علائم کم کاری تیروئید در کودکان چیست؟

کم کاری تیروئید یکی از بیماری‌های خطرناک دوران کودکی است. اگر این بیماری در مراحل اولیه شناسایی نشود، باعث کندی رشد و در برخی موارد کند ذهنی کودک می‌شود. مادران می‌توانند با شناخت علائم کم کاری تیروئید در کودکان این بیماری را زودتر شناسایی کنند.

کم کاری تیروئید کودکان معمولا با مصرف روزانه دوزهای مشخصی از قرص لووتیروکسین بهبود می‌یابد اما در بیشتر موارد، کودک مبتلا باید تا پایان عمر خود این دارو را مصرف کند. مادر کودک مبتلا به تیروئید کم کار باید داروی کودک را در زمان‌های مشخص شده و با دقت به او بدهد.

داشتن رژیم غذایی پرپروتئین و استفاده از غذاهای دریایی برای کودک با تیروئید کم کار بسیار مفید است. بهتر است مقدار قندهای ساده و شیرینی‌ها در رژیم این کودکان کم شود.

در ادامه این مقاله از ایده آل مگ مطالب مفیدی درباره کم کاری تیروئید در کودکان، علائم و روش درمان آن را می‌خوانید.

آیا کودکان هم به کم کاری تیروئید مبتلا می‌شوند؟

تیروئید یکی از غدد درون ریز مهم بدن است. این غده، سه هورمون T4، T3 و کلسی‌تونین را ترشح می‌کند. دو هورمون اول نقش مهمی در تنظیم متابولیسم بدن دارند. کلسی‌تونین وظیفه تنظیم کلسیم خون و استخوان‌ها را برعهده دارد. تنظیم کار تیروئید توسط هورمون TSH هیپوفیز انجام می‌شود.

غده تیروئید از 7 هفتگی دوران بارداری در جنین شروع به شکل گیری می‌کند. این غده از هفته دوازدهم بارداری شروع به تولید هورمون تیروکسین (T4) می‌کند.

هورمون T4 از بدو تولد تا 3 سالگی تاثیر مستقیمی بر تکامل رشته‌های عصبی دارد. با کاهش غلظت این هورمون در بدن نوزاد، سیستم عصبی او تکامل پیدا نمی‌کند و کودک دچار عقب‌ماندگی ذهنی و اختلال رشد می‌شود.

به کاهش غلظت هورمون‌های تیروئید، کم کاری تیروئید با Hypothyroidism گفته می‌شود. این بیماری ممکن است باعث بزرگ شدن غده تیروئید شود. به غده تیروئید بزرگ‌شده گواتر می‌گویند.

کودکان به انواع مختلفی از کم کاری تیروئید مبتلا می‌شوند که کم کاری تیروئید مادرزادی و تیروئیدیت هاشیموتو از مهم‌ترین آن‌هاست.

کم کاری مادرزادی غده تیروئید در کودکان

به طور طبیعی غده تیروئید در دوران جنینی از پشت زبان به جلوی گردن و زیر حنجره منتقل می‌شود. در نوزادانی که کم کاری تیروئید مادرزادی دارند، موقعیت تیروئید در گردن کمی بالاتر از وضعیت طبیعی یا اصلا رشد نکرده است. این دو مورد باعث می‌شود که تیروئید به خوبی کار نکند.

بیش از نیمی از کودکان متولد شده با کم کاری تیروئید مادرزادی وضعیت کاملا طبیعی دارند ولی با گذشت زمان دچار کندی رشد، مشکلات تغذیه‌ای، خواب آلودگی و سستی بدن می‌شوند.

در نوع دیگری از Hypothyroidism مادرزادی، غده تیروئید وضعیت طبیعی دارد اما هورمون تیروکسین به اندازه کافی ترشح نمی‌شود. این نوع از کم کاری تیروئید مادرزادی شیوع کمتری دارد. علت این بیماری کاملا ژنتیکی است.

هاشیموتو یا تیروئیدیت مزمن در کودکان

تیروئیدیت هاشیموتو شایع‌ترین علت کم کاری تیروئید در کودکان است. علائم این بیماری معمولا چند سال بعد از تولد ایجاد می‌شود. هاشیموتو نوعی اختلال خودایمنی است. در این بیماری سیستم ایمنی بدن که که به طور معمول به عفونت‌ها و عوامل بیماری‌زا حمله و آن‌ها را از بین می‌برد، به سلول‌های تیروئید حمله می‌کند و آن‌ها را نابود می‌کند.

