علائم نفخ در نوزادان و نحوه درمان آن
نفخ کودک اگرچه یک پدیده رایج است؛ اما گاهی می‌تواند نگران کننده باشد. والدینی که به تازگی صاحب فرزند شده‌اند، معمولا از صداهای بلندی که از نوزاد کوچک‌شان شنیده می‌شود، شگفت‌زده می‌شوند! این موسیقی شنیدنی، نشان دهنده وجود گاز در دستگاه گوارش کودک است که البته تا حد زیادی، طبیعی محسوب می‌شود.
اگر مقدار این گاز از حد طبیعی بیشتر شود، کودک شما به احتمال زیاد، دچار نفخ شده است. در این وضعیت، باید وضعیت سلامتی او را برای یافتن نشانه‌هایی از ناراحتی یا بیماری‌های احتمالی، بررسی کنید.
در این مقاله از مجله اینترنتی ایده آل مگ قصد داریم به بررسی نفخ کودک و همه مواردی که باید در رابطه با این بیماری بدانید، بپردازیم. لطفا تا انتها با ما همراه باشید.
نفخ نوزاد چیست؟
یکی از دلایل گریه‌های بی‌امان نوزاد در ماه‌های ابتدایی زندگی او، مشکلی موسوم به نفخ است که یکی از انوع بیماری کودکان محسوب می‌شود. این، یک مشکل رایج است که معمولا بعد از 6 ماهگی و با تکامل رشد روده های نوزاد، برطرف می‌شود.
پیش از هر چیز باید بدانید که کودک شما سالم است و ناآرامی و گریه‌های او به خاطر عدم توانایی در خارج کردن گاز معده و دردی است که این موضوع برای او ایجاد کرده است. تجمع این گاز در معده و انتقال آن به روده هم می‌تواند دلایل زیادی داشته باشد.
ممکن است کودک در هنگام شیر خوردن، هوای زیادی را بلعیده باشد، ممکن است مادر او از غذاهای نفاخ در رژیم غذایی خود استفاده کرده باشد و… به هر حال، در هنگام مواجهه با چنین چالشی، آرامش خود را حفظ کنید و توصیه‌های موثری را که در ادامه خواهید خواند، به کار گیرید.
علائم نفخ در نوزادان
نوزادی که دچار نفخ شده باشد نا‌آرام است و علائم خاصی از خود نشان می‌دهد. آگاهی از این علائم به والدین کمک می‌کند تا هر چه سریع‌تر برای درمان اقدام کنند. به این موارد توجه کنید:
- نوزاد پاهای خود را به داخل شکم جمع می کند.
- نوزاد، بعد از شیر خوردن بی‌قرار است.
- رنگ صورت نوزاد قرمز می‌شود.
- او به کمر خود قوس می‌دهد و دست‌های خود را مشت می‌کند.
- نوزاد بدون هیچ دلیل آشکار، مدام بهانه می‌گیرد و گریه می‌کند.
- در صورتی که نفخ نوزاد شدید باشد، والدین متوجه باد شکم و آروغ او خواهند شد.
علت ایجاد نفخ و دل پیچه در نوزادان
3 ماهه اول زندگی، زمانی است که روده‌های کودک در حال رشد هستند. ابتلا به نفخ در این دوران بسیار شایع است. مورد دیگر مربوط به سنین 6 تا 12 ماه است؛ یعنی زمانی است که کودک سعی می‌کند برای اولین بار، خوردن غذاهای مختلف را امتحان کند.
دانستن علت این موضوع می‌تواند به درمان نفخ نوزاد کمک کند. به این موارد دقت کنید:
با عجله شیر خوردن
اگر نوزاد با سرعت شیر بخورد هوای زیادی وارد معده او شده و نفخ ایجاد می‌شود.
نامتناسب بودن مقدار شیر
اگر حجم شیر وارد شده به دهان نوزاد بیش از اندازه مجاز باشد، نوزاد همراه با شیر، مقدار زیادی هوا هم می‌بلعد که باعث نفخ خواهد شد. جالب است بدانید که کم بودن مقدار شیر هم همین مشکل را ایجاد می‌کند.
به عبارت دیگر، ریز بودن سوراخ سرشیشه نوزاد هم یکی دیگر از دلایل بلعیدن هوا هنگام شیر خوردن و بروز نفخ است.
