پوکی استخوان: عوامل خطر، تشخیص و راه درمان
اگر شما مانند بسیاری فکر می‌کنید پوکی استخوان تنها در سنین بالا به سراغ افراد آمده و نمی‌توان آن را کنترل کرد ، کاملاً در اشتباه هستید. در واقع حفظ سلامت استخوان‌ها پیچیده و تحت تأثیر عوامل زیادی در ارتباط با شیوه زندگی قرار دارد. آگاهی از این عوامل به شما کمک می‌کند تا علاوه بر جلوگیری از ابتلا به پوکی استخوان ، سبک زندگی سالمی را برای خود ایجاد کنید.
در ادامه این مقاله از ایده آل مگ همراه ما باشید تا بیشتر با علائم پوکی استخوان، عوارض و راه‌های درمانی آن آشنا شویم.
پوکی استخوان چیست؟
پوکی استخوان یکی از بیماری‌های شایعی است که اکثرا بر اثر کمبود کلسیم بدن، باعث ضعیف و شکننده شدن استخوان‌ها شده و احتمال شکستگی آن‌ها را افزایش می‌دهد. این بیماری طی چند سال به آهستگی توسعه یافته و اغلب تنها زمانی تشخیص داده می‌شود که زمین خوردن یا ضربه ناگهانی، باعث شکستگی شود.
هنگامی که رشد و تولید استخوانهای جدید با مرگ استخوانهای قدیمی هم‌خوانی نداشته باشد، امکان بروز این بیماری در تمام رده‌های سنی به چشم می‌خورد. در این عارضه به سبب ضعیف شدن بیش از حد استخوان‌ها (به خصوص در نواحی دست، پا و ستون فقرات) امکان شکستگی در این قسمت‌ها، نسبت به بقیه نقاط افزایش می‌یابد.
خبر خوب آن است که تغذیه مناسب، ورزش و… می‌تواند در جهت جلوگیری و ابتلا به این بیماری مؤثر باشد.
علائم و نشانه‌های پوکی استخوان
با توجه به اینکه در اکثر اوقات، افراد از ابتلا به پوکی استخوان بی‌خبر هستند، بهتر است با علائم و نشانه‌های اصلی آن آشنا شویم تا در صورت نیاز به پزشک مراجعه کنیم. این بیماری در روز‌ها و حتی ماه‌های اولیه، علائم خود را بروز نمی‌دهد و ممکن است فرد مبتلا تا مدتی متوجه بیماری خود نشود.
شکستگی استخوان فردی که به این بیماری دچار است علاوه بر آن‌که همراه با درد بسیار اتفاق می‌افتد مدت‌ها طول می‌کشد تا شخص بیمار بهبودی و سلامتی کامل خود را به دست آورد است.
- سرگیجه شدید همراه با سردرد در هنگام ایستادن
- شکسته شدن استخوان با وارد شدن کوچک‌ترین ضربه
- کوتاه‌تر شدن قد به مرور زمان
- احساس بدن‌درد بخصوص درد در استخوان‌ها
عوامل موثر در رشد و پایداری استخوان‌ها
عوامل متعددی باعث رشد و نمو استخوان‌ها می‌شود که از مهم‌ترین این عوامل می‌توان به ورزش، تغذیه مناسب، دریافت کافی ویتامین و… اشاره کرد. مصرف سویا به علت دارا بودن استروژن گیاهی می‌تواند در رشد و پایداری استخوان‌ها تأثیر چشمگیری را به ارمغان بیاورد. حال در ادامه با همراهی ما به صورت موردی به بررسی این عوامل می‌پردازیم.
فعالیت‌های بدنی
تحرک و فعالیت‌های بدنی می‌تواند به عدم مبتلا شدن به این بیماری کمک کند. فعالیت‌هایی مثل ورزش کردن، پیاده‌روی، شنا کردن و … جزء آن دسته از فعالیت‌هایی محسوب میشوند که شما را از گرفتار شدن به این بیماری در امان نگه می‌دارد.
هورمون جنسی
هورمون استروژن در خانم‌ها و هورمون تستوسترون در آقایان از آن دسته هورمون‌هایی هستند که کاهش سطح این هورمون‌های جنسی در بدن باعث ضعیف شدن قدرت و استحکام مفاصل در استخوان‌ها می‌شود.
خانم‌ها پس از پشت سر گذاشتن دوره‌ی یائسگی به علت ترشح کمتر این هورمون استروژن بیشتر به این بیماری دچار میشوند. در آقایانی که به بیماری پروستات مبتلا میشوند به دلیل کاهش ترشح این هورمون (تستوسترون) در بدن خود به بیماری پوکی استخوان دچار میشوند.
