زنان و مردان در طول روز به ترتیب به ۲/۲ و ۳ لیتر مایعات نیاز دارند. ورزشکاران و کسانی که در هوای گرم زندگی یا کار می‌کنند، باید مایعات بیشتری بنوشند تا به علائم کم آبی بدن دچار نشوند.
وقتی به اندازه کافی مایعات مصرف نمی‌کنید یا بدن‌تان آب زیادی از دست می‌دهد، عملکرد سلول‌ها، اندام‌ها و بافت‌ها مختل می‌شود و اگر کم آبی بدن به سرعت اصلاح نشود، ممکن است دچار شوک شوید.
بسته به میزان کمبود مایعات در بدن، کم آبی می‌تواند خفیف، متوسط یا شدید باشد. معمولا کم آبی خفیف را می‌توانید در خانه درمان کنید، اما کم آبی شدید باید در بیمارستان درمان شود. مقاله امروز ایده آل مگ به علائم، دلایل و نحوه درمان کم آبی بدن اختصاص دارد. ما را تا انتهای این مطلب همراهی کنید.
کم آبی چیست؟
کم آبی زمانی اتفاق می‌افتد که بدن به اندازه کافی آب نداشته باشد. حتی اگر ۱/۵ درصد از آب بدن‌تان را از دست بدهید، علائم کم آبی را تجربه می‌کنید. این علائم می‌توانند از یک سردرد خفیف تا یک عارضه خطرناک مانند گرمازدگی (هیپرترمی) متغیر باشند.
تشنگی واکنش طبیعی بدن به کم آبی است. شما باید بلافاصله با نوشیدن مایعات (ترجیحا آب) به تشنگی پاسخ دهید. برای رفع تشنگی و جلوگیری از بروز آن به اندازه کافی آب بنوشید. آب فاقد کالری است و شما را چاق نمی‌کند.
آب برای بدن شما چه می‌کند؟
بین ۵۵ تا ۷۸ درصد وزن بدن از آب تشکیل شده است. میزان آب بدن نوزادان تازه متولد شده، کودکان یک ساله، مردان بالغ و زنان بالغ به ترتیب حدود ۷۸، ۶۵، ۶۰ و ۵۵ درصد است.
مغز و قلب از ۷۳ درصد آب تشکیل شده‌اند. مقدار آب در استخوان‌ها ۳۱ درصد، عضلات و کلیه‌ها ۷۹ درصد، پوست ۶۴ درصد و ریه‌ها ۸۳ درصد است.
مهم‌ترین فواید آب عبارتند از:
- به هضم مواد غذایی و دفع مواد زائد کمک می‌کند.
- عملکرد مفاصل را بهبود می‌بخشد.
- در تولید بزاق نقش دارد.
- به حفظ تعادل مواد شیمیایی بدن کمک می‌کند. مغز برای ساخت هورمون‌ها و نوروترنسمیترها (انتقال‌دهنده‌های عصبی) به آن نیاز دارد.
- اکسیژن را به تمام بدن می‌رساند.
- دمای بدن را تنظیم می‌کند.
- به عنوان یک ضربه‌گیر برای مغز و نخاع عمل می‌کند؛ همچنین در دوران بارداری از جنین در برابر ضربه محافظت می‌کند.
در هوای گرم، تعریق راه اصلی دفع گرما است. هنگامی که عرق تبخیر می‌شود، بافت‌های زیرین بدن را خنک می‌کند. تعریق زیاد سطح آب بدن را کاهش می‌دهد که این امر روی عملکرد طبیعی اندام‌ها تاثیر می گذارد؛ به همین دلیل، باید به اندازه کافی مایعات بنوشید.
علت کم آبی بدن چیست؟
بدن شما دائما از طریق ادرار و تعریق آب از دست می‌دهد. اگر آب زیادی از دست بدهید یا آب خارج شده از بدن را جایگزین نکنید، دچار کم آبی می‌شوید.
