علت خونریزی از مقعد و درمان آن
دیدن خون بعد از مدفوع کردن بیشتر از این‌که فکرش را بکنید رایج است. خونریزی از مقعد دلایل مختلفی دارد و خوش‌بختانه اکثر این دلایل مرگبار نیستند؛ برخی از دلایل رایج این مشکل عبارت‌اند از: هموروئید و شقاق مقعد (فیشر). اگرچه خونریزی از مقعد بیشتر در افراد مسن دیده می‌شود، اما ممکن است افراد جوان نیز آن را تجربه کنند. با این حال، خونریزی از مقعد معمولاً خفیف است. در صورت مواجه شدن با چنین مشکلی، به پزشک مراجعه کنید تا دلیل آن مشخص شود. خونریزی از مقعد معمولاً می‌تواند زنگ خطری برای بیماری‌های زمینه‌ای جدی‌تر باشد. مراجعه به پزشک را به تعویق نیندازید.
خونریزی از مقعد یعنی چه؟
خونریزی از مقعد (که در اصطلاح پزشکی هماتوشزی نامیده می‌شود) به خروج خون قرمز تازه از مقعد گفته می‌شود که اغلب با مدفوع یا لخته‌های خون همراه است. از آن‌جایی که رکتوم دقیقاً قبل از مقعد قرار دارد، این مشکل خونریزی مقعدی نامیده می‌شود، اما ممکن است منشاء این خون قرمز رکتوم باشد، که بعداً توضیح داده خواهد شد؛ همچنین ممکن است خونریزی مربوط به قسمت‌های دیگری از دستگاه گوارش باشد.
شدت خونریزی از مقعد (که همان حجم خون خارج شده است) بسیار متفاوت است. اکثراً خونریزی از مقعد خفیف بوده و خودبه‌خود قطع می‌شود. بسیاری از بیماران فقط چند قطره خون که باعث صورتی شدن آب توالت می‌شود می‌بینند، یا روی دستمال توالت یا لباس زیر خود تنها چند قطره خون مشاهده می‌کنند. برخی دیگر ممکن است حدود یک یا دو قاشق خونریزی داشته باشند. عمدتاً خونریزی مقعدی خفیف در مطب قابل تشخیص و درمان بوده و نیازی به بستری شدن یا درمان اورژانسی ندارد.
این خونریزی ممکن است متوسط یا شدید باشد. بیمارانی که خونریزی متوسط دارند، مرتباً مقدار نسبتاً زیادی خون قرمز روشن یا تیره (زرشکی رنگ) می‌بینند که اغلب با مدفوع و/یا لخته‌های خونی همراه است. بیمارانی که خونریزی شدید دارند ممکن است چندین بار یا یک بار مدفوع کنند که با خون زیادی همراه باشد. این خونریزی ندرتاً به قدری زیاد است که باعث شوک به دلیل از دست رفتن مقدار زیادی خون شود. خونریزی مقعدی متوسط و شدید معمولاً در بیمارستان بررسی و درمان می‌شود.
دلایل خونریزی از مقعد چیست؟
دلایل احتمالی زیادی برای دیدن خون در مدفوع وجود دارد. برخی از دلایل رایج‌تر در زیر آمده است:
پایل (بواسیر)
پایل یا بواسیر (هموروئید) به تورم مقعد یا قسمت انتهایی مقعد (انتهای رکتوم) گفته می‌شود. داخل غشاء مقعد و رکتوم شبکه‌ای از رگ‌های خونی کوچک (مویرگ) وجود دارد؛ گاهی اوقات این رگ‌ها گشاد شده و خون بیشتری در آن‌ها جمع می‌شود. این رگ‌های متورم (متسع) و بافت روی آن‌ها به شکل یک یا چند توده در می‌آیند که هموروئید نامیده می‌شود. هموروئید خارجی در زیر پوست اطراف مقعد و هموروئید داخلی در داخل مقعد (انتهای روده) ایجاد می‌شوند.
هموروئید مشکل شایعی است و بسیاری از افراد در برهه‌ای از زندگی خود به یک یا چند هموروئید مبتلا می‌شوند. هموروئیدهای کوچک معمولاً بدون درد هستند. رایج‌ترین علامت این مشکل خونریزی بعد از مدفوع کردن است. هموروئیدهای بزرگ‌تر ممکن است باعث خروج مخاط، درد، آزردگی و خارش شوند.
