دیدنی های شهر سرخه ؛ دیار کوه های سرخ

دیدنی های شهر سرخه یکی از دلایل اصلی سفر گردشگران به استان سمنان است. سرخه یا به گویش اهالی‌اش سور، از توابع استان سمنان، شهری محصور در کویر و کوهستان و در واقع جایی میان این دو ناحیه است.

همین ویژگی جغرافیایی جالب توجه، جاذبه‌های طبیعی متنوع و دیدنی‌های تاریخی و گردشگری فراوانی را در این شهر، پیش روی گردشگران قرار می‌دهد.

فرهنگ و تاریخ کهن این سرزمین، با قرار گیری در مسیر جاده ابریشم، چاه‌ها و قنات‌های قدیمی، مساجد، کاروانسراها و قلعه‌هایی با معماری خاص، زبان و گویش متفاوت و به زعم برخی، غیر قابل فهم برای دیگران و آداب و رسوم مردمان خونگرم و مهمان‌نوازش، پیوند خورده است.

در این مقاله از مجله اینترنتی ایده آل مگ با دیدنی های شهر سرخه دیار کوه‌های سرخ کویر سمنان بیشتر آشنا خواهید شد؛ با ما همراه باشید.

ویژگی‌های جغرافیایی و زبانی شهرستان سرخه

شهرستان سرخه یکی از شهرهای استان سمنان، در ۲۰ کیلومتری غرب شهر سمنان، مرکز استان و ۱۸۰ کیومتری شهر تهران واقع شده است.

سرخه از بهمن ماه سال ۱۳۹۱ شمسی، از بخش به شهرستان ارتقا یافت. این شهرستان شامل یک شهر و سه دهستان لاسگرد، بیابانک و هفدر می‌شود که هریک تعدادی روستای زیبا را (حدود ۱۴ روستا) در خود جای داده است.

نکته جالب توجه در مورد روستاهای سرخه‌ای، گویش‌های متفاوت هریک از آنهاست. پنج گویش سرخه‌ای، افتری، مؤمن آبادی، لاسجردی و بیابانکی گویش‌های مرسوم در شهر سرخه‌اند.

وجه تسمیه نام سرخه

نام شهرستان سرخه را به کوه‌های سرخ اطراف این شهر، نسبت می‌دهند. در گویش سرخه‌ای هم نام این شهر را «سور» می‌گویند که در فارسی، همان معنای سرخ را می‌دهد.

اماکن تاریخی و دیدنی های شهر سرخه

مسجد جامع و چهل ستون سرخه

یکی از مهم‌ترین جاذبه های گردشگری سرخه، مسجد جامع و چهل ستون آن است که به قرن اول هجری تعلق دارد. بنایی با مساحتی بالغ بر ۳۵۱ متر، که با یک ایوان ورودی و هشتی زیبا بیننده را به تماشای تاریخ غنی و معماری زیبای خود دعوت می‌کند.

مسجد جامع چهل ستون را از این جهت به این عنوان نامیده‌اند که از چهل ستون ظریف هشت ضلعی آجری با طاق‌های جناقی تند، تشکیل شده؛ ستون‌هایی که متاسفانه کامل باقی نمانده و امروزه تعدادش به ۳۲ عدد می‌رسد.

این مسجد تاریخی که در بافت قدیم شهر سرخه واقع شده، متشکل از دو شیستان مجزا و در مجاورت یکدیگر، در دو جهت شمالی و جنوبی مسجد است. شبستان جنوبی مسجد چهل ستون سرخه به شکل مستطیل طراحی شده و در منتهی الیه سمت جنوب غربی بنا، محراب را قرار داده‌اند.

در بخش شمالی شبستان و بر سر در این راهروی ورودی، کاشیکاری معرقی مزین به آیه ۱۸ سوره مبارکه توبه به چشم می‌خورد که تاریخ ۱۳۴۵ شمسی بر آن حک شده است. شبستان مسجد را با توجه به موقعیت جغرافیایی ناحیه کویری، در زیرزمین بنا کرده‌اند تا در مقابل سرما و گرما مقاوم باشد.

