10 علت شایع ایجاد حالت تهوع و استفراغ و راه های درمان آن

حالت تهوع (Nausea) علامتی است که همه از آن می‌ترسند. تقریبا همه شما آن احساس ناخوشایند را تجربه کرده‌اید. شاید در طی مسافرت یا هنگام خواندن کتاب در یک وسیله نقلیه در حال حرکت، یا شاید بعد از خوردن چیزی که با معده‌تان موافق نبوده است!

علت هر چه که باشد، «تهوع» اصطلاحی است که احساس ناراحتی در معده شما را توصیف می‌کند و به این معنی است که ممکن است مجبور به استفراغ شوید. این اصطلاح برای اولین بار در رابطه با دریازدگی توصیف شد و از کلمه یونانی “naus” به معنای کشتی گرفته شده است.

در این مقاله از مجله اینترنتی ایده آل مگ قصد داریم به صورت کامل به حالت تهوع و علت‌های ایجاد این احساس و همچنین راه‌های درمان آن بپردازیم. حتما تا پایان با ما همراه باشید.

حالت تهوع چیست ؟

در واقع تهوع از مغز شروع می‌شود، جایی که ممکن است محرک‌های احساسی، شناختی یا شیمیایی سیستم عصبی شما را تحریک کرده و باعث اختلال در عملکرد عضلات معده و ایجاد احساس تهوع در شما شود.

استفراغ نیز عبارت است از تخلیه اجباری یا غیرارادی محتویات معده از طریق دهان. برخی از محرک‌هایی که ممکن است منجر به استفراغ شوند، می‌توانند از معده و روده (عفونت، آسیب، و تحریک غذا)، گوش داخلی (سرگیجه و بیماری حرکتی) و مغز (آسیب به سر، عفونت‌های مغزی، تومورها و سردردهای میگرنی) ناشی شود.

زنان باردار در سه ماهه اول بارداری خود نیز ممکن است تهوع و استفراغ را تجربه کنند که معمولا به آن «بیماری صبحگاهی» می‌گویند.

تخمین زده می‌شود که ۵۰ تا ۹۰ درصد زنان باردار، حالات تهوع را تجربه می‌کنند، در حالی که ۲۵ تا ۵۵ درصدشان استفراغ می‌کنند.

چه چیزی باعث حالت تهوع یا استفراغ می‌شود؟

محرک های زیادی برای ایجاد تهوع وجود دارد. برخی از دلایل رایج آن عبارتند از:

• استرس یا اضطراب
• دریازدگی یا بیماری حرکتی
• بارداری
• فوبیاها
• میگرن
• مسمومیت‌های غذایی
• ویروس‌هایی مانند آنفولانزا یا نوروویروس (آنفولانزای معده)
• اختلالات دستگاه گوارش مانند سندرم روده تحریک پذیر (IBS)
• برخی از داروها، مانند داروهای ضد بارداری هورمونی یا مسدود کننده‌های بتا
• مشکلات گوش داخلی، مانند لابیرنتیت یا نوریت دهلیزی
• اختلالات تیروئید
• اختلالات غذایی

در اینجا برخی از شایع‌ترین علل تهوع را با جزئیات بیشتری بررسی می‌کنیم.

عفونت‌ها

انواع مختلفی از عفونت ممکن است باعث تهوع شود، از جمله: مسمومیت غذایی یا آنفولانزای معده و عفونت‌های دستگاه گوارش، مانند مواردی که در اثر مسمومیت غذایی یا ویروس‌ها ایجاد می‌شوند، از شایع‌ترین دلایل تهوع هستند.

علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• احساس تهوع
• درد یا گرفتگی معده
• استفراغ
• اسهال

این عفونت‌ها معمولا خود به خود در خانه برطرف می‌شوند. نوشیدن مایعات و الکترولیت‌های کافی برای جلوگیری از کم آبی بدن، به ویژه در کودکان خردسال، مهم است.