شقاق مقعد
شقاق مقعد به پارگی جزئی پوست مقعد گفته می‌شود. اگرچه پارگی پوست در شقاق مقعد معمولاً کوچک (معمولاً کمتر از 1 سانتی‌متر) است، اما از آن‌جایی که مقعد بسیار حساس است، خیلی دردناک خواهد بود. شقاق مقعد اغلب کمی خونریزی دارد. ممکن است بعد از مدفوع کردن کمی خون ببینید. این خون معمولاً قرمز روشن بوده و دستمال توالت را نیز آلوده می‌کند، اما فوراً متوقف می‌شود.
پولیپ
پولیپ روده به توده‌ی کوچکی که گاهی اوقات داخل غشاء روده یا مقعد به وجود می‌آید گفته می‌شود. این توده‌ها اغلب در افراد مسن ایجاد می‌شوند. پولیپ‌ها سرطانی نیستند (خوش‌خیم هستند) و معمولاً مشکلی ایجاد نمی‌کنند. با این حال گاهی اوقات پولیپ دچار خونریزی شده و گاهی اوقات نیز ممکن است پولیپ سرطانی شود.
دیورتیکول
دیورتیکولوم به کیسه‌ای کوچک در دیواره‌ی شکم (روده) گفته می‌شود. به بیش از یک دیورتیکولوم، دیورتیکول گفته می‌شود. این کیسه‌ها ممکن است در هر قسمتی از شکم به وجود بیایند، اما اغلب در دیواره‌ی روده ایجاد می‌شوند. ممکن است به مرور زمان چندین دیورتیکولوم به وجود بیاید.
گاهی اوقات ممکن است دیورتیکول خونریزی کند و از مقعد خون خارج شود. این خونریزی معمولاً ناگهانی و بدون درد است. این خونریزی به دلیل پاره شدن عروق خونی دیواره دیورتیکول است، بنابراین حجم این خون می‌تواند زیاد باشد. دیورتیکول علائم دیگری نیز دارد که عبارت‌اند از: دل درد و تغییر در دفعات مدفوع کردن.
بیماری کرون
بیماری کرون مشکلی است که باعث ورم شکم می‌شود. این بیماری هر چند وقت یکبار عود می‌کند. علائم آن متفاوت هستند و به قسمتی از شکم که درگیر شده و شدت این مشکل بستگی دارند. علائم رایج آن عبارت‌اند از: اسهال خونی، دل درد (درد شکم) و حالت تهوع.
کولیت اولسراتیو یا سایر انواع کولیت
کولیت اولسراتیو (UC) نوعی بیماری است که باعث تورم روده و مقعد می‌شود. یکی از علائم رایج آن اسهال خونی است. این خون ناشی از زخم شدن پوشش قسمت متورم شکم است. التهاب روده (کولیت) یا التهاب رکتوم (پروکتیت) علائم نادر دیگری دارند که می‌توانند باعث خونریزی مقعدی شوند.
سرطان روده
سرطان روده و مقعد، سرطان‌های شایعی در افراد مسن هستند. گاهی اوقات افراد جوان نیز به آن‌ها مبتلا می‌شوند. خونریزی از مقعد یکی از علائم آن است. خونریزی معمولاً مشهود نیست (مستتر است) و اغلب پیش از خونریزی مشهود علائم دیگری مانند: کاهش وزن، خستگی ناشی از کم شدن خون (آنمی)، اسهال یا یبوست دیده می‌شوند. سرطان قسمت‌های دیگر شکم که قبل از روده قرار دارند نیز باعث خونریزی از مقعد می‌شوند، اما این مورد نادر است.
آنژیودیسپلازی
در آنژیودیسپلازی، چندین رگ خونی پوشش روده متسع می‌شوند. آنژیودیسپلازی معمولاً در راست‌روده دیده می‌شود، اما ممکن است در هر قسمتی از روده رخ دهد. دلیل این مشکل نامشخص است، اما اغلب در افراد مسن دیده می‌شود.
خونریزی ناشی از آنژیودیسپلازی، بدون درد است. این خون می‌تواند قرمز روشن تا قرمز تیره و مخلوط با مدفوع باشد، یا ممکن است کلاً مدفوع تیره باشد (ملنا). آنژیودیسپلازی می‌تواند باعث خونریزی نامشهود (مستتر) نیز شود (در ادامه اشاره شده است).
زخم معده و دوازدهه
زخم معده یا دوازدهه (اثنی‌عشر) نیز ممکن است دچار خونریزی شود. این مشکل باعث ملنا (Melaena) می‌شود، که همان‌طور که قبلاً اشاره شد، مدفوع سیاه یا قیرمانند خواهد شد.
