کم کاری تیروئید ؛ از علائم و نشانه‌ها تا درمان
کم کاری تیروئید یا hypothyroidism یک بیماری شایع است که علت بروز آن کاهش تولید هومورن در غده تیروئید است. علائم کم کاری تیروئید، به دلیل ترشح نشدن مقدار کافی هورمون‌های تیروئیدی یعنی تری یدوتیرونین (T3) و تترا یدوتیرونین (T4) در انسان بروز می‌کند.
در هر سنی احتمال ابتلا به این بیماری وجود دارد. اما افراد بالای 60 سال بیش از سایرین به تیروئید کم کار مبتلا می‌شوند. شیوع این بیماری در زنان در مقایسه با مردان بیشتر است.
کم کاری تیروئید وزن و کلسترول خون را افزایش می‌دهد. بیمار را در معرض ابتلا به بیماری قلبی، افسردگی و ناباروری قرار می‌دهد. در کودکان و نوجوانان رشد ذهنی و جسمی را مختل می‌کند و یکی از دلایل کوتاهی قد است.
متاسفانه، تعداد زیادی از بیماران از ابتلای خود به تیروئید کم کار مطلع نیستند. به همین دلیل، تصمیم داریم در این مقاله از ایده آل مگ شما را با این بیماری شایع و علائم آن آشنا کنیم. تشخیص به موقع، به درمان راحت‌تر بیماری و جلوگیری از عوارض آن کمک می‌کند.
تیروئید کم کار چیست؟
غده تیروئید در جلوی گردن و پایین حنجره قرار دارد. هورمون‌هایی که این غده تولید می‌کند تقریباً روی همه اندام‌های بدن تاثیر دارند. عملکرد بسیاری از اندام‌ها، از قلب و مغز گرفته تا عضلات و پوست، تحت کنترل غده تیروئید هستند.
تیروئید مسئول تنظیم متابولیسم بدن، دمای بدن و ضربان قلب است. چرخه قاعدگی در زنان توسط این غده کنترل می‌شود. هورمون‌های تیروئید روی رشد ذهنی و جسمی کودکان و نوجوانان تاثیر دارند.
وقتی غده تیروئید به اندازه کافی هورمون تولید نکند، به تیروئید کم کار مبتلا می‌شوید. بین بیماری‌های غده تیروئید، کم کاری تیروئید شیوع بالاتری دارد.
آیا کم کاری تیروئید خطرناک است؟
تشخیص به موقع بیماری و درمان آن بسیار مهم است. چون غده تیروئید فعالیت بخش‌های مختلف بدن را تنظیم می‌کند. ابتلا به بیماری تیروئید در هر سنی عوارض خاصی را به دنبال دارد. به عنوان مثال، بروز آن در کودکان و نوجوانان می‌تواند تاثیر منفی روی رشد ذهنی و جسمی داشته باشد.
در افراد مبتلا به تیروئید کم کار غده تیروئید بزرگ می‌شود که به این وضعیت گواتر می‌گویند. پزشک با لمس کردن می‌تواند متوجه بزرگ شدن غده تیروئید شود. گواتر هم روی ظاهر شما تاثیر دارد و هم می‌تواند به اختلال تنفس و اختلال در بلع غذا منجر شود.
یکی از جدی‌ترین عوارض کم کاری تیروئید، بروز مشکلات قلبی است. کاهش هورمون‌های تیروئید احتمال ابتلا به بیماری قلبی و نارسایی قلبی را زیاد می‌کند. چون با کاهش این هورمون‌ها مقدار کلسترول خوب (HDL) در خون شما کم می‌شود. HDL از آسیب دیواره رگ‌ها (تصلب شرائین) جلوگیری می‌کند.
اگر تیروئید کم کار درمان نشود به نوروپاتی محیطی مبتلا می‌شوید. یعنی اعصاب محیطی شما آسیب می‌بینند. این اعصاب اطلاعات را از مغز و نخاع به سایر نقاط بدن، مثل دست‌ها و پاها، منتقل می‌کنند. نوروپاتی محیطی موجب بروز درد، بی‌حسی و گزگز در مناطق آسیب دیده می‌شود.