آنفولانزا و  COVID-19

سایر انواع عفونت‌های ویروسی نیز می‌توانند باعث ایجاد حالت تهوع شوند، مانند آنفولانزا و COVID-19 . علائم COVID-19 شامل موارد زیر است:

• تب یا لرز
• از دست دادن چشایی یا بویایی
• سرفه
• تنگی نفسچ
• خستگی
• سردرد
• بدن درد
• گرفتگی یا آبریزش بینی
• گلو درد
• استفراغ
• اسهال

یک بررسی در سال ۲۰۲۱ نشان داد که از ۶۳۳۵ نفر مبتلا به کرونا، ۷۹٪ افراد حالت تهوع را تجربه کرده بودند. افراد مبتلا به آنفولانزا نیز می‌توانند بسیاری از این علائم را داشته باشند.

تهوع در کودکان مبتلا به آنفولانزا در مقایسه با بزرگسالان رایج‌تر است، اما هر دو گروه ممکن است آن احساس را تجربه کنند.

اختلالات گوارشی

طیف وسیعی از اختلالات گوارشی می‌تواند باعث ایجاد تهوع شود، از جمله:

• گاستریت: اسید یا یک باکتری به نام هلیکوباکتر پیلوری اغلب باعث التهاب معده می‌شود که می‌تواند منجر به زخم معده شود.
• گاستروپارزی: در این حالت، معده بسیار کندتر از آنچه باید، تخلیه می‌شود. برخی داروها یا آسیب عصبی معمولا باعث این امر می‌شوند که در افراد دیابتی رایج است.
• بیماری ریفلاکس معده به مری: باعث ریفلاکس مزمن اسید و سوء هاضمه می‌شود.
• IBS: باعث گرفتگی معده به همراه اسهال یا یبوست می‌شود.
• بیماری سلیاک: یک بیماری خود ایمنی که در پاسخ به گلوتن علائمی ایجاد می‌کند.
• شرایط کیسه صفرا: شامل مشکلاتی مانند سنگ کیسه صفرا می‌شود.
• بیماری‌های لوزالمعده: شامل مواردی مانند پانکراتیت می‌شود.

حالت تهوع تنها نشانه اختلالات گوارشی نیست. بلکه عواملی که در ادامه ذکر می‌کنیم هم در این بیماری تاثیرگذار هستند:

• نفخ یا پر شدن شکم
• گاز یا آروغ زدن
• سوزش سر دل یا سوء هاضمه
• اسهال، یبوست یا هر دو
• درد و گرفتگی شکم
• عدم تحمل یا واکنش نشان دادن به برخی غذاها یا گروه‌های غذایی خاص

از آنجا که اختلالات گوارشی با یکدیگر تفاوت دارند، تشخیص و نحوه درمان آنها نیز با یکدیگر متفاوت است.  ممکن است روش درمان شامل ترکیبی از داروها باشد، یا پزشک تجویز کند که سبک زندگی و عادات غذایی‌تان را تغییر دهید.

شرایط سلامت روان

سلامت روان و سلامت گوارش دارای یک رابطه تعاملی با یکدیگر هستند. ممکن است افرادی که از بیماری‌های روانی رنج می‌برند، علائم اختلال در گوارش مثل حالت تهوع را تجربه کنند.

به طور مشابه، استرس نیز می‌تواند شرایط گوارشی را تشدید کند. افرادی که اغلب احساس استرس، اضطراب یا وحشت می‌کنند ممکن است دچار اختلال اضطرابی باشند.

علائم اضطراب عبارتند از:

• تهوع
• ضربان سریع قلب
• تنفس سریع یا سطحی
• احساس خفگی در گلو
• تعریق
• سرگیجه
• ماهیچه‌های منقبض

اضطراب شدید همچنین می‌تواند باعث حملات پانیک یا در برخی موارد غش شود. به عنوان مثال، افرادی که ترس از سوزن یا خون دارند ممکن است حالت تهوع، سرگیجه و از دست دادن هوشیاری را تجربه کنند.

درمان اختلالات اضطرابی معمولا شامل گفتگو درمانی و دارو برای مدیریت علائم است؛ البته در موارد حاد هر دو روش درمانی به کار گرفته می‌شود.

 بیماری‌های داخلی گوش

سیستم دهلیزی در گوش داخلی قرار دارد و به بدن کمک می‌کند تا حس تعادل را حفظ کند و بداند نسبت به محیط اطرافش کجا قرار گرفته است. مشکلات مربوط به این سیستم می‌تواند باعث سرگیجه شود که به نوبه خود باعث تهوع می‌شود.