برخی عفونت‌ها
التهاب شکم ناشی از برخی از عفونت‌ها ممکن است باعث وجود خون در اسهال شود. گاستروانتریت، نوعی عفونت ویروسی یا باکتریایی شکم و روده است که سیستم ایمنی بدن چندین روز با آن مقابله خواهد کرد. این مشکل می‌تواند باعث وجود خون یا مخاط در اسهال و همچنین استفراغ و گرفتگی شکم (کرامپ) شود.
دلایل کمتر شایع خونریزی از مقعد
برخی از دلایل غیر معمول خونریزی از مقعد عبارت‌اند از:
- مصرف داروهای ضد انعقادی مانند: وارفارین یا اسپرین، که برای کاهش خطر لخته شدن خون تجویز می‌شوند، اما ممکن است باعث خونریزی داخلی شوند.
- بیماری‌های مقاربتی (STI)؛ هرگونه رابطه مقعدی می‌تواند باعث انتقال STI شده و این بیماری‌ها گاهی اوقات باعث خونریزی از مقعد خواهند شد.
- وجود خون کاذب در مدفوع
چه وقت باید به پزشک مراجعه کرد
در موارد زیر به پزشک مراجعه کنید:
- وجود خون تازه در مدفوع
- تغییر در رنگ مدفوع
- درد در قسمت مقعد در زمان نشستن یا مدفوع کردن
- بی‌اختیاری یا عدم کنترل مدفوع
- کاهش وزن بی‌دلیل
- کاهش فشار خونی که باعث سرگیجه یا بیهوشی شود
حتی اگر فکر می‌کنید که خون موجود در مدفوع شما ناشی از هموروئید است، باید به پزشک مراجعه کرده و آزمایش بدهید.
در کودکان، وجود مقدار کمی خون در مدفوع مشکل جدی و خطرناکی نیست. رایج‌ترین دلیل آن یبوست است. با این حال، در صورت مواجه شدن با چنین مشکلی به پزشک اطلاع دهید.
تشخیص علت خونریزی از مقعد
پزشک سوابق پزشکی شما را بررسی کرده و شما را معاینه می‌کند تا ببیند چه آزمایشاتی برای تشخیص مشکل لازم است. پزشک از بیمار سؤالاتی در زمینه زمان شروع خونریزی از مقعد و میزان خونریزی خواهد پرسید تا اگر خونریزی از مقعد شما غیر از زمان مدفوع کردن نیز رخ دهد، فوراً درمان شوید.
آزمایشات مختلفی وجود دارند که پزشک به کمک آن‌ها می‌تواند داخل روده، رکتوم و مقعد را معاینه کند:
- سیگموایدوسکوپی: با کمک سیگموایدوسکوپی، پزشک می‌تواند رکتوم و بخش عمده‌ی انتهای روده‌ی بزرگ را معاینه کند.
- کولونوسکوپی: در کولونوسکوپی پزشک کل روده را معاینه می‌کند.
در حالی که برای افراد مختلف از آزمایشات متفاوتی استفاده می‌شود، مهم‌ترین کار مراجعه به پزشک متخصص برای معاینه و بررسی است. این تنها راه برای تشخیص درست و دقیق دلیل خونریزی مقعد و درمان مناسب آن است.
اگر علائم دیگری مانند: سرگیجه، درد قفسه سینه یا تنگی نفس نیز دارید، می‌تواند نشانه‌ی مشکلی جدی مانند سرطان باشد.
سیگموئیدوسکوپی
سیگموئیدوسکوپی یکی از روش‌های غیرتهاجمی تشخیص مشکلات روده است که به طور خاص به بررسی بخش انتهایی روده بزرگ ( سیگموئید) می‌پردازد. در آزمایش سیگموئیدوسکوپی یک لوله انعطاف‌پذیر از طریق مقعد وارد بخش انتهایی روده بزرگ بیمار خواهد شد. در ابتدای لوله سیگموئیدوسکوپ، یک دوربین وجود دارد که به بررسی بخش‌های مختلف غشای داخلی روده می‌پردازد.
از این روش در تشخیص و بررسی پولیپ روده، غربالگری سرطان روده، فیشر یا شقاق مقعد، هموروئید و معاینه یک سوم انتهایی روده استفاده می‌شود. این روش بسیار مشابه با کولونوسکوپی است و آمادگی ، مراحل و مراقبت‌های یکسانی دارد اما تنها تفاوت در این است که کولونوسکوپی به بررسی تمام بخش‌های روده بزرگ می‌پردازد.
