عزت نفس چیست؟ دلایل اهمیت عزت نفس کدام است؟
عزت نفس یا حرمت نفس، نظر کلی شما درباره خودتان است؛ به عبارت دیگر، احساسی است که درباره توانایی‌ها و محدودیت‌هایتان دارید. داشتن حرمت نفس انگیزه، سلامت روان و کیفیت زندگی شما را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
اما اگر عزت نفس‌تان پایین باشد، برای نظرات و ایده‌های خود ارزش چندانی قائل نیستید و دائما نگران هستید که به اندازه کافی خوب نباشید. حرمت نفس بسیار بالا هم شما را در ارتباط برقرار کردن با دیگران دچار مشکل می‌کند و باعث می‌شود که انتقادپذیر نباشید.
درک بهتر عزت نفس می‌تواند به شما در ایجاد تعادل مناسب کمک کند. در این مقاله از ایده آل مگ، درباره حرمت نفس، عوامل موثر بر آن و راه‌های بهبود آن صحبت خواهیم کرد. تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.
عزت نفس چیست؟
در روانشناسی از این اصطلاح برای توصیف احساس ذهنی فرد از ارزشمند بودن خود استفاده می‌شود. به عبارت دیگر، عزت نفس به این معنی که شما بدون توجه به شرایط چقدر خودتان را دوست دارید و قدر خود را می‌دانید.
حرمت نفس با عوامل زیادی تعریف می‌شود، از جمله:
- اعتماد به نفس
- احساس امنیت
- هویت
- حس تعلق و دلبستگی
- احساس شایستگی
از اصطلاحات دیگری مثل «حرمت نفس»، «احترام به خود» و «خودارزشمندی» هم به جای انواع عزت نفس استفاده می‌شود. حرمت نفس در دوران کودکی به پایین‌ترین حد خود می‌رسد و در دوران نوجوانی و بزرگسالی افزایش می‌یابد و در نهایت به سطح نسبتا پایداری می‌رسد. هرچند عزت نفس نوجوانان به دلایل گفته شده در ادامه مقاله می تواند حتی در سطح پایین تری از دوران کودکی باشد و این روند برای همه ی افراد مشابه نخواهد بود.
چرا عزت نفس مهم است؟
حرمت نفس روی تصمیم‌گیری‌ها، روابط، سلامت عاطفی، کیفیت زندگی و انگیزه‌های شما تاثیر می‌گذارد. افرادی که دید سالم و مثبتی نسبت به خودشان دارند، پتانسیل‌ها و توانایی‌های خود را به خوبی می‌شناسند و همیشه برای مقابله با چالش‌های جدید آماده هستند.
افراد دارای عزت نفس سالم:
- درک مناسبی از مهارت‌های خود دارند.
- می‌توانند با دیگران روابط سالم برقرار کنند؛ چون با خودشان هم رابطه سالمی دارند.
- از خود و توانایی‌هایشان انتظارات واقع‌بینانه و مناسب دارند.
- نیازهای خود را درک کرده و قادر به بیان آن‌ها هستند.
افراد با حرمت نفس پایین توانایی‌های خود را باور ندارند و ممکن است به تصمیم‌گیری‌های خود شک کنند. این افراد انگیزه‌ای برای امتحان کردن چیزهای جدید ندارند؛ چون معتقدند که فاقد توانایی‌های لازم برای رسیدن به اهداف‌شان هستند. افراد دارای حرمت نفس پایین در روابط خود و بیان نیازهایشان دچار مشکل می‌شوند؛ علاوه بر این، از کمبود اعتماد به نفس رنج می‌برند و احساس می‌کنند که دوست داشتنی و ارزشمند نیستند.
افرادی که حرمت نفس‌شان بیش از حد بالا است، مهارت‌های خود را از حد واقعی بیشتر تخمین می‌زنند؛ علاوه بر این، ممکن است احساس کنند که تحت هر شرایطی مستحق موفقیت هستند. این دسته از افراد در روابط خود دچار مشکل می‌شوند و معمولا برای بهتر شدن اقدامی انجام نمی‌دهند؛ چون فکر می‌کنند که انسان کاملی هستند.
