جاذبه های گردشگری داورزن | خاستگاه قیام سربداران

جاذبه های گردشگری داورزن ، شهر کوچک کویری در استان خراسان رضوی را می‌شناسید؟ اگر می‌خواهید با پتانسیل توریستی این شهر و اماکن تاریخی‌اش بیشتر آشنا شوید، همراه ایده آل مگ باشید.

شهر کوچک داورزن در شرق ایران و در غرب استان خراسان رضوی به فاصله 320 کیلومتر از مشهد مقدس، واقع شده است. این شهر در سال ۱۳۷۵ از روستا به شهر ارتقاء یافت. در سال 1391 هم، از شهرستان سبزوار جدا شد و شهرستان داورزن به مرکزیت شهر داورزن تأسیس شد.

معرفی شهر داورزن

مساحت شهرستان داورزن 2873 کیلومتر مربع می باشد و شامل 38 روستا و و یک نقطه شهری می‌شود. جمعیت داورزن براساس سرشماری نفوس و مسکن سال 1395 برابر با 21070 نفر برآورد شده، که از این تعداد 2672 نفر شهری و 18398 نفر آن در نقاط روستایی آن ساکن هستند.

موقعیت جغرافیایی شهرستان داورزن از شرق به شهرستان سبزوار ، از غرب به شهرستان میامی از استان سمنان ، از شمال به شهرستانهای جوین و جغتای و از جنوب به بخش روداب شهرستان سبزوار محدود می شود.

تنوع آب و هوایی شهرستان داورزن به سه بخش تقسیم می‌شود: 1-آب و هوای گرم کویری  2-معتدل 3-سرد کوهستانی. از آنجا که داورزن در نزدیکی مرز استان سمنان بوده و زائرین بسیاری در مسیر به این شهر می‌رسند، از این شهرستان با نام میقات ‌الرضا نیز یاد می‌شود.

خرابه‌های کپرنشینی موجود نشان می‌دهد قدمت این شهرستان، به دوران پیش از اسلام برمی‌گردد. آخرین یافته‌های باستان شناختی، پیشینه تاریخی فرهنگی داورزن را مربوط به 7 هزار سال قبل می‌داند. در این میان روستای تاریخی باشتین، یکی از مهمترین مناطق این شهرستان، خاستگاه نهضت سربداران است.

وجه تسمیه شهر داورزن

در وجه تسمیه این شهر نیز اقوال گوناگونی وجود دارد. یکی از آنها می‌گوید: حاکم نیشابور ، مستوفیان را برای جمع‌آوری مالیات، به این منطقه می‌فرستد. زنی از اهالی این خطه به دلیل عدم توانایی در پرداخت مالیات، شکایت کرده و از حاکم تقاضای تخفیف می‌کند. استدلال او حاکم را قانع کرده و خطاب به زن می‌گوید: “تو خود داوری عاقل و عادل می‌باشی و نیازی به اعزام داور به منطقه جهت ارزیابی نیست.” از این رو به تدریج، این منطقه به داورزن شهرت می یابد.

دیگری می‌گوید: از آنجا که در قدیم مردم جهت استفاده از سیلابهای فصلی، استخر می ساختند و خانه های خویش را دور آن بنا می کردند برای استفاده از آب مجبور به دور زدن استخر بوده اند که کم کم نام این منطقه دورزن شده و به دلیل کثرت استعمال به داورزن تغییر یافته است.

جاذبه های گردشگری داورزن

شهرستان داورزن، استعدادهای فراوان گردشگری دارد: آثار تاریخی، تورهای کویر نوردی و گردشگری، ستاره شناسی و دیدن شهاب باران نمونه‌هایی از برترین جاذبه های گردشگری داورزن هستند. خوب است بدانید که در این شهر، 68 اثر تاریخی به ثبت رسیده، وجود دارد. در ادامه با همراه باشید تا برخی از اماکن دیدنی داورزن، مناطق زیبا و پیشینه تاریخی و کهن روستاهایش را بیشتر بشناسید.

1- آتشکده آذر برزین مهر

آتشکده آذر برزين مهر، یکی از مهمترین جاذبه های گردشگری داورزن به حساب می‌آید. اثری از عهد مهرپرستی (میتراییسم) که در فهرست آثار ملی نیز به ثبت رسیده است. این آتشکده يكی از سه آتشكده مهم ایران و سلسله ساسانيان  است که به عنوان آتشکده کشاورزان در آن زمان محسوب می‌شد.

