علائم و علت ابتلا به بیماری زوال عقل یا دمانس چیست؟
دمانس یا زوال عقل اصطلاحی است که برای توصیف از دست دادن حافظه و ناتوانی در فکر کردن، استدلال و تصمیم‌گیری به‌کار می‌رود. زوال عقل انواع مختلفی دارد که آلزایمر شایع‌ترین نوع آن است.
اگرچه حدود یک سوم افراد بالای 85 سال از زوال عقل رنج می‌برند، اما این بیماری بخش طبیعی پیری محسوب نمی‌شود. بسیاری از مردم حتی بعد از 90 سالگی هم بدون هیچ نشانه‌ای از زوال عقل به زندگی خود ادامه می‌دهند.
با توجه به اینکه زوال عقل در مراحل پیشرفته کیفیت زندگی بیمار را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد، تصمیم گرفتیم در مقاله امروز ایده آل مگ به بررسی علائم، علل و نحوه درمان این بیماری بپردازیم؛ همچنین شما را با راه‌های پیشگیری از آن آشنا کنیم. با ما همراه باشید.
علائم و نشانههای دمانس چیست؟
علائم و نشانههای زوال عقل زمانی ایجاد می‌شوند که نورون‌ها یا سلول‌های عصبی در مغز از کار می‌افتند، ارتباط خود را با سایر سلول‌های مغزی از دست می‌دهند و می‌میرند.
همه افراد با افزایش سن تعدادی از نورون‌های خود را از دست می‌دهند، اما شدت این اتفاق در بیماران مبتلا به زوال عقل بسیار بیشتر است.
بسیاری از مردم زوال عقل را با از دست دادن حافظه مرتبط می‌دانند، چون مشکلات حافظه اغلب از علائم اولیه این بیماری هستند؛ اما علائم زوال عقل بسته به نوع بیماری و مناطقی از مغز که تحت تاثیر قرار گرفته‌اند، می‌تواند متفاوت باشد.
رایج‌ترین علائم این بیماری عبارتند از:
- از دست دادن حافظه
- مشکل در صحبت کردن، درک و بیان افکار یا خواندن و نوشتن
- سرگردانی و گم شدن در محله‌های آشنا
- فراموش کردن نام دوستان یا اعضای خانواده
- فراموش کردن خاطرات قدیمی
- مشکل در پرداخت قبوض و رسیدگی به سایر امور مالی
- مطرح کردن سوالات تکراری
- استفاده از کلمات غیرمعمول برای اشاره به اشیاء آشنا
- صرف زمان طولانی برای انجام کارهای عادی روزانه
- از دست دادن علاقه به فعالیت‌ها یا وقایع عادی روزانه
- توهم یا پارانویا (سوء ظن)
- عملکرد تکانشی (رفتارهای ناگهانی و بدون فکر)
- توجه نکردن به احساسات دیگران
- از دست دادن تعادل و مشکلات حرکتی
افراد مبتلا به ناتوانی‌های ذهنی هم ممکن است با افزایش سن دچار دمانس شوند، اما تشخیص علائم آن‌ها می‌تواند بسیار دشوار باشد. در نظر گرفتن توانایی‌های فعلی فرد و نظارت بر تغییرات آن‌ها در طول زمان برای تشخیص زوال عقل ضروری است.
زوال عقل یک بیماری پیشرونده است، به این معنی که علائم آن به آرامی شروع شده و به تدریج بدتر می‌شوند. اگر متوجه شدید که حافظه خودتان یا یکی از نزدیکان‌تان دچار مشکل شده است، این علامت را نادیده نگرفته و در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید تا علت آن مشخص شود.
علت ابتلا به دمانس یا زوال عقل چیست؟
زوال عقل در اثر آسیب‌دیدگی سلول‌های مغز ایجاد می‌شود. این آسیب در توانایی سلول‌های مغز برای برقراری ارتباط با یکدیگر اختلال ایجاد می‌کند.
وقتی سلول‌های مغز نتوانند به طور عادی ارتباط برقرار کنند، تفکر، رفتار و احساسات فرد تحت تاثیر قرار می‌گیرند.
مغز از قسمت‌های زیادی تشکیل شده است که هر یک مسئول عملکردهای مختلفی هستند. هنگامی که سلول‌های یک منطقه خاص آسیب می‌بینند، آن ناحیه نمی‌تواند وظایف خود را به طور طبیعی انجام دهد.
چه افرادی بیشتر در معرض ابتلا به دمانس هستند؟
عوامل زیر احتمال ابتلا به زوال عقل را افزایش می‌دهند:
- بالا رفتن سن: مهمترین عامل خطر شناخته شده برای زوال عقل، افزایش سن است. در بیشتر موارد، این بیماری افراد بالای 65 سال را گرفتار می‌کند.
