کمبود کدام ویتامین ها باعث گزگز دست و پا می شود

به احتمال زیاد در مقطعی از زندگی خود سوزن سوزن شدن یا گزگز دست و پا را تجربه کرده‌اید. این مشکل اغلب خطرناک نیست و به نحوه نشستن یا خوابیدن شما مربوط می‌شود.

در بیشتر موارد، گزگز زمانی رخ می‌دهد که در وضعیت غیرعادی می‌نشینید یا می‌خوابید و به همین دلیل به اعصاب فشار وارد می‌شود؛ با این حال، این عارضه آزاردهنده می‌تواند دلایل دیگری هم داشته باشد که بعضی از آن‌ها جدی هستند و به درمان پزشکی نیاز دارند.

در این مقاله از ایده آل مگ، شما را با رایج‌ترین کمبودهای تغذیه‌ای و بیماری‌های مرتبط با این مشکل آشنا خواهیم کرد. با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.

کمبود کدام مواد مغذی باعث گزگز دست و پا می‌شود؟

مغز و نخاع که سیستم عصبی مرکزی را تشکیل می‌دهند، به طور مداوم در حال کار کردن هستند تا پیام‌های عصبی را به سراسر بدن منتقل و عملکرد عضلات و اندام‌ها را کنترل کنند.

بعضی از ویتامین‌‌ها و مواد معدنی برای حفظ سلامت سیستم عصبی مرکزی حیاتی هستند؛ به همین دلیل، کمبود هر یک از آن‌ها می‌تواند به گزگز یا بی حسی دست و پا منجر شود. شایع‌ترین کمبودهای تغذیه‌ای که احتمال بروز این مشکل را افزایش می‌دهند عبارتند از:

1. کمبود ویتامین B1

ویتامین B1 (تیامین) در ترمیم سلول‌های عصبی نقش دارد. کمبود این ویتامین می‌تواند به بری‌بری (Beriberi) منجر شود، بیماری‌ای که سیستم عصبی مرکزی و محیطی شما را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

بری‌بری به دلیل تخریب اعصاب با سوزش، درد و بی‌حسی بازوها و پاها همراه است. کمبود تیامین در کشورهای در حال توسعه شایع است.

این مشکل معمولا در کسانی که رژیم غذایی پرکربوهیدرات دارند و اغلب از غلات تصفیه شده استفاده می‌کنند، بی‌اشتها هستند، جراحی چاقی انجام داده‌اند، مشکل سوء‌جذب دارند یا الکل مصرف می‌کنند، رخ می‌دهد.

گوشت، حبوبات، غلات کامل و مغزیجات از منابع خوب ویتامین B1 به شمار می‌روند.

2. کمبود ویتامین B3

کمبود ویتامین B3 (نیاسین) می‌تواند باعث نوروپاتی محیطی شود. در این شرایط، اعصاب محیطی شما آسیب می‌بینند و به همین دلیل، فرآیند انتقال اطلاعات حسی از مغز و نخاع به سایر نقاط بدن مختل می‌شود.

شما به راحتی می‌توانید نیاسین مورد نیاز بدن را از طریق رژیم غذایی و خوردن شیر و گوشت تامین کنید.

3. کمبود ویتامین B6

نکته جالب درباره ویتامین B6 (پیریدوکسین) این است که هم کمبود این ویتامین و هم دریافت بیش از حد آن، هر دو می‌توانند باعث گزگز دست و پا شوند.

معمولا گزگز از پاهای شما شروع می‌شود و به سمت بازوها می‌رود. بعضی از افراد هم از احساس سوزش شکایت دارند. در نوزادان، کمبود ویتامین B6 می‌تواند باعث تشنج شود.

کمبود ویتامین B6 با سوء‌تغذیه، انجام دیالیز و مصرف بعضی از داروها مثل هیدرالازین و ایزونیازید مرتبط است. گوشت، ماهی، مغزیجات، حبوبات، غلات، میوه‌ها به جز مرکبات و سیب‌زمینی از منابع خوب این ویتامین هستند.

4. کمبود بیوتین

کمبود بیوتین (ویتامین B7) علاوه بر گزگز و سوزن سوزن شدن دست و پا می‌تواند علائم دیگری هم ایجاد کند، مثل نازک شدن مو و ریزش مو، دانه‌ها و عفونت پوستی، توهم و تشنج.

کمبود بیوتین بسیار نادر است و اغلب به دلیل بارداری، شیردهی، الکلیسم مزمن و کمبود آنزیم بیوتینیداز ایجاد می‌شود.

