10 مورد از شایع‌ ترین بیماری های خود ایمنی را بشناسید

بیش از 100 نوع بیماری های خود ایمنی وجود دارد که تعدادی از آن‌ها یک اندام و بعضی دیگر تقریبا تمام اندام‌های بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهند. به آن دسته از بیماری‌ها که روی کل بدن تاثیر می‌گذارند، «بیماری خود ایمنی سیستمیک» می‌گویند.

بیماری‌ های خود ایمنی می‌توانند موقتی یا مادام‌العمر باشند. برای اینکه درباره این بیماری‌ها و شایع‌ترین انواع آن‌ها اطلاعات بیشتری کسب کنید، این مقاله از مجله ایده آل مگ را از دست ندهید.

بیماری خودایمنی چیست؟

سیستم ایمنی، از ما در برابر ویروس‌ها، باکتری‌ها، مواد خارجی و حتی سلول‌های سرطانی، محافظت می‌کند؛ از این‌رو، با تضعیف آن ممکن است حتی عفونت‌های جزئی کُشنده باشند.

بیماری‌ خودایمنی به این دلیل اتفاق می‌افتد که سیستم ایمنی بدن به اشتباه سلول‌ها یا بافت‌های سالم را به عنوان عامل بیماری‌زا شناسایی کرده و به آن‌ها حمله می‌کند.

هر کسی ممکن است به این بیماری مبتلا شود. ابتلا به یک بیماری خودایمنی، احتمال ابتلای فرد به سایر بیماری‌ های خود ایمنی را افزایش می‌دهد.

تشخیص بیماری‌ های خود ایمنی می‌تواند دشوار باشد، زیرا این بیماری‌ها علائم مشترکی دارند.

انواع بیماری خودایمنی

بیماری‌ های خود ایمنی می‌توانند روی یک یا چند اندام تاثیر بگذارند. در این بخش، به تعدادی از رایج‌ترین انواع این بیماری‌ها اشاره می‌کنیم.

1. لوپوس

لوپوس به پوست، مفاصل، عروق خونی یا اندام‌های داخلی حمله می‌کند و باعث التهاب می‌شود. لوپوس اریتماتوز سیستمیک (SLE)، شایع‌ترین و جدی‌ترین نوع این اختلال است که اندام‌های متعددی را درگیر می‌کند. افرادی که به لوپوس مبتلا هستند، ممکن است دوره‌های بهبودی و شعله‌ور شدن علائم را به طور متناوب تجربه کنند.

بارزترین ویژگی لوپوس، بثورات پروانه‌ای شکل روی گونه‌ها و بینی است. سایر علائم رایج آن عبارتند‌از: خستگی، درد، تورم مفاصل، تب و بثورات پوستی. لوپوس همچنین می‌تواند به بروز مشکلات زیر منجر شود:

• کم خونی
• درد قفسه سینه هنگام تنفس
• انگشت‌هایی که وقتی سرد هستند سفید یا آبی می‌شوند
• ریزش مو
• زخم دهان
• تورم در دست‌ها، پاها یا اطراف چشم‌ها
• مشکلات کلیوی
• التهاب قلب و ریه‌ها
• ترومبوز (افزایش لخته شدن خون)
• مشکلات حافظه

ممکن است عوامل ژنتیکی، هورمونی و محیطی، باعث ایجاد لوپوس شوند. از محرک‌های محیطی بالقوه برای این بیماری، می‌توان به خستگی، استرس، عفونت و قرار گرفتن در معرض اشعه فرابنفش خورشید اشاره کرد. مصرف بعضی از داروها (مانند داروهای سولفا) ممکن است به شعله‌ور شدن لوپوس منجر شود. حساسیت به نور خورشید، کاهش سلول‌های خونی و بثورات پوستی، از عوارض جانبی داروهای سولفا هستند.

هدف از درمان لوپوس، کاهش درد و التهاب است. کورتیکواستروئیدها برای سرکوب التهاب، و داروهای ضدمالاریا برای جلوگیری از عود بیماری تجویز می‌شوند. آسپرین، ایبوپروفن یا استامینوفن نیز ممکن است مفید باشند.