نظریه‌ها در مورد عزت نفس
بسیاری از نظریه‌پردازان درباره حرمت نفس نوشته‌اند. ویلیام جیمز معتقد بود که تصور افراد از خود از زمان تولد شکل می‌گیرد. طبق نظریه آلبرت الیس، عزت نفس به دستاوردهای فرد بستگی دارد؛ به عبارت دیگر، پیشرفت و عملکرد مناسب باعث افزایش حرمت نفس می‌شود.
راجرز حرمت نفس را ارزیابی فرد از ارزشمندی وجودی خود تعریف می‌کند. به گفته او، نیاز انسان به توجه مثبت دیگران در ایجاد حرمت نفس نقش دارد. اگر والدین کودک را بدون قید و شرط دوست داشته باشند، او در آینده از حرمت نفس سالمی برخوردار خواهد بود.
به اعتقاد مزلو، افراد برای ایجاد حرمت نفس هم به قدردانی از سوی دیگران و هم به احترام درونی نیاز دارند. هر دوی این نیازها باید برآورده شوند تا یک فرد رشد کند و به خودشکوفایی برسد. توجه نکردن به این موضوع باعث می‌شود که فرد احساس ضعف، حقارت و ناامیدی داشته باشد.
به عقیده اریکسون، اگر والدین زمینه را برای بروز خلاقیت کودک فراهم نکنند، احساس گناه و بی‌ارزش بودن را در او ایجاد می‌کنند؛ در نتیجه، کودک توانایی ابراز وجود را از دست می‌دهد و از دنبال کردن اهداف خود می‌ترسد.
عوامل موثر بر عزت نفس
عزت نفس از اوایل کودکی شروع به شکل‌گیری می‌کند. عوامل زیادی روی آن تاثیر دارند که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
- افکار و تصورات شما
- واکنش دیگران نسبت به شما
- تجربیات شما در خانه، مدرسه، محل کار و اجتماع
- نقش و جایگاه اجتماعی
- سن
- ژنتیک
- توانایی‌های جسمی
- ناتوانی یا بیماری
- وضعیت اجتماعی- اقتصادی
شواهد نشان می‌دهد که نژادپرستی و تبعیض اثر منفی بر عزت نفس دارند. عوامل ژنتیکی هم که به شکل‌گیری شخصیت افراد کمک می‌کنند، می‌توانند در این موضوع نقش داشته باشند. با این حال، تصور می‌شود که تجربیات زندگی مهم‌ترین عامل موثر بر حرمت نفس باشند.
غالبا تجربیات ما اساس حرمت نفس را تشکیل می‌دهند. به عنوان مثال، کسانی که به طور مداوم از سوی دوستان و خانواده مورد انتقاد یا مسخره شدن قرار می‌گیرند، احتمالا حرمت نفس پایین‌تری خواهند داشت.
در مقابل، افرادی که به گفته کارل راجرز توجه مثبت بدون قید و شرط را تجربه می‌کنند، به احتمال زیاد دارای حرمت نفس سالم هستند. بسیاری از باورهایی که امروز درباره خود دارید، منعکس‌کننده پیام هایی هستند که در طول زمان از اطرافیان دریافت کرده‌اید.
عزت نفس سالم
راه‌های ساده‌ای وجود دارد که می‌توان به کمک آن‌ها تشخیص داد که آیا عزت نفس سالمی دارید یا خیر. شما احتمالا حرمت نفس سالمی دارید اگر:
- از تمرکز بر تجربیات منفی گذشته خودداری می‌کنید.
- باور دارید که با همه برابر بوده و نسبت به دیگران بدتر یا بهتر نیستید.
- نیازهای خود را بیان می‌کنید.
- اعتماد به نفس دارید.
- نسبت به زندگی نگرش مثبتی دارید.
- در صورت لزوم می‌توانید «نه» بگویید.
- نقاط قوت و نقاط ضعف خود را می‌بینید و آن‌ها را می‌پذیرید.