مکمل بیوتین به تنظیم سطح این ویتامین در بدن و رفع علائم آن کمک می‌کند. این ویتامین در زرده تخم‌مرغ، مغز آجیل، غلات کامل، گل کلم، موز و قارچ به وفور یافت می‌شود.

5. کمبود فولات

کمبود فولات (ویتامین B9) می‌تواند باعث درد یا گزگز در دست و پا شود. یک مطالعه نشان داد که این مشکل اغلب در افراد زیر 40 سال رخ می‌دهد. غذاهای غنی از فولات عبارتند از: سبزیجات برگ‌دار تیره، غلات کامل، لوبیا، بادام‌زمینی، دانه‌ آفتابگردان، جگر و غذاهای دریایی.

6. کمبود ویتامین B12

ویتامین B12 (کوبالامین) در تولید انرژی، ساخت گلبول‌های قرمز خون و حفظ سلامت اعصاب نقش دارد. گیاه‌خواری، مصرف بعضی از داروها مثل متفورمین (داروی دیابت) و جراحی دستگاه گوارش که ممکن است روی جذب مواد مغذی تاثیر بگذارد، از علل احتمالی کمبود این ویتامین هستند.

از علائم کمبود ویتامین B12 می‌توان به بی‌حسی و گزگز دست و پا، ضعف، خستگی و تغییرات بینایی اشاره کرد که معمولا با گذشت زمان تشدید می‌شوند. ویتامین B12 در محصولات حیوانی مثل گوشت، لبنیات و تخم‌مرغ یافت می‌شود.

7. کمبود ویتامین E

مغزیجات، دانه‌ها، روغن‌های گیاهی و سبزیجات برگ‌دار از منابع خوب ویتامین E هستند؛ اما کمبود این ویتامین اغلب به دلیل سوء جذب چربی اتفاق می‌افتد و به رژیم غذایی مربوط نیست. علائم کمبود ویتامین E شامل سوزن سوزن شدن دست یا پا است.

مکمل ویتامین E می‌تواند سطح این ماده مغذی را در بدن اصلاح و علائم عصبی ناشی از کمبود آن را برطرف کند. علاوه بر مکمل، این ویتامین در بعضی از غذاها مثل تخمه آفتابگردان، بادام، کیوی و انبه هم وجود دارد.

8. کمبود کلسیم

دریافت ناکافی کلسیم، کمبود ویتامین D که به جذب کلسیم کمک می‌کند، ابتلا به بیماری کبدی یا کلیوی، کاهش هورمون پاراتیروئید، مصرف بعضی از داروها و پانکراتیت (التهاب لوزالمعده) از رایج‌ترین دلایل کمبود کلسیم هستند.

علائم کمبود کلسیم عبارتند از: گزگز دست، پا یا اطراف دهان، گرفتگی عضلات، عملکرد غیرطبیعی قلب که می‌تواند به نارسایی قلبی منجر شود، تشنج، گیجی و توهم.

شیر، ماست و پنیر بهترین منبع کلسیم به شمار می‎روند، اما غالبا برای درمان کمبود این ماده معدنی باید از مکمل‌های خوراکی یا تزریقی استفاده کرد.

9. کمبود منیزیم

منیزیم در بدن وظایف زیادی دارد؛ برای مثال، سطح پتاسیم و کلسیم را تنظیم می‌کند؛ بنابراین، کمبود آن می‌تواند علائمی مشابه کمبود کلسیم ایجاد کند، مانند گزگز و سوزن سوزن شدن، ضعف، گرفتگی عضلات و ریتم غیرطبیعی قلب.

شایع‌ترین دلایل کمبود منیزیم عبارتند از: مصرف الکل، اسهال مزمن و مصرف بعضی از داروها مانند آنتی‌بیوتیک‌های آمینوگلیکوزید (جنتامایسین) و دیورتیک‌ها (فروزماید).

منیزیم در سبزیجات، غلات کامل، دانه‌ها و مغزیجات یافت می‌شود. خوشبختانه، مکمل منیزیم می‌تواند به سرعت کمبود آن را اصلاح کند و سطح پتاسیم و کلسیم را بهبود بخشد.

چه بیماری‌هایی با گزگز دست و پا مرتبط هستند؟

افراد مبتلا به بیماری‌های زیر ممکن است گزگز دست و پا را تجربه کنند:

1. نوروپاتی دیابتی

نوروپاتی به معنی آسیب عصبی است و نوروپاتی دیابتی زمانی اتفاق می‌افتد که این آسیب ناشی از دیابت باشد. علاوه بر اعصاب، قند خون بالا می‌تواند به عروق خونی مرتبط با اعصاب هم آسیب برساند؛ در نتیجه اعصاب، خون و اکسیژن کافی دریافت نمی‌کنند و عملکرد آن‌ها مختل می‌شود.

