آزمایش FBS چیست ؟ چرا تست قند خون ناشتا ضروری است؟

گلوکز خون (قند خون) باید همیشه در محدوده مشخصی قرار داشته باشد. به کمک چند نوع آزمایش مختلف که یکی از آن‌ها آزمایش FBS (قند خون ناشتا) است، می‌توان میزان گلوکز خون را اندازه‌گیری کرد.

بدن کربوهیدرات‌های موجود در غذاهایی مانند غلات و میوه‌ها را به گلوکز (قند) تبدیل می‌کند. گلوکز که منبع اصلی انرژی بدن است، توسط هورمون انسولین، به داخل سلول‌ها منتقل می‌شود.

آزمایش قند خون بسیار مهم بوده و از آن برای غربالگری دیابت و بررسی اثربخشی درمان‌های تجویز شده برای بیماران دیابتی استفاده می‌شود.

به همین دلیل، این مقاله از مجله اینترنتی ایده آل مگ را به بررسی نحوه انجام این آزمایش و تفسیر نتایج حاصل از آن اختصاص داده‌ایم. با ما همراه باشید.

آزمایش FBS چیست؟

افزایش یا کاهش بیش از حد قند خون، نشانه ابتلا به یک بیماری جدی است. قند خون پایین (هیپوگلیسمی) در صورت درمان نشدن به تشنج یا کما منجر می‌شود. قند خون بالا (هیپرگلیسمی) هم خطرناک بوده و به اعصاب، قلب، کلیه‌ها و چشم‌ها آسیب وارد می‌کند.

به آزمایشی که میزان قند خون را در حالت ناشتا اندازه‌گیری می‌کند، «آزمایش قند خون ناشتا» یا «آزمایش FBS» گفته می‌شود. بالا بودن میزان FBS با مقاومت به انسولین و دیابت مرتبط است.

در مبتلایان به مقاومت به انسولین، بدن نمی‌تواند به خوبی از هورمون انسولین که توسط پانکراس (لوزالمعده) ترشح می‌شود، استفاده کند. اگر بدن قادر به تولید انسولین کافی نباشد یا نتواند از انسولین تولید شده استفاده کند، قند خون ناشتا افزایش می‌یابد.

هدف از چک کردن FBS در آزمایش خون چیست؟

پزشک از اندازه‌گیری قند خون ناشتا اهداف مختلفی را دنبال می‌کند. ممکن است این آزمایش را به عنوان بخشی از یک چکاپ معمولی تجویز کند یا از آن برای تشخیص پیش دیابت (پره ‌دیابت) یا دیابت استفاده کند.

در مبتلایان به پیش دیابت، قند خون بالاتر از حد طبیعی است، اما به اندازه‌ای افزایش نیافته که شخص به دیابت مبتلا شود. عوامل خطر زیر احتمال ابتلا به پیش دیابت و دیابت را افزایش می‌دهند:

• سن بالاتر از ۴۵ سال
• ابتلا به اضافه وزن یا چاقی
• نداشتن فعالیت بدنی کافی
• افزایش فشار خون، افزایش تری گلیسیرید خون یا کاهش کلسترول خوب (HDL)
• سابقه دیابت بارداری یا تولد نوزادی با وزن بیش از ۹ کیلوگرم
• سابقه مقاومت به انسولین
• سابقه سکته مغزی یا فشار خون بالا
• سابقه خانوادگی دیابت

گاهی اوقات هم پزشک از آزمایش قند خون ناشتا برای بررسی نحوه کنترل قند خون در بیماران دیابتی استفاده می‌کند. نتیجه آزمایش FBS نشان می‌دهد که رژیم غذایی، برنامه ورزشی یا داروهای تجویز شده برای بیماران دیابتی تا چه اندازه موثر بوده‌اند و آیا نیاز به تغییر آن‌ها وجود دارد یا خیر.

تفسیر آزمایش FBS

میزان FBS ممکن است در آزمایشگاه‌های مختلف کمی با هم متفاوت باشد؛ اما معمولا مقادیر طبیعی و غیرطبیعی آن به صورت زیر تفسیر می‌شود:

• کمتر از ۱۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر: طبیعی
• بین ۱۰۰ تا ۱۲۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر: پیش دیابت (مرحله قبل از دیابت)
• ۱۲۶ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا بالاتر: دیابت

انواع آزمایش قند خون

برای بررسی میزان قند خون یا تشخیص دیابت از آزمایش‌های زیر استفاده می‌شود:

تست A1C

تست A1C یا HbA1C، میانگین سطح قند خون را طی ۲ یا ۳ ماه گذشته نشان می‌دهد. A1C کمتر از ۵/۷ درصد طبیعی است، بین ۵/۷ تا ۶/۴ درصد نشان‌دهنده پیش دیابت و ۶/۵ درصد یا بالاتر نشان‌دهنده دیابت است.