مسجد چهل ستون سرخه در واقع یکی از شبستان‌های الحاقی به مسجد جامع این شهر بوده و برخی معتقدند به دستور امام علی (ع) در بلاد اسلامی آن دوران بنا شد. این بنای تاریخی و دیدنی سرخه، در محله آقا علی حوض (خیابان محرم) سرخه در بافت قدیم شهر قرار دارد و در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

کاروانسرای لاسجرد سرخه (کاروانسرای شاه عباسی)

یکی دیگر از دیدنی های شهر سرخه که پیشینه تاریخی دارد، کاروانسرای لاسجرد است که به کاروانسرای شاه عباسی هم شهرت دارد.

این بنای تاریخی که به دوران صفویه و زمان شاه عباس تعلق دارد، در ۱۳ کیلومتری شمال غربی شهر سرخه و در روستای لاسجرد -جایی در مسیر جاده ابریشم در حاشیه جاده تهران به مشهد- قرار گرفته و در همسایگی آن هم با زائر سرای حضرت جوادالامه لاسجرد روبرو می‌شوید.

این بنای تاریخی زیبا بر گذرگاه شرق به غرب ایران و در مسیر زیارتی به طرف مشهد مقدس، درست در ابتدای روستای لاسجرد واقع شده و از نوع کاروانسراهای دو ایوانی است. در اطراف حیاط وسیع کاروانسرای لاسجرد، ۲۴ حجره وجود دارد و دو ایوان زیبا در غرب و شرق آن، به چشم می‌خورد.

ایوان شرقی بلندتر از ایوان غربی به نظر می‌رسد و با دالانی به هشتی کاروانسرا راه دارد. دو ایوان دو طبقه هم در دو ضلع هشتی ساخته‌اند و در پشت هریک از این ایوان‌ها، اتاق کوچکی وجود دارد.

در دو سوی ایوان غربی نیز، شش غرفه برای سکونت مسافران در نظر گرفته بودند. کاروانسرای شاه عباسی سرخه نیز به عنوان یکی از آثار ملی ایران، در فروردین ماه ۱۳۷۷ به ثبت رسید.

حمام بیرون دژ سرخه (تنها حمام تاریخی فعال در استان سمنان)

از جمله دیگر ابنیه تاریخی و دیدنی سرخه، حمام بیرون دژ است که در محله‌ای به همین نام قرار گرفته و قدمتش هم به اواخر دوره زندیه و اوایل زمان قاجار می‌رسد. حمام بیرون دژ سرخه که در حوالی مسجد جامع و چهل ستون قرار گرفته، شامل دو حمام زنانه و مردانه می‌شود که حمام زنانه کوچکتر از حمام مردانه است.

رختکن، دهلیز ارتباطی، گرمخانه، خزینه آب و تون قسمتهای مختلف این حمام تاریخی بوده که بر ستون‌های قطوری استوار شده و طاق‌های ضربی دارد. تمام سقف‌های این بنا گنبدی هستند و با آجر ساخته شده‌اند.

جنس دیوارهای حمام بیرون دژ را هم، سنگ، ملات آهک و گچ تشکیل می‌دهد. حمام بیرون دژ سرخه تنها حمام تاریخی فعال در استان سمنان بوده که در آذرماه سال ۱۳۸۰، در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است.

آب انبار بیرون دژ سرخه (بزرگترین و قدیمی‌ترین آب انبار سرخه)

آب انبار بیرون دژ سرخه هم، چون حمام تاریخی این شهر، در محله بیرون دژ واقع شده و منسوب به دوران قاجاریه است. این آب انبار توسط حاج حشمت اللشکر، حاکم وقت منطقه ساخته شده و از آب انبارهای بزرگ شهر و در واقع، بزرگترین و قدیمی‌ترین آب انبار سرخه محسوب می‌شود.

بنای آب انبار را بر اساس معماری سنتی خاص ناحیه کویری ساخته‌اند. مخزن اصلی آن زیر گنبد بزرگ مخروطی قرار گرفته و دور تا دور آب انبار تا راس گنبد، پله‌های مدوری احداث شده است.

بادگیر کوچکی هم بر فراز این گنبد بزرگ مخروطی شکل و به جهت عبور جریان هوا و خنک کردن آب مخزن، وجود دارد. آب انبار بیرون دژ سرخه هم چون بسیاری از آثار تاریخی این شهر، در آذر ماه ۱۳۸۰ شمسی، به ثبت ملی رسیده است.