شرایط ایجاد تهوع در اثر این بیماری‌ها عبارت است از:

• بیماری حرکتی: این بیماری در پاسخ به سیگنال‌های متناقض حرکتی که به مغز ارسال می‌شود، رخ می‌دهد. سواری در اتومبیل، هواپیما یا قایق اغلب باعث این موضوع می‌شود.
• لابیرنتیت: عفونت گوش داخلی که می‌تواند به دنبال سرماخوردگی یا آنفولانزا رخ دهد.
• نوریت دهلیزی: زمانی اتفاق می‌افتد که عصب داخل گوش داخلی ملتهب می‌شود.
• بیماری منیر: باعث بروز اپیزودهای ناگهانی سرگیجه می‌شود که می‌تواند شدید باشد.

کسانی که بیماری‌های مزمن بیشتری دارند ممکن است نیاز به آزمایش داروها، تغییر شیوه زندگی یا تکنیک‌های مقابله‌ای مختلف برای مدیریت علائم خود داشته باشند.

تغییرات هورمونی

تغییرات در سطوح هورمونی، مانند تغییرات ناشی از بارداری، پیشگیری از بارداری هورمونی، یا اختلالات غدد درون ریز نیز ممکن است باعث ایجاد تهوع شود.

اختلالات تیروئید

غده تیروئید هورمون‌هایی را کنترل می‌کند که متابولیسم بدن را تنظیم می‌کنند. پرکاری یا کم کاری تیروئید هر دو می‌تواند باعث تهوع شود.

علائم پرکاری تیروئید شامل موارد زیر است:

• عصبی بودن
• خستگی یا ضعف عضلانی
• تحریک پذیری
• عدم تحمل گرما
• مشکل خواب
• لرزیدن دست‌ها
• ضربان سریع قلب
• اجابت مزاج مکرر
• کاهش خود به خودی وزن

علائم کم کاری تیروئید شامل موارد زیر است:

• خستگی
• صورت پف آلود
• افزایش وزن و مشکل در کاهش وزن
• یبوست
• عدم تحمل سرما
• خشکی پوست و مو
• افسردگی
• ضربان قلب آهسته‌تر

پزشکان اغلب این بیماری‌ها را با دارو درمان می‌کنند که می‌تواند به عنوان یک عارضه جانبی باعث ایجاد حالت تهوع شود.

بارداری و حالت تهوع

تهوع یک علامت شایع در دوران بارداری است. اغلب به عنوان تهوع صبحگاهی شناخته می‌شود، اگرچه ممکن است در هر زمانی رخ دهد. حتی ممکن است علائم آن به صورت تدریجی و یا ناگهانی بروز کند.

افراد باردار ممکن است زمانی که در اطراف برخی غذاها یا بوها هستند یا زمانی که گرسنه هستند، حالات تهوع را تجربه کنند. به طور کلی، تهوع صبحگاهی پس از ۱۴ هفته بهبود می‌یابد. پزشکان ممکن است ویتامین B6 یا دوکسیلامین را برای کمک به تهوع و استفراغ در دوران بارداری تجویز کنند.

آیا حالت تهوع و استفراغ خطرناک است؟

استفراغ معمولا عارضه‌ای بی خطر است، اما می‌تواند علامتی باشد که از بیماری‌های جدی‌تر خبر می‌دهد. برخی از نمونه‌هایی از شرایط جدی که ممکن است منجر به تهوع یا استفراغ شوند عبارتند از: ضربه مغزی، مننژیت (عفونت پوشش‌های غشایی مغز)، انسداد روده، آپاندیسیت و تومورهای مغزی.

یکی دیگر از نگرانی‌ها، کم آبی بدن است. بزرگسالان کمتر در معرض خطر کم آبی هستند؛ زیرا آنها معمولا می‌توانند علائم کم آبی (مانند تشنگی زیاد و خشکی لب‌ها یا دهان) را تشخیص دهند.

اما کودکان خردسال بیشتر در معرض خطر کم آبی بدن قرار دارند، به خصوص اگر اسهال داشته باشند، زیرا اغلب نمی‌توانند علائم کم آبی بدن را بیان کنند.

