آزمایش UA چیست و در چه مواردی تجویز می شود ؟

بسیاری از بیماری‌ها و اختلالات در بدن بر نحوه دفع مواد زائد و سموم بدن تاثیر می‌گذارند. مواد زائد تولید شده در بدن به کلیه‌ها می‌روند و از طریق ادرار از بدن خارج می‌شوند. مشکلات هر یک از اندام و بافت‌ها می‌تواند بر ظاهر، غلظت، کیفیت و ترکیب شیمیایی ادرار تاثیر گذار باشد. آزمایش UA یکی از روش‌های تشخیصی پزشکی است که با بررسی ادرار می‌تواند مشکلات سلامتی را شناسایی کند.

این آزمایش به پزشکان کمک می‌کند تا عفونت‌های دستگاه دفع ادرار، بیماری‌های کلیوی و دیابت را شناسایی کنند. در این آزمایش، غلظت، ویژگی‌های ظاهری و ترکیب شیمیایی ادرار بررسی می‌شود.

اگر نتایج آزمایش ادرار غیرطبیعی باشد، پزشک ممکن است، دستور به انجام انواع خاصی از آزمایش خون، آزمایش کشت ادرار و بررسی آنزیم‌های کبدی دهد.

اگر به دنبال اطلاعات بیشتری از آزمایش UA هستید و می‌خواهید بدانید که نتایج آزمایش ادرار شما طبیعی است یا نه، با ایده آل مگ در ادامه این مقاله همراه باشید.

چرا آزمایش UA انجام می‌شود ؟

آزمایش ادرار یا UA که یکی از علائم اختصاری آزمایش خون است، به نام‌های دیگری چون تست ادرار، تجزیه و تحلیل ادرار، Urinalysis و Urine Test هم شناخته می‌شود. پزشکان معمولا برای بررسی دلیل مشکلاتی چون شکم درد، درد هنگام ادرار (ادرار دردناک)، خون در ادرار و کمر درد آزمایش ادرار را تجویز می‌کنند.

تجزیه و تحلیل ادرار اغلب در موارد زیر هم انجام می‌شود:

• قبل از عمل جراحی
• غربالگری مشکلات و بیماری‌های دوره بارداری
• بررسی و چکاب کلی بدن

پزشکان برای بررسی ابتلا به بیماری‌های زیر هم این آزمایش را انجام می‌دهند؛

• دیابت
• بیماری کلیوی
• بیماری کبد
• عفونت مجاری ادراری

آماده شدن برای آزمایش UA

برای انجام آزمایش ادرار UA نیازی نیست که ناشتا باشید یا رژیم غذایی خاصی را رعایت کنید؛ مگر این که پزشک این آزمایش را همراه با آزمایش‌های خاص دیگری تجویز کند. بهتر است قبل از انجام آزمایش در مورد آمادگی‌های لازم از پزشک یا مسئول آزمایشگاه سوال کنید.

چه مواردی در نتیجه ی آزمایش ادرار اختلال ایجاد می کند؟

برخی از داروها و مکمل‌های غذایی وجود دارند که باعث تغییر در نتایج این آزمایش می‌شوند. از جمله این داروها و مکمل‌ها باید به موارد زیر اشاره کرد:

• مکمل‌های ویتامین C
• مترونیدازول
• ریبوفلاوین
• ملین‌های آنتراكینون
• متوکاربامول
• نیتروفورانتوئین

برای پیشگیری از گرفتن نتایج غلط و تکرار دوباره آزمایش بهتر است داروها و مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید را به پزشک و مسئول آزمایشگاه اطلاع دهید.

خانم‌ها باید به این نکته توجه کنند که انجام این آزمایش در دوره قاعدگی می‌تواند باعث نتایج غلط شود. داشتن رابطه جنسی شب قبل از انجام آزمایش هم از دیگر عوامل ایجاد خطا در آزمایش ادرار خانم‌هاست.

روش درست جمع‌آوری نمونه ادرار

برای جمع‌آوری نمونه ادرار، در آزمایشگاه، یک ظرف به شما داده می‌شود تا به دستشویی بروید و در آن نمونه ادرار خود را بریزید. برای جلوگیری از ورود باکتری و عوامل مداخله‌گر بهتر است مجرای ادرار تمیز شود. آقایان باید سر آلت خود را با یک دستمال تمیز کنند. خانم‌ها هم باید مجرای ادراری و اطراف واژن را با دستمال و از جلو به عقب پاک کنند.

برای داشتن نتایج واقعی‌تر بهتر است، مقدار کمی ادرار کنید و بعد از آن ظرف نمونه را در جریان ادرار خود قرار دهید. بعد از نمونه‌گیری از لمس دیواره داخلی یا نمونه حتما خودداری کنید. درب ظرف را ببندید و نمونه را در محل مشخص شده قرار دهید.