این موضوع باعث می‌شود که با گذشت زمان در تیروئید التهاب ایجاد شود. التهاب باعث می‌شود که این غده عملکرد طبیعی خود را نداشته باشد و میزان هورمون‌های ترشح شده توسط آن کاهش یابد. در این وضعیت کودک به کم کاری تیروئید مبتلا می‌شود.

هنگامی که سطح هورمون‌های تیروئید کاهش می‌یابد، غده هیپوفیز به آن عکس‌العمل نشان می‌دهد و میزان ترشح TSH را افزایش می‌دهد.

مشخص نیست که چرا برخی کودکان به تیروئیدیت هاشیموتو مبتلا می‌شوند اما وجود برخی ژن‌ها و نقص‌های ژنتیکی می‌تواند در ایجاد این بیماری موثر باشد.

انواع نادر کم کاری تیروئید در کودکان

انواع دیگری از کم کار تیروئید وجود دارد که به ندرت در کودکان دیده می‌شود:

تیروئیدیت: این نوع از Hypothyroidism کودکان به دلیل ابتلا به یک ویروس ایجاد می‌شود. معمولا با انجام درمان‌های پزشکی میزان هورمون‌های تیروئید به سطح طبیعی بازمی‌گردد.

برداشتن غده تیروئید توسط جراحی: ابن نوع از کم کاری تیروئید بیشتر در بزرگسالان دیده می‌شود. جراحی غده تیروئید بیشتر به دلیل سرطان تیروئید و وجود نودول‌های سمی در آن انجام می‌شود.

مصرف برخی از داروهای خاص: مصرف داروهایی چون لیتیوم، آمپودارون و oxcarbazepine از عملکرد طبیعی تیروئید جلوگیری می‌کند.

کاهش مقدار ید در شیر مادر یا رژیم غذایی: هورمون‌های تیروئید در ساختار خون اتم ید دارند. در صورتی که مقدار ید در رژیم غذایی کاهش یابد، تولید هورمون‌های این غده نیز کاهش می‌یابد.

آسیب به غده هیپوفیز: اگر غده هیپوفیز کودک آسیب ببیند دیگر نمی‌تواند به اندازه کافی TSH تولید کند. کاهش مقدار این هورمون باعث می‌شود که هورمون‌های تیروئیدی کمتر تولید شوند.

پرتودرمانی: کودکانی که سر و گردن آن‌ها تحت پرتودرمانی قرار گرفته، ممکن است به کم کاری تیروئید مبتلا شوند. اشعه ناشی از پرتو درمانی ممکن است بر روی عملکرد هیپوفیز یا تیروئید تاثیر منفی بگذارد.

دلایل کم کاری تیروئید در کودکان

شایع‌ترین دلیل کم کاری تیروئید در کودکان، سابقه خانوادگی بیماری (ژنتیک) است. کودکانی که والدین، پدربزرگ، ماردر بزرگ، خواهر یا برادر آن‌ها کم کاری تیروئید دارند، در معرض خطر بیشتر برای ابتلا به این بیماری هستند.

وجود بیماری‌های خودایمنی در خانواده که بر تیروئید تاثیر می‌گذارد نیز می‌تواند احتمال ابتلا را افزایش دهد.

دلایلی دیگری نیز برای ابتلای کودکان به کم کاری تیروئید وجود دارد از جمله:

• نبود ید کافی در رژیم غذایی کودک
• فعال نبودن غده تیروئید از بدو تولد (کم کاری تیروئید مادرزادی)
• عدم درمان یا درمان نادرست مشکلات تیروئید مادر در دوران حاملگی
• غده هیپوفیز غیرطبیعی

علائم و نشانه‌های کم کاری تیروئید در کودکان چیست؟

به طور کلی نمی‌توان هیچ علامت و نشانه‌ای را به طور خاص به کم کاری تیروئید کودک نسبت داد. متخصصان غدد تنها وجود برخی نشانه‌ها را هشداری برای ابتلا به این بیماری می‌دانند.

