معرفی خون و انواع سلول های خونی
یک فرد بالغ به طور متوسط، بیش از 5 لیتر خون در بدن خود دارد. خون اکسیژن و مواد مغذی را به سلولهای زنده منتقل کرده و مواد زائد آن‌ها را از بین می‌برد. این مایع حیات‌بخش، در درون خود اجزای ریزتری هم دارد که ما آن‌ها را با عنوان سلول های خونی می‌شناسیم.
سلولهای ایمنی برای مبارزه با عفونت‌ها، باکتری‌ها و ویروس‌ها، سلولهای منتقل کننده اکسیژن، پلاکت‌ها و … از جمله سلولهای خونی محسوب می‌شوند.
در این مقاله از مجله اینترنتی ایده آل مگ قصد داریم به صورت تخصصی به بررسی انواع سلول های خونی و وظایف هر کدام از آن‌ها در بدن بپردازیم. اگر شما هم به ساختار کلی خون علاقمند هستید، حتما تا پایان با ما همراه باشید.
مواد تشکیل‌دهنده خون
اگر مقداری خون را در یک لوله آزمایش ریخته و آن را به مدت 30 دقیقه نگه‌دارید، خون به سه لایه تقسیم می‌شود. در این شرایط، اجزای متراکم‌تر به انتهای لوله رفته و مایع خون، در بالا قرار می‌گیرد.
مایع کاه رنگی که لایه بالایی را تشکیل می‌دهد، پلاسما نام دارد. این ماده، حدود 60 درصد از حجم کل خون را شامل می‌شود. لایه میانی سفید از گلبول های سفید (WBCs) و پلاکت‌ها تشکیل شده و لایه قرمز پایینی، گلبول‌های قرمز (RBCs) است.
تمام سلولهای موجود در خون از مغز استخوان می‌آیند. آن‌ها زندگی خود را به عنوان سلولهای بنیادی آغاز کرده و به سه نوع اصلی RBC ،WBC و پلاکت تقسیم می‌شوند.
سلولهای خون مانند سلولهای قرمز در پلاسما شناور می‌شوند. همچنین در پلاسما، الکترولیت‌ها، مواد مغذی و ویتامین‌ها (جذب شده از روده یا تولید شده توسط بدن)، هورمون‌ها، عوامل لخته شدن و … حل شده است. پلاسما مواد موجود در خود را در سراسر بدن پخش می‌کند.
انواع سلولهای خونی
قسمت سلولی خون شامل گلبول‌های قرمز (RBCs)، گلبول‌های سفید خون (WBCs) و پلاکت‌ها است. همان‌طور که اشاره شد، این سلول‌ها، همگی در مغز استخوان تولید می‌شوند. در کودکی، تمام استخوان‌های ما خون تولید می‌کنند. اما با گذشت سن، فقط استخوان‌های ستون فقرات، سینه، رباط، لگن و قطعات کوچک دست و پا این کار را انجام میدهند.
تمام سلولهای خونی (RBCs، WBCs و پلاکت‌ها) از سلولهای مشابهی به نام سلول بنيادي خون‌ساز پلورپوپوژن تشکیل شده است. این گروه از سلول‌ها دارای توانایی تشکیل انواع سلولهای خونی و همچنین تکثیر خود هستند. سلول پلورپوپوژن سپس سلولهای بنیادی متضاد ایجاد می‌کند که انواع خاصی از سلولهای خونی را تشکیل میدهند.
سلولهای گلبول قرمز (RBCs)
گلبول‌های قرمز که به آن‌ها Erythrocyte نیز گفته می‌شود، بخش مهمی از خون هستند. گردش میلیونی آن‌ها به خون، رنگ قرمز می‌بخشد. این سلولهای خونی، اکسیژن را از ریه‌ها به بافت‌های بدن منتقل می‌کنند.
وظیفه گلبول قرمز و هموگلوبین موجود در آن، انتقال اکسیژن از ریه‌ها و یا آبشش‌ها به تمام بافت‌های بدن و حمل دی اکسید کربن (محصول زائد متابولیسم) به ریه‌ها (جایی که دفع می‌شود) است.
