آزمایش PPD چیست و در چه مواردی تجویز می شود ؟

آزمایش PPD یا تست پوستی سل، یک روش ساده و سریع برای شناسایی بیماران مبتلا به این بیماری است. این آزمایش افراد مبتلا به سل (سل نهفته و سل فعال) را شناسایی می‌کند. سل (TB) نوعی عفونت باکتریایی دستگاه تنفسی است که می‌تواند بسیار خطرناک باشد.

این بیماری بسیار مسری است. سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده است که سل بعد از ایدز و HIV مهم‌ترین عامل مرگ و میر در جهان است.

خوشبختانه به دلیل واکسیناسیون کودکان (واکسن ب.ث.ژ) علیه این بیماری، آمار مرگ و میر ناشی از سل در ایران بسیار کم است.ب.ث.ژ از بروز انواع شدید سل در افراد واکسینه شده پیشگیری می‌کند.

اگر شخصی علائمی مانند تب مکرر، کاهش وزن شدید و بدون دلیل، سرفه و عرق شبانه داشته باشد، پزشک ممکن است این تست را تجویز کند.

اگر به دنبال اطلاعات بیشتری در مورد آزمایش PPD و تفسیر نتایج آن هستید، با ایده آل مگ همراه باشید.

آشنایی با بیماری سل

سل یک بیماری شایع است. تقریباً یک چهارم جمعیت جهان به باکتری‌ عامل بیماری، آلوده هستند. سل به صورت شناخته شده بیشتر ریه‌ها را درگیر می‌کند؛ اما انواع دیگری از سل وجود دارد که به آن سل خارج ریوی گفته می‌شود و سایر ارگان‌ها را درگیر می‌کند. مهم‌ترین نوع سل خارج ریوی، مننژیت سلی یا مننژیت مزمن است.

عامل این بیماری باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس است. سل به دو صورت نهفته یا عفونی در بدن فرد بیمار خود را نشان می‌دهد. نوع نهفته آن در شرایطی است که فرد به باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس آلوده است؛ اما علائمی ندارد. بر اساس آمار مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها، دوره کمون یا مدت زمان لازم برای ایجاد علائم پس از ابتلای فرد به سل، از چند هفته تا سال‌ها متفاوت است.

علائم رایج عفونت سل فعال شامل سرفه مداوم و مزمن، سرفه همراه با خون، درد قفسه سینه، خستگی و تعریق شبانه است. سل می‌تواند در طی عفونت به ریه‌ها آسیب برساند و باعث التهاب شود. این التهاب می‌تواند نفس کشیدن را دشوار می‌کند.

علائم سل ریوی می‌توانند با ذات‌الریه و بیماری انسداد ریوی مزمن اشتباه گرفته شود؛ اما آزمایش پوستی توبرکولین (PPD) و رادیوگرافی ریه می‌تواند تشخیص این بیماری‌ها از هم را آسان کند.

عفونت نهفته سل

سل نهفته، حالتی از بیماری سل است که باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس در بدن وجود دارد؛ اما علائمی از بیماری سل در شخص وجود ندارد. طبق آمار بین ۵ تا ۱۰ درصد از موارد ابتلا به نوع نهفته به سل فعال تبدیل می‌شوند.

مننژیت سلی یا مننژیت مزمن

اگر فردی دچار عفونت سل باشد و آن را درمان نکند؛ ممکن است باکتری از طریق جریان خون به سایر بخش‌های بدن منتقل شود و سل خارج ریوی را ایجاد کند. انتقال باکتری به نخاع و مغز یکی از خطرناک‌ترین حالت‌های سل خارج ریوی است.

این باکتری پرده مغز که به آن مننژ می‌گویند را آلوده می‌کند و بیماری به نام مننژیت سلی ایجاد می‌کند. مننژیت سلی یک بیماری جدی و خطرناک است.