کاهش هورمون‌های تیروئید می‌تواند یکی از دلایل ناباروری باشد. وقتی تولید هورمون‌های تیروئید کم می‌شود تخمک‌گذاری در زنان مختل می‌شود و مقدار هورمون تستوسترون در مردان کاهش پیدا می‌کند. به همین دلیل، این بیماران با مشکل ناباروری روبرو می‌شوند.
اگر بیماری تیروئید به موقع تشخیص داده نشود به یک عارضه نادر و جدی به نام میکزودم مبتلا می‌شوید. علائم میکزودم عدم تحمل سرما، خواب آلودگی، بی‌حالی و از دست دادن هوشیاری است. اگر این علائم را مشاهده کردید بلافاصله به اورژانس مراجعه کنید.
تیروئید کم کار فقط به جسم آسیب نمی‌زد. بلکه سلامت روان شما را هم در معرض آسیب قرار می‌دهد. از عوارض روانی کم کاری تیروئید می‌توان به افسردگی اشاره کرد. در ابتدا افسردگی خفیف است. اما با گذشت زمان می‌تواند شدیدتر شود.
علت کم کاری تیروئید چیست؟
T3 و T4 دو هورمونی هستند که توسط غده تیروئید تولید می‌شوند. این هورمون‌ها در بدن نقش‌های زیادی دارند. اگر غده تیروئید نتواند این هورمون‌ها را تولید کند به تیروئید کم کار مبتلا می‌شوید. دلایلی که موجب بروز این مشکل می‌شوند، عبارتند از:
بیماری‌های خودایمنی
شایع‌ترین علت کم کاری تیروئید، یک اختلال خود ایمنی به نام تیروئیدیت هاشیموتو است. در این بیماری سیستم ایمنی آنتی بادی‌هایی تولید و به اشتباه به غده تیروئید حمله می‌کند. با این حمله توانایی غده تیروئید برای تولید هورمون کم می‌شود. علت بروز این بیماری خود ایمنی مشخص نیست. اما به نظر می‌رسد ژن‌ها و عوامل محیطی در بروز آن نقش داشته باشند.
درمان پرکاری تیروئید
برای درمان افرادی که به پرکاری تیروئید مبتلا هستند از ید رادیواکتیو و داروهای ضد تیروئید استفاده می‌شود. برخی اوقات، درمان این بیماران موجب می‌شود تولید هورمون تیروئید بیش از حد کم و فرد به تیروئید کم کار مبتلا شود.
جراحی تیروئید
اگر با جراحی بخشی از غده تیروئید یا تمام آن برداشته شود، مقدار هورمون تیروئید در بدن کم می‌شود. در این موارد، بیمار باید تا پایان عمر از داروهای حاوی هورمون تیروئید استفاده کند.
پرتو درمانی
برای درمان سرطان‌های سر و گردن از پرتو درمانی استفاده می‌شود. این اشعه می‌تواند با اثری که بر غده تیروئید دارد تولید هورمون‌ها را در آن کاهش دهد.
استفاده از برخی داروها
برخی از داروها می‌توانند مقدار هورمون‌های تیروئید را کم کنند. لیتیوم یکی از این داروها است که برای درمان اختلالات روحی و روانی تجویز می‌شود. اگر این دارو را مصرف می‌کنید با پزشک خود در مورد عوارض آن مشورت کنید.
بیماری مادرزادی
برخی از نوزادان بدون غده تیروئید متولد می‌شوند یا ممکن است نقصی در غده تیروئید آن‌ها وجود داشته باشد. در بیشتر موارد، علت بروز این مشکل نامشخص است.
این نوزادان در بدو تولد طبیعی به نظر می‌رسند. در حدود شش ماهگی به تدریج علائم بیماری ظاهر می‌شود. اما این زمان برای تشخیص بیماری دیر است. به همین دلیل، در ایران تمام نوزادان بین روزهای سه تا پنج تولد از نظر ابتلا به این بیماری بررسی می‌شوند. برای این کار چند قطره خون از پاشنه پای نوزاد گرفته می‌شود. با تشخیص به موقع بیماری و درمان آن از بروز عقب ماندگی ذهنی جلوگیری می‌کند.
