سندروم روده تحریک پذیر (IBS) چیست و چه علائمی دارد؟

سندروم روده تحریک پذیر (IBS) یک بیماری شایع است که بر سیستم گوارشی تاثیر می‌گذارد و به بروز علائمی مانند نفخ، اسهال و یبوست منجر می‌شود. این علائم به طور مکرر می‌آیند و می‌روند و ممکن است روزها، هفته‌ها یا ماه‌ها ادامه داشته باشند.

IBS معمولا یک مشکل مادام‌العمر است که کنار آمدن با آن می‌تواند بسیار خسته‌ کننده باشد و به شدت زندگی روزمره را تحت تاثیر قرار دهد.

فقط تعداد کمی از افراد مبتلا به IBS علائم شدید دارند. بسیاری از بیماران می‌توانند علائم خود را به کمک رژیم غذایی، اصلاح سبک زندگی و کنترل استرس کاهش دهند، اما ممکن است برای درمان علائم شدید به دارو نیاز باشد.

مقاله امروز ایده آل مگ به علائم، دلایل، عوارض و نحوه درمان سندروم روده تحریک پذیر اختصاص دارد. برای اینکه با این بیماری و نحوه مقابله با آن آشنا شوید، این مطلب را تا انتها بخوانید.

بیماری IBS چیست؟

سندروم روده تحریک پذیر یک نوع اختلال عملکردی دستگاه گوارش است. این نوع اختلالات عموما بخشی از دستگاه گوارش را با علائم مزمن و غیرقابل پیش‌بینی درگیر می‌کنند.

در افراد مبتلا به IBS عملکرد روده تغییر می‌کند یا مختل می‌شود؛ در نتیجه، بیمار دل درد و تغییر حرکات روده (اسهال، یبوست یا هر دو) را تجربه می‌کند. IBS بدون اینکه به دستگاه گوارش آسیب قابل مشاهده‌ای وارد کند این علائم را ایجاد می‌کند.

پزشکان غالبا به IBS همراه با اسهال IBS-D و به IBS همراه با یبوست IBS-C می‌گویند. اگر سندروم روده تحریک پذیر به طور متناوب باعث اسهال و یبوست شود به آن IBS-A (عادات روده‌ای متناوب) یا IBS-M (عادات روده‌ای مختلط) گفته می‌شود.

علائم سندروم روده تحریک پذیر

علائم و نشانه‌های IBS ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد و حتی علائم سایر بیماری‌ها را تقلید کند. شایع ترین علائم سندروم روده تحریک پذیر عبارتند از:

• تغییر عادات روده
• درد و کرامپ شکم که اغلب پس از اجابت مزاج کاهش می‌یابد
• احساس خالی نبودن روده‌ها پس از اجابت مزاج
• دفع مخاط از رکتوم (راست روده)
• تورم یا نفخ شکم

علائم شعله‌ور شدن IBS

شعله‌ور شدن بیماری به دوره‌هایی اشاره دارد که علائم فرد بدتر می‌شود. در این شرایط، بیمار علائم زیر را تجربه می‌کند:

• درد شکم
• تغییر عادات روده، مانند یبوست یا اسهال
• نفخ
• وجود مخاط در مدفوع
• تخلیه نشدن کامل رکتوم

تفاوت علائم IBS در مردان و زنان

علائم سندروم روده تحریک پذیر بین زنان و مردان متفاوت است. تحقیقات نشان داده‌اند که زنان غالبا یبوست و مردان در بیشتر مواقع اسهال را تجربه می‌کنند.

علائم IBS در کودکان

معمولا کودکان درد در ناحیه شکم را تجربه می‌کنند که اغلب در زمان اجابت مزاج رخ می‌دهد. کودکان مبتلا به سندروم روده تحریک پذیر ممکن است اسهال، یبوست یا هر دو مشکل را داشته باشند.

سایر شرایطی که علائم مشابه IBS دارند

علائم سندروم روده تحریک ‌پذیر با بسیاری از بیماری‌ها مشترک است. به عنوان مثال، ممکن است بعضی از افراد IBS را با بیماری التهابی روده (IBD) اشتباه بگیرند.

