با کودک نافرمان چگونه رفتار کنیم؟
عوامل زیادی ممکن است در نافرمانی یا پرخاشگری کودکان تاثیر داشته باشند. ممکن است دنبال جلب توجه باشند، نارضایتی خود را از وضعیت خود در خانه یا مدرسه نشان دهند، در حال آزمایش آستانه تحمل شما باشند و … یافتن دلیل این رفتار، مهم‌ترین عامل در درک رفتار با کودک نافرمان است!
این سوال که چگونه با کودک نافرمان رفتار کنیم، موضوعی است که اکثر والدین در مقاطعی با آن، مواجه بوده‌اند. سرپیچی و نافرمانی در کودکان، بخشی از روند طبیعی رشد آن‌ها محسوب می‌شود. اما ماجرا زمانی نگران کننده می‌شود که کودک به صورت کامل نافرمان شده و به پرخاشگری روی بیاورد!
در این مقاله از مجله اینترنتی ایده آل مگ قصد داریم شما را با نحوه صحیح رفتار با کودکان نافرمان آشنا کنیم. اگر نگران سرپیچی، نافرمانی و پرخاشگری فرزند خردسال یا نوجوان خود هستید، حتما تا پایان با ما همراه باشید.
در مورد یک کودک نافرمان چه می‌توان کرد؟
اغلب کودکان هر از گاهی، درخواست‌های والدین خود را زیر پا می‌گذارند. این اتفاق، بخشی از روند بزرگ شدن آن‌ها و آزمایش دستورالعمل‌ها و انتظارات بزرگسالان است. به عبارتی دیگر، کودک با سرپیچی‌های گاه و بی‌گاه، می‌خواهد بداند که تا کجا می‌تواند با شما به عنوان والدین خود، مخالفت کند!
همان‌طور که کودک بال‌های خود را برای به دست آوردن یک شخصیت مستقل دراز می‌کند، کم کم با والدین درگیر شده مرزهای قوانین والدین و کنترل خود توسط آن‌ها را کشف می‌کند.
وقتی که یک کودک نافرمان دارید، منابع آشفتگی و عصیان درونی او را بررسی کنید. اگر نافرمانی او یک الگوی مداوم است که برای مدتی طولانی دیده می‌شود، وضعیت خانوادگی خود را از لحاظ موارد زیر بررسی کنید:
- اعضای خانواده شما چقدر به یک‌دیگر احترام می‌گذارند؟
- آیا آن‌ها به حریم خصوصی، ایده‌ها و ارزش‌های شخصی یک‌دیگر احترام می‌گذارند؟
- اعضای خانواده، تعارضات و مشکلات خود را چگونه حل می‌کنند؟
- آیا اختلافات با گفتگو حل می‌شوند یا کار به خشونت می‌کشد؟
- چقدر به فریاد زدن متوسل می‌شوید؟
- آیا شما و فرزندتان شخصیت‌ها و شیوه‌های بسیار متفاوتی برای کنار آمدن در جهان دارید که باعث ایجاد اصطکاک بین شما می‌شود؟
- آیا فرزند شما برای موفقیت در مدرسه یا ایجاد دوستی، مشکل دارد؟
- آیا موقعیت خانوادگی سختی دارید؟
سعی کنید علت نارضایتی او را کشف کرده و برای رفع آن کمک کنید. این اولین قدم برای تغییر در رفتار و کنار آمدن با نافرمانی فرزند خردسالتان است.
واکنش‌های مناسب در مقابل نافرمانی کودک
اگر در برابر صحبت کردن فرزند خود، با انفجار یا از دست دادن کنترل و عصبانیت واکنش نشان دهید، او با نافرمانی و بی‌احترامی پاسخ می‌دهد. در مقابل، وقتی شما آرام، مشارکت‌کننده و سازگار باشید، قطعا مطیع‌تر می‌شود.
وقتی فرزند شما مطیع و محترم است، از او برای این رفتار، تعریف کنید. زمانی که کودک باب میل شما رفتار می‌کند، به او پاداش دهید. مطمئن باشید تلاش‌های مثبت، بسیار بهتر از مجازات، جواب خواهند داد.