مصرف نوشیدنی‌ها
به یاد داشته باشید که نوزاد نباید به غیر از شیر مادر یا شیر خشک، چیزی بنوشد. البته بعد از 6 ماهگی می‌توانید آب را هم اضافه کنید، ولی مایعات دیگر، مشکل‌ساز خواهند بود. به این دلیل که ممکن است نوزاد در هضم فروکتوز و ساکارز موجود در نوشیدنی مشکل پیدا کند. این موارد می‌توانند باعث نفخ نوزاد و حتی بروز اسهال شوند.
عدم نوشیدن آب کافی
آب، نفخ نوزاد را برطرف نمی‌کند، اما می‌تواند مشکلات مربوط به دفع مدفوع و یبوست در نوزادان را برطرف کند. بروز یبوست و نفخ هم معمولا به طور همزمان اتفاق می‌افتند. با تمام اینها، همان‌طور که گفته شد، نوشیدن آب برای نوزادان زیر 6 ماه توصیه نمی‌شود. بعد از این زمان می‌توانید علاوه بر شیر، روزانه مقدار 60 تا 130 گرم آب به نوزاد 6 ماهه بدهید. تا رسیدن به سن 12 ماهگی، مقدار آب را بیشتر کرده و به 130 تا 180 گرم در روز برسانید.
تحریکات بیش از حد محیطی
یکی از دلایل بروز اختلالات روده‌ای در بزرگسالان، قرار گرفتن در موقعیت‌های استرس‌زا است. جالب است بدانید که تحریکات محیطی، نوزادان را هم تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. برای مثال، سر و صدا، نور، لمس و تجربیات متعدد دیگر می‌تواند زمینه را برای ابتلا به نفخ در یک نوزاد فراهم کند.
گریه‌های نوزاد
گریه نوزاد هم از دلایلی است که باعث می‌شود هوای زیادی وارد معده او شود. به تدریج می‌توانید ارتباط بهتری با نوزاد خود برقرار کرده و نیازهای او را بهتر درک کنید. خواهید دید که با ایجاد آرامش و کاهش گریه، نفخ نوزاد هم به طور قابل توجهی، کاهش پیدا می‌کند.
وجود حباب‌های محلول هوا در شیر
اگر نوزاد شما از شیر خشک تغذیه می‌کند، از تکان دادن زیاد شیشه شیر خودداری کنید، چون این کار هوای بیشتری وارد آن می‌کند. در عوض، قبل از مصرف، باید چند دقیقه شیشه را در جایی ثابت بگذارید. این کار کمک می‌کند که حباب‌های هوای محلول در شیر کاملا از بین بروند و جلوی نفخ نوزاد را بگیرد.
مصرف غذاهای نفاخ
نفخ نوزاد ممکن است به خاطر خوردن غذاهای نفاخ باشد. از آنجا که تغذیه مادر تاثیر مستقیمی بر شیر او دارد، مصرف غذاهای نفاخ توسط مادر هم می‌تواند این مشکل را ایجاد کند.
عدم تحمل پروتئین موجود در شیر خشک یا شیر مادر
نفخ نوزاد و دل درد او ممکن است به دلیل حساسیت و عدم تحمل پروتئینی خاص در شیر مادر یا شیر خشک باشد. در چنین شرایطی اگر کودک از شیر مادر تغذیه می‌کند، شناسایی و حذف مواد مشکل‌ساز مانند محصولات لبنی می‌تواند کمک‌کننده باشد.
در صورت تغذیه با شیر خشک هم ممکن است پروتئینی در شیر خشک به او نسازد. در این حالت ممکن است پزشک، شیر خشک هیپوالرژیک را توصیه کند.
وجود سندرم هایپر لکتیشن
گاهی ممکن است مادر، شیر بسیار زیادی در سینه داشته باشد و مقدار زیادی آغوز تولید کند. در آغوز، آب و لاکتوز بیشتری وجود دارد و معمولا با نیروی بیشتری در زمان شیردهی خارج می شود. خوردن بیش از حد شیر آغوز باعث شکم درد، نفخ و احساس اضطراب بیشتر در نوزاد شود.
17 راه درمان خانگی نفخ کودک
دلیل نفخ کودک هرچه که باشد، باید به فکر راه‌حلی برای رفع آن باشید. خوشبختانه شما می‌توانید با برخی از درمان‌های خانگی، این مشکل ناراحت کننده را برطرف کنید:
کودک را ماساژ آرام‌بخش دهید
دستگاه گوارش کودک شما هنوز بسیار نابالغ است، اما می‌توانید برای رفع ناراحتی شکم کودک کارهایی انجام دهید. آنتونی متخصص بیماری‌های معلولیت کودکان در بیمارستان کودکان در شهر نیویورک می‌گوید: «ماساژ نوزاد روشی استثنایی و طبیعی برای رفع ناراحتی شکم است.»
