HCT در آزمایش خون و نحوه تفسیر آن
وقتی با علائم کم خونی مثل خستگی، سردرد، سرگیجه و اختلال تمرکز به پزشک مراجعه می‌کنید، پزشک برایتان آزمایش خون تجویز کرده و فاکتورهای مختلف از جمله هماتوکریت (HCT) را اندازه‌گیری می‌کند.
HCT در آزمایش خون می‌تواند کم خونی و بیماری‌های مرتبط با کاهش یا افزایش غیرطبیعی گلبول‌های قرمز خون (RBC) را تشخیص دهد و به پزشک در درمان مناسب آن‌ها کمک کند.
در این مقاله از مجله اینترنتی ایده آل مگ در مورد اینکه آزمایش هماتوکریت چیست، چگونه انجام می‌شود و مقدار نرمال آن چقدر است، صحبت می‌کنیم. ما را تا انتهای این مطلب همراهی کنید.
هماتوکریت در آزمایش خون چیست؟
هماتوکریت که تحت عنوان آزمایش حجم سلول بسته‌بندی شده (PCV) هم شناخته می‌شود، یک آزمایش خون ساده است که میزان گلبول‌های قرمز خون را اندازه‌گیری می‌کند و نتیجه را به صورت درصد گلبول‌های قرمز در کل حجم خون بیان می‌کند.
گلبول‌های قرمز خون سلول‌های بسیار مهمی محسوب می‌شوند؛ چون اکسیژن را در سراسر بدن حمل می‌کنند و آن را در اختیار بافت‌های مختلف قرار می‌دهند.
کاهش یا افزایش گلبول‌های قرمز می‌تواند نشان‌دهنده ابتلا به یک بیماری باشد. با تعیین هماتوکریت می‌توان مشخص کرد که آیا در خون گلبول قرمز کافی برای حمل اکسیژن وجود دارد یا خیر.
چرا آزمایش HCT (هماتوکریت) لازم است؟
HCT در آزمایش خون، پزشک را از ابتلای شما به بیماری‌هایی آگاه می‌کند که با افزایش یا کاهش تعداد گلبول های قرمز خون (RBC) مرتبط هستند.
معمولا پزشکان از این آزمایش برای بررسی کم خونی استفاده می‌کنند که باعث خستگی، سردرد و سرگیجه می‌شود. این آزمایش برای غربالگری پلی سیتمی ورا (PV) هم کاربرد دارد.
اگر به دلیل ابتلا به سرطان تحت درمان هستید، HCT یکی از چندین آزمایشی است که برای بررسی نحوه پاسخگویی بدن شما به دارو و کنترل عوارض جانبی تجویز می‌شود.
چگونه برای آزمایش HCT یا همان هماتوکریت آماده شوم؟
برای آزمایش HCT نیاز نیست ناشتا باشید یا نکات خاصی را رعایت کنید. معمولا برای انجام این آزمایش از قسمت داخلی بازو یا پشت دست خون‌گیری می‌شود.
در مورد شیرخواران و کودکان خردسال ممکن است تکنسین یک سوراخ کوچک در پاشنه پا یا نوک انگشت ایجاد کرده و خون را روی یک نوار تست جمع‌آوری کند.
آزمایش HCT یا هماتوکریت چگونه انجام می‌شود؟
ابتدا تکنسین آزمایشگاه ناحیه خون‌گیری را که معمولا قسمت داخلی بازو است، تمیز می‌کند؛ سپس برای جمع‌آوری خون سوزن سرنگ را وارد رگ می‌کند. وقتی سوزن وارد رگ می‌شود، ممکن است کمی احساس سوزش یا درد داشته باشید. در انتها، تکنسین روی محل خون‌گیری چسب می‌زند.
آزمایش‌های مرتبط با آزمایش HCT کدامند؟
HCT در آزمایش خون بخشی از آزمایش شمارش کامل سلول‌های خون (آزمایش خون CBC) است که با انجام آن می‌توان میزان تمام سلول‌های خون شامل گلبول‌های سفید، گلبول‌های قرمز و پلاکت‌ها را مشخص کرد.
علاوه بر CBC، ممکن است پزشک برای کمک به تشخیص دقیق‌تر بیماری آزمایش‌های دیگری را هم توصیه کند، از جمله:
- اسمیر خون: نمونه خون روی لام شیشه‌ای پخش شده و در زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود.
- شمارش رتیکولوسیت: این آزمایش توانایی مغز استخوان را برای تولید گلبول‌های قرمز نشان می‌دهد.
- آهن: با اندازه‌گیری میزان آهن خون می‌توان به کمبود آهن یا اضافه بار آن پی برد.
- ویتامین B12 و فولات: اندازه‌گیری این دو ویتامین نشان می‌دهد که آیا بدن برای ساخت سلول‌های خونی مواد مغذی کافی در اختیار دارد یا خیر.
