دیدنی‌ های شهر فیروزه ‌ای فیروزه ؛ پایتخت فیروزه جهان

شهر فیروزه یکی از شهرستان‌های نیمه شمالی استان خراسان رضوی است. این شهرستان از شمال و شرق به بخش مرکزی شهرستان نیشابور ، از جنوب به بخش میان جلگه نیشابور، از شمال غربی به بخش سرولایت نیشابور، و از غرب به بخش های مرکزی و مشکان شهرستان خوشاب و بخش مرکزی شهرستان سبزوار محدود می گردد.

مرکز این شهرستان نیز، شهر فیروزه یا بُزغان است که در 20 کیلومتری شمال غرب شهر نیشابور و 145 کیلومتری غرب شهر مشهد قرار دارد و شامل دو بخش مرکزی و طاغنکوه ،4 دهستان،2 شهر و 184 روستا می باشد.

مساحت شهرستان فیروزه، بر اساس آخرین تقسیمات کشوری 1668 کیلومتر مربع می‌باشد. صنعت غالب این شهرستان استخراج و تراش سنگ فیروزه بوده و تولیدات شاخص آن شامل گندم، جو، پسته، زعفران و …. می‎شود. معادن عمده شهرستان را هم معادن فیروزه، گچ، نمک و کرومیت تشکیل می‌دهند.

شهر فیروزه، تا سال ۱۳۸۶ یکی از شهرهای شهرستان نیشابور به ‌شمار می‌آمد. تا قبل از سال 1391 هم به دلیل قرار گرفتن پایین جلگه ماروس، نام این شهرستان تخت جلگه بوده است. از آن پس، به دلیل قرار گرفتن قدیمی‌ترین و مرغوب‌ترین معدن فیروزه جهان در این شهرستان، با درخواست اهالی فیروزه نام گرفت.

از نظر آب و هوایی، شهرستان فیروزه دارای آب و هوای معتدل کوهستاني است که البته بین نواحی کوهستانی و دامنه‌ها با دشت، اختلاف دمای محسوسی وجود دارد. در قسمت‌های جنوبی شهرستان آب و هوا به شرایط بیابانی نزدیک می‌شود.

شهرستان فیروزه داری 25 اثر تاریخی است که از این میان، 18 اثر ثبت ملی شده‌اند. در ادامه مطلب به تعدادی از مهم‌ترین این آثار و جاهای دیدنی شهر فیروزه خواهیم پرداخت. پیش از آن اما، شما را با یکی از برترین جاذبه های گردشگری فیروزه که از مهمترین تولیدات کشور و منطقه نیشابور و فیروزه است، آشنا خواهیم کرد.

معدن فیروزه ایران؛ قدیمی ترین معدن فیروزه در جهان

همانگونه که ذکر شد، فیروزه مرکز شهرستان فیروزه است که در 145 کیلومتری شهر مشهد قرار گرفته و در ابتدا بزغان نامیده می‌شد. این شهرستان به مرکز فیروزه جهان شهره است و معادن فیروزه بسیاری در آن قرار دارند. معادن فيروزه در 35 كيلومتري شمال غربی مركز شهرستان (شهر فیروزه) ، در دامنه‌های جنوبي ارتفاعات بينالود و در 4 كيلومتری دو روستای معدن پایین و معدن بالا از دهستان فيروزه ، بخش مرکزی شهرستان فيروزه واقع شده است و تمامی فيروزه كاران اين شهر نيز همه بومی هستند.

فیروزه اصیل‌ترین و مرغوب‌ترین سنگ جهان است. سنگ فيروزه معمولاً در كنار سنگ چخماق و به صورت رگه‌های بسيار باريك در لابه لای سنگ‌های آذرين ( آتشفشاني ) شكل می‌گيرد. اين سنگ از عناصری چون مس، آلومينيوم، فسفات،‌ هيدرواكسيد و آب تشكيل شده كه بسته به نوع و درصد اين تركيبات و محل تشكيل آن، دارای طيف وسيعی از رنگ آبی كمرنگ، پررنگ، سبز روشن و در مواردی تا سبز تيره می‌باشد. بهترين و گرانبهاترين نوع آن نيز با رنگ آبی سير و عجمی ناميده می‌شود.

