یائسگی چیست و چه علائم، علل و درمانی دارد؟
یائسگی یکی از مهم‌ترین اتفاقاتی است که همه زنان در طول زندگی خود تجربه می‌کنند؛ به همین دلیل، دانستن اینکه یائسگی چیست و چه علائمی دارد از اهمیت زیادی برخوردار است.
اگرچه یائسگی یک فرآیند بیولوژیکی طبیعی است، اما علائم جسمی آن نظیر گرگرفتگی و نوسانات خلقی ممکن است خواب را مختل کنند، انرژی را کاهش دهند یا روی سلامت عاطفی تاثیر بگذارند. درمان‌های زیادی برای کنترل علائم یائسگی در زنان وجود دارد که از تغییر سبک زندگی تا هورمون درمانی متغیر هستند.
اگر می‌خواهید بدانید یائسگی چیست، چگونه رخ می‌دهد، چه تغییراتی در بدن ایجاد می‌کند و چه راه‌هایی برای مقابله با مشکلات ناشی از آن وجود دارد، مقاله امروز ایده آل مگ را از دست ندهید.
یائسگی چیست؟
یائسگی مرحله‌ای از زندگی است که معمولا در اواخر دهه 40 تا اوایل 50 سالگی رخ می‌دهد و با وقوع آن پریودهای ماهانه قطع می‌شوند.
یائسگی بخش طبیعی فرآیند پیری است و پایان سال‌های باروری را نشان می‌دهد؛ با این حال، بعضی از زنان در سنین پایین‌تر به دلایل مختلف، از جمله ابتلا به بیماری های زنان و برداشتن تخمدان‌ها با جراحی دچار یائسگی می‌شوند.
یائسگی از چه زمانی شروع می‌شود و چقدر طول می‌کشد؟
سن شروع یائسگی به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله ژنتیک و سلامت تخمدان‌ها. برای کسانی که به طور طبیعی یائسه می‌شوند، این روند تدریجی بوده و در سه مرحله اتفاق می‌افتد:
پیش یائسگی
پیش یائسگی در دهه 40 زندگی و 8 تا 10 سال قبل از یائسگی شروع می‌شود، یعنی زمانی که تخمدان‌ها به تدریج تولید استروژن را کاهش می‌دهند.
در این مرحله، بسیاری از زنان علائم یائسگی را تجربه می‌کنند؛ اما چرخه‌های قاعدگی همچنان ادامه دارند و فرد می‌تواند باردار شود؛ با این حال، پریودها نامنظم هستند و میزان خونریزی در مقایسه با قبل بیشتر یا کمتر می‌شود.
یائسگی
یائسگی زمانی است که پریودهای ماهانه قطع می‌شوند. در این مرحله، تخمدان‌ها آزادسازی تخمک را متوقف کرده و ترشح استروژن را به حداقل می‌رسانند. یائسگی زمانی تشخیص داده می‌شود که برای 12 ماه متوالی قاعدگی نداشته باشید.
پس از یائسگی
اگر یک سال کامل پریود نشوید، به سال‌های باقیمانده عمر شما دوران پس از یائسگی اطلاق می‌شود. در این مرحله، ممکن است علائم یائسگی نظیر گرگرفتگی در بسیاری از زنان کاهش پیدا کنند؛ با این حال، در بعضی از آن‌ها این علائم برای یک دهه یا بیشتر ادامه می‌یابند.
علت یائسگی چیست و چرا اتفاق می‌افتد؟
برای اینکه بدانید یائسگی چیست ابتدا باید با دلایل بروز آن آشنا شوید. به طور کلی، یائسگی از عوامل زیر ناشی می‌شود:
کاهش طبیعی هورمون‌های تولید مثل
با نزدیک شدن به اواخر دهه 30 زندگی، تولید استروژن و پروژسترون در تخمدان‌ها کمتر می‌شود و قدرت باروری کاهش می‌یابد.
در دهه 40 زندگی، دوره‌های قاعدگی ممکن است طولانی‌تر یا کوتاه‌تر، سنگین‌تر یا سبک‌تر و نامنظم‌تر شوند تا اینکه در حوالی 50 سالگی تخمدان‌ها آزادسازی تخمک را متوقف می‌کنند و دیگر پریود نمی‌شوید.