گلبول قرمز پستانداران با فقدان هسته، سازگاری بیشتری پیدا می‌کند؛ زیرا میزان اکسیژن مورد نیاز سلول برای متابولیسم بسیار کم شده و اکسیژن منتقل شده، می‌تواند به بافت‌ها برسد. شکل دوقطبی سلول، امکان تبادل اکسیژن را با سرعت ثابت در بزرگ‌ترین ناحیه ممکن، فراهم می‌کند.
تعداد گلبول‌های قرمز و میزان هموگلوبین در افراد مختلف و تحت شرایط گوناگون، متفاوت است. به عنوان مثال، افرادی که در ارتفاعات بالا زندگی می‌کنند یا از بیماری پلی سیتمی رنج می‌برند، گلوبول‌های قرمزی بیش از سایرین دارند.
سلولهای سفید خون (WBCs)
گلبول سفید که لکوسیت (leukocyte) یا گلوپس سفید (white corpuscle) هم نامیده می‌شود، با خوردن مواد خارجی و بقایای سلولی و از بین بردن عوامل عفونی، از بدن در برابر عفونت و بیماری دفاع می‌کنند.
یک انسان بالغ سالم، بین 4500 تا 11000 گلبول سفید در هر میلیمتر مکعب خون دارد. این تعداد در طول روز، تغییر می‌کنند. به عنوان مثال، در زمان استراحت تعداد این نوع سلولهای خونی کمتر شده و در طول فعالیت‌های بدنی مانند ورزش کردن، حجم آن‌ها بالاتر می‌رود.
اگرچه سلولهای سفید در گردش خون نیز یافت می‌شوند، اما بیشتر در خارج از گردش خون و در بافت‌ها (جایی که با عفونت‌ها مبارزه می‌کنند) ایجاد می‌شوند. سلولهای سفید به دلیل عملکردهای تخصصی بسیار متمایز می‌شوند و در جریان خون، تحت تقسیم سلولی (میتوز) قرار نمی‌گیرند. با این حال، برخی از آن‌ها قابلیت میتوز را حفظ می‌کنند.
گرانولوسیت‌ها (که بیشترین تعداد گلبول‌های سفید هستند) بدن را از وجود ارگانیسم‌های بزرگ بیماری‌زا مانند تک یاخته‌ها یا هلمینت‌ها خلاص می‌کنند و همچنین واسطه‌های اصلی حساسیت و سایر انواع التهاب هستند. گرانولوسیت‌ها بر اساس نحوه جذب رنگ دانه‌های آن‌ها در آزمایشگاه، به سه دسته نوتروفیل، ائوزینوفیل و بازوفیل تقسیم می‌شوند.
پلاکت‌ها (Platelets)
پلاکت‌ها یا ترومبوسیت‌ها قطعات سلولی کوچک و بی‌رنگی در خون ما هستند که باعث ایجاد لخته و توقف یا جلوگیری از خونریزی می‌شوند. پلاکت‌ها در مغز استخوان ما ساخته می‌شوند و بافتی شبیه اسفنج دارند.
پلاکت‌ها خونریزی را در بدن ما کنترل می‌کنند؛ بنابراین می‌توانند برای زنده ماندن در جراحی‌هایی مانند پیوند اعضا، مبارزه با سرطان، بیماری‌های مزمن و آسیب‌های روحی، ضروری باشند. افزایش تعداد پلاکت خون بیمار، خطر خونریزی خطرناک یا حتی کشنده را کاهش می‌دهد.
پایین بودن تعداد پلاکت‌ها، یکی از عوارض جانبی اصلی درمان سرطان است. برخی از انواع شیمی درمانی می‌تواند به مغز استخوان آسیب برساند و تولید پلاکت را کاهش دهد. همچنین لوسمی و لنفوم می‌توانند به مغز استخوان حمله کرده و از تولید پلاکت‌های مورد نیاز بدن بیمار جلوگیری کنند.
برخی از انواع اختلالات خونی
وقتی مشکلی در خون شما وجود دارد، می‌تواند بر سلامت کلی بدنتان تأثیر بگذارد. بنابراین شناخت انواع اختلالات خونی و علائم و راه‌های درمانم هر کدام از آن‌ها، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.