خوب است بدانید که ۹ کشور دنیا از معدن فیروزه برخوردارند اما باکیفیت ترین و مرغوب ترین فیروزه جهان، متعلق به معدن نیشابور و شهر فیروزه است. معدن فیروزه، قدیمی ترین معدن فعال دنیاست و شواهد باستان شناسی نشان می‌دهد که از شش هزار و ۷۰۰ سال قبل آثار باقیمانده از استخراج فیروزه وجود داشته است. جالبتر اینکه، با وجودی که خیلی از معادن قدیمی پس از استخراج متروکه شده‌اند، برآوردها نشان می‌دهند که معدن فیروزه از حدود هفت هزار سال پیش تاکنون، همچنان فعال است.

در محدوده معدن فیروزه نیشابور ۳۴ غار قدیمی که محل استخراج معدن کاران در سالهای قبل بوده است وجود دارد که همه آنها ثبت شده و به دلیل وجود همین غارهاست که گاه از ” معادن فیروزه نیشابور” صحبت می‌شود.

ورودی معدن هم دقیقا مانند ورودی غار است. در بدو ورود نسیم خنکی که ناشی از گذر سفره آب زیرزمینی معدن است، روح انسان را تازه می‌کند. در دو طرف تونل، نهری از آب جاری دیده می‌شود که به زلالی و گوارایی آب چشمه است.

جالب است بدانید که، کارگران با زدن چکش بر روی سنگ‌ها و گوش دادن به صدای آن، پی به وجود فیروزه در آن می‌برند و این روش در هیچ جای دنیا قابل اجرا نیست و فقط به تجربه و تخصص افراد در این بخش بستگی دارد.

جاذبه های گردشگری شهر فیروزه

1- عمارت و باغ نشاط ( سالار) روستای تقی آباد

باغ نشاط فیروزه که در فاصله سه کیلومتری شمال شهر فیروزه و در مجاورت روستای تقی آباد قرار دارد، یکی از بزرگ‌ترین باغات تاریخی کشور هم هست. این باغ از جمله باغ‌های سنتی ایران و متعلق به اواخر دوران قاجار و اوایل پهلوی اول است. این باغ حدود 130 سال پیش یعنی در حدود سال 1326 هجری قمری، توسط آقا بالاخان سالار معتمد (گنجی) از خوانین بزرگ خراسان و منطقه احداث شد.

باغ نشاط با 16 هکتار مساحت، به شکل مستطیل و دارای دو عمارت مرکزی و شمالی،حصار و برج و بارو می‌باشد. سر در ورودی‌ها و دور پنجره‌های عمارت‌های آن، با گچ بری‌ها و آجرکاری های زیبائی تزیین شده و قدیمی ترین قسمت باغ را هم عمارت شمالی آن می‌دانند. درختان زیادی هم از نوع کاج و پسته، در گذشته در باغ وجود داشت که  متاسفانه به علت کم آبی، بیشتر این درختان خشک و یا قطع شده‌اند.

می‌گویند استاد کمال الملک هنرمند و نقاش مشهور ایرانی، در اواخر عمر خویش به مدت 12 سال، در این مکان ساکن بوده و بر روی دیوارهای داخلی عمارت مرکزی باغ نشاط، نقاشی هایی هم منسوب به ایشان، مشاهده می‌شود. این باغ تاریخی، در سال 1385 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و امروزه یکی از مهمترین نقاط دیدنی شهر فیروزه به حساب می‌آید.

2- خانه استاد کمال الملک در روستای حسین آباد کمال

از دیگر جاهای دیدنی و تاریخی فیروزه، خانه استاد کمال الملک است. کمتر کسی است که نام «محمد غفاری» معروف به «کمال الملک»، نقاش چیره دست و مشهور ایرانی را نشنیده باشد. استاد کمال الملک، در 22 اردبهشت سال 1307 به نیشابور عزیمت نمود و در ملک شخصی که در روسـتـای حسین آباد کمال خریداری کرده بود، ساکن شد.

در این ملک، عمارتی ساخت که دارای شش اتاق به ابعاد تقریبی 4 در 5 متر بوده و در قسمت شمال عمارت به داخل حیاط منزل راه داشته است. کمی بالاتر در قسمت شمال حـیـاط هم، چـنـد باب خانه به عنوان مطبخ خانه و انبار احداث کردند. خانه استاد کمال الملک که روزگاری، محل رفت و آمد شخصیت‌های مهم سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بسیاری بود، امروز در فهرست ثبت شده‌ی آثار ملی ایران قرار دارد.

3- طبیعت و دریاچه سد بار

سد بار هم از مناطق دیدنی فیروزه است که در23 کیلومتری شمال غرب نیشابور و شمال شرق شهرستان فیروزه و در مجاورت روستای متروکه حسین آباد لر از توابع بخش مرکزی شهرستان فیروزه قرار دارد. طبیعت زیبای اطراف این سد و دریاچه، محیط دلچسبی را برای گردشگران فراهم می‌آورد.

