آزمایش و نتایج گاز خون شریانی (ABG)

آزمایش گاز خون که معمولا منظور از آن آزمایش گاز خون شریانی یا ABG است، مقدار اکسیژن، دی‌اکسیدکربن و pH خون را اندازه‌گیری می‌کند. نتایج این آزمایش به متخصصان کمک می‌کند تا برخی از مشکلات قلبی، ریوی و کلیوی را در بیماران شناسایی کنند.

ABG یکی از متداول‌ترین آزمایشات قبل از عمل، به خصوص در بیماران مشکوک به مشکلات تنفسی یا ریوی است. این آزمایش، همچنین به پزشکان کمک می‌کند تا تنظیمات ونتیلاتور (دستگاه تنفس مصنوعی) را برای بیماران به درستی انجام دهند.

در این مقاله ایده آل مگ اطلاعات مفیدی در مورد این آزمایش و نحوه تفسیر نتایج آن آورده شده است. برای دانستن این که ABG چیست و چه کاربردهایی دارد، با ما همراه باشید.

آزمایش گاز خون چیست؟

متخصصان برای بررسی وضعیت سلامت قلب، کلیه و ریه از آزمایش گاز خون استفاده می‌کنند. به طور کلی این آزمایش به دو صورت انجام می‌شود. آزمایش گاز خون وریدی (VGB) و آزمایش گار خون شریانی (ABG).

شریان‌ها همان سرخرگ‌ها هستند که خون را از قلب به اندام‌ها می‌برند و ورید‌ها هم همان سیاهرگ‌ها هستند که خون را از اندام‌های مختلف بدن به قلب می‌رسانند. برای انجام آزمایش ABG نمونه خون از سرخرگ و برای انجام VBG نمونه خون از سیاهرگ گرفته می‌شود.

پزشکان با کمک این آزمایش‌ها مقدار pH (فاکتوری برای بررسی وضعیت اسیدیته و تعادل شیمیایی خون)، اکسیژن (O2) و دی‌اکسیدکربن (CO2) خون بررسی می‌کنند.

تفاوت تست ABG با VBG در آزمایش گازهای خون

شاید این سوال پیش بیاد که با وجود ABG، چرا از آزمایش گاز خون وریدی هم استفاده می‌شود؟ در برخی مواقع که فشار بیمار بسیار پایین و دسترسی به سرخرگ‌ها سخت است (سرخرگ‌ها در مناطق عمقی‌تری از پوست نسبت به سیاهرگ‌ها قرار دارند) و نیاز است که مقدار pH و گازهای خون سریع چک شود، پزشکان از VGB به جای ABG استفاده می‌کنند.

pH وریدی معمولا ۰.۰۲ تا ۰.۰۴ از مقدار اندازه‌گیری شده در خون شریانی کمتر است؛ اما مقدار CO2 و O2 اندازه‌گیری شده از این آزمایش‌ها با هم تفاوت زیادی دارند.

مهم‌ترین تفاوت آزمایش اندازه‌گیری گاز خون وریدی و شریانی در این است که VBG اطلاعات درستی از مقدار اکسیژن خون نشان نمی‌دهد.

همان‌طور که گفتیم منظور از آزمایش گاز خون، آزمایش گاز خون شریانی است که با ABG نشان داده می‌شود. این آزمایش اطلاعات دقیق‌تری از وضعیت سلامتی بیمار به پزشکان می‌دهد.

فاکتورهای مورد بررسی در آزمایش ABG چیست؟

اصلی‌ترین فاکتورهایی که در آزمایش ABG بررسی می‌شوند، عبارتند از:

• pH خون: با استفاده از این فاکتور تعادل اسیدی و بازی خون مشخص می‌شود.
• HCO3: این مورد از آزمایش، مقدار بی‌کربنات موجود در خون را تعیین می‌کند. بی‌کربنات یک یون مهم در تنظیم تعادل شیمیایی خون است.
• PCO2: فشار جزئی دی‌اکسیدکربن در خون را نشان می‌دهد.
• PO2: فشار جزئی اکسیژن خون را نشان می‌دهد.
• O2: مقدار کل اکسیژن خون را نمایش می‌دهد.

در برخی شرایط معیارهایی چون مقدار کل دی‌اکسیدکربن، مقدار یون هیدروژن و قلیائیت خون هم در ABG اندازه‌گیری می‌شود.

PCO2 در آزمایش خون چیست؟

PCO2 یکی از علائم اختصاری موجود در آزمایش گاز خون شریانی است. این فاکتور مقدار دی‌اکسیدکربن موجود در خون و کیفیت تولید و حذف آن در بدن را نشان می‌دهد. مقدار طبیعی PCO2 در خون باید بین ۴.۷ تا ۶ کیلو پاسکال (kPa) یا ۳۵ تا ۴۵ میلی‌متر جیوه باشد.

