هر چند وقت یکبار باید آزمایش خون بدهیم؟

خیلی از ما فقط زمانی به فکر آزمایش خون می‌ افتیم که دچار علائم ظاهری بیماری می‌شویم؛ مثلاً وقتی دچار ضعف، خستگی، تپش قلب یا کاهش وزن شدید می‌شویم. اما واقعیت این است که بسیاری از بیماری‌ها مثل دیابت، مشکلات تیروئید، بیماری‌های کبدی و قلبی در مراحل اولیه هیچ علامتی ندارند. به همین دلیل پزشکان همیشه توصیه می‌کنند که آزمایش خون دوره‌ای در یکی از آزمایشگاه های ایران حتی در افراد سالم هم انجام شود.

چرا آزمایش خون اهمیت دارد؟

آزمایش خون به‌ویژه برای کسانی اهمیت دارد که نمی‌دانند هر چند وقت یک‌بار باید آن را انجام دهند و تصور می‌کنند فقط در صورت بروز علائم نیاز به چکاپ دارند. در حالی که واقعیت چیز دیگری است؛ بسیاری از بیماری‌ها مانند دیابت نوع دو یا کلسترول بالا ممکن است سال‌ها بدون هیچ نشانه‌ای در بدن پیشرفت کنند و تنها با یک آزمایش ساده قابل شناسایی باشند. کشف زودهنگام بیماری نه‌ تنها امکان پیشگیری از عوارض جدی را فراهم می‌کند، بلکه با تغییر سبک زندگی یا مصرف دارو می‌توان جلوی پیشرفت آن را گرفت.

هر چند وقت یکبار باید آزمایش خون بدهیم؟

افراد سالم (۲۰ تا ۴۰ سال)

افراد جوان و سالم معمولاً تصور می‌کنند نیازی به آزمایش خون ندارند، اما واقعیت این است که حتی در این سن هم برخی بیماری‌ها بدون علامت پیشرفت می‌کنند. توصیه پزشکان برای این گروه، انجام آزمایش خون سالی یک بار است. دلیلش این است که در این سن احتمال بروز بیماری‌های مزمن مثل دیابت یا مشکلات قلبی کمتر است، اما این به معنی ایمنی کامل نیست.

بسیاری از بیماری‌ها سال‌ها خاموش باقی می‌مانند؛ مثلاً دیابت نوع ۲ می‌تواند تا ۵ سال هیچ علامتی نداشته باشد و تنها در یک آزمایش ساده قند خون آشکار شود. آزمایش‌هایی که در این سن توصیه می‌شوند شامل CBC برای بررسی کم‌خونی، تست قند خون ناشتا، پروفایل چربی و بررسی عملکرد کبد و کلیه است.

افراد با سابقه خانوادگی بیماری‌ها

اگر در خانواده‌تان سابقه بیماری‌هایی مانند دیابت، مشکلات قلبی، تیروئید یا سرطان وجود دارد، بهتر است آزمایش خون را با فاصله کوتاه‌تری انجام دهید. برای این گروه معمولاً توصیه می‌شود هر شش ماه یک بار یا طبق نظر پزشک آزمایش بدهند. علت این موضوع آن است که وراثت نقش مهمی در بروز بیماری دارد و احتمال ابتلا در این افراد بیشتر است.

به‌طور مثال، اگر پدر یا مادر فردی دیابت داشته باشند، احتمال ابتلای او نیز بالاتر است و باید قند خونش به‌طور مرتب بررسی شود. بسته به سابقه خانوادگی، آزمایش‌های خاص‌تری هم ممکن است لازم باشد؛ مثل تست‌های تیروئید (TSH و T4) یا PSA در مردانی که سابقه سرطان پروستات دارند. همین بررسی‌های دوره‌ای می‌تواند از بروز مشکلات جدی در آینده جلوگیری کند.

افراد بالای ۴۰ سال

بعد از ۴۰ سالگی بدن تغییرات زیادی را تجربه می‌کند و احتمال بروز بیماری‌های خاموش به‌طور قابل توجهی افزایش می‌یابد. در این سنین توصیه می‌شود افراد حداقل هر شش ماه یک بار آزمایش خون کامل بدهند. علتش هم این است که خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، دیابت، فشار خون بالا، مشکلات کلیوی و حتی برخی سرطان‌ها بیشتر می‌شود.

آزمایش‌های ضروری در این سنین شامل پروفایل چربی (برای بررسی خطر سکته قلبی)، قند خون و HbA1c (برای دیابت)، عملکرد کبد و کلیه، تست خون مخفی در مدفوع (برای غربالگری سرطان روده بزرگ) و PSA در مردان است.

