دندان عقل: چرا دندان عقل داریم؟ چه زمانی آن را بکشیم؟

دندان‌ عقل یا دندان آسیای سوم آخرین مجموعه از دندان‌های آسیا است که در اکثر افراد در اواخر دوران نوجوانی یا اوایل دهه 20 سالگی رشد می‌کند. گاهی اوقات این دندان‌ می تواند دارایی باارزشی برای دهان شما باشد، اما در بیشتر موارد مشکل‌ساز است و باید خارج شود.

دندان آسیای سوم ممکن است به دندان‌های مجاور، استخوان فک یا اعصاب آسیب برساند؛ همچنین احتمال دارد داخل بافت نرم یا استخوان فک محصور شود (دندان عقل نهفته) یا فقط بخش کوچکی از آن از لثه بیرون بزند (دندان عقل نیمه نهفته).

رویش جزئی دندان آسیای سوم به باکتری‌ها اجازه ورود به بافت اطراف دندان را می‌دهد که این امر باعث عفونت، درد و تورم می‌شود. از سوی دیگر، دندان‌های نیمه نهفته در معرض خطر پوسیدگی و بیماری‌‌های لثه هستند، چون موقعیت مناسبی برای مسواک زدن و نخ دندان کشیدن ندارند.

در این مقاله از ایده آل مگ درباره دندان عقل و مراقبت‌های بعد از جراحی آن صحبت می‌کنیم. کسب این اطلاعات به شما در حفظ سلامت دهان، لثه و دندان‌‌هایتان کمک می‌کند و احتمال بروز مشکلات جدی را کاهش می‌دهد.

دندان عقل چیست؟

دندان عقل یک نوع دندان آسیا است که در قسمت انتهایی لثه و درست پشت دندان آسیای دوم قرار دارد. یک مطالعه تحقیقاتی نشان داد که حدود 53 درصد مردم حداقل یک دندان عقل دارند، اما بعضی از افراد فاقد آن هستند.

دندان عقل شبیه سایر دندان‌های آسیا است. بیشتر این دندان‌ها دو تا سه ریشه دارند، اما بعضی از آن‌ها دارای چهار ریشه هستند.

شکل ریشه‌ها می‌تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. در بیشتر موارد، ریشه‌ها با هم ادغام می‌شوند و یک ریشه بزرگ و مخروطی شکل را به وجود می‌آورند. در موارد دیگر، می‌توانند در جهت‌های مختلف پیچ بخورند یا پخش شوند.

اولین علائم رویش دندان آسیای سوم

در حین رویش دندان آسیای سوم ممکن است علائم و نشانه‌های زیر را تجربه کنید:

• قرمزی یا تورم لثه‌ (پشت آخرین دندان‌های آسیا)
• درد یا حساسیت فک
• درد صورت، به دلیل فشار آوردن دندان عقل به اعصاب
• لکه‌های سفید پشت آخرین دندان‌های آسیا (این لکه‌ها احتمالا بخش فوقانی دندان‌های جدید شما هستند که از لثه‌ها بیرون می‌آیند.)

دندان عقل در چه سنی رشد می‌کند؟

آسیای سوم آخرین دندانی است که در دهان ظاهر می‌شود، به این معنی که در ابتدای دوران بزرگسالی و در سنین 17 تا 21 سالگی رشد می‌کند و به همین دلیل به آن دندان عقل می‌گویند.

علت وجود دندان عقل

ما انسان‌ها دندان آسیای سوم داریم، چون اجدادمان به آن نیاز داشتند.

انسان‌های اولیه آشپزی نمی‌کردند و به چاقو دسترسی نداشتند. بنابراین از آنجا که دندان‌ها تنها ابزار آن‌ها برای خوردن غذاهای سفت و نپخته بودند، به یک فک پهن‌ حاوی دندان‌های آسیای اضافی نیاز داشتند.  