جراحی و خارج کردن تخمدان‌ها از بدن (اوفورکتومی)
تخمدان‌ها با ترشح استروژن و پروژسترون چرخه قاعدگی را تنظیم می‌کنند. برداشتن تخمدان‌ها با جراحی باعث یائسگی ناگهانی می‌شود؛ در نتیجه، پریودهای شما قطع می‌شوند و احتمالا گرگرفتگی و سایر علائم یائسگی را تجربه خواهید کرد.
در این شرایط، علائم و نشانه‌های یائسگی می‌توانند شدید باشند؛ چون برخلاف یائسگی طبیعی، تغییرات هورمونی به طور ناگهانی رخ می‌دهند.
جراحی هیسترکتومی (برداشتن رحم بدون خارج کردن تخمدان‌ها از بدن) باعث توقف خونریزی قاعدگی می‌شود، اما شما را دچار یائسگی ناگهانی نمی‌کند؛ چون تخمدان‌ها هنوز می‌توانند تخمک آزاد کنند و به تولید استروژن و پروژسترون ادامه دهند.
شیمی درمانی و پرتو درمانی
درمان سرطان با این روش‌ها می‌تواند باعث یائسگی شود و علائمی مانند گرگرفتگی را در طول دوره درمان یا مدت کوتاهی پس از آن ایجاد کند.
توقف قاعدگی و باروری در اثر شیمی درمانی همیشه دائمی نیست، بنابراین ممکن است همچنان به استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری نیاز داشته باشید.
پرتو درمانی فقط در صورتی بر عملکرد تخمدان‌ها تاثیر می‌گذارد که مستقیما روی آن‌ها متمرکز شود. پرتو درمانی سایر قسمت‌های بدن مانند بافت سینه یا سر و گردن باعث یائسگی نمی‌شود.
نارسایی اولیه تخمدان
حدود 1 درصد زنان یائسگی را قبل از 40 سالگی تجربه می‌کنند (یائسگی زودرس).
یائسگی زودرس ممکن است از تولید ناکافی هورمون‌های تولید مثلی توسط تخمدان‌ها ناشی شود (نارسایی اولیه تخمدان) که این مشکل می‌تواند با عوامل ژنتیکی یا بیماری‌های خودایمنی مرتبط باشد؛ اما اغلب نمی‌توان به دلیل بروز آن پی برد.
معمولا برای این زنان، حداقل تا سن طبیعی یائسگی هورمون درمانی انجام می‌شود تا سلامت مغز، قلب و استخوان‌ها حفظ گردد.
علائم یائسگی چیست؟
در ماه‌ها یا سال‌های منتهی به یائسگی (مرحله پیش یائسگی) ممکن است علائم و نشانه‌های زیر را تجربه کنید:
- نامنظم بودن پریودها
- خشکی واژن
- گرگرفتگی
- تعریق شبانه
- مشکلات خواب
- تغییر خلق و خو
- افزایش وزن و کاهش متابولیسم
- نازک شدن موها و خشکی پوست
هنگام صحبت در مورد اینکه یائسگی چیست و چه علائمی دارد، باید به این نکته اشاره کرد که تجربه یائسگی برای هر زنی منحصر به فرد است.
شرایطی که بر سلامت تخمدان‌ها تأثیر می‌گذارند (مانند سرطان یا هیسترکتومی) و همچنین سبک زندگی (برای مثال سیگار کشیدن) باعث افزایش شدت و طول مدت علائم می‌شوند.
به احتمال زیاد، قبل از توقف کامل خونریزی‌های قاعدگی دچار بی‌نظمی قاعدگی می‌شوید که این اتفاق در دوران پیش یائسگی رایج و مورد انتظار است. اغلب، دوره‌های قاعدگی یک یا چند ماه متوقف می‌شوند و دوباره برای یک یا چند ماه بازمی‌گردند؛ همچنین پریودها در چرخه‌های کوتاه‌تر و در فواصل زمانی نزدیک‌تر به هم اتفاق می‌افتند.