بزرگسالانی که از کودکان بیمار مراقبت می‌کنند باید از این علائم قابل مشاهده کم آبی آگاه باشند: لب و دهان خشک، چشم‌های فرورفته و تنفس یا نبض سریع. در نوزادان نیز باید مراقب کاهش ادرار و فرورفتگی فونتانل (نقطه نرم بالای سر نوزاد) باشید.

استفراغ مکرر در دوران بارداری می‌تواند منجر به یک بیماری جدی به نام استفراغ بارداری شود که در آن مادر ممکن است دچار عدم تعادل مایعات و مواد معدنی شود که می‌تواند زندگی او یا فرزند متولد نشده‌اش را به خطر بیندازد.

استفراغ بیش از حد، به ندرت می‌تواند پوشش مری را که به عنوان Mallory-Weiss نیز شناخته می‌شود را پاره کند. اگر مری پاره شود، این سندرم بوئرهاو نامیده می‌شود و یک فوریت پزشکی است.

چه زمانی در مورد حالت تهوع و استفراغ با پزشک تماس بگیریم؟

اگر هر یک از موارد زیر را تجربه کردید، بدون تعلل با پزشکتان تماس بگیرید:

• اگر احساس تهوع بیش از چند روز طول بکشد یا احتمال بارداری وجود داشته باشد
• اگر درمان خانگی موثر نباشد، کم آبی بدن وجود داشته باشد، یا آسیب شناخته شده‌ای (مانند آسیب سر یا عفونت) رخ داده باشد که منجر به استفراغ شود.
• در بزرگسالان؛ اگر استفراغ بیش از یک روز رخ دهد، اسهال و استفراغ بیش از ۲۴ ساعت طول بکشد یا علائم کم آبی وجود داشته باشد، باید با پزشک‌شان مشورت کنند.
• در کودکان و نوزادان زیر ۶ سال؛ اگر استفراغ بیش از چند ساعت طول بکشد، اسهال وجود داشته باشد، علائم کم آبی ظاهر شود، تب داشته باشد، یا اگر کودک ۴ تا ۶ ساعت ادرار نکرده باشد، بایستی کودک را نزد پزشک ببرید.
• در کودکان بالای ۶ سال؛ اگر استفراغ یک روز طول بکشد، اسهال همراه با استفراغ بیش از ۲۴ ساعت طول بکشد، علائم کم آبی وجود داشته باشد، تب بالاتر از ۱۰۱ درجه باشد یا کودک به مدت شش ساعت ادرار نکرده باشد، بایستی او را نزد پزشک ببرید.

در صورت بروز هر یک از شرایط زیر همراه با استفراغ، باید فورا به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید:

• در استفراغ خون وجود دارد (از نظر ظاهری قرمز روشن است یا به صورت تفاله قهوه‌ای رنگ به نظر می‌رسد)
• سردرد شدید یا سفت شدن گردن
• بی حالی، گیجی، یا کاهش هوشیاری
• درد شدید در ناحیه شکم
• اسهال
• تنفس یا نبض سریع

روش درمان و گزینه‌های دارویی در درمان حالت تهوع چیست؟

صرف نظر از سن بیمار و علت بروز استفراغ، درمان آن با راهکارهای زیر میسر است:

• نوشیدن تدریجی مقادیر بیشتری از مایعات شفاف
• پرهیز از غذای جامد تا زمانی که دوره استفراغ تمام نشده است
• اگر استفراغ و اسهال بیش از ۲۴ ساعت طول بکشد، باید از یک محلول آبرسان خوراکی مانند پدیالیت برای پیشگیری و درمان کم آبی استفاده شود.
• زنان باردار که تهوع صبحگاهی دارند می‌توانند قبل از بلند شدن از رختخواب، مقداری کراکر (بیسکویت نازک و ترد) بخورند یا قبل از رفتن به رختخواب یک میان وعده با پروتئین بالا (گوشت بدون چربی یا پنیر) بخورند.