2. پسوریازیس

پسوریازیس یک بیماری خودایمنی است که پوست را تحت تاثیر قرار می‌دهد. هشت نوع پسوریازیس وجود دارد که شایع‌ترین نوع آن، پسوریازیس پلاکی است. پسوریازیس پلاکی با لکه‌های قرمز برجسته (اغلب خارش‌دار)، به نام پلاک مشخص می‌شود که اغلب در زانو، کمر، پوست سر و آرنج ایجاد می‌شوند.

پسوریازیس بیشتر، زانوها، آرنج‌ها و کمر را درگیر می‌کند، اما می‌تواند در هر جایی از بدن رخ دهد. استرس، عفونت‌ و خشکی هوا یا پوست، باعث بدتر شدن علائم این بیماری می‌شوند. پسوریازیس مسری نیست، اما می‌تواند خانواده‌ها را از نسلی به نسل دیگر تحت تاثیر قرار دهد.

درمان‌های مختلفی برای پسوریازیس وجود دارد، از جمله: درمان‌های موضعی (مانند کرم‌ها و لوسیون‌ها)، قرص‌، داروی تزریقی و فتوتراپی.

داروهای ضد روماتیسمی اصلاح‌کننده بیماری (DMARDs) و داروهای بیولوژیک، دو نوع از داروهای سرکوب‌کننده ایمنی هستند که می‌توانند به درمان پسوریازیس کمک کنند. درمان‌های خانگی، از‌جمله حمام، بلغور، جو دوسر و تکنیک‌های آرام‌سازی، در کنترل علائم، موثر هستند.

3. مولتیپل اسکلروزیس (MS)

مولتیپل اسکلروزیس یا ام اس، وضعیتی است که در آن، اتو آنتی‌بادی‌ها به غلاف میلین که اعصاب را می‌پوشاند و برای عملکرد صحیح آن‌ها ضروری است، حمله می‌کنند.

این بیماری، بسته به ناحیه خاصی از سیستم عصبی که تحت تاثیر قرار گرفته است می‌تواند علائم مختلفی داشته باشد، از جمله: مشکلات بینایی، اختلالات حسی مانند بی‌حسی و سوزن سوزن شدن، مشکلات مثانه، ضعف، از دست دادن هماهنگی و لرزش.

هیچ آزمایش تشخیصی خاصی برای ام اس وجود ندارد؛ با‌این‌حال، پزشک از چند تست مختلف برای کمک به تشخیص آن استفاده می‌کند، مانند:

• آزمایش خون
• پتانسیل برانگیخته (آزمایشی که پاسخ سیستم عصبی را بررسی می‌کند)
• پونکسیون کمری (بررسی مایع مغزی-نخاعی)
• ام آر آی (MRI)

علائم اولیه MS ممکن است بیشتر فیزیکی باشند، در حالی که علائم بعدی روی خلق و خو یا شناخت فرد تاثیر می‌گذارند. بعضی عوامل مانند ژنتیک، ویروس اپشتین-بار (EBV) و عوامل محیطی، خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند.

ام اس درمان قطعی ندارد، اما راهکارهای موجود می‌توانند در موارد زیر کمک‌کننده باشند:

• کاهش دفعات عود بیماری
• کاهش سرعت پیشرفت بیماری
• کاهش عودهای شدید
• تسکین علائم

کورتیکواستروئیدها، تعدیل‌کننده‌های ایمنی، شل‌کننده‌های عضلانی، داروهای ضدتشنج و مراقبت‌های حمایتی، همگی از درمان‌های ام‌ اس هستند.

4. آرتریت روماتوئید (روماتیسم)

روماتسیم یک بیماری خودایمنی التهابی است که زانو، مفاصل و مچ دست را درگیر می‌کند. علائم این بیماری معمولا در دو طرف بدن دیده می‌شوند و شامل موارد زیر هستند:

• خستگی
• سفتی یا تورم مفاصل
• ضعف
• کاهش وزن

عوامل محیطی و ژنتیکی در ابتلا به روماتیسم نقش دارند. این بیماری در بین زنان، سالمندان، کسانی که سیگار می‌کشند و افراد چاق، شایع‌تر است.