در دوران یائسگی چه اتفاقی می‌افتد؟
در دوران یائسگی، ترشح استروژن به حداقل می‌رسد و خونریزی پریود برای 12 ماه متوالی قطع می‌شود.
بعد از یائسگی چه اتفاقی می‌افتد؟
بعد از یائسگی، ترشح استروژن در پایین‌ترین سطح باقی می‌ماند و در بعضی از زنان علائمی که در دوران یائسگی شروع شده‌اند (از جمله گرگرفتگی) برای چند سال ادامه می‌یابند.
عوارض یائسگی
پس از یائسگی، خطر ابتلا به بعضی از مشکلات و بیماریها افزایش می‌یابد. عوارض شایع یائسگی عبارتند از:
- آتروفی ولوواژینال (خشک و نازک شدن دیواره واژن)
- دیسپارونی (مقاربت دردناک)
- کُندتر شدن عملکرد متابولیک
- پوکی استخوان یا تضعیف استخوان‌ها
- تغییر خلق و خو یا تغییرات عاطفی ناگهانی
- آب مروارید
- بیماری پریودنتال (بیماری و عفونت لثه)
- بی‌اختیاری ادرار
- بیماری‌های قلبی-عروقی
- افزایش وزن
تشخیص یائسگی چگونه است؟
معمولا علائم و نشانه‌های یائسگی به قدری کافی و گویا هستند که می‌توان با مشاهده آن‌ها به اکثر زنان شروع دوران یائسگی را اطلاع داد. اگر نگران گرگرفتگی یا نامنظم بودن پریودهای خود هستید، با پزشک صحبت کنید. در بعضی موارد، ممکن است ارزیابی بیشتر توصیه شود.
معمولا برای تشخیص یائسگی نیازی به آزمایش نیست؛ اما تحت شرایط خاصی احتمال دارد پزشک برای بررسی هورمون‌های زیر آزمایش خون را توصیه کند:
- هورمون محرک فولیکول (FSH) و استروژن (استرادیول): چون با یائسگی سطح FSH افزایش و سطح استرادیول کاهش می‌یابد.
- هورمون محرک تیروئید (TSH): چون کم کاری تیروئید می‌تواند علائمی مشابه علائم یائسگی ایجاد کند.
بسته به علائم و سابقه سلامتی شما، شاید پزشک برای کمک به تشخیص سایر بیماری‌های زمینه‌ای که ممکن است مسئول بروز علائم شما باشند، آزمایش‌های دیگری را تجویز کند. این آزمایش‌ها که روی نمونه خون انجام می‌شوند عبارتند از:
- چربی خون
- تست‌های عملکرد کبد
- تست‌های عملکرد کلیه
- تست تستوسترون، پروژسترون، پرولاکتین و گنادوتروپین جفتی انسانی (hCG)
درمان علائم یائسگی
اکنون که متوجه شدید یائسگی چیست باید با نحوه کنترل علائم آن آشنا شوید. درمان یائسگی بر تسکین علائم و نشانه‌های شما و پیشگیری یا مدیریت بیماری‌های مزمنی که ممکن است با افزایش سن رخ دهند، تمرکز دارد. معمولا این درمان‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:
هورمون درمانی
استروژن درمانی موثرترین گزینه برای تسکین گرگرفتگی یائسگی است. بسته به سابقه پزشکی شخصی و خانوادگی شما، ممکن است پزشک استفاده از استروژن را با کمترین دوز و برای کوتاه‌ترین بازه زمانی توصیه کند. اگر با جراحی رحم خود را برنداشته باشید، علاوه بر استروژن به پروژستین هم نیاز خواهید داشت.
هورمون درمانی طولانی‌مدت ممکن است خطر سرطان سینه و بیماری قلبی-عروقی را افزایش دهد، اما شروع آن در حوالی دوران یائسگی برای بعضی از زنان مفید است. در مورد مزایا و خطرات احتمالی این روش با پزشک صحبت کنید.