تعریق
عرق کردن واکنش طبیعی بدن برای خنک نگه داشتن خودش است. هنگامی که احساس گرما می‌کنید، غدد عرق فعال می‌شوند تا با خروج رطوبت و تبخیر آن، بدن را خنک کنند.
وقتی یک قطره عرق از روی پوست شما تبخیر می‌شود، از بدن‌تان کمی گرما جذب می‌کند. هر چقدر عرق بیشتری تولید کنید، تبخیر شدیدتر بوده و بیشتر خنک می‌شوید؛ همچنین عرق کردن کار آبرسانی به پوست را انجام می‌دهد و تعادل الکترولیت‌ها را در بدن حفظ می‌کند.
مایعی که حین تعریق از بدن خارج می‌شود عمدتا شامل آب و نمک است. تعریق بیش از حد که اصطلاحا به آن هایپرهیدروزیس (hyperhidrosis) می‌گویند، در بروز علائم کم آبی بدن نقش دارد؛ چراکه باعث می‌شود مقدار زیادی آب از دست بدهید.
اسهال و استفراغ
بیماری‌هایی که باعث اسهال یا استفراغ مداوم می‌شوند می‌توانند به کم آبی منجر شوند؛ چون اسهال و استفراغ باعث دفع مقدار زیادی آب از بدن می‌شوند.
الکترولیت‌های مهم هم از طریق این فرآیندها از بدن خارج می‌شوند. الکترولیت‌ها دسته‌ای از مواد معدنی هستند که توسط بدن برای کنترل عضلات، شیمی خون و عملکرد اندام‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. این الکترولیت‌ها در خون، ادرار و سایر مایعات بدن یافت می‌شوند.
تب
وقتی تب دارید، بدن سعی می‌کند از طریق خروج مایعات از سطح پوست دمای خود را کاهش دهد. در بیشتر موارد، تب می‌تواند باعث تعریق شود، به طوری که اگر برای جبران آن مایعات کافی مصرف نکنید، ممکن است دچار کم آبی شوید.
افزایش دفع ادرار
بدن به طور طبیعی از ادرار برای دفع سموم استفاده می‌کند. اما بعضی از مشکلات و بیماری‌ها مانند دیابت کنترل نشده می‌توانند تعادل شیمیایی بدن را برهم بزنند و برون‌ده ادرار را افزایش دهند. اگر مایعات از دست رفته از طریق ادرار را جایگزین نکنید، در معرض خطر کم آبی قرار می‌گیرید.
داروها
بعضی از داروها مانند دیورتیک‌ها (ادرارآورها) که برای درمان نارسایی قلبی و پرفشاری خون تجویز می‌شوند، می‌توانند با افزایش حجم ادرار خطر کم آبی بدن را بالا ببرند.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر کم آبی هستند؟
هر کسی اگر مراقب خود نباشد و به اندازه کافی مایعات ننوشد، ممکن است دچار کم آبی شود؛ اما شانس بروز این مشکل برای بعضی از افراد بیشتر است، از جمله:
- نوزادان و کودکان خردسال بیشتر از سایرین استفراغ و اسهال شدید را تجربه می‌کنند و هنگام تب آب بیشتری از دست می‌دهند. کودکان بسیار کم و سن سال نمی‌توانند به شما بگویند که تشنه هستند یا خودشان به تنهایی مایعات بنوشند.
- غالبا سالمندان متوجه نمی‌شوند که تشنه هستند. اگر آن‌ها بیمار باشند یا محدودیت حرکتی داشته باشند، ممکن است نتوانند مایعات کافی مصرف کنند.
- افراد مبتلا به سرماخوردگی یا گلودرد ممکن است تمایل به غذا خوردن یا نوشیدن مایعات را از دست بدهند.
- اگر دیابت به خوبی کنترل نشود، حجم ادرار افزایش می‌یابد؛ همچنین بیماران دیابتی ممکن است از داروهایی مثل دیورتیک استفاده کنید که باعث افزایش دفع ادرار می‌شوند.