اختلال در غده هیپوفیز
هیپوفیز هورمونی به نام هورمون محرک غده تیروئید (TSH) تولید می‌کند. این هورمون فعالیت غده تیروئید را برای تولید T3 و T4 تنظیم می‌کند. افزایش TSH موجب افزایش T3 و T4 و کاهش آن موجب کاهش این دو هورمون می‌شود. وجود تومور در هیپوفیز مقدار TSH و در نتیجه مقدار هورمون‌های تیروئید را کم می‌کند.
بارداری
بعضی از زنان در زمان بارداری یا بعد از آن به تیروئید کم کار مبتلا می‌شوند. چون در این دوران آنتی بادی‌هایی علیه غده تیروئید ساخته می‌شود. اگر در دوران بارداری بیماری درمان نشود خطر سقط جنین، زایمان زودرس و پره اکلامپسی (افزایش شدید فشارخون در سه ماهه آخر بارداری) وجود دارد. رشد جنین هم ممکن است تحت تاثیر قرار گیرد.
کمبود ید
ید در نمک یددار و غذاهای دریایی وجود دارد. تیروئید برای ساخت هورمون‌های خود به این ماده معدنی نیاز دارد. به همین دلیل، کمبود ید به گواتر و کم کاری تیروئید منجر می‌شود.
به غیر از دلایلی که در بالا به آن‌ها اشاره شد، دلایل دیگری هم وجود دارند که احتمال ابتلای شما به تیروئید کم کار را افزایش می‌دهند، مثل:
- زن بودن
- سن بالای 60 سال
- سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری‌های تیروئید
- ابتلا به بیماری‌های خود ایمنی مانند دیابت نوع 1 و بیماری سلیاک
علائم کم کاری تیروئید کدام است؟
ممکن است این بیماری در مراحل اولیه هیچ علامتی نداشته باشد. اما با گذشت زمان مشکلاتی مثل چاقی، درد مفاصل، ناباروری و بیماری قلبی ظاهر می‌شوند. برخی از این مشکلات چند سال بعد از ابتلا ایجاد می‌شوند.
نشانه ها و علائم کم کاری تیروئید در جوانان و بزرگسالن و حتی کودکان متنوع بوده و به شدت بیماری بستگی دارند. در ابتدا، ممکن است متوجه علائمی مثل خستگی شوید. اما با گذشت زمان علائم جدی‌تری را مشاهده می‌کنید.
شیوع این بیماری هورمونی در زنان بیشتر است. اما بسیاری از علائم آن بین مردان و زنان مشابه است. هم در زنان و هم در مردان علائم زیر مشاهده می‌شود:
- خستگی
- عدم تحمل سرما
- یبوست
- خشکی پوست
- افزایش وزن غیرارادی
- پف کردن صورت
- ضعف عضلات
- درد، حساسیت و سفتی عضلات
- درد، سفتی یا تورم مفاصل
- بالا رفتن کلسترول خون
- ریزش مو و کم پشت شدن موها
- کاهش سرعت ضربان قلب
- افسردگی
- اختلال حافظه
- بزرگ شدن غده تیروئید (گواتر)
علائم کم کاری تیروئید در مردان
در مردان با کاهش هورمون‌های تیروئید مقدار هورمون تستوسترون کم می‌شود. تستوسترون در ساخت اسپرم نقش دارد. بنابراین، کمبود این هورمون موجب ناباروری مردان می‌شود. سایر علائم کم کاری تیروئید در مردان کاهش میل جنسی و اختلال نعوظ است.
علائم کم کاری تیروئید در زنان
هورمون‌های تیروئید چرخه قاعدگی و تخمک‌گذاری را تنظیم می‌کنند. کمبود این هورمون‌ها موجب نامنظم شدن عادت ماهانه و ناباروری می‌شود. در موارد نادر، در زنان مبتلا به تیروئید کم کار گالاکتوره (خروج شیر از سینه‌ها) مشاهده می‌شود.