پزشکان برای درمان آرتریت روماتوئید، از داروهای ضد روماتیسمی اصلاح‌کننده بیماری استفاده می‌کنند. این داروها سرعت پیشرفت بیماری را کاهش می‌دهند و از بد شکل شدن مفاصل، جلوگیری می‌کنند. سایر گزینه‌های درمانی عبارتند‌از: داروهای بیولوژیک، کورتیکواستروئیدها و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی.

5. تیروئیدیت هاشیموتو

تیروئید شما یک غده کوچک است که در جلوی گردن قرار دارد و عملکردهای مختلف بدنتان را تنظیم می‌کند. این غده هورمون تیروئید تولید می‌کند که مسئول کنترل متابولیسم، ضربان قلب، دما، خلق‌و‌خو و موارد دیگر است.

تیروئیدیت هاشیموتو، شایع‌ترین علت کم کاری تیروئید است، زیرا باعث تخریب سلول‌های غده تیروئید می‌شود و تولید هورمون را کاهش می‌دهد. علائم آن شامل خستگی، افزایش وزن، یبوست، ریزش مو یا ضربان قلب آهسته است. البته افراد مبتلا به تیروئیدیت هاشیموتو، ممکن است در ابتدا هیچ علامتی نداشته باشند.

افرادی که به بیماری سلیاک، لوپوس، آرتریت روماتوئید، سندرم شوگرن یا دیابت نوع یک مبتلا هستند، ممکن است در معرض خطر ابتلا به تیروئیدیت هاشیموتو باشند؛ همچنین سابقه خانوادگی این بیماری نیز می‌تواند احتمال ابتلا به آن را افزایش دهد.

درمان تیروئیدیت هاشیموتو مستلزم مراجعه منظم به پزشک است. بسیاری از بیماران مجبور هستند از داروی لووتیروکسین استفاده کنند.

6. بیماری گریوز

در افراد مبتلا به این بیماری نیز، سیستم ایمنی به غده تیروئید حمله می‌کند، اما به جای تخریب سلول‌های تیروئید، به تولید بیش از حد هورمون منجر می‌شود.

بیماری گریوز شایع‌ترین علت پرکاری تیروئید است و علائم زیر را ایجاد می‌کند:

• بزرگ شدن غده تیروئید
• ضربان قلب تند
• عصبی بودن یا تحریک‌پذیری
• اسهال
• کاهش وزن
• مشکلات خواب

بسیاری از افراد مبتلا به بیماری گریوز، دچار مشکلاتی مانند تورم یا برآمدگی چشم‌ها می‌شوند. در موارد نادر، این بیماری باعث قرمزی و ضخیم شدن پوست در ساق پاها و بالای پاها می‌شود.

ژن‌ها، هورمون‌ها و عوامل محیطی، از جمله استرس، بارداری و عفونت، در ابتلا به بیماری گریوز نقش دارند. معمولا به این بیماران داروی ضد تیروئید داده می‌شود. در سایر موارد، ممکن است جراحی یا استفاده از ید رادیواکتیو برای از بین بردن سلول‌های تیروئید توصیه شود. در صورت انجام یکی از این گزینه‌ها، باید هورمون تیروئید مصرف کنید تا جایگزین چیزی شود که بدن شما دیگر نمی‌سازد.

7. دیابت نوع یک

در دیابت نوع 1 که اغلب در دوران کودکی یا جوانی ایجاد می‌شود، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌های تولید‌کننده انسولین در پانکراس (سلول‌های بتا) حمله می‌کند.

انسولین هورمونی است که قند خون را کاهش می‌دهد و به سلول‌ها کمک می‌کند تا از آن به عنوان منبع انرژی استفاده کنند. بدون انسولین، سلول‌های بدن گرسنه می‌مانند و سطح قند خون بالا می‌رود. افزایش قند خون به قلب، چشم‌ها، کلیه‌ها و اعصاب آسیب می‌رساند.