4- دره انجیر زو روستای سلیمانی

دره زیبای انجیر زو، قطب گردشگری طبیعی فیروزه محسوب می‌شود. این دره در ۳ کیلومتری شمال روستای سلیمانی از توابع دهستان طاغنکوه شمالی، بخش طاغنکوه شهرستان فیروزه قرار دارد. انجیر زو به خاطر درختان انجیر وحشی بسیار به دره انجیر مشهور شده که به زبان کردی کرمانجی که زبان برخی از مردمان شمال خراسان می‌باشد، انجیر زو (anjir zoav)  به معنای دره انجیر است.

آب جریان یافته در این دره، در طول هزاران سال سبب تشکیل مخروط افکنه بزرگ روستای سلیمانی شده که امروزه روستای سلیمانی و زمین های حاصلخیز آن روی این مخروط افکنه واقع شده‌اند. دره پوشیده از انواع درخت زبان گنجشک (که در لهجه محلی سرون گفته می شود)، چنار و بید و درختان انجیر وحشی می باشد و شامل سه قسمت می‌شود.

1- قسمت پایینی که بواسطه انبوه درختانش، بهترین مکان اسکان مسافرین به شمار می‌آید. در بالاترین بخش این قسمت، استخر کوچک ذخیره آب و آبشار زیبای انجیر زو را مشاهده خواهید کرد.

2- قسمت میانی که زیباترین بخش دره را تشکیل می‌دهد،  از آبشار شروع شده و تا ابتدای دره تنگی که جریان آب برای خود ایجاد نموده، ادامه دارد. این بخش صعب العبور اما دل انگیز، به کمک آبشار و طبیعت وحشی جنگل، طراوت خاصی دارد.

3- قسمت بالایی که از ابتدای دره پر پیچ و خم شروع می شود و تا سرچشمه ادامه می یابد. قسمت پیچ و خم دار صعب العبور ترین قسمت دره محسوب می شود و آبشار دوم را هم در همین قسمت می‌بینیم. پس از این بخش سخت به دره ای بازتر و درختان پراکنده می‌رسیم که به سرچشمه منتهی می‌شود. چند چشمه ی کوچک جوشان هم، آب دره را تأمین می‌کنند.

5- حمام قدیمی و برج و باروی قلعه سرده

روستای سرده در پانزده کیلومتری جنوب شهر فیروزه قرار دارد . از آثار تاریخی این روستا می توان به برج و باروی قلعه سرده و همجنین حمام تاریخی سرده اشاره کرد .

6- کاروان سرای تاریخی و زیبای روستای شوریاب

کاروان سرای تاریخی و زیبای روستای شوریاب، از مهمترین آثار تاریخی و دیدنی شهرستان فیروزه محسوب می‌شود. این کاروانسرای تاریخی، در داخل روستای شوریاب در جنوبی ترین قسمت دهستان طاغنکوه جنوبی و 18 کیلومتری شهر همت آباد مرکز بخش طاغنکوه واقع شده است.

کاروانسرای زیبا و بزرگ شوریاب، در دوره قاجاریه احداث شده و جزو کامل ترین کاروانسراهای این دوره به حساب می‌آید. این بنا دارای یک پلان هشت و نیم هشت مستطیل شکل است و عناصر اصلی این بنا شامل چهار ایوان ، چهار اصطبل ، حیاط مرکزی و عناصر فرعی شامل شاه نشین طاقچه ها و طبقات بالا ، بخاری دیواری و … می‌شود.

این کاروانسرا از جمله کاروانسراهای واقع شده در دشت با حیاط مرکزی است که به شیوه چهار ایوانی ساخته شده و ایوان های پیرامون حیاط دو طبقه اند و دارای شاه نشین است. کتیبه های سنگی حجاری شده زیبا روی سر در ورودی کاروانسرا قرار دارد که قدمتش به دوران قاجار می‌رسد. کاروانسرای تاریخی شوریاب، در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

7- چشمه آب معدنی (آب گرم) گرماب

در قسمت جنوبی روستای گرماب بزرگ مرکز دهستان طاغنکوه جنوبی و در کنار امامزاده روستا ، یک چشمه آب گرم (آب معدنی) وجود دارد که قدمتی بیش از روستای گرماب دارد.  وجه تسمیه روستا را نیز، وجود همین چشمه می‌دانند.