آزمایش قند خون ناشتا

این آزمایش قند خون شما را پس از یک شب ناشتا بودن اندازه‌گیری می‌کند. در افراد سالم میزان قند خون ناشتا کمتر از ۱۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر است.

در افراد مبتلا به پیش دیابت میزان FBS به ۱۰۰ تا ۱۲۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر و در افراد مبتلا به دیابت به ۱۲۶ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا بالاتر می‌رسد.

تست تحمل گلوکز

این تست قند خون را قبل و بعد از نوشیدن مایعات حاوی گلوکز اندازه‌گیری می‌کند. ابتدا باید به صورت ناشتا به آزمایشگاه مراجعه کنید تا برای اندازه‌گیری قند خون ناشتا از شما خون بگیرند. سپس مایع حاوی گلوکز را می‌نوشید و یک، دو و احتمالا سه ساعت پس از آن میزان قند خون شما مجددا بررسی می‌شود.

قند خون دو ساعته که کمتر از ۱۴۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، طبیعی در نظر گرفته می‌شود. اگر دو ساعت پس از مصرف مایع حاوی گلوکز میزان قند خون ۱۴۰ تا ۱۹۹ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد به پیش دیابت و اگر ۲۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا بالاتر باشد، به دیابت مبتلا هستید.

آزمایش قند خون تصادفی

این آزمایش به ناشتا بودن نیاز ندارد و می‌توان آن را  در هر ساعتی از شبانه روز انجام داد. سطح قند خون ۲۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا بالاتر می‌تواند نشان‌دهنده ابتلا به دیابت باشد.

آزمایش‌های مربوط به دیابت بارداری

دیابت بارداری با آزمایش خون تشخیص داده می‌شود. معمولا این آزمایش بین هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ بارداری انجام  می‌شود؛ اما اگر بیش از سایر زنان در معرض ابتلا به دیابت بارداری قرار داشته باشید، ممکن است پزشک آن را زودتر تجویز کند. آزمایش دیابت بارداری به دو صورت انجام می‌شود:

تست غربالگری گلوکز

برای انجام این آزمایش، مایع حاوی گلوکز را می‌نوشید و یک ساعت بعد برای بررسی سطح قند خون از شما خون گرفته می‌شود. اگر میزان قند خون بالاتر از ۱۴۰ میلی‎گرم در دسی‌لیتر باشد، باید آزمایش تحمل گلوکز را انجام دهید.

تست تحمل گلوکز

ابتدا قند خون شما به صورت ناشتا اندازه‌گیری می‌شود. سپس یک مایع حاوی گلوکز می‌نوشید و یک، دو و احتمالا سه ساعت بعد مجددا از شما خونگیری می‌شود. نتایج ممکن است بسته به اندازه نوشیدنی حاوی گلوکز و تعداد دفعات آزمایش قند خون متفاوت باشد.

چه زمانی قند خون را باید آزمایش کرد؟

غالبا علائم دیابت به تدریج ظاهر می‌شوند؛ به همین دلیل، توصیه می‌شود که افراد زیر از نظر ابتلا به دیابت غربالگری شوند:

• افراد مبتلا به اضافه وزن با شاخص توده بدنی (BMI) بالاتر از ۲۵ که دارای عوامل خطر دیابت هستند (از جمله فشار خون بالا، سطوح غیرطبیعی کلسترول، سبک زندگی بی‌تحرک، سابقه سندرم تخمدان پلی کیستیک، سابقه بیماری قلبی یا سابقه خانوادگی دیابت) باید به طور منظم قند خون خود را اندازه‌گیری کنند.
• به افراد بالاتر از ۴۵ سال توصیه می‌شود که غربالگری اولیه قند خون را انجام دهند و در صورت طبیعی بودن نتایج، هر سه سال یکبار آن را تکرار کنند.
• به زنانی که سابقه دیابت بارداری دارند، توصیه می‌شود که هر سه سال یک‌بار، غربال‌گری دیابت را انجام دهند.
• به هر فردی که مبتلا به پیش دیابت تشخیص داده شده است، توصیه می‌شود که هر سال آزمایش دهد.
• علاوه بر این، هر زمان که پزشک تشخیص دهد، می‌تواند انجام آزمایش قند خون را توصیه کند.