علائم دیابت نوع یک عبارتند‌از:

• تاری دید
• تشنگی شدید
• خستگی
• تکرر ادرار
• گرسنگی
• بی‌حسی یا گزگز در دست‌ها یا پاها
• زخم‌هایی که دیر التیام می‌یابند
• کاهش وزن

اینکه چرا بدن به این شکل به سلول‌های پانکراس حمله می‌کند هنوز مشخص نیست. بیشتر مردم، عوامل خطر را به ارث می‌برند، اما محیط نیز مهم است. دیابت نوع یک بیشتر در آب و هوای سرد رخ می‌دهد. ویروس‌ها و رژیم غذایی در سال‌های ابتدایی زندگی، ممکن است در این موضوع نقش داشته باشند.

هدف از درمان دیابت نوع یک، حفظ قند خون در محدوده طبیعی است. اصلاح رژیم غذایی، ورزش منظم، پایش قند خون و تزریق انسولین به کنترل علائم این بیماری کمک می‌کنند.

8. بیماری سلیاک

هنگامی که افراد مبتلا به این بیماری خودایمنی، گلوتن (پروتئین موجود در گندم، چاودار و جو) مصرف می کنند، سیستم ایمنی آن‌ها به روده کوچک حمله می‌کند و به آن آسیب می‌زند؛ در نتیجه، جذب مواد مغذی در روده کاهش می‌یابد که این می‌تواند در درازمدت برای سلامتی مضر باشد.

بیماری سلیاک معمولا در خانواده‌ها ایجاد می‌شود. اگر پدر، مادر، فرزند، خواهر یا برادر یک فرد به این بیماری مبتلا باشد، 4 تا 15 درصد احتمال دارد که خود او نیز به آن گرفتار شود.

سلیاک در کودکان علائم گوارشی ایجاد می‌کند، مانند نفخ، استفراغ، اسهال مزمن یا یبوست. علائم گوارشی در بزرگسالان شیوع کمتری دارند. افراد بزرگسال ممکن است علائمی مانند خستگی، کم خونی، بی‌نظمی قاعدگی یا پوکی استخوان را تجربه کنند.

9. واسکولیت

اصطلاح واسکولیت به اختلالاتی اشاره دارد که باعث می‌شوند سیستم ایمنی به عروق خونی بدن حمله کرده و آن‌ها را ملتهب کند. بسته به عروق و اندام‌های آسیب دیده، این اتفاق می‌تواند جریان خون را در سراسر بدن مختل کند.

انواع مختلفی از واسکولیت وجود دارد که بیشتر آن‌ها نادر هستند و علل شناخته شده ندارند. این بیماری می‌تواند به تنهایی یا همراه با سایر بیماری‌ها مانند لوپوس یا آرتریت روماتوئید رخ دهد.

با توجه به نوع واسکولیت، ممکن‌است هر کسی علائم متفاوتی را تجربه کند؛ با این حال، علائم کلی شامل موارد زیر است:

• درد
• خستگی
• تب
• بی‌حسی یا ضعف
• از دست دادن اشتها
• بثورات پوستی
• کاهش وزن

استروئیدها (مانند پردنیزون) به کاهش التهاب کمک می‌کنند، در حالی که داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی، برای کاهش پاسخ ایمنی بدن تجویز می‌شوند. گزینه دیگر، ریتوکسیماب است؛ یک سرکوب‌کننده سیستم ایمنی که برای درمان بعضی از بیماری‌ های خود ایمنی از جمله انواع خاصی از واسکولیت استفاده می‌شود.

10. بیماری التهابی روده

بیماری التهابی روده (IBD) که شامل بیماری کرون و کولیت اولسراتیو است، به التهاب مزمن دستگاه گوارش اشاره دارد.

در حالی که بیماری کرون، باعث التهاب قسمت‌های مختلف دستگاه گوارش می‌شود، کولیت اولسراتیو، فقط روده بزرگ و رکتوم (راست روده) را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

علائم بیماری التهابی روده شامل: اسهال، درد شکم، مدفوع خونی، کاهش وزن و خستگی است. غالبا از دارو و جراحی برای درمان این بیماری استفاده می‌شود.

