چه عواملی موجب تخریب لایه اوزون می شوند؟
اوزون یک گاز طبیعی است که در اتمسفر یافت می‌شود و اتمسفر جایی است که نور فرابنفش خورشید را بیشتر به خود جذب می‌کند. نور فرابنفش خورشید نیز پرتوهای نامرئی هستند که برای زندگی گیاهان و جانوران مضر خواهند بود. اوزون در سراسر جو از جمله در سطح زمین یافت می‌شود اما بیشتر این نوع ماده در نواری به نام لایه اوزون حدود 15 تا 35 کیلومتری سطح زمین، در استراتوسفر ارتفاعی که هواپیماهای بزرگ در آن پرواز می‌کنند، یافت می‌شود.
اوزون در واقع یک لایه نیست بلکه یکی از گازهای متعدد موجود در استراتوسفر است. لایه اوزون برای زندگی ضروری خواهد بود. تا قبل از اینکه اوزون تشکیل شود، حدود یک میلیارد سال پیش، تنها حیات روی زمین در ته اقیانوس بود. تصور می‌شود که موجودات تک سلولی از طریق فتوسنتز، اکسیژن آزاد می‌کنند. با وجود اینکه اوزون از اهمیت بالایی برخوردار است اما متاسفانه عوامل مختلفی باعث از بین رفتن این لایه می‌شوند. برای اشنایی بیشتر با عوامل مخرب لایه اوزون می‌توانید به راهنمای زیر توجه کنید.
عوامل تخریب‌کننده لایه اوزون
تخریب لایه اوزون، نازک شدن تدریجی لایه اوزون در اتمسفر فوقانی ناشی از انتشار ترکیبات شیمیایی حاوی کلر یا برم گازی توسط صنعت و سایر فعالیت‌های انسانی است. نازک شدن این لایه بیشتر در نواحی قطبی به ویژه بالای قطب جنوب مشاهده می‌شود. تخریب لایه اوزون یک مشکل بزرگ زیست محیطی است؛ زیرا میزان اشعه ماورا بنفش را که به سطح زمین می‌رسد، افزایش می‌دهد و باعث افزایش میزان سرطان پوست، آب مروارید چشم، آسیب ژنتیکی و نقص سیستم ایمنی بدن می‌شود.
پروتکل مونترال که در سال 1987 به تصویب رسید، اولین توافقنامه بین‌المللی جامع برای توقف تولید و استفاده از مواد شیمیایی مخرب لایه اوزون بود. انتظار می‌رود در نتیجه همکاری‌های بین المللی مستمر در این زمینه، لایه اوزون بیش از تیتانیوم بهبود یابد.
گازهای گلخانه‌ای
بدون شک از خطرات و ریسک‌های زیادی که گازهای گلخانه‌ای به همراه دارند، باخبر هستید و می‌دانید که این نوع گازها بر روی گرمای سطح زمین و تخریب لایه اوزون نیز موثر هستند. در حال حاضر متخصصان حرفه‌ای بر روی فعالیت‌هایی کار می‌کنند که بتوانند میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای را تا جای ممکن کاهش دهند.
در واقع باید گازهای طبیعی جایگزین این نوع گازها شود تا به تولید اکسیژن مهم ترین عامل حیات زمین کمک بزرگی کند. متاسفانه گازهای گلخانه‌ای به قدری مخرب هستند که علاوه بر از بین بردن لایه اوزون به تغییرات آب و هوایی نیز منجر می‌شوند. همچنین گرم شدن سطح زمین از دیگر دلایل تولید و انتشار گازهای گلخانه‌ای و از بین رفتن لایه اوزون است.
از آنجایی که گازهای گلخانه‌ای به راحتی از بین نمی‌روند و طی سال‌های متوالی در جو وجود دارند، به راحتی و برای مدتی طولانی می‌توانند باعث تخریب لایه اوزون شوند. در صورتی که انتشار گازهای گلخانه‌ای کاهش یابد و سایر عوامل مخرب لایه اوزون نیز رعایت شوند، این احتمال وجود دارد که تا سال 2060 ضخامت لایه اوزون به اندازه اولیه آن برسد.
کلروفلوئوروکربن‌ها
کلروفلوئوروکربن‌ها عامل اصلی تخریب لایه اوزون شناسایی شده‌اند اما ترکیباتی حاوی برم، سایر ترکیبات هالوژن و همچنین اکسیدهای نیتروژن نیز در آسیب وارده به این لایه موثر هستند. کلروفلوئوروکربن‌ها در دهه 1930 به عنوان یک خنک‌کننده ارزان و غیر قابل اشتعال توسط توماس میجلی برای یخچال‌های کشف شد.