بیماران مزمن

افرادی که به بیماری‌های مزمن مثل دیابت، فشار خون، مشکلات تیروئید یا بیماری‌های کلیوی مبتلا هستند، باید آزمایش خون را هر سه تا شش ماه و بر اساس تجویز پزشک انجام دهند. دلیل این موضوع آن است که وضعیت این بیماران به‌طور مستقیم با سبک زندگی و داروهای مصرفی‌شان تغییر می‌کند. به‌عنوان نمونه، افراد دیابتی باید هر سه ماه آزمایش HbA1c بدهند تا مشخص شود کنترل قند خون در طولانی‌مدت چگونه بوده است.

بیماران تیروئیدی نیز بسته به دارویی که مصرف می‌کنند، معمولاً هر شش ماه نیاز به چکاپ دارند. همین‌طور بیماران کلیوی باید مرتب کراتینین و BUN خود را بررسی کنند. انجام منظم این آزمایش‌ها کمک می‌کند که تغییرات بیماری در سریع‌ترین زمان ممکن شناسایی و درمان متناسب انجام شود.

ورزشکاران حرفه‌ای یا بدنسازان

ورزشکاران حرفه‌ای و بدنسازان هم از آن دسته افرادی هستند که نیاز به آزمایش خون منظم دارند. به دلیل فشار زیاد تمرینات و مصرف مکمل‌های ورزشی یا هورمونی، توصیه می‌شود این گروه هر سه تا شش ماه یک بار آزمایش دهند. دلیل اهمیت این موضوع این است که تمرینات شدید بدنی و مصرف مکمل‌ها می‌تواند روی کبد، کلیه و هورمون‌های بدن اثر بگذارد و تغییراتی ایجاد کند که در مراحل اولیه فقط با آزمایش مشخص می‌شود.

آزمایش‌های ضروری برای ورزشکاران شامل CBC برای بررسی کم‌خونی، پروفایل کبد و کلیه برای اطمینان از سلامت اندام‌های حیاتی و همچنین آزمایش هورمون‌ها (مثل تستوسترون و تیروئید) است. یکی از ورزشکاران حرفه‌ای در شبکه های اجتماعی خود گفته بود: «بعد از چند ماه مصرف مکمل، در آزمایش کبدی مشخص شد آنزیم‌هام بالاتر رفته. اگر زود متوجه نمی‌شدم، ممکن بود آسیب دائمی ببینم.»

چه آزمایش‌ هایی باید به طور روتین انجام شوند؟

کدام آزمایش خون ها ضروری است؟

1. کودکان:بررسی کم‌خونی و رشد .معمولاً در زمان ورود به مدرسه یا در صورت علائم
2. زنان باردار:قند خون، تیروئید، آهن و فریتین، برای پیشگیری از مشکلات رشد جنین
3. سالمندان:آزمایش دیابت، چربی خون، عملکرد کبد و کلیه، و غربالگری سرطان‌ها
4. قبل از ازدواج:آزمایش‌های ژنتیک، بیماری‌های عفونی (هپاتیت، HIV)، گروه خونی

نکاتی که باید قبل از آزمایش خون بدانید

• ناشتا بودن (۸ تا ۱۲ ساعت) برای آزمایش‌های قند و چربی ضروری است.
• پرهیز از ورزش سنگین یک روز قبل از آزمایش.
• اطلاع‌رسانی به پزشک درباره داروهایی که مصرف می‌کنید.

زمان مناسب: صبح‌ها بهترین زمان برای آزمایش خون است چون بدن در حالت طبیعی‌تری قرار دارد.

آزمایش خون یکی از ساده‌ترین و در عین حال مؤثرترین روش‌ها برای تشخیص زودهنگام بیماری‌هاست. با یک نمونه‌گیری ساده می‌توان اطلاعات ارزشمندی درباره سلامت قلب، کبد، کلیه، غدد و حتی سطح ویتامین‌ها و مواد معدنی به دست آورد. برای افراد سالم در بازه سنی ۲۰ تا ۴۰ سال معمولاً سالی یک بار آزمایش خون کافی است، اما کسانی که سابقه خانوادگی بیماری دارند یا بالای ۴۰ سال سن دارند بهتر است هر شش ماه یک بار وضعیت خود را بررسی کنند. بیماران مزمن مانند افراد دیابتی، تیروئیدی یا کلیوی باید بسته به شرایط و طبق نظر پزشک هر سه تا شش ماه یک بار آزمایش دهند. حتی ورزشکاران حرفه‌ای و بدنسازان هم به دلیل مصرف مکمل‌ها و فشار زیاد روی بدن لازم است هر چند ماه یک بار وضعیت خونی خود را کنترل کنند.