کولونوسکوپی
کولونوسکوپی عملی است که به پزشک (معمولاً گاستروانترولوژیست) کمک می‌کند تا داخل روده را معاینه کند. این کار با وارد کردن لوله‌ی منعطفی (کولونوسکوپ) به داخل مقعد انجام می‌شود که این لوله به آرامی و با دقت وارد رکتوم و کل روده خواهد شد. کولونوسکوپ ممکن است وارد روده‌ی کوچک که در کنار راست‌روده قرار دارد شود.
کولونوسکوپی رایج‌تری عمل برای معاینه‌ی مقعد در خونریزی مقعدی و خونریزی غیر مشهود است. از این روش برای تشخیص پولیپ، سرطان، دیورتیکول، کولیت اولسراتیو، پروکتیت اولسراتیو، کولیت کرون، کولیت ایسکمیک و آنژیودیسپلازی در کل روده و مقعد استفاده می‌شود.
در صورت وجود احتمال این‌که منشأ خونریزی قبل از روده بزرگ باشد، آزمایش اندوسکوپی فوقانی یا ازوفاگوگاسترودئودنوسکوپی (EGD) نیز می‌تواند برای تشخیص یا رد وجود عامل خونریزی در دستگاه گوارش فوقانی مورد استفاده قرار گیرد.
درمان خونریزی از مقعد
درمان، بسته به دلیل خونریزی از مقعد متفاوت خواهد بود، اما به طور کلی درمان و کنترل خونریزی از مقعد شامل موارد زیر است:
- درمان کم شدن حجم خون و کم‌خونی (آنمی)
- توقف خونریزی و جلوگیری از خونریزی مجدد
- تشخیص زخم‌ها و زائده‌هایی که دچار خونریزی نشده و ممکن است در آینده خونریزی کنند
درمان کم شدن حجم خون و کم‌خونی
خونریزی متوسط تا شدید از مقعد می‌تواند باعث از دست رفتن خون و در نتیجه ضعف، کاهش فشار خون، سرگیجه، بیهوشی و حتی شوک گردد. بیمارانی که چنین علائمی دارند، معمولاً بستری می‌شوند. مایعات و/یا خون به آن‌ها تزریق می‌شود تا بتوان آزمایشات تشخیصی مانند کولونوسکوپی و آنژیوگرافی را برای تشخیص دلیل و محل خونریزی انجام داد.
بیمارانی که کمبود آهن شدیدی دارند، باید بستری شده و خون دریافت کنند و مکمل‌های خوراکی آهن (قرص) مصرف کنند.
در صورتی‌که آنمی شدید نباشد، بیماران مبتلا به خونریزی از مقعد ناشی از پولیپ روده، سرطان روده، شقاق و هموروئید نیازی به بستری شدن ندارند. به منظور تشخیص دلیل خونریزی، می‌توان آنمی خفیف را در زمان انجام آزمایشات با مکمل‌های خوراکی آهن درمان کرد.
دیگر درمان‌های دارویی
جلوگیری از ابتلا بیمار به کم‌خونی و مدیریت آنمی مهم‌ترین بخش در درمان خونریزی مقعد است؛ اما پزشک برای رفع دیگر علائم ناخوشایند داروهای دیگری را نیز تجویز خواهد نمود:
- مسکن: ممکن است برای کاهش درد به شما مسکن داده شود. نباید اجازه دهید تا دردتان شدید شود و سپس مسکن مصرف کنید.
- تنگ‌کننده عروق (وازوکانستریکتور): این دارو رگ‌ها را تنگ کرده و حجم خونریزی را کاهش می‌دهد.
- استروئید: این دارو التهاب مقعد را کاهش می‌دهد. این دارو به صورت کرم، پماد یا لوسیون است.
توقف خونریزی و جلوگیری از خونریزی
خونریزی خفیف از مقعد که ناشی از شقاق مقعد و هموروئید باشد، معمولاً با درمان‌های ساده مانند: حمام سیتز (نشستن در وان)، پمادهای هموروئید و ملین‌ها درمان می‌شود. در صورتی‌که این درمان‌ها مؤثر واقع نشدند، می‌توان از درمان‌های جراحی و غیر جراحی متعددی کمک گرفت.