2. تونل کارپال

تونل کارپال یک بیماری شایع است که به دلیل فشرده شدن عصب میانی مچ دست رخ می‌دهد. انجام حرکات تکراری یا ابتلا به بیماری‌های التهابی در بروز این مشکل نقش دارد. افراد مبتلا به تونل کارپال ممکن است در چهار انگشت اول دست خود احساس بی‌حسی یا گزگز کنند.

3. نارسایی کلیه

نارسایی کلیه زمانی اتفاق می‌افتد که کلیه‌ها دیگر به درستی کار نمی‌کنند. بیماری‌هایی مانند فشار خون بالا یا دیابت می‌توانند به نارسایی کلیه منجر شوند.

در صورت ابتلا به این بیماری، مایعات و مواد زائد در بدن شما جمع می‌شوند و به اعصاب آسیب می‌زنند. گزگز ناشی از نارسایی کلیه اغلب در پاها رخ می‌دهد.

4. اختلالات خودایمنی

سیستم ایمنی بدن از شما در برابر عوامل بیماری‌زا محافظت می‌کند. اختلال خودایمنی زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی به اشتباه به سلول‌ها یا اندام‌ سالم حمله می‌کند. رایج‌ترین بیماری‌های خودایمنی که می‌توانند باعث گزگز دست و پا شوند شامل موارد زیر هستند:

• آرتریت روماتوئید (روماتیسم): این بیماری که باعث تورم و درد مفاصل می‌شود، اغلب در دست اتفاق می‌افتد، اما می‌تواند سایر قسمت‌های بدن از جمله پا را هم درگیر کند. التهاب ناشی از روماتیسم به اعصاب فشار وارد می‌کند و باعث گزگز می‌شود.
• ام‌اس (MS): هنگامی که سیستم ایمنی بدن به پوشش محافظ اعصاب (میلین) حمله می‌کند، فرد به مولتیپل اسکلروزیس یا ام‌اس مبتلا می‌شود. احساس بی‌حسی یا گزگز در بازوها، پاها و صورت یکی از علائم شایع این بیماری است.
• لوپوس: این بیماری خودایمنی می‌تواند قسمت‌های مختلف بدن از جمله سیستم عصبی را تحت تاثیر قرار دهد و از طریق التهاب یا تورم باعث گزگز دست و پا شود.
• بیماری سلیاک: افراد مبتلا به این بیماری گوارشی قادر به مصرف گلوتن (پروتئین موجود در گندم، جو و چاودار) نیستند.

5. بیماری‌های عفونی

عفونت زمانی رخ می‌دهد که ارگانیسم‌های بیماری‌زا مانند ویروس‌ها، باکتری‌ها یا قارچ‌ها به بدن حمله کنند. از بیماری‌های عفونی مرتبط با گزگز دست و پا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بیماری لایم (عفونت باکتریایی که از طریق نیش کنه منتقل می‌شود)
• زونا
• هپاتیت B و C
• ایدز یا HIV
• جذام

6. کم‌کاری تیروئید

این بیماری زمانی اتفاق می‌افتد که غده تیروئید نمی‌تواند به اندازه کافی هورمون تولید کند. در موارد نادر، کم‌کاری تیروئید شدید و درمان نشده به گزگز و بی حسی دست و پا منجر می‌شود.

7. نوروپاتی مرتبط با مصرف الکل

سوء مصرف طولانی‌مدت الکل یکی از دلایل نوروپاتی محیطی است. مکانیسم ایجاد این مشکل ناشناخته است، اما به نظر می‌رسد که مصرف الکل با کمبود مواد مغذی مرتبط است و به همین دلیل باعث گزگز دست و پا می‌شود.

کلام پایانی

گزگز دست و پا یکی از علائم رایج بعضی از بیماری‌ها است، به ویژه بیماری‌هایی که بر اعصاب تاثیر می‌گذارند. هنگامی که این مشکل فقط یک بار اتفاق می‌افتد و به سرعت بهبود می‌یابد، احتمالا دلیلی برای نگرانی وجود ندارد؛ اما اگر به طور مداوم رخ دهد یا با گذشت زمان بهبود نیابد، باید به پزشک مراجعه کنید. پزشک می‌تواند با معاینه بدنی و به کمک تست‌های تشخیصی علت مشکل شما را پیدا کند.

سوالات متداول