بقايای اين بنای باستانی که اكنون چهارتاقی از آن باقی مانده، در فاصله 35 كيلومتری شمال غربی سبزوار در ميان ارتفاعات شمالی روستای ريوند شهرستان داورزن، و بر فراز كوهی صخره ای قرار دارد. این بنای تاریخی با پلان مربع و چهار طاقی با تزیینات نمونه لچکی و طاق‌های سنگی و محراب می‌باشد و مصالح آن نیز از سنگ، آهک و ماسه تشکیل شده  است. بقایایی که از این بنا امروزه پا برجاست، یکی از مکان های دیدنی داورزن محسوب می‌شود.

2- غار لور

غار لور، درشمال روستای کلاته سادات در دهستان باشتین و بر دامنه شرقی کوه قرار گرفته است. دهانه ورودی غار که در ارتفاع ۲۰۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد، مشرف به دره زیبای بفره بوده که به صورت یک شکاف گسلی می باشد. در داخل این شکاف هم، چاهی با شیب 75 درجه وجود دارد. همین شیب تند، ورود به غار را بدون تجهیزات لازم سخت و خطرناک می‌کند. با این وجود غار لور یکی از مناطق دیدنی داورزن است که همواره مورد توجه قرار دارد.

3- مجموعه تاريخی روستای باشتين

روستای تاريخی باشتين، در جنوب روستاي ريوند داورزن قرار دارد. این جاذبه گردشگری داورزن، خاستگاه قیام مردمی سربداران در مقابل قوم مغول بود. این قیام که در قرن هشتم هجری به وقوع پیوست، به عنوان اولین حکومت مردمی شیعه در ایران نام گرفته است. نام این روستا هم برگرفته از اولین حاکم سلسله سربداران یعنی عبدالرزاق باشتینی می‌باشد. هم اكنون بقايای قلعه سربداران که در این منطقه به جای مانده، یکی از مکانهای دیدنی داورزن به شمار می‌رود و گردشگران بسیاری را به تماشای تاریخ این منطقه‌ از خراسان دعوت می‌کند.

4- دره بفره و آبشارهایش

بفره در فاصله ۳۵ کیلومتری شهرستان داورزن به سمت سبزوار قرار دارد. آبشارهای بلند و کوتاه بفره، مهمترین دیدنی این منطقه و یکی از زیباترین جاذبه های گردشگری داورزن به حساب می‌آید. چهل آبشار بلند و کوتاه در این منطقه وجود دارد. بلندترین آبشار این منطقه ارتفاعی در حدود ۹۷ متر دارد و بلندترین فرود در این منطقه ۴۵ متر است.

از این تعداد آبشار، ۲۶ آبشار فنی است که قبلا گشایش شده و دارای کارگاه آماده است ونیازمند ابزارالات کوهنوردی است. پس برای عبور از تمام آبشارهای زیبا و رسیدن به بالادست این آبشارها، حتما نیازمند تجهیزات کامل کوه نوردی و صخره نوردی و البته مهارت کافی در سنگ نوردی خواهید بود.

با خروج از دره های کوهستانی و سرسبز بفره، به نهر بفره بر می‌خورید که ۳۳ کیلومتر طول دارد. این نهر، از غرب روستای کایف و مزرعه باغشت عبور کرده و اراضی کشاورزی این مناطق را سیراب می سازد. برای تماشا و لذت بردن از این جاذبه طبیعی شهرستان داورزن، ابتدا به روستای ساروق بروید و بعد از 3-2 ساعت پیاده روی و کوه نوردی به طبیعت بکر و دلربای بفره خواهید رسید.

5- يخدان های خشتی

طبیعت کویری داورزن و تابستانهای گرم و سوزان آن، مردم قدیم این منطقه را بر آن داشت تا به ذخایر آب خنک برسند. برای این منظور به فکر احداث بناهايی چون يخدان و آب انبار افتادند. البته این یخدان یا یخچالها در سایر شهرهای گرم هم به چشم می‌خورد. چراکه یکی از دیدنی ترین یادگاران مهندسی گذشته و معماری کهن کویرنشینان ایرانی، به شمار می‌آید.

یخدان ها فضای بزرگ و گود سرپوشيده ای بودند که در زمان های گذشته در آن يخ را ذخيره و در تابستان از آن يخ ها استفاده می کردند. حوض یخ بند،  دیوارهای سایه انداز،  گنبد اصلی و مخزن یخ، چهار قسمت اصلی این بنا را تشکل می داد. در زمستان، حوض را با آب شیرین پر می‌کردند و می گذاشتند تا آب داخل آن منجمد شود. بعد این یخهای آماده را شکسته و درون مخزن می ریختند و بین هر لایه را با هیزم و کاه می پوشاندند که قطعات یخ به هم نچسبند.