وجود سه دسته دندان آسیا از جمله دندان عقل برای اجداد ما حیاتی بود تا بتوانند غذاهای خامی را که برای بقا نیاز دارند، بخورند. از سوی دیگر، فک بزرگ آن‌ها به راحتی می‌توانست دندان عقل را در خود جای دهد.

بیشتر بخوانید: با این 9 راهکار تا قبل از درمان، از درد دندان خود بکاهید

دندان عقل یکی از مواردی است که انسان‌شناسان می‌توانند به کمک آن سن اسکلت‌ها را تعیین کنند. به عنوان مثال، اسکلت «پسر تورکانا» (Turkana Boy) در موزه ملی تاریخ طبیعی اسمیتسونیان (Smithsonian) مربوط به 1/6 میلیون سال قبل است.

محققان بر این باورند که این پسر هشت یا 9 ساله بوده است، چون فاقد دندان آسیای سوم است.

چرا امروزه به دندان عقل نیاز نداریم؟

به آنچه که انسان‌های امروزی می‎‌خورند و مهم‌تر از آن، نحوه آماده‌سازی غذاها نگاه کنید.

امروزه بسیاری از کارشناسان معتقدند که خوردن غذاهای نرم، به ویژه در دوران کودکی، در به وجود آمدن دندان عقل نهفته نقش دارد. ما تقریبا همه چیزهایی را که می‌خوریم برش می‌دهیم، خرد می‌کنیم یا به شیوه‌های مختلف می‌پزیم.

تمام این کارها باعث شده‌اند که غذا خوردن به یک فرآیند آسان تبدیل شود.

به گفته کارشناسان، به دلیل نحوه تهیه و مصرف غذا، خط فک ما در گذر زمان کوچک‌تر شده است؛ بنابراین، دندان آسیای سوم دیگر ضروری نیست و فک ما فضای کافی برای آن ندارد؛ به همین دلیل، معمولا توصیه می‌شود که آن را بکشید.

دندان عقل نهفته یا نیمه نهفته چیست؟

به طور کلی، دندان‌های عقل چهار عدد هستند: دو دندان در انتهای فک پایین و دو دندان در انتهای فک بالا. این دندان‌ها از نظر رویش به سه دسته تقسیم می‌شوند:

• دندان روییده: اگر فک به اندازه کافی بزرگ باشد، دندان آسیای سوم به طور طبیعی رشد می‌کند و همانند سایر دندان‌ها از لثه خارج می‌شود.
• دندان نیمه نهفته: دندان نیمه نهفته دندانی است که به طور کامل رشد نمی‌کند و فقط بخشی از تاج آن از لثه بیرون می‌زند. این نوع دندان ممکن است شما را با مشکلاتی مثل تورم لثه مواجه کند.
• دندان نهفته: این دندان در بافت نرم یا استخوان فک گیر می‌کند و داخل لثه باقی می‌ماند.

آیا باید دندان عقل را کشید؟

همان‌طور که گفتیم، با ظهور انسان‌های مدرن، ساختار کلی بدن تغییر کرد و با گذشت زمان فک کوچک‌تر شد؛ در نتیجه، امروزه فک نمی‌تواند همه 32 دندان را در خود جای دهد.

کمبود فضا باعث شده است که بعضی از دندان‌های عقل تحت تاثیر دندان‌های مجاور قرار بگیرند و نتوانند کاملا از لثه بیرون بیایند. البته بعضی از افراد دندان عقل ندارند یا ممکن است به دلایل مختلف دندان آن‌ها رشد نکند و به صورت نهفته داخل لثه باقی بماند.

حتی اگر دندان عقل به دندان‌های اطراف فشار وارد نکند، ممکن است لازم باشد برای جلوگیری از مشکلات بعدی کشیده شود.