وجود امامزاده ابوالقاسم از نوادگان امام موسي كاظم (ع) باعث شده بود كه مردم اين روستا از قدیم آب اين چشمه را با توجه به قرارگرفتن دركنار امامزاده، شفادهنده تلقی كنند.  امروزه با توجه به آزمايشات انجام شده بر روی اين آب، ثابت شده كه آب چشمه گرماب، از دسته آب های کلروره سولفاته کلسیک است که در تسكين بسياری ازدردهای عضلانی و در بهبودی بيماری های پوستی تأثير فراوانی دارد.

8- آب انبار قدیمی روستای همت آباد زمانی

این آب انبار تاریخی و قدیمی یکی دیگر از اماکن دیدنی شهرستان فیروزه است که در 18 کیلومتری جنوب شهر فیروزه قرار دارد. این آب انبار تاریخی متعلق به دوره قاجاره است که تا دوره پهلوی دوم از آن استفاده می شد.

ساختار کلی بنای آب ‌انبار روستای همت‌آباد زمانی فیروزه، دربرگیرنده‌ی یک ورودی و سردرب، راهرو و پله‌هایی که به پاشیر می‌رسند، مخزن و آب‌انبار می‌باشد. سردرب این بنا، با ارتفاع حدود 370 سانتی‌متر و با زاویه‌ی 45 درجه نسبت به کوچه‌ها و ساختمان‌های روستا قرار دارد. در بالای سردر ورودی، جای سنگی است که وقف‌نامه‌ی بنا روی آن حجاری شده و بر بالای ورودی نصب کرده‌اند.

پلان مخزن، شامل یک مربع و چهار ستون، در مرکز، و شیوه‌ی پوششی آن نیز از نوع طاق چشمه است. امروزه با مرمت و بازسازی آب انبار، از این بنای تاریخی بعنوان باشگاه ورزشی بدن سازی جوانان روستا استفاده می‌شود.

9- یخدان بحرود

یخدان روستای بحرود فیروزه، که قدمت آن به دروه‌ی قاجار می‌رسد، در جنوب غربی روستای بحرود، از توابع بخش مرکزی شهرستان فیروزه، قرار گرفته است. بنای یخدان بحرود، در میان بافت قدیمی و جانب جنوب غربی روستای بحرود، با ارتفاع 18 متر از سطح زمین‌های اطراف، قرار دارد. ورودی این یخدان زیبا، از ضلع شمالی، با عرض 20/1 متر است.

قطر بنا 9 متر و محیط بیرونی آن حدود 41 متر است. این بنا، در ضلع غربی، مخروطی شکل بوده و مصالح به کار رفته در این بنا شامل آجر با اندود کاهگل و استفاده از چوب در قسمت بالایی بنا می‌باشد. یخدان بحرود، در دی ماه ،1386 در فهرست آثار ملی ایران، ثبت گردیده است.

10- دریاچه های سه گانه سی سر

دریاچه های سی سر، در شمالی ترین نقطه شهرستان فیروزه و در نزدیکی جاده معدن فیروزه قرار دارند و جزو جاذبه های گردشگری این شهرستان محسوب می شوند. دریاچه های سی سر، بین یک تا دو هکتار مساحت دارند و آب این دیاچه‌ها از چشمه ها و آب بارش زمستانی و بهاری تامین می گردد. این سه دریاچه که در فاصله‎ای نزدیک هم قرار دارند، سومین آبگیر طبیعی در استان خراسان رضوی پس از دریاچه بزنگان سرخس و چشمه گیلاس چناران می‌باشند.

سخن آخر

شهر فیروزه‌ای فیروزه، با نام اصیل ترین و مرغوب ترین سنگ جهان یعنی فیروزه مزین شده است. صنعت فیروزه یکی از قدیمی ترین و معتبرترین و کم نقص ترین صنایع ایران به شمار می‌رود و در هر نقطه از دنیا، ایران را به نام فیروزه و آن هم فیروزه نیشابور و شهر فیروزه می‌شناسند. همچنین در سال ۱۳۹۳ معدن فیروزه نیشابور به عنوان معدن گردشگری ایران، معرفی شد اما هنوز این موضوع به طور کامل در این معدن اجرا نشده است.

با این وجود معدن فیروزه این شهر، یکی از مهم‌ترین جاذبه های گردشگری فیروزه به شمار می‌آید. شما هم اگر از اهالی این منطقه هستید و یا در سفر به شهر زیبای فیروزه، جاذبه های بیشتری از این مکان می شناسید، حتما با ما و سایر مخاطبین به اشتراک بگذارید.