در حالی که IBS آسیب خاصی به دستگاه گوارش وارد نمی‎‌کند، IBD زمانی رخ می دهد که سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌های روده حمله می‌کند. این نقص ایمنی به دستگاه گوارش آسیب می‌رساند و باعث التهاب مزمن می‌شود.

بیماری کرون و کولیت اولسراتیو دو مورد از شایع‌ترین انواع IBD هستند. این دو بیماری مثل IBS روی اجابت مزاج تاثیر می‌گذارند و باعث معده درد می‌شوند، اما علائم دیگری هم ایجاد می‌کنند که عبارتند از:

• مدفوع خونی
• از دست دادن اشتها
• تب
• کاهش وزن ناخواسته

IBD خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را افزایش می‌دهد.

از سایر بیماری‌هایی که ممکن است علائم IBS را تقلید کنند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بیماری سلیاک
• دیورتیکولیت
• سرطان روده بزرگ
• عدم تحمل لاکتوز (قند موجود در شیر)

چه زمانی به دکتر مراجعه کنیم؟

اگر مدت زمان طولانی است که اجابت مزاج شما تغییر کرده است یا سایر علائم IBS را تجربه می‌کنید، به پزشک مراجعه کنید. این‌ها ممکن است نشان‌دهنده یک بیماری جدی‌تر مثل سرطان روده بزرگ باشند که به درمان فوری نیاز دارد.

علائم مهمی که باید در مورد آن‌ها با پزشک مشورت کرد عبارتند از:

• کاهش وزن ناخواسته
• اسهال در طول شب
• خونریزی از رکتوم
• استفراغ بی‌دلیل
• دردی که با دفع گاز یا اجابت مزاج تسکین نمی‌یابد

عوامل ابتلا به IBS

علت دقیق IBS مشخص نیست، اما عواملی که به نظر می‌رسد در بروز آن نقش دارند عبارتند از:

• انقباضات عضلانی در روده: دیواره‌های روده‌ با لایه‌هایی از عضله پوشیده شده‌اند که وقتی غذا در دستگاه گوارش شما حرکت می‌کند منقبض می‌شوند. انقباضات قوی‌تر و طولانی‌تر از حد معمول می‌توانند به تولید گاز، نفخ و اسهال منجر شوند. در مقابل، انقباضات ضعیف سرعت عبور غذا را در دستگاه گوارش کاهش می‌دهند و باعث یبوست می‌شوند.
• سیستم عصبی: مشکلات مربوط به اعصاب سیستم گوارشی ممکن است در بروز علائم IBS نقش داشته باشند. هماهنگی ضعیف سیگنال‌ها بین مغز و روده‌ باعث می‌شود بدن شما نسبت به تغییراتی که معمولا در فرآیند گوارش رخ می‌دهد واکنش بیش از حد نشان دهد که این امر به درد، اسهال یا یبوست منجر می‌شود.

• عفونت شدید: سندروم روده تحریک پذیر می‌تواند پس از یک اسهال شدید ناشی از باکتری یا ویروس (گاستروانتریت) ایجاد شود؛ علاوه بر این، ممکن است IBS با رشد بیش از حد باکتری‌ها در روده مرتبط باشد.
• استرس در ابتدای زندگی: کسانی که در معرض رویدادهای استرس‌زا هستند، به خصوص در دوران کودکی، بیش از دیگران به IBS مبتلا می‌شوند.
• تغییر در میکروب‌های روده: به عنوان مثال، می‌توان به تغییر در باکتری‌ها، قارچ‌ها و ویروس‌ها اشاره کرد که به طور طبیعی در روده ساکن هستند و نقش کلیدی در حفظ سلامتی دارند. تحقیقات نشان داده‌اند که میکروب‌های افراد مبتلا به IBS با میکروب‌های افرادی که IBS ندارند متفاوت است.