این دندان‌ به‌قدری در انتهای دهان قرار دارد که مراقبت صحیح از آن دشوار است؛ به همین دلیل، گاهی اوقات دندانپزشک به شما توصیه می‌کند که آن‌ را بکشید. برای اینکه بفهمید به کشیدن یا جراحی دندان آسیای سوم نیاز دارید یا خیر، با دندانپزشک مشورت کنید.

اگر هنوز دندان آسیای سوم را دارید، به طور منظم به دندانپزشک مراجعه کنید تا از سالم بودن آن‌ مطمئن شوید؛ علاوه بر این، توصیه می‌شود اقدامات احتیاطی زیر را انجام دهید:

• دندان های خود را دو تا سه بار در روز مسواک بزنید. ممکن است مسواک زدن دندان‌های عقل که در پشت دهان قرار دارند، دشوار باشد، با این حال سعی کنید برای تمیز کردن آن‌ها وقت بگذارید.
• روزی یک بار نخ دندان بکشید. برای تمیز کردن فضای بین دندان‌ها از نخ دندان استفاده کنید. برای مناطقی که دسترسی به آن‌ها سخت است، می‌توانید مسواک‌های اینترپروگزیمال (مسواک‌های کوچکی که بین دندان‌های شما قرار می‌گیرند) را امتحان کنید.
• از دهان‌شویه آنتی‌باکتریال استفاده کنید. بهتر است دهان‌شویه انتخابی شما بدون الکل باشد تا با مشکل خشکی دهان مواجه نشوید.

بهترین زمان برای کشیدن دندان عقل چه سنی است؟

در هر سنی که باشید می‌توانید دندان آسیای سوم را بیرون بیاورید؛ اما برای جلوگیری از عوارضی که ممکن است بعدا روی سلامت دهان تاثیر بگذارند، توصیه می‌شود در اواخر نوجوانی یا اوایل دهه 20 زندگی برای خارج کردن آن از دهان اقدام کنید.

در دوران جوانی که ریشه دندان هنوز به طور کامل رشد نکرده است و استخوان تراکم کمتری دارد، کشیدن یا جراحی دندان عقل راحت‌تر است. افراد مسن برای بهبودی به زمان بیشتری نیاز دارند.

مراقبت‌های بعد از کشیدن دندان عقل

سرعت بهبودی پس از کشیدن دندان عقل به وسعت جراحی و نوع دندان بستگی دارد. برای مثال، کشیدن دندان روییده راحت‌تر از جراحی دندان نهفته در استخوان فک است. در ادامه به چند نکته مراقبتی مهم اشاره می‌کنیم.

در 24 ساعت اول

• تا چند ساعت پس از کشیدن دندان احتمال خونریزی وجود دارد. برای کنترل خونریزی، یک تکه گاز استریل مرطوب و تمیز را روی حفره خالی دندان قرار دهید و با دندان‌هایتان به مدت 45 دقیقه روی آن فشار ثابت وارد کنید (گاز بگیرید). چای کیسه‌ای مرطوب می‌تواند یک جایگزین موثر باشد، چون اسید تانیک موجود در آن به لخته شدن خون کمک می‌کند. اگر خونریزی خفیف ادامه یافت، استفاده از گاز استریل را تکرار کنید؛ اما در صورتی که خونریزی شدید بود، با دندانپزشک خود تماس بگیرید.
• به مدت 24 ساعت پس از کشیدن دندان از شستن دهان، تف کردن، نوشیدن مایعات با نی یا مصرف مایعات داغ (مانند قهوه یا سوپ) خودداری کنید. این فعالیت‌ها می‌توانند لخته خون را از بین ببرند و باعث ایجاد حفره خشک شوند که به معنی نمایان شدن استخوان یا اعصاب است.
• معمولا صورت در ناحیه‌ای که جراحی انجام شده است، متورم می‌شود. برای کاهش تورم، یک تکه یخ را در یک پارچه تمیز بپیچید و آن را به مدت 10 دقیقه روی صورت خود قرار دهید. در صورت لزوم می‌توانید این کار را در طول 24 ساعت اول هر 20 دقیقه یک‌بار تکرار کنید.
• داروهای ضددرد مانند استامینوفن یا ایبوپروفن به تسکین دردهای خفیف کمک می‌کنند. البته در صورت نیاز دندانپزشک می‌تواند مسکن‌های قوی‌تری را برای شما تجویز کند.
• از آنتی‌بیوتیک‌هایی که قبل از کشیدن دندان تجویز شده‌اند طبق دستور پزشک استفاده و دوره درمان را کامل کنید.
• تا زمانی که تاثیر داروی بی‌حسی به طور کامل از بین نرفته است، غذاهای مایع بخورید؛ سپس برای چند روز از غذاهای نرم استفاده کنید.
• به مسواک زدن ادامه دهید، اما در 24 ساعت اول از مسواک زدن دندان‌های مجاور محل جراحی خودداری کنید. در روز دوم می‌توانید مسواک زدن را از سر بگیرید. از دهان‌شویه‌های تجاری استفاده نکنید، چون ممکن است محل جراحی را تحریک کنند.