علائم کم کاری تیروئید در کودکان
بیشتر مبتلایان به تیروئید کم کار زنان میانسال و سالمند هستند. اما احتمال ابتلا در همه افراد، حتی شیرخواران، وجود دارد. برخی از نوزادان بدون غده تیروئید متولد می‌شوند یا ممکن است تیروئید آن‌ها به درستی کار نکند. علائمی که در این نوزادان دیده می‌شود، عبارتند از:
- زرد شدن پوست و سفیدی چشم (یرقان)
- بزرگی زبان
- مشکل در تنفس
- فتق نافی
- یبوست
- خواب آلودگی
- رشد جسمی کم
- ورم کل بدن
با پیشرفت بیماری، شیرخوار در غذا خوردن مشکل پیدا می‌کند. اگر بیماری درمان نشود، رشد کودک مختل می‌شود و احتمال ابتلای او به عقب ماندگی ذهنی وجود دارد.
در سنین بالاتر، علائم کم کاری تیروئید در کودکان مشابه بزرگسالان است. علاوه براین، کودکان و نوجوانان ممکن است علائم دیگری را هم تجربه کنند، مثل:
- اختلال در رشد (کوتاه قدی)
- تاخیر در رشد دندان‌های دائمی
- تاخیر در بلوغ
- رشد ذهنی ضعیف
چگونه کم کاری تیروئید تشخیص داده می‌شود؟
پزشک می‌تواند با بررسی علائم بیماری و آزمایش خون تیروئید کم کار را تشخیص دهد. در ابتدا بسیاری از بیماران از وجود علائمی مثل خستگی، خشکی پوست، یبوست و افزایش وزن شکایت می‌کنند. سپس پزشک برای بررسی بیشتر دستور آزمایش خون می‌دهد.
در آزمایش کم کاری تیروئید مقدار هورمون‌های تیروئید (T3 و T4) و TSH اندازه‌گیری می‌شود. کاهش هورمون‌های تیروئید و افزایش TSH نشان دهنده ابتلای شما به تیروئید کم کار است. وقتی تولید هورمون در غده تیروئید کم شود هیپوفیز TSH بیشتری ترشح می‌کند تا تیروئید را مجبور کند هورمون بیشتری بسازد. به همین دلیل، مقدار TSH در خون زیاد می‌شود.
بیوتین (ویتامین B8) که در مکمل‌های غذایی وجود دارد و داروهایی مثل هپارین روی نتیجه آزمایش تیروئید تاثیر دارند. بنابراین، قبل از انجام آزمایش مصرف هر نوع دارو یا مکمل را به پزشک اطلاع دهید.
روش های درمان کم کاری تیروئید کدامند؟
برای درمان تیروئید کم کار از دارویی به نام لووتیروکسین استفاده می‌شود. این داروی خوراکی علائم و نشانه‌های بیماری را برطرف می‌کند. اگر به علت تیروئید کم کار وزن شما بالا رفته باشد بعد از مصرف دارو می‌توانید با رعایت رژیم غذایی مناسب و فعالیت بدنی به راحتی وزنتان را کاهش دهید.
بهتر است لووتیروکسین هر روز در یک زمان مشخص و با معده خالی مصرف شود. صبح، بهترین زمان برای مصرف این دارو است. اگر می‌خواهید دارو را قبل از خواب دریافت کنید باید بین مصرف آن با آخرین وعده غذایی 4 ساعت فاصله باشد.
معمولاً باید داروی لووتیروکسین را تا پایان عمر مصرف کنید. اما ممکن است در طول درمان دوز مورد نیاز دارو تغییر کند. به همین دلیل، پزشک هر سال مقدار TSH خون را اندازه‌گیری می‌کند تا دوز مناسب دارو مشخص شود.
لووتیروکسین باید دقیقاً طبق دستور پزشک مصرف شود. اگر دارو بیش از حد مصرف شود به عوارضی مثل افزایش اشتها، بی‌خوابی، تپش قلب و لرزش مبتلا می‌شوید. اگر خودسرانه مصرف دارو را قطع کنید علائم بیماری به تدریج بازمی‌گردند.