- افرادی که در هوای گرم و مرطوب کار یا ورزش می‌کنند، گاهی اوقات به دلیل تبخیر نشدن عرق به خوبی خنک نمی‌شوند که این امر دمای بدن و در نتیجه نیاز به آب را افزایش می‌دهد.
علائم کم آبی بدن چیست؟
علائم کم آبی بدن بسته به خفیف یا شدید بودن آن متفاوت است. علائم کم آبی خفیف تا متوسط عبارتند از:
- خستگی
- خشکی دهان
- تشنگی
- کاهش حجم ادرار
- ادرار تیره رنگ
- خشکی پوست
- یبوست
- گرفتگی عضلات
- سرگیجه
- سبکی سر
- سردرد
کم آبی شدید علاوه بر این علائم احتمالا با مشکلات زیر همراه است:
- تشنگی بیش از حد
- تولید نشدن عرق
- افت فشار خو
- ضربان قلب سریع
- تنفس سریع و پی در پی
- چشم‌های گودرفته
- پوست چروکیده
- ادرار نکردن یا ادرار بسیار تیره
- غش کردن
کم آبی شدید یک اورژانس پزشکی است. اگر هر یک از علائم و نشانه‌های فوق را مشاهده کردید، فورا به دنبال درمان بروید.
علائم کم آبی بدن در کودکان
علائم کم آبی در نوزادان و کودکان خردسال با بزرگسالان متفاوت بوده و شامل موارد زیر می‌شود:
- خشکی دهان و زبان
- تولید نشدن اشک هنگام گریه کردن
- خیس نشدن پوشک بعد از گذشت سه ساعت
- فرورفتگی چشم‌ها
- وجود نقاط نرم فرورفته در بالای جمجمه
- خواب‌آلودگی، کمبود انرژی یا تحریک‌پذیری
کم آبی چه عوارضی برای بدن و مغز دارد؟
کم آبی می‌تواند با تاثیر روی اندام‌های زیر به بروز عوارض جدی منجر شود:
- مغز: وقتی سطح مایعات در مغز کاهش پیدا می‌کند، حافظه و هماهنگی تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
- قلب: اگر آب کمی در خون شما وجود داشته باشد، قلب‌تان باید سخت‌تر کار کند.
- فشار خون: کم آبی به دلیل کاهش حجم خون باعث افت فشار خون می‌شود.
- کلیه‌ها: معمولا به طور متوسط باید ۶ تا ۷ بار در روز دفع ادرار داشته باشید. اگر بدن‌تان کم آب باشد، ممکن است حجم ادرار کاهش پیدا کند؛ چون آب کمتری در خون وجود دارد و کلیه‌ها سعی می‌کنند ادرار را نگه دارند.
- عضلات: از دست دادن الکترولیت‌هایی نظیر سدیم و پتاسیم باعث گرفتگی عضلات می‌شود. اگر به دلیل تعریق، اسهال یا استفراغ مقدار زیادی مایعات از دست دادید، بهتر است علاوه بر آب از نوشیدنی ورزشی هم استفاده کنید تا الکترولیت‌های بدن جایگزین شوند.
- تنگی نفس: تنگی نفس از علائم کم آبی بدن نیست، اما احتمال وقوع آن در زمان کم آب شدن بدن وجود دارد. به عنوان مثال، ممکن است به دلیل ورزش کردن در زیر نور شدید خورشید به کم آبی دچار شوید و در عین حال به خاطر فعالیتی که داشته‌اید احساس تنگی نفس کنید.
کم آبی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
در بیشتر موارد، کم آبی بدن را می‌توان با توجه به علائم و نشانه‌های جسمی تشخیص داد. پس از گرفتن شرح حال، پزشک علائم حیاتی شما از جمله ضربان قلب و فشار خون را بررسی می‌کند. فشار خون پایین و ضربان قلب سریع ممکن است نشان‌دهنده کم آبی بدن باشند.