بعد از 24 ساعت

• در 24 ساعت دوم برای کاهش تورم صورت به سراغ گرما بروید. یک حوله گرم مرطوب را به مدت 20 دقیقه روی صورت قرار دهید و سپس برای 20 دقیقه آن را از روی صورت بردارید. این کار را می‌توانید هر چقدر که لازم است تکرار کنید. به یاد داشته باشید که تورم معمولا دو تا سه روز پس از جراحی به اوج خود می‌رسد.
• بعد از صرف غذا و قبل از خواب دهان خود را با آب نمک (نصف قاشق چای‌خوری نمک در یک لیوان آب گرم) بشویید. از دهان‌شویه‌های تجاری استفاده نکنید، مگر اینکه دندانپزشک توصیه کند.
• مراقب علائم حفره خشک باشید و در صورت مشاهده آن‌ها به دندانپزشک مراجعه کنید. این عارضه زمانی اتفاق می‌افتد که لخته خون در محل جراحی ایجاد نمی‌‎شود یا بعد از تشکیل از بین می‌رود. حفره خشک معمولا سه تا چهار روز پس از جراحی رخ می‌دهد و با درد و بوی بد دهان همراه است.

درمان دندان عقل در زمان بارداری

بسیار مهم است که در هیچ زمانی، حتی در دوران بارداری، از مشکلات دندان آسیای سوم غافل نشوید. تنها نکته مهم این است که باید هنگام مراجعه به دندانپزشک به او اطلاع دهید که باردار هستید.

بیشتر دندانپزشکان توصیه می‌کنند که کشیدن دندان آسیای سوم را به سه ماهه دوم بارداری موکول کنید؛ چون ممکن است در سه ماهه اول بارداری، داروهای بی‌حسی روی رشد اندام‌های جنین تاثیر منفی بگذارند یا در سه ماهه سوم، مادر به دلیل بزرگ شدن رحم قادر به دراز کشیدن روی صندلی برای مدت طولانی نباشد.

بیشتر بخوانید: علت سیاه شدن دندان کودک

کلام پایانی

در حال حاضر، وجود دندان عقل برای بدن غیرضروری است؛ بنابراین می‎‌توانید در اوایل دوران بزرگسالی و بعد از مشورت با دندانپزشک برای کشیدن یا جراحی آن اقدام کنید.

البته اگر دندان آسیای سوم مثل سایر دندان‌ها از لثه بیرون زده و مشکل خاصی برای شما ایجاد نکرده است، ممکن است به کار خاصی نیاز نباشد. برای اینکه از سلامت دندان‌های خود از جمله دندان عقل و لزوم خارج کردن آن از دهان اطلاعات بیشتری کسب کنید، سوالات و نگرانی‌های خود را با دندانپزشک در میان بگذارید.

سوالات متداول