خانه تاریخی حاج حشمت اللشکر (دارالحکومه ابراهیم خان)

حاج محمد ابراهیم (حشمت خان) پیوندی ملقب به حاج حشمت اللشکر، فردی نظامی و حاکم وقت شهرستان سمنان و توابع بود. او به سبب درجه سرلشگری و فرماندهی یکی از قدرتمندترین هنگ‌های نظامی آن زمان و عنایت ویژه شخص مظفرالدین شاه قاجار، عنوان حشمت اللشکر داشت و خدمات مهمی از او در تاریخ ایران و منطقه سمنان به ثبت رسید.

احداث ابنیه تاریخی هم یکی از خدمات ارزنده این شخص بود که نامش را در تاریخ منطقه و شهر سرخه به نیکی مانگار کرد.

خانه حشمت خان یا در واقع دارالحکومه در مرکز شهر سرخه، بنایی است که از دوران قاجار به یادگار مانده و امروزه این بنای تاریخی و دیدنی سرخه، نمادی از معماری مناطق کویری به حساب می‌آید.

معمار و سازنده این بنای زیبای تاریخی، شخصی با نام حاج معمار باشی سمنانی بود. خانه تاریخی حاج حشمت، مجموعه‌ای مشتمل بر چهار منزل مسکونی ، دارالحکومه، باغ، حمام، مدرسه و …. بوده که امروزه تنها دو خانه از این مجموعه باقی مانده است.

آرامگاه و خانقاه شیخ علاء الدوله سمنانی

یکی دیگر از دیدنی های شهر سرخه خانقاه و آرامگاه شیخ علاء الدوله سمنانی عارف، شاعر و نویسنده سده هفتم و هشتم هجری قمری است که در فاصله ۱۱ کیلومتری این شهرستات قرار دارد.

شیخ ابوالمکارم رکن‌الدین علاءالدوله احمد بن محمد بن احمد بیابانکی سمنانی، فردی از خاندان ملوک و ثروتمندان سمنانی در عصر ایلخانی بود که بخش اعظم از میراث پدری و ثروت خود را صرف و وقف شریعت کرد.

خانقاه او که امروزه یکی از مکان‌های دیدنی سرخه به شمار می‌رود، در روستای صوفی آباد سرخه واقع شده است. این بنا در ابتدا ساختمانی بلند و با عظمت از خشت خام بود که با دستور عمادالدین جمال‌الدین عبدالوهاب وزیر سلطان محمد خدابنده، ساخته شد.

شیخ علاءالدوله خانقاهی بر این مکان اضافه کرد و و در آن به ریاضت پرداخت و پس از مرگ هم در همین مکان به خاک سپرده شد. ظاهرا عمادالدین جمال‌الدین عبدالوهاب بانی این بنای تاریخی هم، در قسمت اصلی ساختمان مدفون شده اما دیگر اثری از مرقد او دیده نمی‌شود.

امروزه متاسفانه بخش اعظمی از بنا تخریب شده اما، چیزی که مشخص است این بنای عظیم، شامل دو بخش بود. گنبد بزرگ بنای خانقاه در بخش اصلی و مربع شکل قرار گرفته و در چهار طرف این محوطه راهروها و اتاق‌های متعددی وجود دارد. ایوان بلندی هم بخش دوم ساختمان  را شامل می‌شود.

قلعه تاریخی جهان ‌آباد سرخه (ارگ بم کوچک)

در جنوب شهرستان سرخه و در روستای جهان آباد، قلعه‌ای تاریخی وجود دارد که به آن قلعه جهان آباد می‌گویند. معماری خاص ناحیه کویری و وجود برج و باروهای زیبا، ویژگی بارز این بنای تاریخی سرخه محسوب می‌شود.

مصالح به کار گرفته شده در قلعه جهان آباد سرخه، تنها خاک و گل و خشت بوده و نکته جالب توجه اینجاست که تا پیش از سی سال پیش، همچنان مورد استفاده قرار می‌گرفت.

