تشخیص بیماری سل | آشنایی با علائم و درمان سل
سل نوعی بیماری عفونی است که معمولا ریه ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. البته می‌تواند بر روی سایر اندام‌ها نیز اثر منفی بگذارد. این بیماری هنگام گسترش باکتری‌ها از طریق قطرات موجود در هوا ایجاد می‌شود. بیماری سل در پاره‌ای از موارد می‌تواند کشنده باشد؛ اما به طور معمول قابل درمان است. این بیماری در قرن‌های گذشته عامل اصلی مرگ و میر در جهان به شمار می‌رفت؛ اما با بهبود شرایط زندگی و کشف انواع آنتی بیوتیک‌ها گسترش این بیماری به شکل قابل ملاحظه‌ای کاهش یافت. امروز در ایده آل مگ به بررسی نحوه تشخیص بیماری سل و همچنین علائم و راه‌های درمانی آن خواهیم پرداخت؛ با ما همراه باشید.
از اواسط دهه ۱۹۸۰ میلادی شیوع بیماری سل دوباره در سراسر جهان رو به افزایش رفت. سازمان جهانی بهداشت این بیماری را یک ” بیماری همه گیر ” توصیف می‌کند. همچنین بد نیست بدانید که سل یکی از ده دلیل اصلی مرگ در جهان و دلیل اصلی فوت ناشی از عامل عفونی محسوب می‌شود. سازمان جهانی بهداشت همچنین اعلام کرده است که در سال ۲۱۰۸ بیش از ۱۰ میلیون نفر در جهان به این بیماری مبتلا شده و ۱.۵ میلیون نفر جان خود را از دست داده‌اند.
سل چیست ؟
به طور معمول فرد ممکن است بعد از استنشاق باکتری ” Mycobacterium tuberculosis ” به این بیماری مبتلا شود. زمانی که سل به ریه‌ها برسد و بر روی آنها اثر بگذارد؛ می‌تواند به یک بیماری واگیردار تبدیل شود. البته سل تنها زمانی منتقل می‌شود که فرد در ارتباط نزدیک با یک بیمار قرار بگیرد.
سل نهفته
یک فرد ممکن است باکتری سل را در بدن خود داشته باشد؛ اما هرگز علائم بیماری را از خود بروز ندهد. در بسیاری از افراد، سیستم ایمنی بدن می‌تواند در مقابل باکتری‌ها مقاوت کرده و اجازه ظهور بیماری را ندهند. در این حالت فرد باکتری سل را در بدن خود دارد؛ اما علائم بیماری را ندارد. پزشکان به این حالت سل نهفته می‌گویند. در این حالت فرد ممکن است هیچوقت علائم بیماری را نشان ندهد؛ اما بهرحال به درمان نیاز دارد. باکتری سل در این حالت از فردی به فرد دیگر منتقل نخواهد شد.
سل فعال
بعضی اوقات بدن انسان قادر به مهار باکتری سل نخواهد بود. این اتفاق به دلیل ضعف سیستم ایمنی بدن بر اثر بیماری یا استفاده از داروهای خاص رخ می‌دهد. در این حالت باکتری‌ها در بدن شروع به تکثیر نموده و باعث بروز علائم می‌شوند. پزشکان به این حالت سل فعال می‌گویند. فردی که به سل فعال مبتلا شده باشد؛ می‌تواند این بمیاری را به دیگران نیز منتقل نماید. بدون مداخله پزشکی، سل در ۱۱ درصد از افرادی که باکتری وارد بدن آنها می‌شود؛ فعال می‌گردد.
خطر فعال شدن در افراد زیر وجود دارد:
- افرادی که سیستم ایمنی بدن آنها ضعیف شده است
- کسانی که بین ۲ تا ۵ سال از ورود باکتری به بدن آنها گذشته باشد
- افراد مسن و کودکان
- افرادی که از داروهای تزریقی استفاده می‌کنند
- افرادی که در گذشته در مقابل بیماری سل ایمن نشده‌اند
علائم هشدار دهنده اولیه
اگر یکی از علائم زیر را دارید؛ بهتر است هر چه زودتر به پزشک مراجعه نمایید:
- سرفه‌ای که حداقل ۳ هفته طول بکشد
- خلط خونی در هنگام سرفه
- از دست دادن اشتها و وزن
- یک احساس کلی خستگی و ناخوشایند بودن
- تورم در گردن
- تب
- تعریق در شب
- درد قفسه سینه
علائم بیماری سل
سل پنهان ممکن است با هیچ علامتی همراه نباشد و همچنین در آزمایش اشعه ایکس نیز خود را نشان ندهد. با این حال با آزمایش خون می‌توان پی برد که فرد به این نوع سل مبتلا شده است یا خیر .
فرد مبتلا به سل فعال ممکن است دچار سرفه‌های مداومی بشود که در طول زمان بدتر شوند. همچنین از دست دادن اشتها و کاهش وزن نیز از دیگر علامت‌های سل فعال می‌باشند. این علائم در پاره‌ای از مواقع با تب و لرز نیز همراه می‌شوند. در مجموع علائم بیماری سل ممکن است با گذشت زمان بدتر شوند و یا اینکه خود به خود از بین بروند.
