چگونه تغذیه کودک را شروع کنیم ؟

با توجه به گزارش‌های اعلام شده از طرف نماینده یونیسف در ایران (كريستين سالازار)، حدود 5/5 درصد از کودکان ما دچار سوءتغذیه هستند. این آمار نشان دهنده ضرورت بررسی دقیق تغذیه کودکان است.

همچنین یک زنگ هشداری است برای مادران تا اهمیت زمان شروع غذا دادن به کودک در کنار شیر مادر را مورد توجه قرار دهند.

از آنجایی که تغذیه کودک باید به صورت گام به گام و با توجه به سن او شروع شود، در این مقاله از ایده آل مگ سعی داریم به تشریح سؤال چگونه تغذیه کودک را شروع کنیم پرداخته و این مهم را در سنین مختلف بررسی کنیم.

چه زمانی تغذیه کودک را شروع کنیم؟

شروع تغذیه کودک باید با همراهی شیر مادر باشد. به این معنا که بلافاصله پس از آغاز تغذیه، نمی‌توان شیردهی به کودکان را قطع کرد. در این مورد پزشکان توصیه می‌کنند که کودکان در حدود 6 ماهگی با غذاهایی غیر از شیر مادر یا شیرخشک آشنا شوند.

معرفی غذاهای قبل از 4 ماهگی توصیه نمی‌شود. البته گاهی این مورد می‌تواند میان کودکان متفاوت باشد. اما قاعده کلی همین است.

مسئله مهم این است که چگونه متوجه شویم کودک ما برای غذاهایی غیر از شیر مادر یا شیرخشک آماده است؟ می‌توانید با دنبال کردن این نشانه‌ها به این اطمینان برسید که کودک شما از نظر رشدی به زمان مناسب برای تغذیه نزدیک شده و حالا وقت آن است که با سؤال چگونه تغذیه کودک را شروع کنیم، دست و پنجه نرم کنید.

این نشانه‌ها عبارتند از:

• کودک به تنهایی قادر به نشستن است.
• به تنهایی قادر به کنترل سر و گردن است.
• هنگامی که به او غذا می‌دهید، دهان خود را باز می‌کند.
• توانایی بلعیدن غذا را دارد.
• اشیاء را به سمت دهان می‌آورد.
• سعی می‌کند اشیاء کوچک مانند اسباب بازی یا غذا را با دست بگیرد.
• غذا را از جلو دهان به پشت زبان (برای بلعیدن) منتقل می‌کند.

با توجه به این امور است که می‌توان با اطمینان گفت، زمان مناسب تغذیه کودک شروع شده است.

عوامل تاثیر گذار بر انتخاب زمان دقیق شروع تغذیه کودکان

اینکه ما چگونه تغذیه کودک را شروع کنیم می‌تواند به عوامل مختلفی بستگی داشته باشد که یکی از آنها، محیط خانواده است. در کنار این مهم، شرایط جسمی کودک از جمله وزن و قد او نیز در تعیین زمان مناسب برای شروع تغذیه بسیار مهم است.

این موارد همیشه در منحنی رشد کودک مشخص می‌شوند و باید با توجه به آنها و توصیه‌های پزشک، تغذیه فرزندانمان را شروع کنیم.

در این بخش سعی داریم تا با بررسی این دو مورد مهم، اهمیت تغذیه سالم کودکان در زمان‌های مشخص شده توسط کارشناسان را با هم مرور کنیم تا بدانید که این مسائل بدون تحقیق و پژوهش پیش نرفته و پشت هر کدام از آنها، سال‌ها آزمون و خطا وجود دارد.

شناخت محیط خانواده 

اهمیت محیط خانواده برای رفتارهای بهداشتی کودکان و نوجوانان، همیشه در مطالعات مختلف نشان داده شده است. یک سیستم خانواده مثبت ممکن است بخشی از فرایندی باشد که رفتارهای سلامتی مفید را از طریق الگوبرداری، ارائه غذاهای سالم و تشویق کودک به مصرف غذای سالم، ایجاد و ترویج می‌کند.

اگر در محیط خانه توجه به سلامت جسمی، درست غذا خوردن و مسائلی از این دست، کم‌رنگ باشد، کودک ناخودآگاه به این روند عادت کرده و پس از مدتی غذا خوردن را پس می‌زند. به یاد داشته باشید که این مسئله حتما بر منحنی رشد او تأثیر مستقیم دارد.