کارکرد شگفت انگیز این ساختمانها بسیار جالب توجه است. از این روست که این سازه‌های خشتی، امروزه به توسعه و رونق گردشگری در مناطق کویری کشور، کمک شایانی می‌کند. برای بازدید از این مکان دیدنی داورزن، باید به حاشیه شمال شهر داورزن و روستاهای اطراف بروید.

6- روستای تاريخی مزينان

مزینان یکی از کهن ترین روستاهای داورزن است که در فاصله پنج كيلومتری شهر داورزن و در حاشيه كوير قرار دارد كه با بناهای تاريخی فراوان، می تواند مقصد بسياری از گردشگران باشد. قدمت خطه مزینان به ۱۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح بازمی گردد. کلمه مزینان  متشکل از دو بخش مزن و مزنا است که در زبان کردی به ترتیب معنی دانشمند و جایگاه دانشمندان را می دهند.  از این رو، مزینان را شهر دانشمندان نامیده اند.

این روستا علاوه بر جاذبه های گردشگری فراوانش، از نقطه نظر دیگری هم برای ایرانیان حائز اهمیت می‌باشد. مزینان، خاستگاه خاندان فرهیخته شریعتی و زادگاه مرحوم دکتر علی شریعتی، اندیشمند روشنفکر و یکی از بزرگترین صاحبان فکر و اندیشه در ایران است. البته از خانه دکتر شریعتی در دهستان کاهک، متاسفانه امروزه متروکه‌ای ویران، باقی مانده اما به ثبت ملی رسیده است.

نام کتاب زیبای دکتر شریعتی «کویر» هم برگرفته از کویر مزینان است که متاسفانه یکی از کویرهای فراموش شده ایران لقب دارد. در حالی که این کویر از پتانسیل بالایی در جذب گردشگر برخوردار بوده و شبهای آن هم بسیار دیدنی و خیال انگیز است و می‌تواند به یکی از مراکز اصلی ستاره شناسی و پایگاه‌های نجوم کشور تبدیل شود.

هرچند کویر زیبای مزینان به عنوان یکی از مهمترین جاذبه های گردشگری داورزن، کم و بیش میزبان مسافرانی از سراسر دنیاست که به دنبال لذت آفرود، واردش می‌شوند اما همچنان نیازمند توجه و شناسایی بیشتر برای جذب توریست است.

7- بنای تاریخی مسجد جامع داورزن

علاوه بر مساجد تاریخی روستاهای پایین ده مزینان، ریوند و چشام، که از جمله جاهای دیدنی داورزن اند؛ مسجد جامع تاریخی شهر داورزن هم با قدمتی بسیار زیاد و معماری ایرانی اسلامی بی نظیرش چشم‌ها را خیره می‌کند. مسجد جامع از بناهای دوره سربداران است و بانی این مسجد را شخصی به نام حاجی ملک می‌دانند. در دوره صفوی به سال 971 هجری قمری و در زمان حکومت شاه طهماسب اول، بنای مسجد مرمت شد.

فرم پالان این مسجد تک ایوانی با حیاط مرکزی مربع می‌باشد. تزئینات مسجد هم تنها آجر کاری بوده و مصالح به کار رفته شامل آجر، سنگ و… است. مسجد جامع داورزن، به عنوان یکی از زیباترین اماکن دیدنی داورزن و به دلیل دارا بودن ارزش‌های تاریخی، فرهنگی و معماری در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

8- رباط یا کاروانسرای تاریخی روستای مهر

کاروانسرای تاریخی روستای مهر، از مشهورترین مکانهای دینی داورزن به شمار می‌آید. رباط مهر در كنار راه قديم ابريشم، در کنار جاده اصلی تهران – مشهد و در حاشیه جنوبی روستای مهر قرار دارد. این کاروانسرا، در دوره قاجاریه منزلگاه کاروانیان بوده و یکی از بهترین و زیباترین کاروانسراهای بین راهی این مسیر محسوب می‌شود و ظرفیت استقرار 480 مسافر را دارد.

مصالح اين رباط  (کاروانسرا) از آجر، ملات گل و گچ بوده و تزيينات آن به صورت آجری نيم دايره است. کاروانسرای مهر چهار ایوانی و مستطیل شکل است. تاقها و قوسهای آن نيز جناقي و هلالی بوده و دارای هشتی، حياط مركزی، اصطبل شرقی و غربی و يك شاه نشين می‌باشد.

کاروانسرای مهر دو کتیبه دارد که تاریخ احداث آن را 1075 هجری قمری و زمان حکومت شاه سلیمان صفوی ذکر می‌کند. این رباط تاریخی هم، از دیگر جاذبه های گردشگری داورزن می‌باشد که به ثبت ملی رسیده است.