علل نافرمانی کودکان
همان‌طور که گفته شد، دلایل زیادی می‌توانند منجر به نافرمانی کودک شوند. مهم‌ترین عامل در مهار این رفتار، درک و شناخت درست علت آن است. مهم‌ترین دلایلی که باعث می‌شوند کودک به نافرمانی و عصیان روی بیاورد، عبارتند از:
امتناع و اختلاف نظر
اگر مدام به فرزند خود نه بگویید و اجازه انجام هیچ کاری را به آن‌ها ندهید، به مرور باعث دلسرد شدنشان می‌شوید. ادامه این روند، قطعا باعث دلسردی او خواهد شد. بنابراین اعتدال را دز این زمینه رعایت کرده و کودک خود را در وضعیتی آزاد و مستقل قرار دهید.
اختلاف نظرها و امتناع‌های مداوم از سمت شما، کودک را به سمت نافرمانی سوق می‌دهد. هرچقدر که در ادامه این وضعیت اصرار کنید، او را بیشتر از خود دور کرده‌اید.
مرزهای نامشخص
ممکن است برای فرزندان خود مرز تعیین کنید، اما هرگز هدفی را که پشت آن‌ها قرار دارد را توضیح ندهید. این موضوع کودک را کلافه کرده و به سمت نافرمانی سوق می‌دهد. در بیشتر موارد، این عصیان فقط از روی کنجکاوی رخ می‌دهد؛ زیرا او می‌خواهد بداند که شما چه چیزی را از او منع کرده‌اید!
اگر برای کودک خود، حد و مرز و باید و نباید تعیین می‌کنید، حتما دلیل آن را هم توضیح دهید. به عنوان مثال، اگر به او می‌گویید که فقط یک‌بار در هفته حق دارد فست فود بخورد، حتما از عوارض و ضررهای غذای ناسالم هم برای او حرف بزنید.
برچسب زدن به آن‌ها
فرض کنید به کودک خود برچسب متکبر می‌زنید؛ این موضوع به مرور زمان باعث می‌شود که او این صفت را به عنوان یکی از ویژگی‌های ثابت خود در نظر بگیرد. اگر به او برچسب “بهترین” بزنید، ممکن است به این نتیجه برسد که هرگز اشتباه نمی‌کند!
در این شرایط، با خارج شدن کودک از وضعیت ایده آل، شاهد رفتارهای غیرمنطقی، عصبانیت، عصیان و … از او خواهید بود. تحسین یا سرزنش فرزند، نباید با برچسب‌های ثابت و همیشگی همراه باشد.
محیط و رفتار خانواده
مشاجره‌ها و دعواهای همیشگی خانوادگی، تاثیر بدی روی روند رشد کودک خواهد گذاشت. اگر در خانه زیاد داد می‌زنید یا احترام هم‌دیگر را نگه نمی‌دارید، قطعا باید منتظر بروز نافرمانی در فرزند خود باشید.
پیامدهای نافرمانی کودکان
هر چند که نافرمانی بخشی از روند رشد طبیعی و تشکیل هویت کودک محسوب می‌شود، اما تشدید این خصوصیت اخلاقی، می‌تواند پیامدهای خطرناکی به همراه داشته باشد! پیامدهایی که حتی در شخصیت فرزند شما در بزرگسالی هم تاثیر مستقیم خواهند داشت.
برخی از مهم‌ترین پیامدهای نافرمانی در کودکان عبارتند از:
خودرایی و گستاخی
نافرمانی مداوم و همیشگی، به مرور زمان به سمت گستاخی پیش می‌رود. کودک کم کم به این نتیجه می‌رسد که نافرمانی و عصیان او برای والدین، امری عادی محسوب می‌شود. همین موضوع سبب می‌شود که حد و مرزهای نافرمانی خود را گسترش داده و آن را به گستاخی، بی‌ادبی، خودرایی و … تبدیل کند.