علاوه بر این، پزشک از آزمایش خون برای بررسی سطح الکترولیت‌های شما استفاده می‌کند. آزمایش خون می‌تواند مقدار کراتینین بدن را هم نشان دهد. اندازه‌گیری کراتینین به پزشک در بررسی عملکرد کلیه‌ها کمک می‌کند.
آزمایش ادرار هم برای تشخیص کم آبی بدن به‌کار می‌رود. در این آزمایش، از نمونه ادرار برای ردیابی الکترولیت‌های دفع شده و بررسی وجود باکتری استفاده می‌شود.
رنگ تیره ادرار در صورت وجود سایر علائم به تشخیص کم آبی بدن کمک می‌کند. به یاد داشته باشید که رنگ ادرار به تنهایی نمی‌تواند نشانه کم آّبی باشد.
کم آبی چگونه درمان می‌شود؟
راهکارهای زیر به درمان کم آبی بدن کمک می‌کنند:
رهیدراتاسیون
ممکن است رهیدراتاسیون از طریق نوشیدن مایعات برای همه افراد (برای مثال کسانی که استفراغ یا اسهال شدید دارند) امکان‌پذیر نباشد. در این حالت، مایعات را از طریق ورید بازو یا دست وارد بدن می‌کنند. کسانی که قادر به نوشیدن مایعات هستند، می‌توانند از آب و نوشیدنی‌های حاوی الکترولیت استفاده کنند.
ساخت محلول رهیدراتاسیون خانگی
اگر به نوشیدنی‌های حاوی الکترولیت دسترسی ندارید، با استفاده از مواد زیر یک نوشیدنی خانگی تهیه کنید:
- نصف قاشق چایخوری نمک
- ۶ قاشق چایخوری شکر
- یک لیتر آب
شدت کم آبی چه تاثیری روی نحوه درمان آن دارد؟
کم آبی را می‌توان به صورت زیر دسته‌بندی کرد:
- خفیف: فقط باید از راه دهان مایعات بیشتری مصرف کنید. نوشیدن آب به رفع کم آبی بدن کمک می‌کند، اما در صورت اسهال، استفراغ یا تعریق زیاد بهتر است از نوشیدنی‌های حاوی الکترولیت استفاده کنید. ۵ یا ۱۰ دقیقه پس از مصرف مایعات باید احساس بهتری داشته باشید.
- متوسط: کم آبی متوسط به تزریق مایعات در داخل ورید نیاز دارد که برای دریافت این درمان باید به بیمارستان مراجعه کنید.
- شدید: اگر علائم کم آبی بدن شدید باشد، باید به اورژانس بروید یا با تلفن ۱۱۵ تماس بگیرید.
کدام نوشیدنی‌ها برای درمان کم آبی بدن مفید یا مضر هستند؟
بعضی از نوشیدنی‌ها برای پیشگیری از علائم کم آبی بدن یا درمان آن مفیدتر هستند. اگر قصد دارید حداکثر به مدت یک ساعت در یک فعالیت با شدت کم یا متوسط مانند پیاده‌روی شرکت کنید، آب تنها چیزی است که به آن نیاز دارید.
اگر قصد دارید برای مدت طولانی‌تری ورزش کنید یا پیش‌بینی می‌کنید که باید چند ساعت زیر نور خورشید باشید، بهتر است با استفاده از نوشیدنی‌های ورزشی آب مورد نیاز بدن‌تان را تامین کنید.
نوشیدنی‌های ورزشی نه تنها حاوی مایعات هستند، بلکه می‌توانند به جایگزین کردن الکترولیت‌های از دست رفته از طریق تعریق کمک کنند. کم یا زیاد شدن بعضی از الکترولیت‌ها مثل سدیم و پتاسیم در بدن می‌تواند مشکل‌ساز شود.کرامپ یا گرفتگی عضلات یکی از مشکلاتی است که به دلیل کمبود الکترولیت رخ می‌دهد.