ویژگی رژیم غذایی کم کاری تیروئید چیست؟
درمان اصلی تیروئید کم کار استفاده از داروی لووتیروکسین است. اما برخی از غذاها و مکمل‌های غذایی می‌توانند مانع جذب این دارو در روده شده و اثربخشی آن را کم کنند. برخی از مواد غذایی هم به کاهش عوارض بیماری کمک می‌کنند. در صورت ابتلا به این بیماری بهتر است نکات زیر را در رژیم غذایی خود رعایت کنید:
- از مصرف ماهی در رژیم غذایی خود غافل نشوید. چون تیروئید کم کار احتمال بروز بیماری قلبی را افزایش می‌دهد. ماهی و مغزهای خوراکی مثل گردو به علت داشتن اسیدهای چرب امگا 3 به سلامت قلب کمک می‌کنند.
- در حد تعادل از غذاهای حاوی فیبر مثل میوه، سبزی و حبوبات استفاده کنید. فیبر به درمان یبوست ناشی از کم کاری تیروئید کمک می‌کند. با این وجود، در مصرف فیبر زیاده‌روی نکنید. چون جذب لووتیروکسین را در روده کم می‌کند. بهتر است از مصرف همزمان لووتیروکسین و غذاهای حاوی فیبر خودداری کنید.
- انواع کلم به علت داشتن مواد گواتروژن مانع جذب ید توسط غده تیروئید می‌شوند. غده تیروئید از ید برای ساخت هورمون‌های خود استفاده می‌کند. مصرف سبزیجات خانواده کلم را به 150 گرم در روز کاهش دهید یا آن‌ها را به صورت پخته مصرف کنید. حرارت گواتروژن‌ها را غیرفعال می‌کند.
- سویا و محصولات حاوی آن جذب داروی لووتیروکسین را در روده کم می‌کنند. به همین دلیل، از مصرف بیش حد سویا، شیر سویا و … خودداری کنید. بین مصرف این دارو با غذاهای حاوی سویا باید حداقل 4 ساعت فاصله وجود داشته باشد.
- از مصرف همزمان لووتیروکسین با مکمل‌های غذایی خودداری کنید. مکمل‌های حاوی آهن یا کلسیم مانع جذب دارو در روده می‌شوند.
سخن پایانی
کم کاری تیروئید یک بیماری به ظاهر ساده است. اما اگر به موقع تشخیص داده نشود می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری به دنبال داشته باشد. اگر همیشه احساس خستگی و خواب آلودگی می‌کنید یا بدون دلیل وزن شما بالا رفته برای بررسی بیشتر به پزشک مراجعه کنید.
اگر در مورد تیروئید کم کار و درمان آن سوالی دارید، می‌توانید آن را با در میان بگذارید.
سوالات متداول
به طور کلی، هیچ راهی برای پیشگیری از این بیماری وجود ندارد. اما اگر در مناطقی زندگی می‌کنید که کمبود ید شایع است، استفاده از نمک یددار می‌تواند از بروز بیماری جلوگیری کند.
بهتر است برای انجام این آزمایش ناشتا باشید. اگر دارو یا مکمل خاصی مصرف می‌کنید، پزشک را مطلع کنید. چون در برخی موارد لازم است قبل از آزمایش، مصرف آن‌ها را به طور موقت قطع کنید.
بله. مادران باردار می‌توانند تحت نظر پزشک از لووتیروکسین استفاده کنند. اگر پزشک این دارو را برای شما تجویز کرده هرگز خودسرانه دوز دارو را تغییر ندهید یا مصرف آن را قطع نکنید.
کم کاری تیروئید سرعت ضربان قلب را کم می‌کند. به همین دلیل، افزایش ناگهانی فعالیت بدنی می‌تواند خطرناک باشد. پس بهتر است با پزشک خود در این مورد مشورت کنید. گاهی اوقات لازم است صبر کنید تا درمان نتیجه دهد و مقدار هورمون‌های تیروئید به سطح طبیعی برسند و بعد از آن فعالیت بدنی را شروع کنید.