دروغ گفتن
کودک شما ممکن است تحت تاثیر نافرمانی شدید، به دروغ گفتن روی بیاورد. در بسیاری از موارد، این دروغ‌ها برای توجیه رفتارهای غلط و ادامه دادن به عصیان، از زبان کودک گفته می‌شوند. فرزند شما کم کم یاد می‌گیرد که برای حفظ آزادی و نافرمانی خود، به دروغ‌های عجیب و غریب روی بیاورد.
بی احترامی
کاملا مشخص است که نافرمانی کودک در نهایت به بی‌احترامی او به دیگران و به ویژه والدین منجر خواهد شد. فرزند شما ممکن است در بیان عصیان و نافرمانی خود، به بیان عبارت‌های توهین آمیز و حتی زننده متوسل شود!
لجبازی
با گذشت زمان، کودک شما ممکن است برای حفظ استقلال خود و گوش ندادن به حرف‌های بزرگترها، لجبازی را هم در رفتار خود قرار دهد. در این شرایط، کودک بدون هیچ منطقی، تنها روی حرف‌ها و خواسته‌های خود پافشاری خواهد کرد.
چگونه با کودک نافرمان رفتار کنیم؟
شاید مهم‌ترین نکته برای والدین در این رابطه، چگونگی رفتار کردن با نافرمانی کودک باشد! توجه داشته باشید که در صورت نداشتن یک الگوی رفتاری صحیح و عدم کنترل این نافرمانی، ممکن است در روند تربیت فرزند خود، با مشکلات زیادی مواجه شوید.
در ادامه، به بررسی راه‌هایی خواهیم پرداخت که با استفاده از آن‌ها، می‌توانید نافرمانی کودک خود را کنترل کرده و آن را بهبود ببخشید:
انتظارات خود را تنظیم کنید
مطمئن شوید که انتظارات خود و قوانین خانه را به درستی روشن کرده و آن‌ها را به شکلی تنظیم کرده‌اید که مطابق با سن کودک باشند. برای مثال، برای یک کودک 5 یا 6 ساله بسیار سخت باشد که از او بخواهید اتاق خود را تمیز کند و ممکن است از انجام آن، امتناع کند.
انتظارات خود را به شکلی تنظیم کنید که مطمئن باشید کودک از توانایی کافی برای انجام آن‌ها برخوردار است. محیط خانه نباید به گونه‌ای باشد که فرزند شما در آن، احساس ناراحتی داشته باشد. فراموش نکنید که خانه و والدین، منطقه امن کودک هستند.
رفتارهای فرزند خود را ریشه‌یابی کنید
به دنبال علل و عوامل محرک باشید و سعی کنید ناسازگاری فرزند خود را پیگیری کنید. هنگامی که علت را بررسی می‌کنید، می‌توانید اقداماتی را برای تنظیم شرایط انجام دهید تا فرزند شما، کمتر بتواند با شما مخالفت کند.
همان‌طور که قبلا هم اشاره شد، یافتن علت دقیق و منشا اصلی نافرمانی کودک، مهم‌ترین عامل در کنترل این خصوصیت اخلاقی است. در صورتی که به درستی نتوانید با فرزند خود ارتباط برقرار کنید، نافرمانی و عصیان او، روز به روز بدتر خواهد شد.
کودک خود را برای رفتار خوب آماده کنید
سعی کنید از موقعیت‌هایی که در آن کودک احتمال دارد بیشتر رفتار ناسازگار داشته باشد یا رفتارهای بد دیگری از خود نشان دهد، اجتناب کنید. فرزند خود را آماده تنش نکنید و تا حد امکان، بهانه‌های نافرمانی را برای او فراهم نکنید.
به عنوان مثال، اگر فرزند شما از تغییرات ناگهانی متنفر است، برای تغییر وضعیت و سپردن یک کار جدید به او، مقداری صبر کنید. یا این‌که اگر تمایل به عصبی شدن دارد، برای آخر هفته، برنامه‌های خلاف میل او را برنامه‌ریزی نکنید.
با فرزند خود طوری رفتار کنید که دوست دارید با شما رفتار شود
درست مانند بزرگسالان، کودکان هم ممکن است روزهای خوب و بد داشته باشند! آن‌ها در برخی از مواقع، احساس بدی دارند، نیاز به استراحت و تنها بودن دارند و … بنابراین در عین قاطعیت، با فرزند خود مهربان باشید و محبت خود را از او دریغ نکنید و از همه مهم‌تر، حال روحی کودک را درک کنید.