فواید عزت نفس سالم
داشتن حرمت نفس سالم به شما برای رسیدن به اهدافتان انگیزه می‌دهد؛ چون می‌دانید که می‌توانید به آنچه که در ذهن دارید، برسید. اگر حرمت نفس سالمی داشته باشید، می‌توانید برای روابط خود حد و مرزهای مناسبی تعیین کنید و رابطه سالمی با خودتان و دیگران داشته باشید.
وقتی برای خود ارزش قائل باشید، احساس امنیت و ارزشمندی می‌کنید؛ همچنین همیشه آماده یادگیری و کسب مهارت‌های جدید هستید. سایر فواید حرمت نفس سالم شامل موارد زیر می‌شود:
- در بیان نیازها و نظرات خود قاطع هستید.
- به توانایی خود در تصمیم‌گیری اطمینان دارید.
- انتظارات واقع‌بینانه دارید و کمتر از خود و دیگران انتقاد می‌کنید.
- در مقابل مشکلات و عوامل استرس‌زا انعطاف‌پذیرتر هستید.
نشانه‌های عزت نفس پایین
حرمت نفس پایین به طرق مختلف خود را نشان می‌دهد. از نشانه های عزت نفس پایین می تواند اشاره کرد به:
- فکر می‌کنید که دیگران از شما بهتر هستند.
- برای بیان نیازهای خود با مشکل روبرو می‌شوید.
- روی نقاط ضعف خود تمرکز می‌کنید.
- دائما احساس ترس و نگرانی را تجربه می‌کنید و به توانایی‌های خود شک دارید.
- نسبت به زندگی دید منفی دارید و احساس می‌کنید که کنترلی روی زندگی خود ندارید.
- از شکست خوردن به شدت می‌ترسید.
- قادر به «نه» گفتن نیستید و نمی‌توانید برای روابط خود حد و مرز مشخص کنید.
- نیازهای دیگران را بر نیازهای خود مقدم می‌دانید.
- اعتماد به نفس ندارید.
عزت نفس پایین به بروز انواع اختلالات سلامت روان از جمله اختلالات اضطرابی و اختلالات افسردگی منجر می‌شود؛ همچنین باعث می‌شود که دنبال کردن اهداف و حفظ روابط سالم برای شما دشوار باشد. حرمت نفس پایین می‌تواند به طور جدی روی کیفیت زندگی تاثیر داشته باشد و احتمال فکر کردن به خودکشی را افزایش دهد.
چه چیزی می‌تواند باعث کاهش عزت نفس شود؟
عواملی که روی حرمت نفس اثر دارند، برای افراد مختلف متفاوت هستند. ممکن است حرمت نفس شما به طور ناگهانی تغییر کند یا برای مدتی حرمت نفس پایینی داشته باشید.
تجربه‌های سخت یا استرس‌زا می‌توانند باعث کاهش عزت نفس شوند. از این تجربیات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مورد آزار و اذیت یا سوء استفاده قرار گرفتن
- مورد تبعیض یا قضاوت قرار گرفتن
- از دست دادن شغل یا مشکل در پیدا کردن شغل
- مشکلات مربوط به محل کار یا محل تحصیل
- استرس مداوم
- بیماری‌های جسمی
- مشکلات روحی و روانی
- مشکل در روابط شخصی مثل طلاق یا جدایی
- نگرانی درباره ظاهر خود
- مشکلات مالی
آیا عزت نفس پایین یک مشکل سلامت روان است؟
حرمت نفس پایین به خودی خود یک مشکل سلامت روان محسوب نمی‌شود، اما ارتباط نزدیکی با آن دارند. حرمت نفس پایین می‌تواند به اختلالات سلامت روان از جمله اضطراب و افسردگی منجر شود یا یکی از علائم آن‌ها باشد.