عوامل خطر سندروم روده تحریک پذیر

افراد زیر بیش از سایر مردم در معرض ابتلا به IBS قرار دارند:

• جوانان: IBS بیشتر در افراد زیر 50 سال رخ می‌دهد.
• زنان: معمولا IBS در بین زنان شایع‌تر است. استروژن درمانی قبل یا بعد از یائسگی هم یک عامل خطر برای IBS به شمار می‌رود.
• کسانی که در خانواده سابقه IBS دارند: ژن‌ها و عوامل محیطی مشترک بین اعضای خانواده ممکن است احتمال بروز این بیماری را در بین آن‌ها افزایش دهند.
• افراد مبتلا به اضطراب، افسردگی یا سایر مشکلات سلامت روان: سابقه سوء استفاده جنسی، فیزیکی یا عاطفی می‌تواند از عوامل خطر ابتلا به IBS باشد.

چه عواملی IBS را تحریک می‌کنند؟

غذاهای مصرفی شما و میزان استرسی که تجربه می‌کنید روی علائم سندروم روده تحریک پذیر تاثیر دارند.

مواد غذایی

غذاها یکی از محرک‎های رایج شعله‌ور شدن IBS هستند، به طوری که ممکن است بیمار متوجه شود خوردن بعضی از غذاها شانس تشدید یا بدتر شدن علائم را افزایش می‌دهند.

برای اینکه بفهمید کدام غذاها و نوشیدنی‌ها روی علائم شما تاثیر منفی دارند، می‌توانید هر چیزی را که می‌خورید و علائمی را که بعد از مصرف آن‌ها تجربه می‌کنید بنویسید.

در بعضی از بیماران مبتلا به IBS شکلات، شیر و نوشیدنی‌های الکلی علائم را تشدید می‌کنند و به یبوست یا اسهال منجر می‌شوند. مصرف بعضی از میوه‌ها (آلو، زردآلو و موز) و سبزیجات (کرفس و هویج)، کشمش، حبوبات و نوشابه‌ها هم نفخ و ناراحتی را به دنبال دارد.

استرس

محققان بر این باورند که بین مغز و روده ارتباط وجود دارد، به این معنی که وقتی بیمار استرس یا اضطراب را تجربه می‌کند، ممکن است علائم IBS شعله‌ور یا تشدید شوند. به عنوان مثال، در افرادی که به اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) مبتلا هستند، احتمال بروز IBS بالاتر است.

عوارض سندروم روده تحریک پذیر

یبوست یا اسهال مزمن در مبتلایان به IBS ممکن است باعث هموروئید (بواسیر) شود. علاوه بر این، IBS می‌تواند مشکلات زیر را ایجاد کند:

• کیفیت پایین زندگی: بسیاری از افراد مبتلا به IBS متوسط تا شدید اعلام کرده‌اند که کیفیت زندگی آن‌ها تحت تاثیر قرار گرفته است. تحقیقات نشان می‌دهد که افراد مبتلا به این بیماری سه برابر بیشتر از سایرین روزهای کاری را دست می‌دهند.
• اختلالات خلقی: تجربه علائم IBS می‌تواند به افسردگی یا اضطراب منجر شود. از سوی دیگر، افسردگی و اضطراب باعث بدتر شدن علائم IBS می‌شوند.

تشخیص و درمان سندروم روده تحریک پذیر

تا همین اواخر، تست تصویربرداری یا آزمایشگاهی خاصی برای تشخیص IBS وجود نداشت. اکنون یک آزمایش خون وجود دارد که می‌تواند به طور دقیق بیماری التهابی روده را از IBS همراه با اسهال تشخیص دهد؛ با این حال، همه افراد به این تست دسترسی ندارند.

پزشک با معاینه بدنی، بررسی تاریخچه پزشکی شما و آزمایش‌هایی که برای رد سایر بیماری‌ها (از جمله بیماری سلیاک و بیماری التهابی روده) تجویز می‌کند قادر است IBS را تشخیص دهد.