وقتی شما یک نمونه خوب از مخالفت، ابراز عقیده، محبت و احترام گذاشتن را به کودک خود ارائه دهید، او قطعا از آن پیروی می‌کند. بنابراین با او دقیقا به شکلی رفتار کنید، که دوست دارید با شما رفتار شود.
از مهارت های کلامی فرزند خود استفاده کنید
با فرزند خود صحبت کنید و اجازه دهید خواسته‌ها و تمایلاتش را با شما در میان بگذارید. والدین کودکان در سن مدرسه، نسبت به والدین کودکان نوپا، در برخورد با رفتارهایی مانند سرپیچی و نافرمانی مزیت ویژه‌ای دارند: آن‌ها می‌توانند در مورد آن صحبت کنند!
با آرامش با فرزند خود در مورد خواسته‌های او بحث کنید و سپس سعی کنید راه حلی را که برای هر دوی شما مفید است، پیدا کنید.
قوانین مطلق و ثابت خانه را برای کودک روشن کنید
کودک شما باید از قوانینی که رعایت کردن آن‌ها در محیط خانه، لازم و ضروری است اطلاع کامل داشته باشد. به عنوان مثال، اگر بی‌احترامی به والدین و سایر اعضای خانواده یک قانون ثابت است، کودک باید از عواقب عدم رعایت آن، به صورت کامل تفهیم شده باشد.
برای این قانون‌ها، جریمه‌های در نظر گرفته و بدون مصالحه یا شانس دوم، همه آن‌ها را اجرا کنید. این جریمه‌ها می‌توانند شامل تماشا نکردن تلویزیون، انجام کارهای اضافه، رفتن به اتاق و فکر کردن و … باشند.
در صورت توان، سازش کنید
سخت‌گیری معمولا عواقب خوشایندی ندارد. به همان نسبت که در قوانین اساسی ثابت و جدی هستید، سعی کنید کنترل برخی از جزئیات را به خود کودک واگذار کنید! استقلال فرزند خود را به صورت کامل سلب نکنید؛ زیرا این موضوع، قطعا باعث عصیان و نافرمانی او خواهد شد.
سخن پایانی با والدین کودک نافرمان
باز هم تاکید می‌کنیم که نافرمانی بخشی از هویت کودک در حال رشد است و نباید به صورت مطلق با آن مبارزه کنید. فقط در صورتی که نافرمانی شدید بوده و در حال تبدیل شدن به عصیان، گستاخی و بی‌ادبی است، به دنبال راه‌‌حل‌های کنترل آن باشید.
مهم‌ترین قدم در زمینه رفتار با کودکان نافرمان، ریشه‌یابی رفتارهای او است. بدون اطلاع از عواملی که کودک را به سمت نافرمانی سوق داده‌اند، هرگز نمی‌توانید آن را کنترل کرده و بهبود ببخشید.
راه‌حل‌ها و رفتارهای معرفی شده در این مقاله را به دقت اجرا کرده و سعی کنید یک رابطه متعادل و مسالمت‌آمیز با فرزند خود داشته باشید.
در صورتی که هم‌چنان در ارتباط با رفتار با کودکان نافرمان سوال یا ابهامی دارید، حتما در بخش نظرات همین مقاله با ما در میان بگذارید تا در اولین فرصت، پاسخ‌گوی شما عزیزان باشیم.
سوالات متداول
تنبیه باید به شکلی باشد که کودک در عین حال که متوجه اشتباهش شود، آن را بیش از حد ظالمانه تصور نکند. به عنوان مثال، محروم کردن او از بازی کردن و تماشای تلویزیون برای چند ساعت، می‌تواند یک تنبیه مناسب برای کودکان نافرمان باشد.
مواردی از قبیل محیط خانوادگی، برچسب زدن‌های مداوم، مرزهای نامشخص والدین و مخالفت همیشگی با آن‌ها، از جمله مواردی هستند که می‌توانند باعث ایجاد نافرمانی در کودکان شوند.