اگر مقدار این فاکتور در خون افزایش پیدا کند، اسیدوز تنفسی اتفاق می‌افتد. اسیدوز تنفسی علائمی مانند خستگی شدید و سرگیجه، تنگی نفس، خواب آلودگی و سردرد دارد.

بیماری‌هایی مثل آسم، چاقی شدید، جراحت در قفسه سینه، سوءمصرف داروهای آرامبخش یا الکل، ضعف عضلات قفسه سینه و مشکلات عصبی می‌توانند باعث اسیدوز تنفسی شوند.

آزمایش گاز خون در کودکان

این آزمایش در کودکان هم به منظور بررسی وضعیت pH، دی‌اکسیدکربن و اکسیژن خون انجام و در موارد آسیب به قفسه سینه و حمله آسم تجویز می‌شود.

پزشک معالج ممکن است برای بررسی روند بهبودی و تاثیر درمان‌های تجویز شده، آزمایش ABG را به طور متناوب تکرار کند. در این صورت بهتر است، تمام داروهایی که کودک مصرف می‌کند و بیماری‌های او را به پزشک یا پرستار اطلاع دهید.

آزمایش گاز خون به چه منظوری انجام می‌شود؟

ABG به عنوان آزمایش مکملی برای بررسی عملکرد قلب، کلیه‌ها، ریه‌ها و تشخیص بیماری‌های متابولیک انجام می‌شود.

در صورتی که فردی علائم زیر را داشته باشد، پزشک دستور به انجام این آزمایش می‌دهد؛

• تنگی نفس
• تنفس دشوار و سخت
• گیجی و اختلال حواس
• ضربان قلب بالا
• برافروختگی
• احتباس ادراری (کاهش یا قطع ادرار)
• لرزش بدن
• درد شکمی بدون دلیل مشخص
• تحریک‌پذیری
• تشنج
• حالت تهوع و استفراق
• سردرد

آزمایش اندازه‌گیری گازهای خون چطور انجام می‌شود؟

در این آزمایش با استفاده از یک سرنگ از سرخرگ‌ها مقداری خون خارج می‌شود. نمونه گرفته شده به آزمایشگاه برده می‌شود تا فاکتورهای درخواستی اندازه‌گیری شوند.

مقدار خون مورد نیاز برای این آزمایش تنها ۱ میلی‌لیتر است؛ در صورتی که همراه با ABG آزمایش‌های دیگری درخواست شود، مقدار خون گرفته شده، بیشتر خواهد بود.

نتایج آزمایش گاز خون معمولا در ۱۵ دقیقه مشخص می‌شود و می‌توان از آن‌ برای بررسی وضعیت سلامتی بیمار استفاده کرد.

شرایط انجام آزمایش گازهای خونی چگونه است؟

برای انجام این تست نیازی نیست که بیمار ناشتا باشد یا از ماده غذایی خاصی پرهیز کند. بهتر است مراحل انجام آزمایش به بیمار توضیح داده شود تا او در طی آزمایش همکاری لازم را انجام دهد.

بیمار باید حداقل ۳۰ دقیقه قبل از انجام آزمایش از دستگاه تنفس مصنوعی استفاده نکند. در طول نمونه‌گیری فرد نباید دست یا عضوی که از آن نمونه خون گرفته می‌شود را حرکت دهد؛ چون احتمال آسیب به اعصاب و رگ‌ها وجود دارد.

برای انجام این آزمایش ۱ میلی‌لیتر خون کافی است. بعد از خارج کردن خون، نمونه باید سریع در جعبه یخ قرار بگیرد و به آزمایشگاه منتقل شود. تاخیر در انجام آزمایش یا گرم شدن نمونه می‌تواند باعث ایجاد نتایج کاذب شود.

بعد از تمام شدن نمونه‌گیری، باید محل سرنگ به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه فشار داده شود تا مشکل خونریزی پیش نیاید. پرستار یا کسی که نمونه خون را از شریان می‌گیرد باید درجه حرارت را هم یادداشت کند تا این موضوع در نتایج آزمایش در نظر گرفته شود.

خطرات و مضرات انجام آزمایش اندازه‌گیری گاز خون

انجام این آزمایش هم مانند سایر آزمایش‌های خون خطر خاصی ندارد و تنها ممکن است در محلی که از آن نمونه تهیه شده، کمی احساس درد و سوزش داشته باشید. کبودی و خون‌مردگی کوچک هم در این ناحیه ممکن است ایجاد شود. این کبودی بعد از چند روز برطرف می‌شود.

بیمارانی که هموفیلی دارند یا آسپرین مصرف می‌کنند باید قبل از نمونه‌گیری این موارد را به پزشک یا مسئول نمونه‌گیری اطلاع دهند. نمونه خون برای این آزمایش ممکن است از سرخرگ‌های مچ دست، بازو یا کشاله ران گرفته شود.