علاوه بر این، پزشک عوامل دیگری را که ممکن است نشان‌دهنده یک بیماری جدی‌تر باشند بررسی می‌کند، از جمله:

• شروع علائم بعد از 50 سالگی
• کاهش وزن ناخواسته
• خونریزی از رکتوم
• تب
• حالت تهوع یا استفراغ مداوم
• درد شکم به خصوص اگر مربوط به اجابت مزاج نباشد یا در طول شب رخ دهد
• اسهال که مداوم است یا شما را از خواب بیدار می‌کند
• کم خونی فقر آهن

اگر علائم فوق را تجربه کنید یا IBS به درمان پاسخ ندهد، احتمالا به تست‌های تشخیصی بیشتری نیاز دارد، مانند: تست مدفوع، کولونوسکوپی، سی تی اسکن، آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی، تست عدم تحمل لاکتوز و آزمایش تنفس برای بررسی رشد بیش از حد باکتری‌ها.

راه‌های درمان IBS

درمان سندروم روده تحریک پذیر بر تسکین علائم تمرکز دارد تا کیفیت زندگی بیمار بهبود پیدا کند. علائم خفیف را اغلب می‌توان با مدیریت استرس، تغییر رژیم غذایی و اصلاح سبک زندگی کنترل کرد. سعی کنید:

• از خوردن غذاهایی که علائم شما را تحریک می‌کنند اجتناب کنید.
• غذاهای پرفیبر بخورید.
• به مقدار زیاد مایعات بنوشید.
• به طور منظم ورزش کنید.
• به اندازه کافی بخوابید.

ممکن است پزشک به شما پیشنهاد دهد که غذاهای زیر را از رژیم خود حذف کنید:

• غذاهای نفاخ: اگر نفخ دارید، از مصرف نوشیدنی‌های گازدار و الکلی و هر غذایی که تولید گاز را افزایش می‌دهد خودداری کنید.
• گلوتن: در بعضی از افراد مبتلا به IBS، حتی اگر به سلیاک مبتلا نباشند، قطع مصرف گلوتن (گندم، جو و چاودار) به بهبود علائم اسهال کمک می‌کند.
• فودمپ (FODMAPs): بعضی از افراد به کربوهیدرات‌های خاصی مانند فروکتوز، لاکتوز و فروکتان‌ها که به عنوان فودمپ (الیگوساکاریدها، دی‌ ساکاریدها، مونوساکاریدها و پلی‌اُل‌های قابل تخمیر) شناخته می‌شوند حساس هستند. فودمپ‌‌ها در بعضی از غلات، سبزیجات، میوه‌ها و محصولات لبنی یافت می‌شوند.

اگر شدت مشکلات شما متوسط یا شدید است، ممکن است پزشک مشاوره را توصیه کند (به خصوص اگر افسردگی دارید یا استرس علائم شما را بدتر می‌کند)؛ علاوه بر این، احتمال دارد بر اساس علائمی که تجربه می‌کنید داروهای زیر را برایتان تجویز کند:

• مکمل فیبر: مصرف مکملی مانند پسیلیوم همراه با مایعات فراوان به کنترل یبوست کمک می‌کند.
• ملین‌ها: اگر فیبر در درمان یبوست موثر نباشد، احتمال دارد پزشک ملین‌های بدون نسخه مانند هیدروکسید منیزیم خوراکی یا پلی اتیلن گلیکول را توصیه کند.
• داروهای ضداسهال: داروهای بدون نسخه، مثل لوپرامید به کنترل اسهال کمک می‌کنند. همچنین ممکن است پزشک داروهایی را که به اسیدهای صفراوی متصل می‌شوند، مانند کلستیرامین یا کلستیپول را تجویز کند. داروهای متصل شونده به اسیدها صفراوی می‌توانند باعث نفخ شوند.
• داروهای آنتی کولینرژیک: داروهایی مانند دی سیکلومین به تسکین اسپاسم دردناک روده کمک می‌کنند. گاهی اوقات، این داروها برای افرادی که حملات اسهال دارند تجویز می‌شوند. به طور کلی داروهای آنتی کولینرژیک بی‌خطر هستند، اما می‌توانند باعث یبوست، خشکی دهان و تاری دید شوند.