به نظر می‌رسد 15 دقیقه ماساژ با فشار متوسط، بسیار مفید است. این ماساژ باید به صورت حرکت دادن چندین باره پوست روی صورت، شکم و اندام باشد.
ماساژ در نوزادانی که چنین مشکلی ندارند و سالم به نظر می‌رسند هم مفید است و توسط متخصص اطفال منع مصرف ندارد.
پاهای کودک را دوچرخه بزنید تا گاز شکم او به آرامی خارج شود
یکی دیگر از تکنیک‌های خارجی، تمرینات پای کودک است. کیم آلت متخصص کودکان می‌گوید: «کارهایی که می‌توانید برای کمک به آنها در خارج شدن گازمعده کودک، انجام دهید شامل خم شدن پاها و دوچرخه زدن پای کودک است.»
فرمول مناسب را انتخاب کنید
یک فرمول با قابلیت هضم آسان را انتخاب کنید تا مطمئن شوید که باعث ناراحتی شکم کودک شما نخواهد شد. امی می‌گوید: « نفخ شکم، مدفوع سخت یا چسبناک یا ناراحتی در هضم نوزادان، با یک فرمول مفید ممکن است رفع شود. چنین کاری می‌تواند پروتئین‌های شیر را بشکند که برای بعضی از نوزادان می‌تواند هضم آنها را راحت‌تر کند.»
دکتر لین استوهاوزن استاد دانشکده پزشکی عمومی و پزشک در دانشکده پزشکی و بهداشت عمومی دانشگاه ویسکانسین می‌گوید: «این فرمول‌ها معمولا ملایم هستند و اغلب حاوی لاکتوز کمتری نسبت به فرمول‌های معمولی هستند.»
همچنین برای برخی از نوزادان، ممکن است به دنبال فرمول حاوی پروبیوتیک‌ها باشید، چون برخی از تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که پروبیوتیک‌ها برای کمک به هضم برای شیرخواران مفید هستند. به طور کلی این مواد در این زمینه ایمن تلقی می‌شوند. اما قبل از ایجاد تغییر، لازم است که این موضوع را با پزشک متخصص کودک خود در میان بگذارید.
شیوه شیردهی خود را بررسی کنید.
هنگام شیر دادن به نوزاد باید نوزاد را با سینه خود چفت کنید و برای جلوگیری از وارد شدن هوا، چفت خود را محکم کنید. برای تنظیم چفت خود با یک متخصص شیردهی تماس بگیرید.
.بیش از حد به نوزاد خود شیر ندهید
شیر دادن بیش از حد به کودک باعث ایجاد گاز در معده او می‌شود. دکتر مونتاک می‌گوید:«استفاده بیش از حد شیر می‌تواند باعث پرخوری کودک یا بلع بیش از حد هوا و ناراحتی شکم شود.»
قبل از تعویض پستان هنگام شیردهی مطمئن شوید که نوزاد کامل تمام مواد یک پستان را دریافت نموده البته بهتر است بگذارید نوزاد خودش به طور غریزی آن را تعویض کند.
نوزاد بیش از حد تغذیه نکند
نوزادان هنگام شیر خوردن بسیار راحت هستند ولی با بطری برایشان سخت‌تر است. دکتر مونتاک می‌گوید: «معده‌ی نوزاد به اندازه مشت اوست، بنابراین فقط مقادیر کم را به طور همزمان به نوزاد بدهید.»
همچنین او معتقد است اگر نوزاد هر دو ساعت مقدار کمتری بخورد بهتر از این است که بعد از هر چهار ساعت، مقدار بیشتری بخورد.
کودک را هنگام تغدیه پرت نکنید
دکتر لوییزیدس می‌گوید: «تمرکز روی نگه داشتن کودک می‌تواند به جلوگیری از مشکلات شکمی کمک کند.»
از وقفه، ایجاد نویزهای ناگهانی، چراغ‌های روشن و سایر حواس پرتی‌ها خودداری کنید و هر یک از تغذیه‌ها را آرام، بی سرو‌صدا و در اوقات فراغت انجام دهید.
بگذارید کودک باد معده خود را در موقعیت‌های مختلف رها کند
اگر یکی از موقعیت‌های دفع گاز روده، گاز را بیرون نمی‌آورد دیگری را امتحان کنید. مانند:
- دراز کشیدن کودک به روی شکم خود
- نگه داشتن کودک با دست خود به روی سینه خود
- تکیه دادن کودک به جلو هنگام نشستن
- بغل کردن او با سر خود به روی شانه‌های خود و…
استراحت مکرر در هنگام غذا خوردن می‌تواند به هضم غذا کمک کند
دکتر لوئیزید می‌گوید:«شیر دادن به کودک هر 3 تا 5 دقیقه یکبار، باعث کاهش سرعت شکم کودک شما می‌شود و مقدار هوای ورودی او را کاهش می‌دهد.»