کلسیم
اگر بدن به مدت طولانی کلسیم کافی برای استخوان‌هایش را دریافت نکند، گرفتار بیماری پوکی استخوان می‌شود. سعی کنید روزانه روزی یک لیوان شیر بخورید؛ چراکه این ماده‌ی مغذی یک منبع غنی کلسیم است.
عده‌ای که با انجام عمل‌های جراحی ( به نام عمل بای پس معده) سایز و حجم معده‌ی خود را کوچک می‌کنند بیشتر از هر کسی در هدف و معرض این بیماری خود را قرار می‌دهند.
ویتامین D
دریافت مقدار کافی ویتامین D یک امر ضروری برای بدن محسوب می‌شود. یک فرد سالم زیر 50 سال باید روزانه دریافت ویتامین D مورد نیاز بدنش بین 800 الی 400 IU را دریافت کند تا مبتلا به این بیماری نشود.
همچنین مقدار لازم دریافت ویتامین D برای افراد بالاتر از 50 سال بین 800 – 1000 UI است.
علت‌ها و عوامل موثر در مبتلا شدن به پوکی استخوان
همان‌طور که ذکر شد دلایل متعددی برای گرفتار شدن به این بیماری وجود دارد. حال که با پوکی استخوان، علائم و نشانه‌های آن آشنا شدیم، بهتر است از علت و عوامل مؤثر در ابتلا به این بیماری هم آگاه شویم. به طور کلی برخی از این عوامل قابل‌کنترل یا تغییرپذیر و برخی دیگر اجتناب‌ناپذیر هستند.
عوامل اجتناب‌ناپذیر
عواملی وجود دارند که قابل‌کنترل نیستند و خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهد.این عوامل عبارت‌اند از:
- جنسیت: با توجه به اینکه زنان معمولا استخوانهای کوچک‌تر و نازک‌تری نسبت به مردان دارند پوکی استخوان در خانم‌ها شایع‌تر است.
- سن: با افزایش سن به خصوص بعد از ۳۰ سالگی، خطر ابتلا به پوکی استخوان افزایش می‌یابد.
- قالب بدن: افراد قد بلند، لاغر و ریزاندام، به دلیل توده‌ی استخوانی کمترشان بیشتر در معرض این بیماری قرار دارند.
- نژاد و قومیت: خطر ابتلا به پوکی استخوان در نژاد سفیدپوست و آسیایی‌تبارها بیشتر است.
- سابقه بیماری: افرادی که سابقه‌ی پوکی استخوان خانوادگی دارند، بیشتر از سایر افراد در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند؛ به خصوص اگر سابقه شکستگی در خانواده شما وجود داشته باشد.
سطح هورمون‌ها
اختلالات هورمونی و خود ایمنی نیز خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهد. هورمون استروژن در زنان که از استخوان‌ها محافظت می‌کند، با رسیدن به سن یائسگی به شدت کاهش یافته و این امر منجر به پوکی استخوان می‌شود.
افزایش بیش از حد هورمون تیروئید هم می‌تواند باعث از بین رفتن استخوان شود. اگر تیروئید شما بیش از حد فعال باشد یا اگر بیش از حد از داروهای هورمونی برای درمان کم‌کاری تیروئید استفاده می‌کنید، احتمال بروز این اتفاق افزایش می‌یابد.
رژیم غذایی و شیوه‌ی زندگی
عادات غذایی ناسالم خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهد. کمبود میزان مصرف غذاهایی که حاوی مواد مغذی و ویتامین D، کلسیم و پتاسیم هستند، بر تراکم استخوان‌ها تأثیر منفی گذاشته و منجر به ضعف سلامت استخوان‌ها می‌شود. همچنین افراد مبتلا به بی‌اشتهایی عصبی به دلیل محدودیت رژیم غذایی و عدم دریافت مواد مغذی، دچار پوکی استخوان میشوند.
شیوه زندگی هم به اندازه رژیم غذایی سالم مهم است. یکی دیگر از عواملی که خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهد، عدم تحرک در زندگی روزانه است. تحرک داشتن و انجام تمرین‌هایی با تأثیر زیاد، به ساخت و حفظ توده‌های استخوانی کمک می‌کند.
استروئیدها و سایر داروها
گاهی اوقات مصرف یک سری از داروها هم مبتلا شدن به این بیماری را در پی خواهد داشت. به طور کلی استروئیدها بر نحوه‌ی استفاده‌ی بدن از کلسیم و ویتامین برای ساخت و تکامل استخوانهای بدن تأثیر منفی داشته و منجر به از دست دادن و شکستگی یا پوکی استخوان میشوند.