• داروهای ضدافسردگی سه حلقه‌ای: این نوع داروها در کاهش افسردگی موثرند، اما از فعالیت نورون‌های کنترل کننده روده هم جلوگیری می‌کنند که این امر ممکن است درد را تسکین دهد. اگر بدون اینکه افسرده باشید اسهال و دل درد را تجربه می‌کنید، پزشک می‌تواند ایمی پرامین، دزیپرامین یا نورتریپتیلین را با دوز پایین پیشنهاد کند. عوارض جانبی این داروها عبارتند از: خواب‌آلودگی، تاری دید، سرگیجه و خشکی دهان. گاهی اوقات، مصرف دارو قبل از خواب به کاهش این عوارض کمک می‌کند.
• داروهای ضدافسردگی SSRI: در افراد افسرده مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین، مانند فلوکستین یا پاروکستین به درمان درد و یبوست کمک می‌کنند.
• داروهای ضددرد: پرگابالین یا گاباپنتین ممکن است درد شدید یا نفخ را کاهش دهند.

داروهای مخصوص سندروم روده تحریک پذیر

داروهای تایید شده برای افراد مبتلا به IBS عبارتند از:

• آلوسترون: آلوسترون برای کاهش سرعت حرکت مواد زائد در قسمت تحتانی روده طراحی شده است. این دارو برای زنان و فقط برای موارد شدید IBS همراه با اسهال تجویز می‌شود. استفاده از آلوسترون برای مردان تایید نشده است. آلوسترون با عوارض جانبی نادر اما مهم مرتبط است، بنابراین فقط زمانی تجویز می‌شود که سایر درمان‌ها موفقیت‌آمیز نباشند.

• الوکسادولین: الوکسادولین انقباضات عضلانی و ترشح مایع را در روده کاهش داده و از این طریق به درمان اسهال کمک می‌کند. عوارض جانبی این دارو عبارتند از: حالت تهوع، درد شکم، یبوست خفیف و پانکراتیت (التهاب لوزالمعده).
• ریفاکسیمین: این آنتی بیوتیک می‌تواند رشد بیش از حد باکتری‌ها و اسهال را کاهش دهد.
• لوبیپروستون: لوبیپروستون می‌تواند ترشح مایع را در روده کوچک شما افزایش دهد تا به دفع مدفوع کمک کند. این دارو برای زنان مبتلا به IBS همراه با یبوست تایید شده است و معمولا فقط برای زنان مبتلا به علائم شدید که به سایر درمان‌ها پاسخ نداده‌اند تجویز می‌شود.
• لیناکلوتید: لیناکلوتید ترشح مایع را در روده کوچک افزایش می‌دهد و به دفع مدفوع کمک می‌کند. لیناکلوتید می‌تواند باعث اسهال شود، اما مصرف آن 30 تا 60 دقیقه قبل از صرف غذا ممکن است از بروز این مشکل جلوگیری کند.

درمان‌های آینده

محققان در حال بررسی درمان‌های جدیدی برای IBS هستند، از جمله پیوند میکروبیوتای مدفوع (FMT). در این روش درمانی، قرار دادن مدفوع فرآوری شده شخص سالم در روده بزرگ فرد مبتلا به IBS به بازیابی باکتری‌های سالم روده کمک می‌کند. این روزها آزمایش‌های بالینی برای تایید اثربخشی این روش در حال انجام است.

طب جایگزین

نقش درمان‌های جایگزین در تسکین علائم سندروم روده تحریک پذیر نامشخص است. قبل از شروع هر یک از روش‌های زیر در مورد آن با پزشک خود صحبت کنید. درمان‌های جایگزین عبارتند از:

• هیپنوتیزم: یک متخصص آموزش دیده به شما یاد می‌دهد که چگونه در یک حالت آرام قرار بگیرید و عضلات شکم را شل کنید. هیپنوتیزم ممکن است درد و نفخ شکم را کاهش دهد. چند مطالعه مختلف از اثربخشی هیپنوتیزم برای کنترل علائم IBS حمایت کرده‌اند.
• نعناع فلفلی: بر اساس تحققات، در افراد مبتلا به IBS که اسهال دارند، یک قرص روکش‌دار مخصوص که روغن نعناع فلفلی را به آرامی در روده کوچک آزاد می‌کند می‌تواند نفخ، درد شکم و درد هنگام اجابت مزاج را کاهش دهد.
• پروبیوتیک‌ها: پروبیوتیک‌ها باکتری‌های مفیدی هستند که به طور طبیعی در روده شما زندگی می‌کنند و در غذاهای خاصی مانند ماست و مکمل‌های غذایی یافت می‌شوند. مطالعات جدید نشان داده‌اند که پروبیوتیک‌ها می‌توانند علائم IBS از جمله درد شکم، نفخ و اسهال را تسکین دهند.
• کاهش استرس: یوگا یا مدیتیشن به کاهش استرس کمک می‌کند. شما می‌توانید این فعالیت‌ها را در خانه با استفاده از کتاب یا فیلم انجام دهید یا در کلاس‌های گروهی شرکت کنید.

درمان خانگی سندروم روده تحریک پذیر

ایجاد تغییرات ساده در رژیم غذایی و سبک زندگی اغلب باعث تسکین IBS می‌شود؛ اما به خاطر داشته باشید که بدن شما برای پاسخ به این تغییرات به زمان نیاز دارد. سعی کنید:

• تاثیر غذاهای پرفیبر را بررسی کنید. فیبر به کاهش یبوست کمک می‌کند، اما همزمان می‌تواند تولید گاز را در دستگاه گوارش افزایش دهد. برای رفع این مشکل توصیه می‌شود به تدریج و در طی چند هفته مقدار فیبر رژیم غذایی خود را با مصرف غذاهایی مانند غلات کامل، میوه‌ها، سبزیجات و حبوبات افزایش دهید. استفاده از مکمل فیبر ممکن است در مقایسه با مصرف غذاهای غنی از فیبر تاثیر کمتری در تولید گاز و نفخ داشته باشد.

• از خوردن غذاهای مشکل‌ساز خودداری کنید. غذاهایی را که باعث تحریک علائم شما می‌شوند حذف کنید.
• در زمان‌های مشخص غذا بخورید. وعده‌های غذایی خود را حذف نکنید و سعی کنید هر روز تقریبا در یک زمان مشخص غذا بخورید تا به تنظیم عملکرد روده کمک کنید. اگر اسهال دارید، ممکن است خوردن وعده‌های غذایی کوچک و مکرر باعث شود احساس بهتری داشته باشید. اما اگر یبوست دارید، افزایش مصرف غذاهای پرفیبر به حرکت غذا در دستگاه گوارش و تنظیم اجابت مزاج کمک می‌کند.
• به طور منظم ورزش کنید. ورزش افسردگی و استرس را کاهش می‌دهد، انقباضات روده را تحریک می‌کند و به شما کمک می‌کند که احساس بهتری نسبت به خودتان داشته باشید. با پزشک در مورد برنامه ورزشی مناسب مشورت کنید.

کلام پایانی

سندروم روده تحریک پذیر یک بیماری گوارشی است که به دستگاه گوارش آسیب نمی‌رساند؛ با این حال، مزمن است و می‌تواند علائم آزاردهنده ایجاد کند.

این بیماری از شیوع بالایی برخودار است، اما چون آزمایش خاصی برای تشخیص آن‌ وجود ندارد و علائم آن با بسیاری از بیماری‌ها مشترک است، ممکن است به سختی تشخیص داده شود.

هیچ درمانی برای IBS وجود ندارد، اما درمان‌هایی که در دسترس هستند می‌توانند به کنترل علائم و بهبود کیفیت زندگی بیمار کمک کنند.

در این مقاله سعی کردیم شما را با هر آنچه که لازم است درباره IBS بدانید آشنا کنیم. اگر در مورد این بیماری، علائم و راه‌های درمان آن سوالی دارید می‌توانید آن را با ما در میان بگذارید.

سوالات متداول