اهمیت منحنی رشد در درک مسئله تغذیه کودک

مسئله تغذیه سالم برای کودکان یکی از اصول مهم منحنی رشد است که می‌تواند زمان دقیق شروع تغذیه برای کودکان را به نمایش بگذارد.

برای رسیدن به این نقطه باید توجه داشته باشید که نوزاد مراحل رشد را به درستی طی کرده و آزمایش‌های لازم برای او در زمان‌های مشخص، انجام شوند.

همان‌طور که می‌دانید نمودارهای رشد، شامل یک سری منحنی صدک است که توزیع اندازه‌گیری‌های انتخابی بدن را در کودکان نشان می‌دهد.

این منحنی‌ها با توالی رشد نوزاد در ماه‌های مختلف طراحی شده و نشان می‌دهند که چه زمانی برای شروع تغذیه فرزندان مناسب‌ترین وقت ممکن است.

یکی از بررسی‌های مهمی که در این منحنی با اصول خاص خود انجام می‌شود، مبحث لاغری کودکان است. این مساله می‌تواند با سوء تغذیه در کودکان و یا بی‌توجهی مادران به این مهم که چگونه تغذیه کودک را شروع کنیم، پدیدار شود.

همچنین مسئله کوتاه قدی تغذیه‌ای (Stunting) هم از آن دست مواردی است که با عدم توجه به تغذیه مناسب کودک به وجود آمده و می‌تواند تبعات بدی برای آینده فرزند ما داشته باشد.

با تمام این اوصاف مهم است که بدانیم تغذیه کودک را از چه زمانی آغاز کنیم تا هیچ کدام از این مسائل نتوانند مخل آرامش و سلامت او شوند.

زمان مناسب برای شروع تغذیه کودک 

با توجه به موارد ذکر شده، وقتی که محیط خانواده برای پرورش درست کودک آماده باشد، روند این مهم در شکل مناسب خود پیش رفته و منحنی رشد نیز به خوبی نشان دهند این موضوع خواهد بود.

در تمام این مدت رشد وزنی و قدی کودک مسئله مهمی است که همیشه باید مورد توجه مادران قرار بگیرد.

همان‌طور که گفتیم در این زمان کودک ما می‌تواند برخی از امور را به تنهایی انجام داده و سیستم بدنی او برای بلعیدن غذا آماده شده است. حالا وقت آن است که بدانیم چگونه تغذیه کودک را شروع کنیم.

فرض را بر این بگذارید شما در این دوره هستید و همه امور به درستی پیش رفته‌اند. گام مهمی که باید برداشته شود، آشنا کردن کودکان با غذاست تا آنها بتوانند مواد مغذی غیر از شیر مادر را نیز دریافت کنند.

در ادامه برخی راهکارهای مهم در این زمینه را با هم مرور می‌کنیم.

چگونه کودک را با غذا آشنا کنیم؟

روش‌های شروع تغذیه نوزادان بسته به نوع رفتار و محیط زندگی او می‌توانند متغیر باشند. شما برای این کار باید ابتدا با روحیه فرزند خود آشنا باشید و بدانید که چگونه می‌توان او را به غذا خوردن تشویق کرد.

اما به طور کلی روش‌هایی وجود دارند که استفاده از آنها می‌تواند راهگشای مسیر شما باشد. اینکه چگونه باید کودک را به خوردن غذاهایی غیر از شیر مادر عادت داد و این مسئله را در او نهادینه کرد، در وهله اول صبر و شکیبایی مادران را نیاز دارد.

در این میان توجه به نکات زیر را هم در اولویت‌های خود قرار دهید تا پاسخگویی به این مسئله که چگونه تغذیه کودک را شروع کنیم برایتان راحت باشد.