فراتر از ریه ها
همانطور که گفته شد سل معمولا بر روی ریه‌ها تاثیر می‌گذارد؛ اما در بعضی افراد ممکن است به سایر اندام‌ها نیز حمله کند. این اتفاق بیشتر در افرادی با سیستم ایمنی ضعیف رخ خواهد داد. موارد زیر نیز می‌توانند از علائم سل باشند:
- غدد لنفاوی متورم
- درد شکم
- درد مفاصل و استخوان
- گیجی
- سردرد مداوم
- تشنج
تشخیص بیماری سل
همانطور که گفته شد سل پنهان ممکن است هیچ علامتی از خود نشان ندهد؛ اما باکتری در آزمایش تشخیص سل خود را نشان دهد. افراد زیر باید درخواست آزمایش تشخیص بیماری سل نمایند:
- با افراد مبتلا به بیماری سل در رفت و آمد بوده است
- در کشوری با میانگین سل بالا قرار داشته است
- در محیطی کار کرده است که سل در آن حضور داشته است
پزشک در مورد هرگونه علائم و سابقه پزشکی فرد سؤال خواهد کرد. آنها همچنین معاینه جسمی را انجام می‌دهند که شامل گوش دادن به ریه‌ها و بررسی تورم در غدد لنفاوی است. برای تشخیص بیماری سل معمولا از دو آزمایش زیر استفاده می‌شود:
- تست پوست
- آزمایش خون
البته هیچکدام از این آزمایش‌ها نمی‌توانند مشخص کنند که سل در بدن فرد فعال است یا پنهان. برای تشخیص فعال بودن سل، پزشک ممکن است آزمایش خلط و یا اشعه ایکس قفسه سینه را تجویز کند. هر فرد مبتلا به سل اعم از اینکه سل وی پنهان باشد و یا فعال، نیاز به درمان خواهد داشت.
درمان بیماری سل
این بیماری در صورت تشخیص به موقع و به وسیله آنتی بیوتیک‌ها قابل درمان خواهد بود. نوع مناسب آنتی بیوتیک و طول مدت درمان به موارد زیر بستگی خواهد داشت:
- سن و سلامت کلی فرد
- نهان یا فعال بودن سل
- محل عفونت
- آیا سل فرد به دارو مقاوم است یا خیر
درمان سل نهفت ممکن است در موارد مختلف، متفاوت باشد. این درمان گاهی اوقات به صورت مصرف آنتی بیوتیک یک بار در هفته و به مدت ۱۲ هفته باشد و یا مصرف هر روزه آنتی بیوتیک به مدت ۹ ماه. درمان سل فعال نیز ممکن است شامل مصرف چندین دارو به مدت ۶ الی ۹ ماه باشد. زمانی که سل در بدن فرد مقاوم به دارو باشد؛ درمان پیچیده‌تر خواهد شد.
حتی در صورت از بین رفتن علائم نیز فرد باید به صورت کامل دوره درمان خود را طی نماید. قطع داروها قبل از اتمام دوره ممکن است باعث شود؛ بعضی از باکتری‌ها در بدن فرد زنده بمانند و در برابر آنتی بویتیک‌ها مقاوم شوند. در این حالت ممکن است فرد به سل مقاوم در برابر دارو مبتلا شود.
علل ایجاد بیماری سل
عامل ایجاد بیماری سل، یک باکتری به نام ” M. tuberculosis ” می‌باشد. زمانی که سل بر روی ریه‌های فرد بیمار تاثیر می‌گذارد؛ او می‌تواند با سرفه کردن، خندیدن، تف کردن و یا صحبت کردن بیماری را منتشر کند. همانطور که گفته شد؛ فقط افراد مبتلا به سل فعال می‌توانند این بیماری را منتقل کنند. با این حال افرادی که تحت درمان قرار می‌گیرند؛ بعد از ۲ هفته دیگر نمی‌توانند ناقل بیماری باشند.
پیشگیری
افرادی که به بیماری سل فعال مبتلا شده‌اند؛ برای جلوگیری از انتقال بیماری به دیگران باید اقدامات زیر را انجام دهند:
- به محض تشخیص بیماری خود را تحت درمان قرار دهند
- تا زمانی که خظر انتقال بیماری وجود دارد؛ خود را از دیگران دور نگه دارند
- با استفاده از ماسک دهان و بینی خود را بپوشانند
واکسیناسیون
در بعضی از کشورها، کودکان واکسیناسیون ضد سل – واکسن باسیلوس کالمت – گورین (BCG) را به عنوان بخشی از یک برنامه منظم واکسیناسیون دریافت می‌کنند. البته در سال‌های اخیر پزشکان این واکسیناسیون را فقط برای مناطقی که خطر ابتلای سل در آنها زیاد است مناسب می‌دانند. به عبارتی بهتر با توجه به اثرات این واکسیناسیون، پزشکان در مناطق کم خطر از تجویز آن برای کودکان صرف نظر می‌کنند.
عوامل خطر
این بیماری در افرادی که سیستم ایمنی بدنشان تضعیف شده است؛ هم رواج بیشتری دارد و هم خطرناک‌تر است. برخی از عواملی که می‌توانند باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن شوند عبارتند از:
- ایدز
- استعمال دخانیات
- بیش از حد لاغر بودن
- اختلالات ناشی از سوء مصرف مواد مخدر
- دیابت
- بیماری شدید کلیوی
- سرطان سر و گردن
همچنین برخی از درمان‌های پزشکی مانند پیوند عضو نیز می‌توانند باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن شوند.
