاده کنید.
Na در آزمایش خون در دوران بارداری
مقدار نرمال Na در آزمایش خون در دوران بارداری مقداری کمتر از حد طبیعی آن در بزرگسالان غیرباردار است. افزایش سدیم خون در دوران بارداری می‌تواند باعث افزایش فشار خون و درنتیجه بالا رفتن احتمال زایمان زودرس می‌شود.
رنج طبیعی سدیم در دوران بارداری عبارت است از:
- مقدار طبیعی سدیم در خون در سه ماهه اول بارداری: ۱۳۳ تا ۱۴۸ میلی‌اکی والان در لیتر
- مقدار نرمال سدیم خون در سه ماهه دوم بارداری: ۱۲۹ تا ۱۴۸ میلی‌اکی والان در لیتر
- مقدار طبیعی سدیم در سه ماهه سوم بارداری: ۱۳۰ تا ۱۴۸ میلی‌اکی والان در لیتر
مقدار طبیعی سدیم خون در کودکان و نوزادان
مانند بسیاری از فاکتورهای خونی، مقدار طبیعی سدیم خون در نوزادان با بزرگسالان فرق دارد. مقدار نرمال Na در آزمایش خون نوزادان ۱۳۴ تا ۱۴۴ میلی‌اکی والان در لیتر است. این فاکتور خونی در کودکان هم ۱۳۶ تا ۱۴۵ میلی‌اکی والان در لیتر است.
سخن پایانی
بهترین راه برای جلوگیری از برهم خوردن تعادل سدیم در بدن مصرف مقدار مناسب آب و پرهیز از خوردن غذاهای شور و فست‌فودهاست. بهتر است علائم و نشانه‌های افزایش یا کاهش این یون را بدانید و در صورت مشاهده آن‌ها سریع به پزشک مراجعه کنید. این موضوع در نوزادان، سالمندان و زنانی که قرص‌های ضدبارداری خوراکی مصرف می‌کنند، بسیار مهم است.
اگر در مورد Na در آزمایش خون سوالی دارید، می‌توانید آن را از ایده آل مگ بپرسید.