- سابقه خانوادگی: کسانی که والدین یا خواهر و برادر مبتلا به زوال عقل دارند، بیش از دیگران در معرض ابتلا به این بیماری هستند.
- نژاد: سالمندان آفریقایی-آمریکایی دو برابر بیشتر از سفیدپوستان در معرض ابتلا به زوال عقل قرار دارند. لاتین‌تبارها هم 1/5 برابر بیشتر از سفیدپوستان به این بیماری مبتلا می‌شوند.
- عوامل خطر بیماری‌های قلبی-عروقی: فشار خون بالا، کلسترول بالا و استعمال دخانیات احتمال ابتلا به زوال عقل را بالا می‌برند.
- آسیب تروماتیک مغزی: آسیب‌دیدگی سر می‌تواند خطر ابتلا به زوال عقل را افزایش دهد، به خصوص اگر شدید باشد یا به طور مکرر رخ دهد.
انواع مختلف زوال عقل کدامند؟
چند نوع زوال عقل وجود دارد که در این بخش به معرفی آن‌ها می‌پردازیم:
بیماری آلزایمر
بیشتر مردم از تفاوت دمانس و آلزایمر آگاه نبوده و از این دو اصطلاح به جای یکدیگر استفاده می‌کنند. زوال عقل یک اصطلاح کلی برای توصیف علائمی است که روی حافظه و استدلال تاثیر می‌گذارند. این بیماری انواع مختلفی دارد که یکی از آن‌ها آلزایمر است.
آلزایمر شایع‌ترین علت زوال عقل است و 60 تا 80 درصد موارد ابتلا به این بیماری را تشکیل می‌دهد. بیماری آلزایمر در اثر تغییرات مغز (تجمع غیرطبیعی پروتئین‌ها که به پلاک‌های آمیلوئید و کلاف‌های تاو معروف هستند) ایجاد می‌شود.
مبتلایان به این بیماری در به خاطر سپردن رویدادهای جدید، برای مثال مکالمه‌ای که چند دقیقه یا چند ساعت پیش رخ داده است، مشکل دارند. با پیشرفت بیماری، فرد خاطرات دورتر را هم فراموش می‌کند و حتی ممکن است در راه رفتن یا صحبت کردن دچار مشکل شود یا شخصیت او تغییر کند.
سابقه خانوادگی آلزایمر مهمترین عامل خطر این بیماری است. داشتن یک خویشاوند درجه یک مبتلا به آلزایمر، خطر ابتلا به آن را 10 تا 30 درصد افزایش می‌دهد.
زوال عقل مرتبط با اجسام لویی
این بیماری در اثر رسوب غیرطبیعی پروتئین آلفا-سینوکلئین در مغز ناشی می‌شود. به پروتئین آلفا-سینوکلئین اجسام لویی هم می‌گویند.
افراد مبتلا به این شکل از زوال عقل ممکن است مشکلات حرکتی یا تعادلی داشته باشند؛ همچنین بسیاری از آن‌ها بروز تغییر در هوشیاری از جمله خواب‌آلودگی در طول روز و گیجی را تجربه می‌کنند؛ به‌علاوه ممکن است برای خوابیدن مشکل داشته باشند یا دچار توهمات بصری شوند (دیدن افراد، اشیاء یا اشکالی که وجود خارجی ندارند).
زوال عقل فرونتوتمپورال
زوال عقل پیشانی-گیجگاهی یا فرونتوتمپورال شکل نادری از دمانس است که در افراد کمتر از 60 سال رخ می‌دهد.
تغییر در لوب پیشانی به علائم رفتاری و تغییر در لوب گیجگاهی به بروز مشکلات احساسی و زبانی منجر می‌شود. زوال عقل فرونتوتمپورال با مقادیر یا اشکال غیرطبیعی پروتئین‌های تاو و TDP-43 و از دست دادن سلول‌های عصبی مرتبط است.
افراد مبتلا به این بیماری ممکن است رفتار نامناسبی از خود نشان دهند. به عنوان مثال، برخلاف گذشته نظرات توهین‌آمیز داشته باشند و از مسئولیت‌های خود در خانه یا محل کار غفلت کنند؛ همچنین ممکن است در مهارت‌های زبانی مانند صحبت کردن دچار مشکل شوند.
زوال عقل عروقی
حدود 10 درصد از موارد ابتلا به دمانس به زوال عقل عروقی اختصاص دارد. این بیماری در اثر مشکلاتی که به عروق خونی مغز آسیب می‌زنند یا مانع رسیدن خون و اکسیژن به مغز می‌شوند، رخ می‌دهد.
دیابت، پرفشاری خون و کلسترول بالا از عوامل خطر زوال عقل عروقی هستند. علائم این بیماری بسته به اینکه کدام ناحیه مغز آسیب دیده باشد، متفاوت است.