استروژن واژینال
برای از بین بردن خشکی واژن، می‌توان استروژن را مستقیما با استفاده از کرم، قرص یا حلقه واژن به واژن تزریق کرد. این روش درمانی فقط مقدار کمی استروژن آزاد می‌کند که توسط بافت واژن جذب می‌شود.
داروهای ضدافسردگی با دوز پایین
بعضی از داروهای ضدافسردگی به نام مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) می‌توانند گرگرفتگی ناشی از یائسگی را کاهش دهند. این داروها برای کسانی که به دلایل مختلف نمی‌توانند از استروژن استفاده کنند و همچنین زنان مبتلا به اختلالات خلقی مفیدند.
گاباپنتین
استفاده از گاباپنتین برای درمان تشنج تایید شده است، اما تحقیقات نشان داده‌اند که به کاهش گرگرفتگی هم کمک می‌کند.
کلونیدین
معمولا کلونیدین برای درمان فشار خون بالا استفاده می‌شود، اما ممکن است بتواند تا حدودی گرگرفتگی را تسکین دهد.
دارو برای پیشگیری از پوکی استخوان یا درمان آن
بسته به نیازهای فردی، ممکن است پزشک برای حفظ سلامت استخوان‌ها و پیشگیری از شکستگی آن‌ها دارو تجویز کند.
درمان‌های خانگی با استفاده از تغییر سبک زندگی
راهکارهای طبیعی مختلفی برای کاهش علائم خفیف تا متوسط یائسگی وجود دارد:
- لباس‌های گشاد بپوشید، به خصوص شب‌ها یا زمانی که هوا گرم است.
- اتاق خواب خود را خنک نگه دارید و از پتوهای ضخیم استفاده نکنید.
- ورزش کنید. 20 تا 30 دقیقه ورزش متوسط در طول روز به افزایش انرژی بدن، بهبود خواب شبانه، بهبود خلق و خو و کاهش افسردگی و اضطراب کمک می‌کند.
- بعد از مشورت با پزشک، از مکمل‌های کلسیم، ویتامین D و منیزیم برای کاهش خطر پوکی استخوان، افزایش سطح انرژی و بهبود خواب استفاده کنید.
- از تکنیک‌های آرامش‌بخش مثل یوگا و مدیتیشن کمک بگیرید.
- برای کاهش خشکی پوست هر روز از مرطوب‌کننده استفاده کنید.
- برای درمان بی‌خوابی‌های موقت از داروهای بدون نسخه استفاده کنید و اگر همیشه با مشکل بی‌خوابی روبرو هستید، با پزشک مشورت کنید.
- سیگار را ترک کنید و از قرار گرفتن در معرض دود سیگار دیگران بپرهیزید.
کلام پایانی
یائسگی به معنی توقف کامل چرخه قاعدگی و نشان‌دهنده پایان باروری است. اکثر زنان تا اوایل دهه 50 زندگی یائسه می‌شوند، اما آسیب لگن یا تخمدان ممکن است باعث یائسگی ناگهانی در سنین پایین‌تر شود. ژنتیک یا بیماری‌های زمینه‌ای هم می‌توانند به شروع زودرس یائسگی منجر شوند.
معمولا یائسگی با علائم مختلفی مثل گرگرفتگی، تعریق شبانه و نوسانات خلقی همراه است. اگر این علائم به قدری شدید بودند که کیفیت زندگی شما را تحت تاثیر قرار دادند، با پزشک مشورت کنید.
در این مقاله به این سوال که یائسگی چیست پاسخ دادیم و در مورد علائم، عوارض و نحوه کنترل مشکلات ناشی از آن صحبت کردیم. اگر درباره یائسگی سوالی دارید، می‌توانید آن را با ما در میان بگذارید.
سوالات متداول
یائسگی مرحله مهمی از زندگی زنان است که با توقف کامل پریودهای ماهانه مشخص می‌شود.
کافئین، غذاهای ادویه‌دار، سیگار، استرس و آب و هوای گرم گرگرفتگی ناشی از یائسگی را افزایش می‌دهند.
بله. تغییرات هورمونی مرتبط با یائسگی ممکن است روی رشد موهای صورت تاثیر بگذارند.