برخی از این داروها شامل کورتیکواستروئیدهای خوراکی یا تزریقی مانند پردنیزون و کورتیزون در طولانی‌مدت هستند. داروهای رفع ریفلاکس معده، برخی داروهای درمان سرطان، داروهای رفع افسردگی و آرام‌بخش، داروهای لازم برای پیوند اعضا و… از نمونه‌های شناخته‌شده این داروها هستند.
عوارض پوکی استخوان
همان‌طور که میدانید پوکی استخوان بر جنبه‌های مختلف زندگی تأثیر منفی گذاشته و باعث کاهش کیفیت زندگی می‌شود. در ادامه به بررسی سه مورد از اصلی‌ترین عوارض آن خواهیم پرداخت.
محدودیت در تحرک
پوکی استخوان می‌تواند بسیار ناتوان‌کننده بوده و فعالیت بدنی شما را محدود کند. بی‌تحرکی باعث افزایش وزن شده و فشار وارد بر استخوان‌ها، به ویژه زانو و باسن شما را افزایش می‌دهد.
همچنین می‌تواند باعث ابتلا شما به بیماری‌هایی مانند بیماری قلبی و دیابت هم شود. کوتاه شدن قد، خمیده شدن ستون فقرات، تنگی نفس و کاهش ظرفیت ریه، درد در ناحیه کمر از دیگر عوارض پوکی استخوان و کم‌تحرکی ناشی از آن است.
افسردگی
فعالیت بدنی کمتر می‌تواند منجر به از دست دادن استقلال و اعتماد به نفس شود. فعالیت‌هایی که قبلا از آن‌ها لذت می‌بردید ممکن است اکنون بسیار دردناک باشند. این وضعیت میل به گوشه‌گیری و تنهایی فرد را بیشتر می‌کند.
بستری شدن در بیمارستان
برخی از افراد مبتلا به پوکی استخوان ممکن است دچار شکستگی شده و متوجه آن نشوند. با این حال، اکثر استخوانهای شکسته نیاز به مراقبت در بیمارستان دارند. اغلب برای این روش به جراحی نیاز است که ممکن است باعث بستری شدن طولانی‌مدت در بیمارستان و هزینه‌های اضافی پزشکی باشد.
راه‌های پیشگیری از ابتلا به پوکی استخوان
هنگامی که علائم پوکی استخوان را در خود مشاهده کردید با راه‌حل‌هایی که ما در این مقاله به شما پیشنهاد می‌کنیم، تلاش خود را برای درمان پوکی استخوان بکنید، که بیماری شما رو به بهبودی برود.
- خوردن روزی یک لیوان شیر جهت دریافت کلسیم مورد نیاز بدن و تقویت استخوان‌ها
- مصرف داروهای گیاهی
- عدم مصرف الکل و کشیدن سیگار
- عدم مصرف مواد خوراکی حاوی کافئین
راه‌های تشخیص پوکی استخوان
در برخی موارد ممکن است هیچ علامتی از پوکی استخوان وجود نداشته باشد؛ به همین دلیل است که گاهی به آن بیماری خاموش می‌گویند. برای تشخیص پوکی استخوان و تعیین نیاز به درمان، پزشک به احتمال زیاد آزمایش اسکن تراکم استخوان را تجویز می‌کند.
این آزمون برای اندازه‌گیری تراکم مواد معدنی استخوان استفاده می‌شود. این آزمایش که روش جذب دوگانه انرژی اشعه ایکس (DXA یا DEXA) هم نام دارد، میزان اشعه ایکس جذب‌شده توسط بافت‌ها و استخوان توسط دستگاه DXA را اندازه‌گیری می‌کند. سپس با استفاده از استانداردهای پزشکی، تشخیص لازم داده می‌شود.
درمان پوکی استخوان
درمان دقیق و یکسانی برای پوکی استخوان وجود ندارد؛ با این حال، راه‌هایی برای کمک به کاهش پیشرفت بیماری و مقابله با عوارض آن وجود دارد. به دو صورت طبیعی و دارویی می‌توان به بهبود این بیماری کمک کرد. در ادامه به بررسی هر دو روش خواهیم پرداخت.
داروهایی برای درمان پوکی استخوان
اولین و بهترین انتخاب برای درمان پوکی استخوان، داروهای پایه فسفونات است. برخی از بهترین این داروها عبارت‌اند از:
- قرص آلندرونات (Fosamax) که به صورت هفتگی مصرف می‌شود.
- قرص ریزدرونات (Actonel)، به صورت هفتگی یا ماهیانه یک قرص مصرف می‌شود.