عوامل خطر بیماری خودایمنی

مهم‌ترین عواملی که احتمال ابتلا به این دسته از بیماری‌ها را افزایش می‌دهند عبارتند‌از:

• جنسیت
  بسیاری از بیماری‌ های خود ایمنی در زنان شایع‌تر هستند؛ علاوه‌بر‌این، عوامل هورمونی می‌توانند در تشدید این بیماری‌ها نقش داشته باشند.
• سن 
  بسیاری از بیماری‌ های خود ایمنی برای اولین‌بار در سال‌های باروری ظاهر می‌شوند.
• وزن 
  بعضی از بیماری‌ های خود ایمنی در افراد چاق یا کسانی که سابقه اختلال خوردن دارند، شایع‌تر هستند.
• نژاد 
  دیابت نوع یک در افراد سفیدپوست شایع‌تر است و بیماری‌ های خود ایمنی شدید در زنان سیاه‌پوست، هیسپانیک‌ها و بومیان آمریکایی شیوع بیشتری دارند.
• محل زندگی
  بعضی از بیماری‌ های خود ایمنی مانند ام اس، IBD و دیابت نوع یک در مناطقی که از خط استوا دور هستند شیوع بیشتری دارند، یعنی جایی که نبود نور کافی در طی روز می‌تواند باعث کمبود ویتامین D شود.
• سیگار کشیدن 
  استفاده از تنباکو با افزایش خطر ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها همراه است.
• داروها 
  بعضی از داروها ممکن است خطر ابتلا به بیماری خودایمنی را افزایش دهند؛ برای مثال، بین داروی پروکائین آمید و لوپوس ارتباط وجود دارد.

نقش سبک زندگی در کنترل علائم بیماری خودایمنی

بیشتر بیماری‌ های خود ایمنی، اختلالات عود‌کننده-فروکش‌کننده هستند. پیش‌بینی اینکه چه زمانی احساس خوبی دارید و چه زمانی علائم شدید را تجربه می‌کنید، می‌تواند سخت باشد؛ علاوه‌بر‌این، بسیاری از افراد مبتلا به این اختلالات از نظر ظاهری سالم به نظر می‌رسند که این موضوع گاهی اوقات باعث می‌شود اطرافیان‌، آن‌ها را درک نکنند.

با این حال، کارهای زیادی وجود دارد که می‌توانید برای مقابله با علائم بیماری انجام دهید، از‌جمله:

• رژیم غذایی سالم داشته باشید
  برای کسانی که دیابت دارند، اصلاح رژیم غذایی بسیار مهم است. سایر افراد مبتلا به بیماری خودایمنی باید از رژیمی پیروی کنند که باکتری‌های سالم روده را تقویت می‌کند.
• بهداشت خواب را به خوبی رعایت کنید
  هر شب به میزان کافی استراحت کنید و سعی کنید هر روز در ساعت مشخصی بخوابید و از خواب بیدار شوید.
• ورزش کنید
  ورزش سبک تا متوسط برای اکثر افراد مهم است، اما اجتناب از ورزش بیش از حد نیز به همان اندازه اهمیت دارد.
• راه‌های کنترل استرس را یاد بگیرید 
  مدیریت استرس هنگام مقابله با بیماری‌‌ها مفید است و از تشدید علائم جلوگیری می‌کند.
• محرک‌های خود را بشناسید 
  در بعضی شرایط، محرک‌هایی وجود دارند که باعث شعله‌ور شدن علائم بیماری می‌شوند. شناسایی این محرک‌ها و پیدا کردن راهکار برای پیشگیری از مواجهه با آن‌ها، اهمیت زیادی دارد.

کلام پایانی

هنگامی که سیستم ایمنی افراد علیه بدنشان وارد عمل می‌شود، به بیماری‌ های خود ایمنی مانند بیماری سلیاک، دیابت نوع یک و تیروئیدیت هاشیموتو مبتلا می‌شوند.

بسیاری از بیماری‌ های خود ایمنی درمان قطعی ندارند، اما می‌توان علائم آن‌ها را کنترل کرد. درمان‌های موجود عمدتا بر کاهش شعله‌ور شدن علائم یا تسکین آن‌ها تمرکز دارند.

سوالات متداول