نوشیدنی‌های الکلی یا کافئین‌دار مانند قهوه، چای و کولا برای تامین آب مورد نیاز بدن توصیه نمی‌شوند. این نوشیدنی‌ها دفع مایعات از بدن را افزایش می‌دهند و باعث کم آبی می‌شوند. آبمیوه‌ها هم برای رفع علائم کم آبی بدن مناسب نیستند، چون کربوهیدرات خیلی زیاد و سدیم خیلی کمی دارند و ممکن است باعث مشکلات گوارشی شوند.
کم آبی در چه مرحله‌ای خطرناک است؟ چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
همیشه وقتی احساس تشنگی می‌کنید بلافاصله آب بنوشید. به یاد داشته باشید که احساس تشنگی یکی از علائم کم آبی بدن است که معمولا ۵ تا ۱۰ دقیقه پس از نوشیدن آب بهبود می‌یابد.
اگر فکر می‌کنید علائم کم آبی شما شدید است، در مراجعه به پزشک تعلل نکنید. کم آبی بدن احتمال ابتلا به سنگ کلیه، نارسایی کلیه و گرمازدگی را افزایش می‌دهد. در صورت مشاهده علائم زیر بلافاصله به اورژانس مراجعه کنید:
- افزایش دمای بدن به بالاتر از ۳۹/۴ درجه سانتی‌گراد
- انقباض عضلانی
- پوست قرمز، داغ و خشک
- حالت تهوع
- نبض سریع
- تشنج
- عرق نکردن
- گیجی، تغییر وضعیت ذهنی و گفتار نامفهوم
- سرگیجه
- غش و از دست دادن هوشیاری
- توهم
چگونه از کم آبی بدن جلوگیری کنیم؟
در این بخش به چند روش برای پیشگیری از کم آبی بدن اشاره می‌کنیم:
- اگر بیمار هستید، مصرف مایعات خود را افزایش دهید (به خصوص هنگامی که استفراغ می‌کنید یا اسهال دارید). اگر نمی‌توانید مایعات بنوشید، به دنبال مراقبت پزشکی باشید.
- قبل از شروع ورزش آب بنوشید. در طول تمرین و بعد از آن هم باید مایعات از دست رفته از طریق تعریق را جایگزین کنید.
- در ماه‌های گرم سال لباس سبک و خنک بپوشید و تا حد امکان از مواجهه طولانی مدت با نور خورشید بپرهیزید.
- حتی اگر فعالیت بدنی زیادی ندارید، در طول روز به اندازه کافی مایعات بنوشید.
مقدار آب مورد نیاز بدن به وزن، سن، میزان فعالیت، آب و هوا و سایر عوامل بستگی دارد. مبتلایان به دیابت، بیماری قلبی، فیبروز کیستیک و سایر شرایط باید بیش از دیگران مراقب مقدار آب مصرفی خود باشند.
کلام پایانی
کم آبی زمانی رخ می‌دهد که مایعات کافی دریافت نکنید. هوای گرم، ورزش و بیماری احتمال کم آبی را افزایش می‌دهند. صرف‌نظر از علت کم آبی بدن، این عارضه می‌تواند خطرناک بوده و به شوک یا حتی مرگ منجر شود.
اگر علائم اولیه از دست دادن مایعات را مشاهده کردید، می‌توانید با نوشیدن آب فراوان در طول روز و مصرف الکترولیت‌ها از کم آبی بدن جلوگیری کنید.
در این مقاله دلایل، علائم و درمان کم آبی بدن را توضیح دادیم و شما را با راه‌های پیشگیری از این مشکل آشنا کردیم. اگر درباره این موضوع سوالی دارید، آن را با ما در میان بگذارید.
سوالات متداول
تعریق زیاد، تب، اسهال، استفراغ، افزایش حجم ادرار و مصرف بعضی از داروها در کم آبی بدن نقش دارند.
همیشه یک بطری پر از آب همراه خود داشته باشید، به جای نوشابه و سایر نوشیدنی‌های شیرین آب بنوشید و از غذاهای پرآب مثل سوپ، میوه و سبزی استفاده کنید.
معمولا علائم کم آبی بدن در کمتر از ۵ تا ۱۰ دقیقه بهبود می‌یابد.