- قرص ایباندرونیت (Boniva) که ماهی یک عدد مصرف می‌شود و آمپول آن که هر سه ماه یک‌بار به صورت وریدی تزریق می‌شود.
- آمپول زولیدرونیک اسید (Reclast) که سالی یک‌بار به صورت وریدی تزریق می‌شود.
درمان طبیعی پوکی استخوان
هدف از هرگونه درمان طبیعی، مدیریت یا درمان بیماری بدون نیاز به دارو است. در هر سنی که هستید رعایت یک سری نکات مثل مصرف غذاهای سرشار از کلسیم و ویتامین D، مصرف سبزیجات با برگ سبز، لبنیات، آب پرتقال، مصرف غذاهای سرشار از ویتامین K-2 مثل پنیر، کلم ترش و دانه‌ی سویا، به بهبود پوکی استخوان کمک می‌کند.
همچنین ورزش‌هایی مانند پیاده‌روی، بالا و پایین رفتن از پله‌ها و تنیس در کاهش پوکی استخوان مؤثر است.
چه موقع پوکی استخوان باید با دارو درمان شود؟
همان‌طور که گفتیم با اینکه پوکی استخوان قابل‌درمان نیست، اما با استفاده از دارو و تغییر شیوه زندگی، می‌توانید روند پیشرفت آن را کند کنید. در بسیاری از موارد روش‌های طبیعی به تنهایی کافی نیستند. به همین دلیل پزشک ممکن است دارو تجویز کند.
داروهای پوکی استخوان تراکم مواد معدنی استخوان را بهبود می‌بخشد و از شکستگی جلوگیری می‌کند. برخی از داروهای پوکی استخوان به شما کمک می‌کند تا استخوان بیشتری بسازید، در حالی که برخی دیگر باعث از بین رفتن استخوان میشوند.
اگر در اثر آزمایشات متوجه پیشرفت سریع پوکی استخوان خود شدید، به طوری که عوارض آن باعث مختل شدن زندگی عادی‌تان شد، بهتر است به پزشک مراجعه کرده تا داروهای مناسب را دریافت کنید.
پوکی استخوان شدید بدون دارو و درمان، احتمال شکستگی استخوان را طی اقدامات ساده مانند عطسه یا سرفه، چرخش ناگهانی یا برخورد با سطح سخت افزایش می‌دهد. این ترس و خطر شکستگی باعث می‌شود از شرکت در فعالیت‌هایی که لذت می‌برید خودداری کنید.
کلام پایانی
در مجموع ، با توجه به اینکه استخوان‌ها مهم‌ترین عامل برای داشتن بدنی سالم و بانشاط هستند، آشنایی با بیماری‌های آن‌ها از جمله پوکی استخوان و درمان‌های آن بسیار مهم است.
با رعایت نکات بیان‌شده در این مقاله، دیگر لازم نیست نگران ابتلا به این بیماری باشید. کافی است که دستورالعمل‌های لازم را در سبک زندگی خود پیاده کنید تا سلامت استخوانهای خود را در طولانی‌مدت تضمین کنید.
سوالات متداول
کلسیم یکی از اصلی‌ترین پایه‌های ساختار استخوان سالم است؛ از این رو باید خوراکی‌های غنی از کلسیم مانند شیر، ماست، سبزیجات، ماهی، سویا، مغز و دانه‌ها را به رزیم غذایی خود اضافه کنید
هنگامی که متوجه شدید مبتلا به بیماری پوکی استخوان هستید، دو راه برای بهبود و درمان آن وجود دارد. با توجه به شدت بیماری می‌توان با داروهای مخصوص، بالا بردن کلسیم رژیم غذایی و اصلاح سبک زندگی خود به کاهش سرعت پیشروی و عوارض آن کمک کرد.
بهترین و مطمئن‌ترین راه برای تشخیص این بیماری مراجعه به پزشک و انجام آزمایش تراکم استخوان است. در طی این آزمایش اشعه ایکس جذب‌شده توسط بافت‌ها و استخوان نشان‌دهنده میزان مواد معدنی و تراکم استخوان است. پزشک با بررسی این میزان، متوجه حضور یا عدم حضور این بیماری در بدن شما خواهد شد.
زیاد ه روی در مصرف نمک، نوشیدنی‌های گازدار مانند نوشابه، اسفناج خام، گوشت قرمز، قهوه و کافئین از عوامل اصلی ابتلا به پوکی استخوان و در مبتلایان باعث وخیم‌تر شدن اوضاع بیماری می‌شود. هرکدام از این مواد غذایی مانع جذب مقداری کلسیم شده و با این کار سلامت استخوان را به خطر می‌اندازد.