یک حمام یا حوله گرم را امتحان کنید.
کمی گرما می‌تواند معده را تسکین بخشد و به درمان نفخ نوزاد کمک کند. دکتر آلت می‌گوید:«حوله گرم یا حمام گرم ایده بدی نیست و گاهی اوقات به کودک کمک می‌کند تا استراحت کرده و روده خود را به کار اندازد.
فقط مطمئن شوید که آنها خیلی گرم نیستند.» همچنین دکتر لوئیزید پیشنهاد می‌کند که کودک خود را با اجتناب از پوشک و بند کمر کاملا آرام نگه دارید.
کودک خود را به طور مرتب نگه دارید
بگذارید گرانش کار خود را با تغذیه در یک زاویه انجام دهد. دکتر لوئیزیدیس می‌گوید:«از شیر دادن هنگام خواب شیرخوار خودداری کنید. اگر در حال شیر دادن هستید، یک نگهدارنده را امتحان کنید.
پس از شیر خوردن، کودک دراز نکشد.» دکتر مونتاک می‌گوید بهتر است کودک را به مدت ۲۰ تا ۳۰ دقیقه به حالت ایستاده قرار دهید تا از هضم مناسب، اطمینان حاصل شود.
به برنامه غذایی خود توجه کنید
هنگامی که شما در حال شیردهی هستید، چیزی که می‌خورید روی شیرخوار تأثیر می‌گذارد و لبنیات عامل اصلی در مشکلات معده نوزاد است.
دکتر آلت می‌گوید:«میوه‌ها، سبزیجات سبز، به خصوص جوانه بروکلی و بروکسل و سیر هم می‌تواند کودک را ناراحت کند. امّا غذاهای سالمی هستند. بنابراین این غذاهای سالم را از برنامه غذایی حذف نکنید مگر اینکه مطمئن شوید که آنها مشکلی ایجاد کرده‌اند.»
بطری مناسب را انتخاب کنید
بطری را نگه دارید تا از شیر پر شود تا هوای اضافی را کاهش دهد. اگر فکر می‌کنید بطری شیر نامناسب است، حتما آن را تغییر دهید تا میزان هوای کودک را محدود کند.
برخی از تقویت‌کننده‌های شکم را انجام دهید
علاوه بر تقویت ماهیچه‌های سر و گردن کودک، سرمازدگی بر روی شکم نوزاد نیز به معده فشار می‌آورد. دکتر آلت می‌گوید: «تقویت شکم مزایای زیادی برای نوزادان دارد و به حرکت گاز روده کمک می‌کند.»
جامدات را جایگزین کنید
مواد جامد جدید می‌توانند برای شکم کودک شما کمی مشکل ایجاد کنند. دکتر آلت می‌گوید: «بعضی از نوزادان کمی یبوست پیدا می‌کنند.
اگر این اتفاق بیفتد، از مصرف برنج خودداری کرده وبه جای آن از جوی دوسر و موز استفاده کنید. این مواد یبوست را از بین می‌برند. میوه‌های خالص شده ، به ویژه آلوهای خالص، می‌توانند معده را به حرکت درآورند.»
باکتری‌های روده نوزادان هنوز توسعه نیافته‌اند و این می‌تواند باعث مشکلات معده شود.
دکتر مونتاگ می‌گوید: «من اکثرا یک پروبیوتیک تأیید شده برای کودکان به خصوص در نوزادان شیرخوار اضافه می‌کنم. بعضی از فرمول‌ها حاوی یک پروبیوتیک هستند. مطالعات نشان داده‌اند كه گهگاه نوزادان برخلاف بیوفلور، به صورت متنوع‌تری، غده یك باكتری را در روده خود دارند.»
پروبیوتیک‌های کودک به شکل قطره یا پودر هستند. البته قبل از امتحان کردن این مورد با پزشک متخصص کودک مشورت کنید.
بدانید چه موقع با پزشک تماس بگیرید.
اگر این راه‌حل‌های ساده در درمان نفخ نوزاد موثر نبودند، با پزشک تماس بگیرید. دکتر لوئیزید می‌گوید:« کولیک، که گریه غیرقابل تحمل است، واقعاً علّت مشخصی ندارد و یک مشکل پوچ به نام dyschezia معمولا خود به خود عمل می‌کند.»