زوال عقل مختلط
گاهی اوقات بعضی از افراد، به خصوص سالمندان بالای 80 سال، به طور همزمان به بیش از یک نوع زوال عقل مبتلا هستند. برای مثال، ممکن است فرد به بیماری آلزایمر و زوال عقل عروقی مبتلا باشد.در بعضی موارد نمی‌توان به راحتی به زوال عقل مختلط پی برد؛ چون ممکن است علائم یک نوع زوال عقل آشکارتر باشد یا با علائم زوال عقل دیگر همپوشانی داشته باشد.
سرعت پیشرفت زوال عقل مختلط می‌تواند از سایر زوال عقل‌هایی که به تنهایی رخ می‌دهند، بیشتر باشد.
زوال عقل برگشت‌پذیر
گاهی اوقات، زوال عقل از یک علت زمینه‌ای برگشت‌پذیر مثل عوارض جانبی داروها، افزایش فشار در مغز، کمبود ویتامین و عدم تعادل هورمون تیروئید ناشی می‌شود. در این موارد، با درمان بیماری زمینه‌ای علائم دمانس هم برطرف می‌شوند.
راه تشخیص زوال عقل چیست؟
برای تشخیص زوال عقل، ابتدا پزشکان به بررسی این موضوع می‌پردازند که آیا فرد به یک بیماری زمینه‌ای مرتبط با مشکلات شناختی مبتلا است یا خیر.
بررسی سابقه پزشکی و خانوادگی بیمار سرنخ‌های مهمی در مورد خطر ابتلا به زوال عقل ارائه می‌دهد. معمولا پزشک در مورد سابقه خانوادگی زوال عقل، زمان و نحوه شروع علائم و داروهای مصرفی بیمار سوال می‌پرسد.
روش های زیر هم ممکن است برای تشخیص زوال عقل استفاده شوند:
تست‌های شناختی و عصبی
این تست‌ها برای ارزیابی تفکر و عملکرد فیزیکی استفاده می‌شوند و به ارزیابی حافظه، توانایی حل مسئله، مهارت‌های زبانی و مهارت‌های ریاضی و همچنین تعادل، پاسخ حسی و رفلکس‌ها اختصاص دارند.
اسکن مغز
این دسته از روش‌های تشخیصی می‌توانند سکته‌های مغزی، تومورها و سایر مشکلاتی که را که ممکن است باعث زوال عقل شوند، شناسایی کنند؛ اسکن تغییرات ایجاد شده در ساختار و عملکرد مغز را هم شناسایی می‌کند. رایج‌ترین اسکن‌ها عبارتند از:
- توموگرافی کامپیوتری (CT)، که از اشعه ایکس برای تصویربرداری از مغز و سایر اندام‌ها استفاده می‌کند.
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)، که از میدان‌های مغناطیسی و امواج رادیویی برای تولید تصاویر دقیق از ساختارهای بدن (از جمله بافت‌ها، اندام‌ها، استخوان‌ها و اعصاب) استفاده می‌کند.
- توموگرافی با گسیل پوزیترون (PET)، که به ارائه تصویر از فعالیت مغز کمک می‌کند.
ارزیابی روانپزشکی
این ارزیابی مشخص می‌کند که آیا افسردگی و سایر مشکلات روانی در بروز علائم بیمار نقش دارند یا خیر.
آزمایش ژنتیک
بعضی از انواع دمانس توسط ژن‌های فرد ایجاد می‌شوند. در این موارد، آزمایش ژنتیک نشان می‌دهد که آیا در معرض خطر زوال عقل هستید یا خیر.
آزمایش خون
اکنون پزشکان می‌توانند برای اندازه‌گیری سطح بتا آمیلوئید (پروتئینی که به طور غیرطبیعی در مغز افراد مبتلا به آلزایمر انباشته می‌شود)، درخواست آزمایش خون بدهند. آزمایش‌های جدید دیگری هم وجود دارند که در حال حاضر دسترسی به آن‌ها محدود است.
در صورت تشخیص زوال عقل چه کاری باید انجام دهیم؟
تشخیص زوال عقل می‌تواند برای بیمار و خانواده‌اش ویرانگر باشد. شما باید جزئیات زیادی را در نظر بگیرید تا مطمئن شوید که تا حد امکان برای مقابله با یک وضعیت غیرقابل پیش‌بینی و پیشرونده آماده هستید. توصیه‌های زیر به شما برای مقابله با این بیماری کمک می‌کنند:
- با زوال عقل و بیماری آلزایمر آشنا شوید.
- احساسات خود را در یک دفترچه یادداشت بنویسید.
- مشاوره فردی یا خانوادگی دریافت کنید.
- روابط اجتماعی خود را گسترش دهید، در فعالیت‌های داوطلبانه شرکت کنید و هر روز فعالیت بدنی داشته باشید.