9- رباط تاریخی شاه ‌عباسی  (کاروانسرای تاریخی مزینان)

از دیگر اماکن دیدنی داورزن، رباط شاه عباسی است. قدمت این رباط تاریخی کهن، با توجه به كتيبه سر در ايوان ورودی، به سال 1064 هجری قمری می رسد. این بنا توسط حاج محمد طالب، فرزند حاج معین الدین محمد اصفهانی، به رسم سنت حسنه وقف و برای استراحت زائران و مسافران ساخته شده است. رباط مزینان یکی از بزرگترین و با شکوه ترین رباط های ساخته شده در ایران به حساب می‌آید که با نقشه ای منحصر به فرد، روبروی ویرانه های کاروانسرای مأمونی احداث گردید.

ایوان های قرینه در مقابل یکدیگر و غرفه ها و طاق نماهای جناغی، این بنا را مربوط به دوران صفویه معرفی می‌کند. این بنا، از خارج، دارای یک پلان مستطیل شکل است که اضلاع شمالی و جنوبی آن، طولانی تر از اضلاع شرقی و غربی آن است. رباط شاه عباسی یکی دیگر از جاذبه های گردشگری داورزن به شمار می‌آید، که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

10- آب انبار و بادگیر مزینان

از دیگر جاذبه های گردشگری داورزن و روستای تاریخی مزینان، بادگیر و آب انبار این منطقه است. آب انبار مزینان که به نام دهستانش معروف شده، همزمان با ساخت کاروانسرای مزینان و جزو ابنيه خدماتی کاروانسراست.

این آب انبار با تزئينات آجری زيبا ، به جهت استفاده آب شرب و مصرفی کاروانيان احداث گرديده و با توجه به ابعاد آجرهای بکار رفته در اثر و نوع معماری، می توان اين اثر را متعلق به عهد صفويه دانست. آب انبار تاریخی مزینان، روبروی درب ورودی رباط مزینان ساخته شده و با استفاده از آب قنات 2500 ساله ی این روستا پر می شد.

بالای آب انبار و روی ضلع جنوبی مخزن هم دو عدد بادگیر بسیار زیبا و مرتفع تعبیه شده، که هوای سرد شب های کویر را به درون آب انبار می برده و آب درون آن را خنک و گوارا می ساخته است. این بادگیرها چهار طرفه بوده و از هر طرف، باد مطلوب را به درون مخزن هدایت می کرده اند جالب است بدانید که به غیر از آسیب‌های جزئی، سازه و اسکلت بنا بسيار سالم و قابل اطمينان است.

11- قلعه و دژ نظامی اسماعیل آباد

قلعه اسماعیل آباد، بیش از 1000 سال قدمت دارد. این قلعه در حاشیه کویر مزینان و بر بلندای کوه قرار دارد. راه رسیدن به این دژ نظامی صعب العبور بوده و چاه هایی برای خروج از قلعه در آن تعبیه شده است.

قلعه اسماعیل آباد و سایر قلعه های کویری این منطقه، نمونه‌ای از مناطق دیدنی داورزن اند که به دلیل شرایط جغرافیایی، کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. این قلعه های قدیمی، نحوه دفاع و چگونگي سكونت در دشت را از دوره صفويه تا قاجاريه معرفی می كنند.

ظاهرا از این قلعه ها، به هنگام ناآرامی سياسی، خصوصا در هجوم افغان‌ها و ازبك‌ها در دوره صفويه تا قاجاريه استفاده می‌كرده‌اند. قلعه کوهستانی و کویری اسماعیل آباد هم از جمله جاذبه های گردشگری داورزن سبزوار است که به فهرست آثار ملی کشور پیوست.

سخن پایانی

داورزن به عنوان دروازه غربی استان خراسان رضوی با جاذبه های تاريخی، فرهنگی و گردشگری فراوان، محلی مناسب و ديدنی برای مسافران و گردشگران است. جاذبه هایی که متاسفانه کمتر شناخته شده‌اند. با این وجود سعی ما در این مطلب بر این امر استوار بود که بخشی از مشهورترین جاذبه های گردشگری داورزن و نقاط دیدنی این شهر را برایتان معرفی کنیم.

جالب است بدانید که علاوه بر سایر محصولات کشاورزی، شهرستان داورزن و بالاخص روستای بیزه این شهرستان، به کشت فلفل در کشور شهرت دارد. به گونه ای که مردم روستای بیزه را به تجارت فلفل در کشور می‌شناسند. خرمن فلفل قرمز این روستا منظره بسیار جالبی را به نمایش می‌گذارد که توجه بسیاری از گردشگران خارجی را هم به خود جلب می‌کند.