تذکر: در صورتی که فکر می‌کنید بیماری خونی دارید، صحبت کردن با پزشک، اولین قدم است. در صورت تشخیص اختلال خون، پزشک ممکن است شما را به متخصص خون ارجاع دهد.
هماتولوژی چیست ؟
هماتولوژی شاخه‌ای از علم پزشکی است که به مطالعه خون و نقش آن در سلامت و بیماری می‌پردازد. این شاخه شامل مشکلات مربوط به گلبول‌های قرمز خون، گلبول‌های سفید خون، پلاکت‌ها، عروق خونی، مغز استخوان، غدد لنفاوی، طحال و پروتئین‌های دخیل در خونریزی و لخته شدن (هموستاز و ترومبوز) است.
هماتولوژیست یک پزشک است که این دانش تخصصی هماتولوژی) را برای درمان بیماران مبتلا به بیماری‌های خونی، به کار می‌گیرد.
آزمایش های مختلف در اندازه گیری سلول های خونی
اندازه‌گیری سلولهای خونی، تحت یک آزمایش کلی به نام CBC که به شمارش سلولهای خونی معروف است، انجام می‌شود. CBCs به ارائه دهندگان کمک می‌کند تا طیف وسیعی از بیماری‌ها، شرایط، اختلالات و عفونت‌ها را تشخیص داده و آن‌ها را نظارت و غربال‌گری کنند.
در صورت داشتن هر کدام از علائم زیر، به آزمایش CBC نیاز خواهید داشت:
- کبودی یا خونریزی
- خستگی، سرگیجه یا ضعف
- تب، تهوع و استفراغ
- التهاب در هر نقطه از بدن
- درد مفصل
- مشکلات مربوط به ضربان قلب یا فشار خون
در آزمایش خون CBC موارد زیر اندازه گیری می‌شوند:
- هموگلوبین (Hemoglobin)
- هماتوکریت (Hematocrit)
- پلاکت‌ها
- سلولهای سفید خون (WBC)
در جدول زیر، می‌توانید رنج نرمال هر کدام از سلولهای زیر را در بدن انسان بالغ، مشاهده نمایید:
| سلول خونی | رنج نرمال در مردان | رنج نرمال در زنان |
|---|---|---|
| هموگلوبین | 13 تا 17 گرم در هر دسی لیتر خون | 11.5 تا 15.5 گرم در هر دسی لیتر خون |
| هماتوکریت | 40 تا 55 درصد | 36 تا 48 درصد |
| پلاکت‌ها | 150 تا 400 هزار عدد در هر میلی لیتر | 150 تا 400 هزار عدد در هر میلی لیتر |
| سلولهای سفید خون | 5 تا 10 هزار عدد در هر میلی لیتر | 5 تا 10 هزار عدد در هر میلی لیتر |
توجه داشته باشید که رنج نرمال هر کدام از این فاکتورها، برای افراد بالای 15 سال محاسبه شده است. مقادیر نرمال در کودکان، متفاوت از داده‌های جدول بالا است.
کلام آخر
حیات انسان به خون وابسته است. این مایع نقش اساسی را در سلامت بدن ایفا می‌کند و به همین دلیل، شناخت خون و عوامل تشکیل دهنده آن، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. به همین دلیل در این مقاله به بررسی انواع سلولهای خونی و عملکرد هر کدام از آن‌ها پرداخته شد.
در صورتی که هم‌چنان در این رابطه سوال یا ابهامی دارید، حتما در بخش نظرات همین مقاله با ما در میان بگذارید تا در اولین فرصت، پاسخ‌گوی شما عزیزان باشیم.
سوالات متداول
سلولهای خونی به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند و هر کدام از آن‌ها، عملکرد متفاوتی دارند. گلبول‌های قرمز خون وظیفه انتقال اکسیژن را بر عهده دارند، گلبول‌های سفید با عفونت‌ها و ویروس‌ها مبارزه می‌کنند و پلاکت‌ها، از لخته شدن خون جلوگیری می‌کنند.
به طور کلی سه نوع سلول در پلاسمای خون وجود دارند: گلبول‌های قرمز (RBC)، گلبول‌های سفید (WBC) و پلاکت‌ها.