نکات مهم برای اینکه بدانیم چگونه تغذیه کودک را شروع کنیم

• اجازه دهید فرزندتان در ابتدا یک غذای تک ماده‌ای را امتحان کند. این کار به شما کمک می‌کند تا ببینید آیا کودک شما با آن غذا مشکلی مانند آلرژی غذایی دارد یا خیر.
• بین هر وعده غذای جدید، 3 تا 5 روز صبر کنید.
• هنگام معرفی غذاهای جدید، غذاهای بالقوه آلرژی‌زا را حذف کنید. غذاهای بالقوه آلرژی‌زا شامل محصولات شیر گاو، تخم مرغ، ماهی، صدف، آجیل، گندم، سویا و کنجد هستند.
• نوشیدن شیر گاو یا نوشیدنی‌های سویای غنی شده تا زمانی که سن کودک شما از 12 ماهگی بیشتر نشده است، توصیه نمی‌شود، اما سایر محصولات شیر گاو مانند ماست را می‌توان قبل از 12 ماهگی معرفی کرد.
• اگر کودک شما اگزمای شدید و یا حساسیت به تخم مرغ دارد، با پزشک یا پرستار در مورد زمان و نحوه معرفی غذاهای حاوی این موارد صحبت کنید.

6 روش مهم برای معرفی کردن غذا به کودکان

برای اینکه بدانیم چگونه تغذیه کودک را شروع کنیم، روش‌های مختلفی وجود دارد. در این بخش 6 مورد از این راهکارها را با هم مرور می‌کنیم تا بتوانید با استفاده از آنها در معرفی غذا به کودکانتان موفق عمل کنید.

عادات غذایی خوب را زود شروع کنید

برای کودک شما مهم است که به روند غذا خوردن عادت کند. نشستن، غذا گرفتن از قاشق، استراحت بین گاز گرفتن و توقف در هنگام سیر شدن. این تجربیات اولیه به کودک شما کمک می‌کند تا عادات غذایی خوب را در طول زندگی بیاموزد.

غذا را کنار اعضای خانواده میل کنید

همچنین مهم است که از اولین روزهای شیر خوردن، حضور در کنار خانواده هنگام غذا خوردن را ببیند. زمان‌هایی که انجام این کار ممکن است، با تمام اعضای خانواده غذا را میل کنید.

تحقیقات نشان می‌دهد که صرف شام در کنار هم به عنوان یک خانواده، به طور منظم اثرات مثبتی بر رشد کودکان دارد. همچنین یک شام خانوادگی می‌تواند فضای مناسب برای فکر کردن در مورد اینکه چگونه تغذیه کودک را شروع کنیم، فراهم کند.

به اندازه به کودک غذا بدهید

اصرار بیش از حد به خوردن غذا، کودکان را آزار می‌دهد. به یاد داشته باشید که انواع غذاهای سالم را که سرشار از مواد مغذی مورد نیاز کودک هستند، به او ارائه دهید.

مراقب کودک خود باشید تا نشانه‌هایی مبنی بر اینکه به اندازه کافی غذا خورده است را تشخیص دهید و از اصرار زیاد برای خوردن بیش از حد غذا، پرهیز کنید.

نگرانی را کنار بگذارید

اگر در مورد تغذیه فرزندتان سؤالی دارید، از جمله نگرانی در مورد غذا خوردن زیاد یا کم، با پزشک کودک خود صحبت کنید. همچنین مادربزرگ‌ها تجربیاتی دارند که در هیچ کتابی نوشته نشده؛ هم‌صحبتی با آنها را از دست ندهید.

در مورد غذاهای جامد حساس باشید

اگر کودکتان در زمان خوردن غذاهای جامد دچار مشکل می‌شود، با پوره کردن غذا و یا تقسیم آن به قسمت‌های کوچک‌تر، او را همراهی کنید.

البته مهم است که این امر تبدیل به عادت همیشگی نشود. زیرا بعدها کودک برای غذا خوردن دچار مشکل شده و توقع دارد غذای پوره شده به او بدهند.

بازی کردن بهترین روش است

همان قدر که مهم است تغذیه کودک را از کی شروع کنیم و بدانیم که چه غذاهایی به کودک بدهیم، مهم است که چگونه تغذیه کودک را شروع کنیم.

تا جایی که می‌توانید غذا خوردن را در کنار خانواده پیش ببرید. اما اگر فرزند شما تمایلی به این کار ندارد، بد نیست ابتدای امر با بازی و سرگرمی، او را به خوردن غذا تشویق کنید.

تغذیه کودک با توجه به سن او

اشاره کردیم که تغذیه کودک مرحله به مرحله پیش می‌رود و باید با توجه به بازه زمانی مشخص تعیین شود. خوب است که شروع این کار با پوره نرم و پخته شده از جعفری، کلم بروکلی، سیب زمینی، هویج، سیب یا گلابی باشد.