آزمایش قند خون را می‌توان در خانه و با استفاده از دستگاه گلوکومتر هم انجام داد. زمان و دفعات اندازه‌گیری قند خون به وضعیت سلامتی، نوع دیابت و داروهای مصرفی شما بستگی دارد:

دیابت نوع ۱

به گفته انجمن دیابت آمریکا (ADA)، اگر به دیابت نوع ۱ مبتلا هستید و انسولین تزریق دریافت می‌کنید، باید قبل از موارد زیر قند خون خود را اندازه‌گیری کنید:

• خوردن یک وعده غذایی یا میان وعده
• ورزش کردن
• خوابیدن
• انجام کارهای مهم مانند رانندگی یا نگهداری از کودک

دیابت نوع ۲

اگر برای کنترل دیابت نوع ۲ انسولین مصرف می‌کنید، بسته به نوع و مقدار انسولین مورد استفاده باید چند بار در روز قند خون خود را اندازه‌گیری کنید.

در صورتی که روزانه چند بار انسولین تزریق می‌کنید، معمولا انجام آزمایش قبل از خوردن غذا و قبل از خواب توصیه می‌شود. اگر تنها از یک انسولین متوسط اثر یا طولانی اثر استفاده می‌کنید، ممکن است لازم باشد فقط قبل از صبحانه و شام میزان قند خون خود را چک کنید.

چنانچه به دیابت نوع ۲ مبتلا هستید و قند خون شما بدون استفاده از دارو و فقط با رژیم غذایی و ورزش کنترل می‌شود، غالبا به آزمایش خانگی نیاز ندارید. همچنین اگر افت قند خون جزء عوارض داروهای مصرفی شما محسوب نمی‌شود، ممکن است انجام آزمایش خانگی ضروری نباشد.

قند خون بالا

اگر دیابت دارید و علائمی مانند تشنگی زیاد و تکرر ادرار را تجربه می‌کنید، باید سطح قند خون خود را بررسی کنید. این علائم می‌توانند نشانه بالا بودن قند خون باشند. ورزش و کنترل میزان کربوهیدرات مصرفی به کاهش سطح قند خون شما کمک می‌کند. اگر این تغییرات موثر نبودند، باید به پزشک مراجعه کنید.

چنانچه دیابت شما به خوبی کنترل شده است اما هنوز علائم بالا بودن قند خون را مشاهده می‌کنید، احتمال دارد به بیماری دیگری مبتلا شده باشید یا تحت استرس باشید.

قند خون پایین

در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر سطح قند خون خود را بررسی کنید:

• لرزش
• عرق سرد
• سبکی سر یا سرگیجه
• گرسنگی و حالت تهوع
• خواب‌آلودگی
• احساس گزگز یا بی‌حسی در لب یا زبان
• ضعف

بعضی از علائم مانند هذیان‌، تشنج، یا بیهوشی می‌تواند نشانه قند خون پایین یا شوک انسولین باشد. اگر روزانه انسولین تزریق می‌کنید، از پزشک خود درباره استفاده از گلوکاگون سوال کنید. گلوکاگون، دارویی است که توسط پزشک برای درمان افت شدید قند خون تجویز می‌شود.

ممکن است قند خون شما  پایین باشد، اما هیچ علامتی از خود نشان ندهد. به این حالت «ناآگاهی هیپوگلیسمی» می‌گویند. اگر در گذشته چنین مشکلی را تجربه کرده‌اید، لازم است قند خون خود را بیشتر آزمایش کنید.

زنان باردار

بعضی از زنان در دوران بارداری به دیابت بارداری مبتلا می‌شوند. در مبتلایان به دیابت بارداری، هورمون‌ها در نحوه استفاده بدن از انسولین اختلال ایجاد می‌کنند؛ در نتیجه، قند در خون انباشته می‌شود.

در صورت ابتلا به دیابت بارداری، پزشک توصیه می‌کند که قند خون خود را به طور منظم آزمایش کنید تا مطمئن شوید که سطح گلوکز خون شما در محدوده سالم قرار دارد. معمولا دیابت بارداری بعد از زایمان برطرف می‌شود.