اگر عوامل زیادی برای مدت طولانی روی حرمت نفس شما تاثیر بگذارند، ممکن است به افسردگی یا اضطراب مبتلا شوید. بعضی از تجربه‌های ناشی از حرمت نفس پایین، به خصوص اگر برای مدت طولانی ادامه داشته باشند یا زندگی روزمره را تحت تاثیر قرار دهند، می‌توانند نشانه ابتلا به یک مشکل سلامت روان باشند، به عنوان مثال:
- احساس ناامیدی یا بی‌ارزشی
- سرزنش کردن خود به طور ناعادلانه
- متنفر بودن از خود
- نگران بودن به دلیل احساس ناتوانی در انجام کارها
نشانه‌های عزت نفس بیش از حد
غالبا حرمت نفس بیش از حد به اشتباه به عنوان خودشیفتگی تعریف می‌شود؛ با این حال، بعضی از ویژگی‌های آن با خودشیفتگی متفاوت است. ممکن است به نظر برسد که افراد خودشیفته حرمت نفس بالایی دارند؛ اما در حقیقت حرمت نفس آن‌ها می‌تواند بالا، پایین یا ناپایدار (بسته به موقعیت تغییر کند) باشد.
ویژگی‌های زیر نشان می‌دهد که شما حرمت نفس بیش از حد بالایی دارید:
- احساس می‌کنید که انسان کاملی هستید.
- همیشه فکر می‌کنید که حق با شما است.
- باور دارید که هیچ وقت شکست نمی‌خورید.
- فکر می‌کنید که از دیگران ماهرتر یا بهتر هستید.
- مهارت‌ها و توانایی‌های خود را بیش از حد برآورد می‌کنید.
حرمت نفس بسیار بالا فرد را در روابط خود، موقعیت‌های اجتماعی و پذیرش انتقاد دچار مشکل می‌کند.
چگونه عزت نفس را افزایش دهیم؟
خوشبختانه، اقداماتی وجود دارد که می‌توانید از آن‌ها برای افزایش عزت نفس استفاده کنید. بعضی از این اقدامات عبارتند از:
- از افکار منفی آگاه شوید: افکاری را که باعث می‌شوند خودتان را ارزشمند ندانید، شناسایی کنید.
- الگوهای تفکر منفی را به چالش بکشید: وقتی متوجه شدید که درگیر افکار منفی هستید، سعی کنید آن‌ها را با افکار واقعی‌تر یا مثبت‌تر جایگزین کنید.
- از خودگویی مثبت استفاده کنید: خواندن جملات تاکیدی مثبت را تمرین کنید.
- شفقت به خود را تمرین کنید: خود را به خاطر اشتباهات گذشته ببخشید و با پذیرش تمام نقاط ضعف و قوت‌تان به جلو حرکت کنید.
کلام پایانی
اگرچه بعضی از دلایل عزت نفس پایین مانند عوامل ژنتیکی، تجربیات دوران کودکی و ویژگی‌های شخصیتی قابل تغییر نیستند، اما اقداماتی وجود دارد که می‌توانید به کمک آن‌ها حرمت نفس خود را بهبود دهید. به یاد داشته باشید که شایستگی هیچ فردی از دیگران کمتر نیست. توجه به این موضوع به شما کمک می‌کند که از حرمت نفس سالم برخوردار شوید.
سوالات متداول
به نحوه ارزش‌گذاری و درک انسان از خود، عزت نفس یا حرمت نفس می‌گویند. حرمت نفس روی اینکه خودتان را دوست داشته باشید، نقاط قوت‌تان را بشناسید، اشتباهات گذشته را بدون سرزنش کردن بپذیرید و خود را لایق خوشبختی بدانید، تاثیر دارد.
شناسایی افکار منفی و جایگزین کردن آن‌ها با افکار مثبت‌تر، استفاده از جملات تاکیدی مثبت و پذیرش اشتباهات بدون سرزش کردن خود به بهبود حرمت نفس کمک می‌کند.
داشتن حرمت نفس قوی و سالم به این معنی است که دیدی متعادل و دقیق نسبت به خود داشته باشید؛ همچنین نقاط ضعف و قوت خود را بشناسید، قدرت «نه» گفتن داشته باشید و قادر به بیان نیازهایتان باشید.