این علائم معمولا در سنین مختلف متفاوت است و با افزایش سن کودک شاخص‌تر می‌شود. والدین باید علائم کم کاری تیروئید را بدانند تا در صورت مشاهده آن در کودک خود زودتر به پزشک مراجعه کنند.

علائم کم کار تیروئید در نوزادان

همان‌طور که گفته شد همه نوزادان تازه متولد شده از نظر وجود بیماری کم کاری تیروئید مادرزادی غربالگری می‌شوند. علائم کم کاری تیروئید در صورتی که مادرزادی نباشد مدتی پس از تولد خود را نشان خواهد داد.

نوزادان مبتلا به این بیماری معمولا علائم زیر را دارند:

• زردی پوست (زردی که درمان آن طولانی شود)
• یبوست
• کم شیر خوردن
• پوست سرد
• گریه نکردن یا کم شدن تعداد دفعات گریه
• تنفس بلند
• خواب زیاد و بی‌حالی
• بزرگ شدن زبان
• ایجاد لکه صاف در کف سر
• گواتر

علائم کم کاری تیروئید در کودکان

کاهش میزان هورمون‌های تیروئیدی تاثیر زیادی بر رشد کودکان خردسال می‌گذارد. این بیماری علاوه بر کاهش رشد قد، باعث کند شدن رشد اندام‌ها نیز می‌شود.

از علائمی که می‌تواند هشداری برای این موضوع باشد باید به موارد زیر اشاره کرد:

• کاهش رشد قدی به صورتی که قد از حد نرمال کمتر باشد
• کاهش رشد اندام‌ها، کوتاه شدن دست و پا
• تاخیر در رشد دندان‌های دائمی
• کند ذهنی
• موهای نازک و شکننده
• ریزش موها
• صورت پف کرده
• کند شدن ضربان قلب
• خستگی
• یبوست
• خشکی پوست
• افزایش وزن بی‌دلیل
• حساسیت به سرما
• گواتر

عوارض تیروئید کم کار در کودکان چیست؟

تیروئید کم کار کودکان، بر روی رشد و عملکرد ذهن آن‌ها تاثیر منفی می‌گذارد. کودکانی که به این اختلال مبتلا هستند، رشد طبیعی ندارد.

در صورتی که تشخیص بیماری به تعویق افتد ممکن است کودک دچار کند ذهنی و در موارد حادتر عقب‌افتادگی ذهنی شود.

تاثیر کم کاری تیروئید در بلوغ

همان‌طور که گفته شد، هورمون‌های تیروئیدی نقش مهمی در رشد کودک دارند با کاهش میزان ترشح این هورمون‌ها، مهم‌ترین مرحله زندگی کودک یعنی بلوغ به تاخیر می‌افتد.

کم کاری تیروئید در بلوغ دختران تاثیر زیادی دارد. کوتاه شدن قد، کاهش رشد پستان‌ها، تاخیر در شروع قاعدگی، قاعدگی نامرتب و دردناک و تاخیر در بلوغ از جمله این تاثیرات است.

کم کاری تیروئید در پسران باعث می‌شود که بیضه آن‌ها بزرگ و قد آن‌ها کوتاه‌‌تر از حد نرمال بماند.

والدین باید وجود علائمی چون خستگی، فراموشی، مشکلات خلقی و رفتاری، افت تحصیلی، افسرگی و کاهش تمرکز را در دوران بلوغ کودکان جدی بگیرند.

از کجا بفهمیم کودک به تیروئید کم کار مبتلا است؟

با شناخت علائم کم کاری تیروئید در کودکان، والدین می‌توانند این بیماری را در مراحل ابتدایی شناسایی و درمان کنند. در صورت مشاهده این علائم در اولین گام والدین باید به یک متخصص غدد مراجعه کنند.

پزشک ابتدا با استفاده از معاینات فیزیکی، وجود این اختلال را در کودک بررسی می‌کند. از جمله این معاینات فیزیکی، معاینه اندازه تیروئید است. پزشک با لمس غده تیروئید کودک، اندازه و ناهمواری‌های سطح آن را بررسی می‌کند.