کولونوسکوپی تنها یک روش تشخیصی نیست؛ از این روش می‌توان برای توقف خونریزی پولیپی که دچار خونریزی شده، آنژیودیسپلازی یا زخم بعد از پولیپکتومی (برداشتن پولیپ) با تبخیر کردن (مسدود کردن خونریزی با جریان الکتریکی) و خارج کردن و گاهی اوقات سوزاندن رگ‌های خونی داخل دیورتکول نیز استفاده کرد. سوزاندن با کمک کولونوسکوپی، با وارد کردن پروب سوزاننده از داخل کولونوسکوپ انجام می‌شود. کولونوسکوپی با سوزاندن (کاتتریزاسیون)، در بیمارانی که خونریزی ناشی از دیورتیکول یا آنژیودیسپلازی داشته‌اند مورد استفاده قرار گرفته و باعث شده که نیاز به دریافت خون و مدت زمان بستری شدن کاهش یابد و نیازی به جراحی نباشد.
درمان‌های خانگی برای خونریزی از مقعد
در صورتی‌که مشکل شما خونریزی خفیف از مقعد، مانند لک شدن دستمال توالت است، ممکن است مبتلا به هموروئید یا شقاق مقعد باشید. می‌توانید از درمان‌های خانگی کمک بگیرید. دلایل دیگر خونریزی مقعد باید توسط پزشک فوراً تشخیص داده و درمان شوند.
درمان‌های خانگی برای خونریزی از مقعد می‌تواند شامل استفاده از پمادهای زخم مقعد و شیاف باشد. می‌توان این داروها را بدون نیاز به نسخه تهیه کرد. اگر پس از یک هفته درمان، علائم بهبود نیافت، یا سن بیمار بالای 40 سال بود، باید به پزشک مراجعه کرد.
برخی درمان‌های خانگی ساده برای خونریزی از مقعد عبارت‌اند از:
- نوشیدن روزانه 8-10 لیوان آب.
- حمام کردن یا دوش گرفتن روزانه برای شستن ناحیه‌ی اطراف مقعد.
- کمتر زور زدن در زمان مدفوع کردن.
- افزایش فیبر در رژیم غذایی با مکمل‌هایی مانند: متاموسیل، بنفیبر یا غذاهایی مانند آلو بخارا.
- اجتناب از زیاد نشستن در دستشویی.
- استفاده از کیسه یخ برای کاهش درد.
- نشستن در وان (حمام سیتز)؛ وان باید آب گرم داشته و عمق آب به اندازه‌ای باشد که بتوان ران‌ها و باسن را در آن فرو برد. این کار به تسکین درد، خارش و ناراحتی هموروئید کمک می‌کند.
- از نوشیدن الکل بپرهیزید، زیرا باعث کم‌آبی بدن که عامل یبوست است می‌شود.
سیر درمان و بهبودی مشکلات خونریزی از مقعد
تخمین مدت زمان بهبودی، به دلیل زمینه‌ای خونریزی بستگی دارد. خوش‌بختانه دلیل خونریزی اغلب خوش‌خیم و مواردی مانند هموروئید یا شقاق مقعد است. هرگز وجود خون در مدفوع یا خونریزی از مقعد را نادیده نگیرید. این امر می‌تواند نشانه مشکلی جدی باشد و هرچه مشکلی زودتر تشخیص داده شود، شانس درمان بیشتر خواهد بود.
آیا می‌توان از خونریزی مقعد (خون در مدفوع) جلوگیری کرد؟
اکثر مشکلاتی که باعث خونریزی از مقعد می‌شوند قابل پیشگیری هستند، اما گاهی نیز امکان پیشگیری وجود ندارد. ساده‌ترین روش‌های پیشگیری از خونریزی مقعد تغییر رژیم غذایی و پیش‌گرفتن یک رژیم پر از فیبر و سبزیجات تازه است. برای تعیین یک رژیم غذایی سالم و بررسی روش‌های مراقبتی دیگر ، پزشک می‌تواند بیمار را به یک متخصص تغذیه ارجاع دهد.
سخن پایانی
اگرچه خونریزی از مقعد معمولاً به راحتی تشخیص داده و درمان می‌شود، اما حتماً باید فوراً به پزشک مراجعه کرد. خونریزی از مقعد دلایل احتمالی دیگری نیز دارد. به منظور تشخیص درست این مشکل حتماً باید به پزشک متخصص مراجعه شود. درمان‌های اولیه برای مواردی که جدی نیستند عبارت‌اند از: رژیم غذایی سرشار از فیبر و درمان یبوست یا اسهال. اما اگر خونریزی متوسط یا شدید باشد، مراجعه به متخصص برای درمان ضروری است.