HCT یا هماتوکریت طبیعی چقدر است؟
عوامل زیادی وجود دارند که می‌توانند میزان HCT در آزمایش خون را تحت تاثیر قرار دهند. از سوی دیگر، مقادیر نرمال HCT ممکن است از یک آزمایشگاه به آزمایشگاه دیگر متفاوت باشد؛ اما به طور کلی سطوح طبیعی HCT در بزرگسالان و کودکان به صورت زیر مشخص شده است:
| سن | هماتوکریت (HCT) |
| نوزادان (0 تا 3 روز) | 45 تا 67 درصد |
| نوزادان (3 روز تا 1 هفته) | 42 تا 66 درصد |
| نوزادان (1 تا 2 هفته) | 39 تا 63 درصد |
| شیرخواران (2 هفته تا 1 ماه) | 31 تا 55 درصد |
| شیرخواران (1 تا 2 ماه) | 28 تا 42 درصد |
| شیرخواران (2 تا 6 ماه) | 29 تا 41 درصد |
| شیرخواران (6 ماه تا 2 سال) | 33 تا 39 درصد |
| کودکان (2 تا 6 سال) | 34 تا 40 درصد |
| کودکان (6 تا 12 سال) | 35 تا 45 درصد |
| زنان (بالاتر از 12 سال) | 36 تا 46 درصد |
| مردان (12 تا 18 سال) | 37 تا 49 درصد |
| مردان (بالاتر از 18 سال) | 41 تا 53 درصد |
نتایج آزمایش HCT می‌تواند تحت تاثیر عوامل مختلفی مانند اهدای خون، بارداری یا زندگی در ارتفاعات قرار بگیرد؛ به همین دلیل، نتیجه آزمایش باید حتما توسط پزشک تفسیر شود.
هماتوکریت بالا به چه معنا است؟
وجود علائم زیر نشان می‌دهد که ممکن است میزان هماتوکریت خون شما به طور غیرطبیعی افزایش پیدا کرده باشد:
- خستگی
- تنگی نفس
- پوست برافروخته
- تعریق
- سرگیجه
- درد مفاصل
- خارش
- سردرد
سیگار کشیدن و زندگی در ارتفاعات باعث افزایش HCT در آزمایش خون می‌شود. علاوه بر این، افزایش هماتوکریت می‌تواند نشانه ابتلا به بیماری‌های زیر باشد:
- بیماری قلبی
- کم آبی بدن
- اسکار یا ضخیم شدن ریه‌ها
- پلی سیتمی ورا (PV) یا سایر بیماری‌های مغز استخوان
- آپنه انسدادی خواب
- مسمومیت با مونوکسید کربن
- افزایش سطح تستوسترون
اگر پزشک این احتمال را بدهد که سطح هماتوکریت خون تحت تاثیر چیزی مانند کم آبی بدن قرار گرفته باشد، ممکن است از شما بخواهد که آزمایش را در زمان دیگری تکرار کنید.
هماتوکریت پایین به چه معنا است؟
علائم زیر نشان می‌دهند که احتمالا میزان هماتوکریت شما پایین است و تعداد گلبول‌های قرمز خونتان کاهش پیدا کرده است:
- خستگی
- کاهش تمرکز
- تنگی نفس
- سردرد
- افزایش خونریزی در دوران قاعدگی
- بدخلقی
در دوران بارداری میزان هماتوکریت خون کاهش پیدا می‌کند. از مشکلات و بیماری‌هایی که به کاهش HCT در آزمایش خون منجر می‌شوند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- از دست دادن خون در اثر ترومای داخلی یا خارجی
- لوسمی، لنفوم یا سایر سرطان‌های مغز استخوان
- کم خونی
- کمبود آهن یا ویتامین از جمله فولات، B12 یا B6
- وجود آب بیش از حد در بدن
- بیماری کلیوی
- مشکلات تیروئید
- آسیب مغز استخوان در اثر شیمی درمانی یا مواجهه با سموم
- تخریب گلبول‌های قرمز خون توسط سیستم ایمنی بدن
پایین بودن هماتوکریت به این معنی نیست که شما حتما به یکی از بیماری‌های فوق مبتلا هستید. پزشک با بررسی تاریخچه پزشکی شما و کمک گرفتن از سایر روش‌های تشخیصی علت پایین بودن HCT در آزمایش خون را مشخص می‌کند.
برای سطوح غیرطبیعی HCT در آزمایش خون چه باید کرد؟
هنگامی که آزمایش هماتوکریت را انجام دادید و متوجه شدید که میزان HCT بالاتر یا پایین‌تر از حد طبیعی است، قدم بعدی این است که علت بروز این مشکل را کشف کنید. درمان به علت افزایش یا کاهش هماتوکریت و میزان غیرطبیعی بودن آن بستگی دارد.