اهمیت این  مجموعه و مکان تاریخی سرخه تا جایی عنوان می‌شود که برخی این دژ کهن را ارگ بم کوچک نامیده‌اند. متاسفانه بخش‌هایی از قلعه تاریخی جهان آباد، از گزند حوادث طبیعی و انسانی در امان نبوده و به دلیل ریزش برف و باران از سویی و حفاری غیر مجاز از سویی دیگر، تخریب یا ویران شده است. با این وجود همچنان با ابهت ایستاده تا بخشی از تاریخ این سرزمین را بازگو کند.

منطقه حفاظت شده و شکار ممنوع خُنار

منطقه حفاظت شده خنار یکی از دیدنی های شهر سرخه است که در شمال این شهرستان و در دامنه های البرز و از نقطه نظر جغرافیایی، در حد فاصل بیست و دو کیلومتری شهرستان سمنان و پنجاه و پنج کیلومتری شهرستان گرمسار قرار دارد.

وسعت این منطقه بیش از ۳۶ هزار هکتار بوده و به سرزمین باریجه هم شهرت دارد. تنوع مختلف گونه‌های گیاهی و جانوری از ویژگی‌های این منطقه‌ی زیبا محسوب می‌شود.

جانوران متفاوتی هم اعم از پستانداران و پرندگان در این ناحیه زندگی می‌کنند. پلنگ، سیاه‌گوش‌، کفتار، گرگ، روباه، گراز، قوچ و میش، کل و بز، آهو، گربه وحشی، خوک وحشی، خرگوش، شغال، خرس قهوه‌ای و گونه‌های پرندگانی چون گنجشک سانان ، کبک ، کبک دری ، کبوتر صحرایی ، تیهو و پرندگان شکاری، بیشترین و مهمترین اهالی این زیست بوم طبیعی شهرستان سرخه را تشکیل می‌دهند.

این زیستگاه طبیعی از سال ۱۳۷۱ شمسی به عنوان منطقه شکار ممنوع به ثبت رسید و سپس به دلیل تنوع زیست محیطی و سرمایه‌های طبیعی و ارزشمند ملی، در سالهای بعد به منطقه حفاظت شده ارتقا یافت.

کلام پایانی

شهرستان سرخه سرشار از جاذبه ‌های گردشگری و اماکن تاریخی و مناطق طبیعی دیدنی است که صحبت از همه آنها یکجا میسر نخواهد بود. برای تماشای همه جاهای دیدنی سرخه و اماکن تاریخی که بیشتر آنها در فهرست آثار ملی ایران هم به ثبت رسیده‌اند، باید حتما بار سفر را ببندید و با این مکان‌های دیدنی از نزدیک دیدار کنید.

در سفر به این شهرستان زیبای تاریخی، می‌توانید به زیارت بقعه‌ی چندین امامزاده از جمله امام زاده چهارتن ایج، امام زاده شاه محمد زید و امام زاده شیخین سرخه بروید.

دو مسجد قدیمی و تاریخی دیگر هم در شهر سرخه وجود دارند که عمر زیادی به خود دیده‌اند و به جهت معماری خاص و قدمت فراوان در فهرست آثار ملی ایران قرار دارند.

پس دیدار از مساجد امام هادی و امام حسین سرخه را هم فراموش نکنید. آسیاب های آبی و آب انبارهای قدیمی هم که از ویژگی خاص مناطق کویری‌اند از دیگر اماکن توریستی سرخه به شمار می‌آیند.

سرخه چشمه‌های آب معدنی بسیاری هم دارد که از خواص بی‌نظیری برخوردارند و طبیعت اطرافشان تماشایی است. بازدید از آرامگاه شیخ محمود مزدقانی و بقعه پیر غریب سرخه را هم از دست ندهید و حتما سراغی هم از غار (مغار) افتر سرخه و روستای تاریخی بیابانک بگیرید.

چنانچه از اهالی این شهر هستید یا سفری به این دیار داشته‌اید هم می‌توانید تجربیات خود را از این سفر با ما و سایر مخاطبین به اشتراک بگذارید. برایمان بگویید کدام یک از  دیدنی های شهر سرخه را می‌شناسید و کدامیک از این اماکن تاریخی ذکر شده را از نزدیک دیده‌اید؟