- با افرادی که تجربیات مشابه داشته‌اند، ارتباط برقرار کنید.
- راه های جدیدی برای بیان افکار و احساسات خود پیدا کنید، مانند نقاشی، آواز خواندن یا نوشتن.
درمان زوال عقل بستگی به علت بروز آن دارد. در مورد اکثر زوال عقل‌های پیشرونده، از جمله بیماری آلزایمر، هیچ درمانی وجود ندارد؛ با این حال، داروها ممکن است در بعضی از افراد به طور موقت باعث بهبود یا تثبیت حافظه شوند و به کنترل بعضی از علائم و مشکلات رفتاری کمک کنند.
آیا راهی برای پیشگیری از ابتلا به دمانس وجود دارد؟
هیچ راه مطمئنی برای جلوگیری از زوال عقل وجود ندارد، اما با رعایت نکات زیر می‌توان خطر ابتلا به آن را کمی کاهش داد:
- ذهن خود را فعال نگه دارید. فعالیت‌های محرک ذهن مانند مطالعه و حل جدول کلمات متقاطع شروع زوال عقل را به تاخیر می‌اندازد.
- از نظر جسمی و اجتماعی فعال باشید. فعالیت بدنی و تعاملات اجتماعی شروع زوال عقل را به تاخیر انداخته و علائم آن را کاهش می‌دهند.
- سیگار کشیدن را ترک کنید. سیگار کشیدن در میانسالی و بعد از آن خطر ابتلا به زوال عقل و مشکلات عروقی را افزایش می‌دهد.
- به اندازه کافی ویتامین دریافت کنید. افرادی که سطح ویتامین D خون‌شان پایین است، بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به آلزایمر و سایر اشکال زوال عقل قرار دارند.
- عوامل خطر بیماری‌های قلبی-عروقی را مدیریت کنید. پرفشاری خون، کلسترول بالا و دیابت را درمان کنید و اگر اضافه وزن دارید، وزن‌تان را کاهش دهید.
- بیماری‌های مرتبط با سلامت روان را درمان کنید. برای درمان افسردگی یا اضطراب به پزشک مراجعه کنید.
- از رژیم غذایی سالم پیروی کنید. رژیم‌های غذایی سالم مانند رژیم غذایی مدیترانه‌ای سلامتی را بهبود بخشیده و خطر ابتلا به زوال عقل را کاهش می‌دهند. رژیم مدیترانه‌ای سرشار از میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و اسیدهای چرب امگا 3 است که معمولا در ماهی و آجیل یافت می‌شوند.
- خواب باکیفیت داشته باشید. بهداشت خواب را به خوبی رعایت کنید و اگر با صدای بلند خروپف می‌کنید یا تنفس‌تان در طول خواب به طور موقت قطع می‌شود، با پزشک صحبت کنید.
- مشکلات شنوایی را درمان کنید. کم‌شنوایی احتمال ابتلا به زوال عقل را افزایش می‌دهد. درمان کم‌شنوایی و استفاده از سمعک ممکن است به کاهش خطر زوال عقل کمک کند.
کلام پایانی
اختلالاتی که تحت عنوان زوال عقل گروه‌بندی می‌شوند در اثر تغییرات غیرطبیعی مغز به وجود می‌آیند. این تغییرات روی مهارت تفکر یا توانایی شناختی تاثیر می‌گذارند و حتی می‌توانند زندگی روزمره و عملکرد مستقل فرد را مختل کنند.
شدت زوال عقل در بین بیماران مختلف، متفاوت بوده و از خفیف تا شدید متغیر است. با بالا رفتن سن احتمال ابتلا به این بیماری بیشتر می‌شود، اما همه سالمندان دچار زوال عقل نمی‌شوند.
در این مقاله در مورد اینکه دمانس چیست و چه علائمی دارد، صحبت کردیم. اگر تجربه زندگی با بیمار مبتلا به زوال عقل را دارید، می‌توانید تجربیات، مشکلات و سوالات خود را با ما در میان بگذارید.
سوالات متداول
اصطلاح دمانس یا زوال عقل برای توصیف علائمی استفاده می‌شود که بر حافظه، تفکر و توانایی‌های اجتماعی تاثیر می‌گذارند. بیماری آلزایمر شایع‌ترین علت زوال عقل پیشرونده در سالمندان است.
خیر. در دوران سالمندی عضلات و استخوان‌ها ضعیف می‌شوند، عروق سفت‌تر می‌شوند و حافظه کمی کاهش پیدا می‌کند، اما بیشتر سالمندان به زوال عقل مبتلا نمی‌شوند.
خیر. زوال عقل درمان قطعی ندارد، اما می‌توان علائم آن را کنترل کرد یا سرعت پیشرفت آن را کاهش داد.