نتایج تست ABG چطور تفسیر می‌شود؟

تفسیر آزمایش گاز خون شریانی پیچیده است و باید توسط یک پزشک انجام شود. بیماری ساده‌ای مثل استفراق می‌تواند مانند یک بیماری خطرناک ریه بر این آزمایش‌ها تاثیر بگذارد؛ پس تفسیر دقیق این آزمایش‌ها باید با توجه به شرایط بیمار انجام شود.

در ادامه تنها برخی اطلاعات ساده که این آزمایش در اختیار ما قرار می‌دهد، آورده شده است:

pH خون

pH خون به طور طبیعی باید در محدوده ۷.۳۸ تا ۷.۴۲ باشد. اگر مقدار این فاکتور کمتر از ۷.۳۸ باشد، بدن دچار اسیدوز متابولیک یا تنفسی شده است. بیماری‌هایی چون نارسایی کلیه، شوک، دیابت درمان‌نشده و مشکلات ریوی می‌توانند باعث این مشکل شوند.

اگر مقدار pH خون از ۷.۴۲ بیشتر شود، بدن دچار الکالوز متابولیک یا تنفسی می‌شود. استفراغ مزمن، پتاسیم خون پایین، درد و اضطراب زیاد می‌توانند باعث الکالوز شوند.

اسیدوز و آلکالوز هر دو می‌توانند وضعیت‌های خطرناکی باشند و به مرگ بیمار منجر شوند.

PO2 و مقدار اکسیژن کل

مقدار PO2 در حالت طبیعی باید بین ۷۵ تا ۱۰۰ و مقدار اکسیژن کل هم باید ۹۵ تا ۹۹ درصد باشد. در صورتی که مقدار اندازه‌گیری شده برای این دو فاکتور کمتر از حد طبیعی باشد، مشکلی در عملکرد ریه‌ها وجود دارد.

PCO2

مقدار این فاکتور در خون باید ۳۵ تا ۴۵ میلی‌لیتر جیوه باشد. افزایش مقدار دی‌اکسیدکربن در خون می‌تواند باعث اسیدوز بدن شود.

 HCO3 (بی‌کربنات)

مقدار طبیعی HCO3 در خون باید بین ۲۲ تا ۲۶ میلی‌اکی‌والان بر لیتر باشد. اگر مقدار بی‌کربنات خون بیشتر از ۲۶ باشد، بدن دچار آلکالوز متابولیک و اگر کمتر از ۲۲ باشد، بدن دچار اسیدوز متابولیک می‌شود.

عوارض بالا بودن گاز خون

همان طور که در بخش تفسیر نتایج ABG خواندید، بالا بودن هر یک از فاکتورهای گاز خون می‌تواند نشان‌دهنده یک مشکل مهم سلامتی باشد؛

• pH: در صورتی که مقدار پی‌اچ خون بالاتر از ۷.۴۲ باشد، بدن دچار آلکالوز متابولیک یا تنفسی شده است. در این شرایط اگر مقدار  HCO3 پایین‌تر ۲۲ میلی‌اکی‌والان بر لیتر باشد، الکالوز تنفسی و اگر این فاکتور بالاتر از ۲۶ باشد، احتمال الکالوز متابولیک وجود دارد.
• HCO3: اگر این فاکتور پایین‌تر از ۲۲ میلی‌اکی‌والان در لیتر باشد، بدن دچار اسیدوز متابولیک می‌شود. مقدار HCO2 بالاتر از ۲۶ هم احتمال الکالوز متابولیک را نشان می‌دهد.

تفسیر همزمان نتایج pH خون، HCO3 و pCO2

برای بررسی دقیق وضعیت سلامتی فاکتورهای آزمایش ABG باید در کنار هم تفسیر شوند. این کار باید توسط پزشک متخصص انجام شود؛ اما در جدول زیر می‌توانید برخی مشکلات احتمالی که باعث تغییر غیرطبیعی نتایج این آزمایش می‌شوند را بخوانید.

سخن نهایی

آزمایش گاز خون شریانی، می‌تواند اطلاعات مهمی در مورد وضعیت سلامت قلب، ریه‌ها و کلیه‌های بیمار در اختیار پزشکان قرار دهد. تفسیر دقیق نتایج این آزمایش باید توسط پزشک انجام شود. این آزمایش یک معیار خوب، برای بررسی روند بهبود بیمارانی است که دچار حمله آسم شده‌اند یا مشکلات ریوی دارند.

اگر در مورد این آزمایش سوالی دارید، می‌توانید آن را از ایده آل مگ بپرسید.

سوالات متداول در مورد آزمایش گاز خون یا ABG