سبزی‌های غیر شیرین مانند گل‌کلم و اسفناج را هم می‌توان به مرور در این لیست گنجاند. اما این مراحل چگونه تقسیم‌بندی می‌شوند؟

4 تا 6 ماهگی

شروع تغذیه کودک در ماه‌های 4 تا 6 ماهگی آغاز می‌شود و می‌دانیم که شروع هر کاری بسیار مهم است. اگر در این مرحله نتوانید مسیر را به خوبی پیش ببرید؛ در ادامه را نیز دچار مشکل خواهید شد.

به همین دلیل غلات غنی شده با آهن یک غذای اولیه ایده آل هستند. یک قاشق چایخوری غلات را با 4 تا 5 قاشق چایخوری شیر مادر یا شیرخشک ترکیب کنید.

اگر کودکتان سرش را به اطراف تکان داد، روی خود را برگرداند یا فقط پس از یک بار خوردن، دهانش را باز نکرد، او را مجبور به ادامه غذا نکنید. اگر به نظر می‌رسد علاقه‌ای به امتحان غلات ندارند، یک هفته یا بیشتر صبر کنید و دوباره امتحان کنید.

هنگامی که کودک شما به بلعیدن غلات آبدار عادت کرد، آن را با استفاده از آب یا شیر مادر کمتر و غلات بیشتر استفاده کنید. با این روش متوجه می‌شویم که چگونه تغذیه کودک را شروع کنیم و به تدریج او را به بلعیدن غذا تشویق کنیم.

4 تا 8 ماهگی

اینکه بدانیم تغذیه کودک را از کی شروع کنیم و چگونه آن پیش ببریم، برگ برنده ما به عنوان یک مادر است. پس خوب است که بدانیم از حدود 7 ماهگی، کودک ما به تدریج به سمت خوردن 3 وعده غذایی در روز پیش می‌رود که با غذای مادر می‌توان آن را 4 وعده حساب کرد.

از آن‌جایی که در این ماه‌ها می‌توان به کودک غذای جامد داد، پس استفاده از آب هم مجاز است. می‌توانید به تدریج استفاده از لیوان و فنجان را هم به او بیاموزید.

به خاطر داشته باشید که معرفی زودهنگام غذاهای آلرژی‌زا می‌تواند خطر ابتلا به آلرژی غذایی را افزایش دهد. به خصوص اگر فرزند شما در معرض خطر است.

برای نمونه اگر سابقه خانوادگی قوی آلرژی در خانواده خود دارید، با متخصص اطفال در مورد بهترین راه‌ها برای معرفی غذا به کودک صحبت کنید.

6 تا 8 ماهگی

با بالا رفتن سن کودک، اینکه چه غذاهایی به کودک بدهیم هم در کنار اینکه چگونه تغذیه کودک را شروع کنیم، مهم‌ می‌شود. چه با پوره‌ها شروع کرده باشید و چه در حال شروع غذاهای جامد هستید، بسیاری از نوزادان از تجربه تغذیه خود از سنین پایین لذت می‌برند.

در این سن بچه‌ها دوست دارند که با غذا بازی کنند پس خوب است که در کنارشان باشید و اجازه دهید دست‌هایشان را به غذا آغشته کنند.

می‌توانید یک ظرف پر از پوره سیب زمینی کنار او بگذارید و اجازه دهید خودش غذا را به دهان بگذارد. توجه داشته باشید که نمک یا شکر را در غذای آنها نریزید، بهتر است کودک شما یاد بگیرد که آن را بدون چاشنی یا شیرین‌کننده‌های اضافه شده دوست داشته باشد.

9 تا 12 ماهگی

این مسئله که کی غذا دادن به کودک را شروع کنیم دغدغه‌ای است که تا 1 سالگی با مادران همراه خواهد بود. مهم این است که بدون اضطراب مضاعف، بررسی‌های لازم را پیش برده، مرحله به مرحله با الگوهای ذکر شده و توصیه‌های پزشک خود جلو برویم تا این مهم به خوبی پایان یابد.

بین 9 تا 12 ماهگی، کودک ما می‌تواند مواد غذایی را جویده و به راحتی ببلعد. با توجه به اینکه هنوز هم باید مراقبت‌های لازم را در نظر داشت، در این ماه‌ها می‌توانیم پوره کردن غذا را کنار گذاشته و غذاهای تکه شده بیشتری را با بافت‌هایی مانند ماست، پنیر، سیب و پوره سیب زمینی شیرین ترکیب کنیم.