تست قند خون چگونه انجام می‌شود؟

پزشک از شما می‎خواهد که ۱۲ ساعت قبل از آزمایش FBS ناشتا بوده و از مصرف هر گونه غذا یا نوشیدنی خودداری کنید. در طی این مدت، آب تنها چیزی است که می‌توانید بنوشید.

تست قند خون، یک آزمایش ساده است که می‌توان آن را هم در آزمایشگاه و هم در خانه انجام داد. در آزمایشگاه، از طریق سوزنی که داخل رگ بازو قرار می‌گیرد، از شما خونگیری می‌شود.

پس از وارد کردن سوزن، مقدار کمی خون در یک لوله آزمایش جمع‌آوری می‌شود. ممکن است در هنگام وارد یا خارج کردن سوزن کمی احساس سوزش داشته باشید.

برای اندازه‌گیری قند خون در خانه از دستگاه گلوکومتر استفاده می‌شود. گلوکومتر، یک وسیله کوچک قابل حمل است که به شما این امکان را می‌دهد که با استفاده از یک قطره کوچک خون میزان قند خون خود را بررسی کنید.

آزمایش قند خون با خطرات و عوارض جانبی بسیار کمی همراه است و حتی می‌توان گفت بدون عارضه است. گاهی اوقات، ممکن است در محل خونگیری درد، تورم و کبودی رخ دهد؛ معمولا این علائم طی یک روز برطرف می‌شوند.

علائم عدم تعادل قند خون در بدن

هم کاهش و هم افزایش قند خون علائم و مشکلاتی را در بدن ایجاد می‌کنند که عبارتند از:

علائم پایین بودن سطح قند خون

اگر سطح قند خون خیلی پایین بیاید، علائم و نشانه‌های زیر مشاهده می‌شوند:

• ضربان قلب نامنظم یا سریع
• خستگی
• پوست رنگ پریده
• لرزش
• اضطراب
• تعریق
• گرسنگی
• تحریک‌پذیری
• گزگز یا بی‌حسی لب، زبان یا گونه

با بدتر شدن هیپوگلیسمی، علائم و نشانه‌های زیر ظاهر می‌شوند:

• سردرگمی یا رفتار غیرعادی مانند ناتوانی در انجام وظایف روزمره
• اختلالات بینایی مانند تاری دید
• تشنج
• از دست دادن هوشیاری

علائم بالا بودن سطح قند خون

هیپرگلیسمی تا زمانی که میزان گلوکز به طور قابل توجه افزایش نیابد، علائمی ایجاد نمی‌کند. علائم هیپرگلیسمی به آرامی در طی چند روز یا چند هفته ایجاد می‌شود.

علائم و نشانه‌های اولیه

شناخت علائم و نشانه‌های اولیه هیپرگلیسمی می‌تواند به شما در درمان سریع این بیماری کمک کند:

• تکرر ادرار
• افزایش تشنگی
• تاری دید
• خستگی
• سردرد

سایر علائم و نشانه‌ها

اگر هیپرگلیسمی درمان نشود، می‌تواند باعث تجمع اسیدهای سمی (کتون) در خون و ادرار شود (کتواسیدوز). علائم و نشانه‌ها عبارتند از:

• تنفسی که بوی میوه می‌دهد
• تهوع و استفراغ
• تنگی نفس
• خشکی دهان
• ضعف
• گیجی
• کما
• درد شکم

چه آزمایشاتی با آزمایش FBS مرتبط هستند؟

از تست‌های مرتبط با FBS می‎‌توان به تست تحمل گلوکز و تست A1C اشاره کرد. گاهی اوقات، ممکن است پزشک با توجه به شرایط بیمار میزان انسولین خون و گلوکز ادرار را هم اندازه‌گیری کند.

اندازه‌گیری انسولین به تشخیص مقاومت به انسولین و اندازه‌گیری گلوکز ادرار به بررسی بیماری‌های کلیوی و عفونت مجاری ادراری کمک می‌کند.

کلام پایانی

دیابت، یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن در سراسر جهان است. بالا بودن قند خون در مبتلایان به این بیماری به قلب، کلیه‌ها، اعصاب و چشم‌ها آسیب زده و احتمال مرگ در سنین پایین را افزایش می‌دهد.

افراد سالم باید با انجام آزمایش قند خون از نظر ابتلا به دیابت غربالگری شوند. این آزمایش به بیماران دیابتی و پزشکان هم کمک می‌کند که از اثربخش بودن درمان‌های تجویز شده برای کنترل قند خون مطمئن شوند.

سوالات متداول