اگر نتیجه آزمایش به وجود مشکلی در مغز استخوان اشاره کند، از مغز استخوان‌تان نمونه‌‌گیری می‌شود تا ابتلای شما به لنفوم یا سایر اختلالات مشابه مورد بررسی قرار بگیرد.
چگونه افزایش هماتوکریت را درمان کنیم؟
بعضی از تغییرات سبک زندگی، مانند ترک سیگار و دریافت کافی مایعات، می‌تواند به کاهش تعداد گلبول‌های قرمز خون کمک کند. هیدراته ماندن و پیشگیری از کم آبی بدن بسیار مهم است؛ چون مایعات از افزایش بیش از حد غلظت خون جلوگیری می‌کنند.
به غیر از تغییر سبک زندگی، ممکن است پزشک برای شما دارو تجویز کند. با توجه به اینکه افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خطر لخته شدن خون را بالا می‌برد، برای درمان این مشکل از داروهای ضدانعقاد خون مثل آسپرین استفاده می‌شود.
سایر داروهایی که پزشکان برای درمان سطوح بالای هماتوکریت تجویز می‌کنند، روی کنترل بیماری‌ای که باعث افزایش تولید گلبول‌های قرمز شده است، تمرکز دارند.
فلبوتومی (فصد خون) هم روش دیگری است که بعضی از افراد برای درمان هماتوکریت بالا به سراغ آن می‌روند. در فلبوتومی، از وریدها خون‌گیری می‌شود تا غلظت خون کاهش پیدا کند.
چه راهکارهایی برای درمان هماتوکریت پایین وجود دارد؟
اگر هماتوکریت و تعداد گلبول‌های قرمز خون بسیار پایین باشد، ممکن است به دریافت آهن وریدی یا تزریق خون نیاز داشته باشید. در صورتی که یک بیماری زمینه‌ای باعث کاهش تولید گلبول‌های قرمز شده باشد، پزشک برای شما دارو تجویز می‌کند تا تولید این سلول‌ها افزایش یابد.
تغییر سبک زندگی هم می‌تواند به افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون کمک کند. خوردن انواع غذاهای تازه و سالم که حاوی آهن، ویتامین B12 و فولات هستند، در پیشگیری از بروز کم خونی و درمان آن نقش دارد. این مواد مغذی را می‌توان به شکل مکمل هم دریافت کرد.
کلام پایانی
آزمایش HCT یکی از سریع‌ترین و آسان‌ترین آزمایشاتی است که می‌تواند تصویر کاملی از وضعیت سلامتی شما در اختیار پزشک قرار دهد.
اگر با مشکلاتی مانند سردرد یا خستگی روبرو هستید، بهتر است آزمایش خون دهید تا میزان هماتوکریت و سایر سلول‌های خون اندازه‌گیری شود.
منشاء این علائم می‌تواند از کم خونی تا بیماری‌های جدی که به درمان فوری نیاز دارند، متغیر باشد. در هر دو مورد، آزمایش خون می‌تواند به تشخیص به موقع بیماری و درمان آن کمک کند.
سوالات متداول
هماتوکریت یک آزمایش بی‌خطر و بسیار ایمن است؛ با این حال، ممکن است در موارد نادر خون‌گیری به ضعف، خونریزی بیش از حد، هماتوم (تجمع خون در خارج از عروق خونی) یا عفونت منجر شود.
کاهش هماتوکریت می‌تواند نشانه خونریزی، سرطان خون، کمبود مواد مغذی (آهن، فولات، ویتامین B6 و ویتامین B12)، افزایش آب بدن، بیماری کلیوی یا بیماری تیروئید باشد.
بیماری قلبی، بیماری‌های مغز استخوان، آپنه انسدادی خواب، افزایش هورمون تستوسترون و مسمومیت با مونوکسید کربن می‌تواند HCT را افزایش دهد. کم آبی بدن و سیگار کشیدن هم از سایر دلایل افزایش هماتوکریت به شمار می‌روند.
اصلاح سبک زندگی، ترک سیگار و پیروی از رژیم غذایی سالم می‌تواند به درمان افزایش بیش از حد گلبول‌های قرمز کمک کند. اگر تولید بیش از حد این سلول‌ها نشان‌دهنده ابتلا به پلی سیتمی ورا باشد، پزشک برای شما دارو تجویز می‌کند.
در صورتی که کمبود مواد مغذی علت کاهش هماتوکریت باشد، می‌توان این مشکل را با اصلاح رژیم غذایی و دریافت مکمل درمان کرد. در افرادی که بیماری‌های زمینه‌ای باعث کاهش HCT شده‌اند، به دارو درمانی نیاز است.