در صورتی که معاینات فیزیکی وجود تیروئید کم کار در کودک را تایید کند، پزشک دستور به انجام آزمایش خون می‌دهد. آزمایش خون شامل بررسی میزان هورمون TSH و T4 است. با توجه به میزان این دو هورمون پزشک نوع کم کاری تیروئید در کودک را تعیین می‌کند؛

1. در صورتی که مقدار T4 در خون کم‌تر از حد طبیعی و میزان TSH بالا باشد، دلیل کم کاری تیروئید بیماری خودایمنی یا عفونت ویروسی است.
2. در صورتی که TSH و T4 هر دو پایین باشند احتمالا مشکل در عملکرد هیپوفیز است. عملکرد هیپوفیز در اثر ضربه، سرطان و یا پرتودرمانی دچار اختلال می‌شود.

در صورتی که آزمایش خون مورد یک را تایید کند پزشک دستور به انجام آزمایش آنتی‌بادی‌های خودکار تیروئید می‌دهد. آنتی‌بادی‌های خودکار تیروئید (TPO) پروتئین‌هایی هستند که سیستم ایمنی علیه سلول‌های تیروئید می‌سازد. وجود این پروتئین‌ها در خون بیماری تیروئیدیت هاشیموتو را تایید می‌کند.

در جدول زیر می‌توانید مقدار نرمال T4 و TSH را در نوزادان و کودکان بخوانید؛

درمان کم کاری تیروئید در کودکان

علائم کم کاری تیروئید در کودکان با مصرف روزانه دوزهای مشخصی از لووتیروکسین (T4 سنتز شده)  به مرور زمان برطرف می‌شود. هدف از مصرف لووتیروکسین رساندن مقدار T4 به حد طبیعی است. با رسیدن T4 به حد طبیعی، هیپوفیز نیز مقدار تولید TSH را کاهش خواهد داد.

والدین باید داروی کودک را هر روز در یک زمان خاص به او بدهند. دارو باید با معده خالی و حدودا 30 دقیقه قبل از غذا مصرف شود. در صورت فراموشی یک دوز از دارو به محض یادآوری والدین باید آن را به کودک بدهند.

لووتیروکسین با مکمل‌های آهن، کلسیم و برخی از ویتامین‌ها مثل ویتامین B تداخل دارد. حداقل 2 ساعت قبل و بعد از مصرف لووتیروکسین، این مکمل‌ها نباید مصرف شود.

برای بررسی بیماری، کودک هر 6 ماه تا 1 سال یک بار باید توسط پزشک ویزیت شود.

تغذیه کودک دارای کم کاری تیروئید

مادرانی که کودک مبتلا به تیروئید کم کار دارند باید بسیار به تغذیه کودک خود توجه کنند. این کودکان باید از رژیم غذایی خود مقدار کافی کلسیم دریافت کنند. خوردن شیر و لبنیات برای این کودکان بسیار مفید است.

از غذاهای مفید برای این کودکان انواع گوشت است. داشتن یک رژیم غذایی حاوی پروتئین برای این کودکان مفید است. بهتر است ماهی و میگو نیز بیشتر در رژیم غذایی کودک استفاده شود.

خوردن غذاهای حاوی قند‌های ساده، آرد سفید، شیرینی و سویا به این کودکان توصیه نمی‌شود.

درمان کم کاری تیروئید کودکان در طب سنتی

استفاده از درمان‌های طب سنتی در کنار درمان با لووتیروکسین می‌تواند به کاهش علائم کم کاری تیروئید در کودکان کمک کند.

متخصصان طب سنتی برای بهبود کودکان دارای تیروئید کم کار توصیه می‌کنند که به آن‌ها کمتر غذاهایی با طبع سرد داده شود. در غذاهای آن‌ها به جای روغن‌های موجود، از روغن زیتون و نارگیل استفاده شود. ماساژ گلوی کودک با روغن کنجد نیز برای درمان این بیماری بسیار توصیه شده است.

سخن پایانی

مشاهده هر یک از علائمی که در این مقاله به آن‌ها اشاره شد، تاییدی بر بیماری کودک نیست. با مشاهده این علائم در ابتدا به یک پزشک غدد مراجعه کنید و از او بخواهید تا آزمایش خون هورمون‌های تیروئید را برای کودک تجویز کند.

در صورت تایید بیماری کودک، دوز داروی مشخص شده را هر روز در زمان مشخص به کودک بدهید و در این کار بسیار دقیق باشید.

اگر درباره علائم کم کاری تیروئید در کودکان و درمان این بیماری سوالی دارید می‌توانید آن را از ما بپرسید.

سوالات متداول