این نوع گاز برای تهویه مطبوع یخچال‌ها کاربرد دارند و بسیار پایدار هستند. بنابراین کلروفلوئوروکربن‌ها به آرامی تجزیه می‌شود و تا یک قرن در جو دوام می‌آورد. این گازها بالا می‌روند و به تدریج در استراتوسفر جایی که توسط نور فرابنفش خورشید تجزیه می‌شوند جمع خواهند شد، بنابراین اتم‌های کلر نیز به هوا راه می‌یابند.
کلر به اوزون حمله می‌کند، به طوری که یک اتم کلر می‌تواند به از بین بردن 100000 مولکول اوزون کمک کند. پروتکل مبنی بر ممنوعیت کلروفلوئوروکربن‌ها توسط کشورهای صنعتی پیشرو در سال 1987 امضا شد. این در حالی بود که لایه اوزون در دهه بعد از این تصمیم به نازک شدن خود ادامه داد؛ زیرا کشورها تنها برای کاهش کلروفلوئوروکربن‌ها در تلاش بودند.
عوامل طبیعی
در تخریب لایه اوزون منابع طبیعی نیز دخیل هستند. به طوری که آتشفشان‌ها و اقیانوس‌ها مقدار زیادی کلر آزاد می‌کنند و این کلر به جو راه می‌یابد. این کلر آزاده شده حدود 16 درصد است و بر روی لایه اوزون تاثیرگذار خواهد بود. متاسفانه اوزون به طور دائم تحت تاثیر عوامل و منابع مخرب طبیعی قرار دارد.
عوامل مصنوعی و ساخت دست انسان
متاسفانه انسان‌ها مواد شیمیایی و سموم پایدار و ارزان قیمتی را به جو وارد کرده‌اند. برای مثال متیل کلروفرم، تترا کلرید کربن، هالوژن و غیره توسط انسان تولید و در هوا پخش می‌شود. این نوع مواد شیمیایی و گازهای تولید شده توسط آن‌ها بر روی کیفیت لایه اوزون بسیار موثر هستند و خطرات زیادی به همراه دارند.
اسپری‌ها یکی از اصلی‌ترین مواد تاثیرگذار بر روی روند تخریب لایه اوزون محسوب می‌شوند. همه این عوامل را در نظر بگیرید؛ زیرا از بین رفتن لایه اوزون تاثیر منفی زیادی بر روی زندگی عادی افراد دارد.
اثرات ناشی از تخریب لایه اوزون
به دلیل وجود کلر حاصل از کلروفلوئوروکربن‌ها که اوزون را از بین می‌برند، نور فرابنفش بیشتری می‌تواند به سطح زمین برسد و اثرات مضری بر روی زندگی انسان‌ها و گیاهان داشته باشد. این اشعه مضر حاصل از تخریب لایه اوزون اشعه یو وی نام دارد.
اشعه یو وی می‌تواند باعث سرطان پوست، آب مروارید و افزایش عفونت پوستی شود. تخمین زده شده که کاهش 10 درصدی اوزون می‌تواند سالانه باعث 8000 مورد سرطان پوستی شود. در حال حاضر استرالیا بالاترین میزان سرطان پوست را در جهان دارد. تشعشعات یو وی تاثیر نامطلوبی بر گیاهان دارد و به ویژه تهدیدی برای فیتوپلانکتون‌ها محسوب می‌شوند.
فیتوپلانکتون‌ها گیاهان تکی سلولی هستند که تمام حیات دریایی به آن‌ها وابسته است و این تک سلولی‌ها به شدت به اشعه یو وی حساس هستند. این موضوع می‌تواند بر روی زنجیره غذایی اقیانوس و بسیاری از موجودات دریایی مانند میگو، خرچنگ، پنگوئن، فوک‌ها و نهنگ‌ها موثر باشد.
انسان‌ها نیز به دلیل مصرف ماهی تحت تاثیر این عوامل قرار می‌گیرند. در نظر داشته باشید، پلانکتون فیلتر هوای خوبی است که سالانه میلیون‌ها تن کربن را جذب می‌کند و به طور تقریبی نیمی از این گاز تولید شده در کل جهان را از بین می‌برد تا اکسیژن بیشتری تولید کند.
سخن آخر
با توجه به دلایل مختلفی که برای تخریب لایه اوزون وجود دارند، شما باید بیش از هر چیزی به یخچال خود اهمیت دهید و از سیستم تهویه و گاز آن مطمئن شوید. در برخی موارد یخچال‌های قدیمی با اتمام گاز روبرو می‌شوند که البته گاز درون آن‌ها به لایه اوزون صدمه می‌زند. شما بعد از بررسی دلایل مختلف تخریب لایه اوزون می‌توانید به بهبود این وضعیت کمک کنید. هر کسی به اندازه وسع و شرایط خود باید برای حفظ لایه اوزون دست به کار شود.