با این حال تاکید می‌کند که در مورد علائمی مانند درد در حین تغذیه یا بعد از تغذیه، امتناع مداوم از غذا، استفراغ خون یا مایعات سبز یا زرد، رشد ضعیف، مشکلات تنفّسی یا خفگی مراقب باشید.
روش‌های پیشگیری از نفخ در نوزادان
برای پیشگیری و درمان نفخ نوزاد به این موارد توجه کنید:
- مادران شیرده باید از مصرف غذاهای نفاخ، مواد بودار و مقادیر زیاد کافئین خودداری کنند. البته پیش‌بینی دقیق این موارد امکان‌پذیر نیست، اما به مرور زمان، با توجه به نوع مواد غذایی مصرفی خود و عکس‌العمل فرزندتان می‌توانید تصمیم بگیرید که چه چیزهایی را حذف یا محدود کنید.
- مادران باید در موقعیت آرام و راحتی به نوزاد خود شیر دهند. مثلا نشستن، تکیه دادن و گذاشتن یک بالشت زیر دست، آرامش بیشتری در هنگام شیر دادن ایجاد خواهد کرد.
- گاهی کودک گرسنه است و به همین دلیل موقع شیر خوردن عجله کرده و هوا را هم می‌بلعد. بنابراین موقع ساعات تغذیه کودک خود باشید. تا جلوی ایجاد نفخ و دل درد به خاطر زمان شیردهی را بگیرید.
- مادران حتما باید پس از شیر دادن، آروغ نوزاد را بگیرند. برای این کار، سر نوزاد را روی شانه خود بگذارید و آرام آرام به پشت او بزنید تا باد گلوی او خارج شود.
- اگر نوزاد بی‌قرار است، او را بغل کرده و نوازش دهید. پخش یک موسیقی آرام‌بخش هم ممکن است موثر باشد.
- به زور سینه خود را داخل دهان نوزاد نگذارید و اجازه دهید او خود برای شیر خوردن، پیش قدم شود. نوازادان دوست دارند مقدار کمی شیر خورده، نفس بگیرند و دوباره اقدام به شیر خوردن کنند. در‌این‌باره، مادر باید صبر و حوصله داشته و با آرامش رفتار کند.
زمان مراجعه به پزشک اطفال
اگر با رعایت تمام موارد گفته شده در بالا، نفخ نوزاد چند بار در روز و بیش از سه روز متوالی ادامه داشته باشد، باید به پزشک متخصص اطفال مراجعه کنید. به علاوه وجود نفخ همراه با علائم دیگر مانند تب، اسهال و استفراغ هم نیازمند مراجعه به پزشک است.
سخن آخر
در این مطلب سعی کردیم به نکاتی مهم و کاربردی برای درمان نفخ نوزاد اشاره کنیم. امیدواریم خواندن این مطلب برای شما مفید بوده باشد و بتوانید در هنگام بروز چنین مشکلی، بهترین راه حل ممکن را برگزینید. شاد و سلامت باشید.
سوالات متداول
از کجا بفهمیم نوزاد نفخ دارد؟
علاوه بر علائمی که به آنها اشاره کردیم، در این حالت نوزاد بی‌قرار است و باد معده خالی می‌کند. احتمالا با صورت خود شکلک در می‌آورد. زیاد گریه می‌کند و احتمالا بدون کمک دیگران نمی‌تواند بخوابد. نوزاد سکسکه می‌کند و صدایی شبیه خرخر ایجاد می‌کند. به علاوه، چنین نوازدانی اغلب شیر مادر یا شیر خشک را نمی‌پذیرند و تف می‌کنند.
چه چیزی نفخ را سریع تسکین می‌دهد؟
کودک را به روی کمر بخوابانید و شکم او را با حرکات دایره‌ای ساعتگرد مالش دهید. سپس دست خود را به طرف انحنای شکم بکشید و با دو یا سه انگشت به آرامی ناحیه دور شکم کودک را فشار دهید. در ادامه با دست، حرکاتی به شکل حروف I، L و U ایجاد کنید. این کار را چندین بار تکرار کنید تا گاز اضافه خارج شود.
بهترین دارو برای نفخ نوزاد چیست؟
اگرچه برای از بین بردن نفخ در نوزادان داروهایی هم وجود دارند اما بیشتر پزشکان معتقدند که راهکارهای خانگی، روش های مطمئن تر و کم عارضه تری هستند. با این حال، اگر در مصرف دارو اصرار دارید، حتما پیش از مصرف با پزشک متخصص مشورت کنید.