استفراغ مرتبط با درمان‌های سرطان را اغلب می‌توان با نوع دیگری از دارودرمانی تسکین داد. داروهای تجویزی و بدون نسخه نیز وجود دارند که می‌توانند برای کنترل استفراغ مرتبط با بارداری، بیماری حرکت و برخی از اشکال سرگیجه استفاده شوند. با این حال، قبل از استفاده از هر یک از این درمان‌ها، لازم است با یک پزشک مشورت کنید.

در صفحه درمان سریع حالت تهوع به طور مفصل به روش‌های درمان این مشکل پرداخته‌ایم و داروهای شیمیایی و گیاهی مفید برای درمان آن را بررسی کرده‌ایم. در این صفحه هم‌چنین درباره تاثیر طب سوزنی بر حالت تهوع نیز سخن گفته‌ایم.

راه‌های جلوگیری از حالت تهوع چیست؟

چندین راه برای جلوگیری از ایجاد تهوع وجود دارد که در ادامه آمده است:

• در طول روز به جای سه وعده غذایی بزرگ، وعده‌های غذایی کوچک بخورید
• آهسته غذا بخورید
• از مصرف غذاهای سخت هضم خودداری کنید
• اگر از بوی غذای گرم تهوع می‌گیرید، از غذاهای سرد یا غذاهای در دمای اتاق استفاده کنید
• پس از صرف غذا در حالی که سر خود را حدود ۱۲ اینچ بالاتر از پاهایتان قرار داده اید، استراحت کنید
• مایعات را بین وعده‌های غذایی بنوشید، نه در طول وعده‌های غذایی
• سعی کنید زمانی غذا بخورید که احساس تهوع کمتری دارید

راه‌های جلوگیری از استفراغ پس از احساس تهوع چیست؟

هنگامی که شما شروع به احساس تهوع می‌کنید، ممکن است بتوانید با موارد زیر از استفراغ جلوگیری کنید:

استراحت در حالت نشسته یا در حالت دراز کشیدن با یک تکیه گاه؛ فعالیت ممکن است تهوع را بدتر کند و ممکن است منجر به استفراغ شود.

راهکارهای پیشگیری از حالت تهوع و استفراغ در کودکان

برای درمان بیماری حرکت در ماشین، کودک خود را طوری بنشانید که رو به شیشه جلو باشد (مشاهده حرکت سریع به بیرون از شیشه‌های کناری، می‌تواند حالات تهوع را بدتر کند). همچنین، خواندن یا انجام بازی‌های ویدئویی در ماشین می‌تواند باعث بیماری حرکتی شود.

عامل دیگری که از ایجاد تهوع در کودکان پیشگیری می‌کند این است که به بچه‌ها اجازه ندهید همزمان غذا بخورند و بازی کنند.

عوارض ایجاد حالت تهوع

اگر حالات تهوع شما منجر به استفراغ شود یا همراه با آن باشد، ممکن است بدنتان دچار کم آبی شود. هیدراته نگه داشتن بدنتان می‌تواند شما را از شر کم آبی خلاص کند. این شامل مصرف جرعه جرعه‌های کوچک و مکرر مایعات شفاف مانند آب یا نوشیدنی حاوی الکترولیت است.

البته کودکان بیشتر در معرض خطر کم آبی بدن قرار دارند، به ویژه زمانی که استفراغ همراه با اسهال رخ می‌دهد، زیرا ممکن است متوجه نشوند یا نتوانند به بزرگسالان بگویند که علائم کم آبی را تجربه می‌کنند. اگر از یک کودک بیمار مراقبت می‌کنید، مراقب علائم کم آبی در او باشید.

نتیجه‌گیری

بیشتر اوقات حالت تهوع موقتی است و جدی نیست. درمان‌های خانگی و داروهای OTC ممکن است کمک کنند، اما گاهی اوقات امکان دارد تهوع به استفراغ منجر شود. استفراغ اغلب تهوع را کاهش می‌دهد یا باعث از بین رفتن آن می‌شود.

با این حال، استفراغ و تهوع می‌تواند منجر به از دست دادن آب بدن شوند. نکته حائز اهمیت این است که در زمان طولانی شدن مدت تهوع، به یک پزشک مراجعه کنید و برای درمان این عارضه اقدام کنید.

سوالات متداول