مننژیت سلی برخلاف مننژیت، علائمی چون سفتی گردن، سردرد و حساسیت به نور ندارد؛ اما مهمترین علائم آن عبارت است از:

• گیجی
• تهوع و استفراغ
•  خستگی و بی‌حالی
• تب با درجه پایین
• خواب آلودگی
• تحریک‌پذیری
• اختلال هوشیاری

برای تشخیص این بیماری خطرناک از روش‌هایی چون بیوپسی مننژ، کشت خون، رادیوگرافی ریه، سی‌تی‌اسکن سر و تست پوستی سل (تست PPD) استفاده می‌شود.

انواع آزمایش تشخیص بیماری سل

پزشکان برای تشخیص سل از دو نوع آزمایش استفاده می‌کنند:

• آزمایش خون: در این آزمایش، پزشک یا پرستار مقدار کمی خون را از بازوی شما بیرون می‌کشد و سپس آن را برای تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه می‌فرستد. IGRA در آزمایش خون نام دیگر این تست است. این تست به دو صورت T-SPOT و QuantiFERON Gold انجام می‌شود.

• تست پوستی (آزمایش PPD): آزمایش پوستی PPD سریع و کم تهاجمی است. ابتدا، پزشک یا پرستار بازوی شما را با الکل ضدعفونی می‌کند تا باکتری‌های سطحی را از بین ببرد. سپس، PPD را به زیر اپیدرم پوست شما تزریق می‌کند. بعد از گذشت ۴۸ تا ۷۲، با توجه به میزان تورم ناحیه تزریق، مثبت یا منفی بودن تست شما مشخص می‌شود.
• سایر روش‌ها: از روش‌هایی چون PCR، آزمایش کشت خلط و عکس‌برداری قفسه سینه هم برای تشخیص سل استفاده می‌شود.

به طور معمول، شما فقط به یکی از این آزمایشات احتیاج دارید. پزشک بر اساس عوامل مختلفی تصمیم می‌گیرد که کدام گزینه برای شما مناسب باشد.

آزمایش PPD چیست و چرا انجام می‌شود؟

عامل ایجاد سل باکتری به نام Mycobacterium tuberculosis (مایکوباکتریوم توبرکلوزیس) است. اگر بدن به عامل سل، آلوده باشد، به نوع خاصی از پروتئین (توبرکولین) که پزشکان از خود باکتری استخراج می‌کنند، واکنش پوستی نشان می‌دهد. با توجه به میزان واکنش، ابتلا به بیماری سل تایید یا رد می‌شود.

این آزمایش نشان می‌دهد که آیا بدن به باکتری عامل سل، پاسخ ایمنی نشان داده یا نه. باید به این نکته توجه کرد که اگر کسی به تازدگی در معرض این باکتری قرار گرفته یا واکسن ب.ث.ژ تزریق کرده باشد، باز هم جواب تست PPD او مثبت می‌شود.

به این تست، آزمایش پوستی توبرکولین، آزمایش پوستی TB، تست پوستی سل، Mantoux tuberculin skin test (تست مانتوکس)، TBT یا TST هم گفته می‌شود. این آزمایش با تزریق ۰.۱ میلی‌لیتر مایع حاوی ۵ واحد توبرکولین در لایه‌های زیر اپیدرم پوست انجام می‌شود

اگر سل به آنتی‌بیوتیک پاسخ ندهد، به آن سل مقاوم به دارو گفته می‌شود. سل مقاوم به دارو یک مشکل جدی بهداشت عمومی در بسیاری از مناطق جهان، از جمله جنوب شرقی آسیا و آفریقا است.

در صورت نداشتن علائم آیا دادن تست PPD ضروری است؟

افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند یا داروهای تضعیف کننده آن را مصرف می‌کنند باید آزمایش پوستی TB را انجام دهند تا در صورت وجود سل نهفته، این بیماری زودتر درمان شود. سایر افرادی که نیاز به انجام این تست دارند، عبارتند از:

• افرادی که در تماس با فرد مبتلا به سل بودند
• افراد مبتلا به  HIV / AIDS
• افرادی که قصد پیوند عضو یا مغز استخوان دارند
• بیماران دیالیزی
• مبتلایان به سیلیکوزیس (بیماری ریوی که در اثر تنفس گرد سیلیس ایجاد می‌شود)
• کسانی که به تازگی مصرف داروهای آنتاگونیستTNF (داروهایی برای درمان آرتریت روماتوئید) را شروع کردند

انجام تست TBT در دوران بارداری

تشخیص سل در دوران بارداری به دلیل علائم غیراختصاصی و هم‌پوشانی آن‌ها با مشکلات دوران بارداری کمی سخت است. خستگی، تنگی نفس، تعریق و خستگی از جمله این علائم هستند.