آنها همچنین می‌توانند از آهن بیشتری استفاده کنند؛ بنابراین از گوشت‌های پوره شده مانند گوشت گاو، مرغ و بوقلمون هم استفاده کنید.

غذاهایی که نباید به کودک بدهید

پس از پیروی از نکات گفته شده و البته تجربه مادرانمان، دغدغه اینکه کی غذا دادن به کودک را شروع کنیم کم‌کم از بین خواهد رفت.

اما نکته مهم اینجاست که در تمام مراحل ذکر شده بدانیم چه غذاهایی را نباید به کودکان بدهیم. لیست زیر برخی از مهم‌ترین مواد غذایی است که نباید به کودکان داده شود چون هر کدام ضررهای خاص خود را به وجود می‌آورند.

استفاده از نمک ممنوع

کودکان نباید نمک زیادی بخورند، زیرا این ماده برای کلیه آنها مضر است. توجه داشته باشید که در ماه‌های اولیه غذا دادن به کودک، غذای او باید با بقیه اعضای خانواده فرق داشته باشد.

از مصرف غذاهای شور مانند بیکن، سوسیس و کالباس، چیپس با نمک اضافه شده، کراکرها، غذاهای آماده و مواردی از این دست، پرهیز کنید.

از قند و شکر پرهیز کنید

زمانی که دغدغه اصلی شما این است که چگونه تغذیه کودک را شروع کنیم، باید به این مهم توجه کنید که کودک شما به شکر نیاز ندارد.

با پرهیز از تنقلات و نوشیدنی‌های شیرین (از جمله آب‌میوه‌های آماده)، به جلوگیری از ورود بیش از حد قند به بدن کودک و پوسیدگی دندان‌های او، کمک خواهید کرد.

چربی‌های اشباع شده را کنار بگذارید

غذاهای حاوی چربی اشباع شده مانند چیپس، بیسکویت و کیک را به کودک خود ندهید. این چربی‌ها در بدن کودک اشباع شده و علاوه بر اینکه او را به سمت چاقی هدایت می‌کنند، باعث می‌شوند که روند تغذیه مناسب او نیز به هم بخورد. کودک شما به مصرف غذاهای پرچرب عادت کرده و غذاهای سالم را پس خواهد زد.

تخم مرغ خام و کم پخته ممنوع

نوزادان از حدود 6 ماهگی می‌توانند تخم مرغ له شده بخورند. به یاد داشته باشید که مصرف تخم مرغ خام و کم پخته شده معده کودکان را آزار می‌دهد.

پس حتی از فراورده‌هایی که این دو مورد در آنهاست مانند سس مایونز یا دسرهای حاوی تخم مرغ نپخته در زمان تغذیه کودک، استفاده نکنید. دانستن این موضوع حتما به ما کمک می‌کند تا بفهمیم چگونه تغذیه کودک را شروع کنیم.

آجیل فقط در حالت آسیاب شده

آجیل و بادام‌زمینی کامل نباید به کودکان زیر 5 سال داده شود، زیرا ممکن است دچار خفگی شوند. می‌توانید از حدود 6 ماهگی به کودک خود آجیل و بادام‌زمینی بدهید، به شرطی که له یا آسیاب شده باشند.

اگر سابقه آلرژی غذایی یا سایر آلرژی‌ها در خانواده شما وجود دارد، قبل از معرفی آجیل و بادام‌زمینی با پزشک عمومی یا پزشک اطفال صحبت کنید.

کلام آخر

در نهایت امر، اینکه چگونه تغذیه کودک را شروع کنیم مسئله مهمی است که همه مادران باید به آن توجه داشته باشد. بایدها و نبایدهای آن را به خاطر سپرده و نکات مهمی را رعایت کنند تا سلامت فرزندانشان به خطر نیفتد.

در متن حاضر سعی کردیم راهنمای مناسبی را در این زمینه ارائه کنیم. چنانچه نکته و یا مسئله مهمی را در ذهن دارید که از چشم ما دور مانده، می‌توانید در کامنت‌ها به آن اشاره کنید تا این راهنما برای مادران تکمیل شود.

سوالات متداول