پزشکان به دلیل خطر عکس‌برداری برای جنین، از تست پوستی PPD در بارداری استفاده می‌کنند. این تست خطری برای مادر و جنین ندارد و می‌توان آن را در این دوران انجام داد.

تست PPD در کودکان و نوزادان

سل در کودکان زیر ۱۵ سال به عنوان یک بیماری مهم شناخته می‌شود. سل بیشتر کودکان زیر ۵ سال و بالای ۱۰ سال را درگیر می‌کند. تمام کودکانی که علائم سل را دارند یا با افراد مبتلا در تماس بودند، باید تست تشخیص این بیماری را انجام دهند.

آزمایش PPD چگونه انجام می‌شود؟

برای انجام این آزمایش، پزشک یا پرستار مقدار ۰.۱ میلی‌لیتر از مایعی حاوی ۵ واحد توبرکولین در لایه بالایی پوست و زیر اپیدرم، تزریق می‌کند. این کار معمولا درد چندانی ندارد.

نکته مهم در انجام این تست انتخاب ناحیه مناسب برای تزریق است. PPD باید در قسمتی از بازو انجام شود که هیچ گونه جراحت، جوش یا مشکلی مثل اگزما یا کهیر نداشته باشد و دور از رگ‌های بدن باشد. اگر تزریق درست انجام شود باید یک برآمدگی به اندازه عدس ایجاد شود که بعد از مدتی جذب می‌شود و از بین می‌رود.

اگر این برآمدگی ایجاد نشد؛ یعنی تزریق به درستی انجام نشده است. در این حالت باید تزریق دوباره و با فاصله از آزمایش قبلی انجام شود.

بعد از انجام درست تزریق باید حداقل ۴۸ و حداکثر ۷۲ ساعت صبر کرد و برای خواندن نتیجه به پزشک یا آزمایشگاه مراجعه کرد. تست‌هایی که قبل از ۴۸ ساعت و بعد از ۷۲ ساعت خوانده شوند، دقیق نیستند.

قرمزی یا کبودی در ناحیه تزریق به معنی مثبت بودن تست نیست. تنها برجستگی، ضخیم و سفت شدن ناحیه تزریق نشان‌دهنده وجود باکتری در بدن است.

تفسیر نتایج آزمایش PPD

اگر ناحیه‌ای از پوست که تزریق PPD در آن انجام شده، بعد از گذشت حداکثر ۷۲ ساعت متورم نشود یا فقط کمی متورم باشد، نتیجه آزمایش منفی است. نتیجه منفی به این معنی است که شما به احتمال زیاد به باکتری عامل سل آلوده نیستید.

در صورتی که در محل تزریق تورم و برآمدگی ایجاد شود، عرض آن اندازه‌گیری می‌شود. نتایج آزمایش PPD، با توجه به عرض برآمدگی، در سه گروه زیر تفسیر می‌شوند.

عرض تورم ۵ تا ۹ میلی‌متری

در این شرایط تست سل افراد زیر مثبت در نظر گرفته می‌شود:

• افرادی که پیوند عضو انجام داده‌اند
• کسانی که بیماری‌های نقص سیستم ایمنی مبتلا هستند و داروهای کورتیکواستروئیدی مثل پردنیزولون مصرف می‌کنند
• بیمارانی که داروهای آنتاگونیست TNF مصرف می‌کنند
• فردی که با بیماران مبتلا به سل در تماس بوده است
• فردی که عکس ریه او مشکوک است

عرض تورم ۱۰ تا ۱۴ میلی‌متری

در این مورد هم تست سل افراد زیر مثبت است:

• افراد معتاد و کسانی که سو مصرف مواد مخدر دارند
• کارمندان و مسئولان آزمایشگاه‌های مایکوباکتریولوژی
• افراد مبتلا به بیماری‌های خاص (بیماری‌های مزمن کلیه، دیابت شیرین، برخی سرطان‌ها، مشکلات روده‌ای و سیلیکوزیس)
• افراد لاغر (وزن کمتر از ۹۰ درصد حالت ایده آل)
• کودکان و نوجوانانی که والدین مبتلا به سل دارند

عرض تورم بیش از ۱۵ میلی‌متری

افراد سالم، بدون هیچ بیماری زمینه‌ای، اگر تورم بیش از ۱۵ میلی‌متر داشته باشند، به سل مبتلا هستند.

نتایج مثبت کاذب TBT

نتایج تست TBT برخی از افراد ممکن است مثبت شود در حالی که آن‌ها به باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس آلوده نیستند. کسانی که واکسن سل را دریافت کرده‌اند (واکسن BCG)و افرادی که به باکتری مایکوباکتریوم غیر سل آلوده هستند، از جمله این موارد هستند.

خطا در اندازه‌گیری تورم پوستی و استفاده از آنتی‌ژن (محلول تزریق شده) نادرست از عوامل ایجاد خطا در این آزمایش هستند.

نتایج منفی کاذب تست TBT

برخی شرایط هم وجود دارد که باعث ایجاد نتایج منفی کاذب می‌شوند. از جمله این شرابط باید به موارد زیر اشاره کرد؛

• آنرژی (حالتی که در آن لنفوسیت‌های T غیرفعال می‌شوند و به آلرژن‌ها واکنش نشان نمی‌دهند)
• واکسیناسیون با ویروس زنده (مثل واکسیناسیون سرخک)
• روش نادرست انجام و تفسیر تست TBT

درمان بیماری سل نهفته و سل فعال

اگر آزمایش پوستی، وجود بیماری سل را تایید کند، پزشک ممکن است دستور به انجام آزمایش خون سل و عکس‌برداری از قفسه سینه دهد. عکس قفسه سینه تعیین می‌کند که بیماری سل از نوع فعال است یا نهفته.

در بیماری سل فعال لکه‌های سفید رنگی در عکس ریه دیده می‌شود که نشانه مبارزه سیستم ایمنی با باکتری سل است. پزشکان برای درمان سل از انواع خاصی از آنتی‌بیوتیک‌ها استفاده می‌کنند.

درمان سل نهفته معمولا ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر از سل فعال است. پزشکان معمولا برای درمان سل نهفته از یک دوره ۶ماهه ایزونیازید استفاده می‌کنند.درمان‌های دیگری هم برای سل نهفته وجود دارد؛ مثلا درمان ۳ ماهه با ترکیبی از ایزونیازید و ریفامپیسین.

در درمان سل فعال، برای جلوگیری از مقاوم شدن باکتری به آنتی‌بیوتیک، از چند مدل از این دارو‌ها به طور همزمان استفاده می‌شود. درمان سل فعال پیچیده‌تر است و باید به طور کامل زیر نظر پزشک انجام شود.

همان طور که گفتیم اگر در درمان بیماری سل غفلت شود، ممکن است باکتری به سایر اعضای بدن مثل مغر و نخاع منتقل شود. این موضوع می‌تواند باعث ایجاد مننژیت سلی یا مننژیت مزمن شود. درمان مننژیت سلی سخت است و ممکن است عواقب غیر قابل جبرانی داشته باشد.

سخن پایانی

در این مطلب با اطلاعاتی درباره بیماری سل و روش‌های تشخیص آن آشنا شدید و گروه های پرخطر و مستعد ابتلا به این بیماری را شناختید. اگر شما هم در تماس با یک بیمار مبتلا به سل بوده اید، حتما در این باره با یک پزشک مشورت کنید.

در صورتی که در مورد تست PPD و تفسیر نتایج آن سوالی دارید، آن را از ایده آل مگ بپرسید.

سوالات متداول در مورد تست PPD