آزمایش UA چگونه انجام می‌شود و چه بخش‌هایی دارد؟

در آزمایشگاه نمونه ادرار معمولا در سه بخش مورد بررسی قرار می‌گیرد؛ اما در برخی موارد به بررسی داروهای موجود در ادرارا هم نیاز است. این موضوع باعث می‌شود گاهی آزمایش ادرار یک بخش چهارم، به نام داروهای موجود در ادرار هم داشته باشد.

بخش میکروسکوپی

در این بررسی، متخصص آزمایشگاه، ادرار را در زیر میکروسکوپ بررسی می‌کند. هدف او از این کار پیدا کردن یکی از موارد زیر است:

• گلبول‌های قرمز یا سفید خون: وجود این سلول‌ها نشانه‌ای از عفونت، بیماری کلیوی، سرطان مثانه یا اختلال خون است.
• بلورها: اگر در نمونه ادرار بلور وجود داشته باشد، احتمال ایجاد سنگ کلیه بیشتر می‌شود.
• باکتری‌ها یا مخمرهای عفونی: این بررسی تاییدی بر عفونت قارچی یا باکتریایی مجاری ادراری است.
• سلول‌های اپیتلیال: وجود این سری از سلول‌ها در ادرار می‌تواند احتمال ابتلا به سرطان را نشان دهد.

تست نوار ادراری Dipstick

برای آزمایش dipstick ، در آزمایشگاه یک نوار مخصوص با همین نام وارد نمونه ادرار می‌شود. ترکیب شیمیایی ادرار باعث تغییر رنگ این نوار می‌شود. با توجه به راهنمای رنگ، مواد شیمیایی و غلظت آن‌ها تعیین می‌شود.

آزمایش نوار dipstick، موارد زیر در ادرار را بررسی می‌کند:

• بیلی‌روبین (که محصول مرگ گلبول‌های قرمز است و معیاری برای سلامت کبد و صفراست)
• خون
• پروتئین
• وزن مخصوص
• pH یا اسیدیته
• قندها

بررسی ویژگی‌های ظاهری

ادرار از نظر ویژگی‌های ظاهر هم بررسی می‌شود. شفافیت، بو و رنگ از جمله این ویژگی‌ها هستند.

داروهای قابل شناسایی در ادرار

داروهایی که مصرف می‌کنیم از طریق ادرار دفع می‌شوند. در آزمایشگاه پزشکان دارو یا فرآورده‌های حاصل از متابولیسم آن در بدن را در ادرار شناسایی می‌کنند. 

در ادامه لیست مهم‌ترین داروهایی که در ادرار شناسایی می‌شود، آورده شده است:

• آمفتامین‌ها: داروهای هستند که برای درمان اختلال کم‌توجهی تجویز می‌شوند. از جمله آن‌ها می‌توان به مت‌آمفتامین و دگزامفتامین اشاره کرد. البته این مواد به صورت ماده مخدر هم وجود دارند که مهم‌ترین آن «شیشه» است.
• باربیتورات‌ها: این داروها در درمان تشنج و کمک به خواب بیمار موثر هستند. از این داروها در درمان صرع، ضربه به جمجمه، میگرن و ترک الکل استفاده می‌شود. از جمله معروف‌ترین این داروها می‌توان به سکونال، پریمیدون و نمبوتال اشاره کرد.
• بنزودیازپین‌ها: داروهایی هستند که در درمان اختلال اضطراب و بی‌خوابی به کار می‌روند. از جمله این داروها می‌توان به آلپرازولام، کلونازپام و دیازپام اشاره کرد.

علاوه بر داروها مواد مخدر هم در ادرار قابل شناسایی هستند. از جمله مهم‌ترین مواد مخدری که می‌توان با آزمایش ادرار آن‌ها را شناسایی کرد، عبارتند از:

• الکل
• ماری‌جوانا
• شیشه
• کوکائین
• فنسیکلیدین (PCP)
• نیکوتین

تفسیر نتایج آزمایش UA

نتایج آزمایش UA بخش‌های مختلفی دارد که در ادامه می‌توانید تفسیر اطلاعات هر بخش را بخوانید.

تفسیر نتایج بخش ظاهری و فیزیکی آزمایش ادرار

در بخش نتایج فیزیکی سه گزینه وجود دارد؛

Color یا رنگ ادرار

رنگ ادرار می‌تواند از زرد کمرنگ تا زرد کهربایی تغییر کند؛ البته وجود برخی اختلالات و بیماری‌ها می‌تواند ادرار سبز و قهوه‌ای رنک ایجاد کند.

• ادرار تیره: ادرار با رنگ زرد کهربایی، نشان‌دهنده کمبود آب بدن است.
• قهوه‌ای، زرد تیره یا سبز: نشان‌دهنده وجود بیلی‌روبین در نمونه است.
• سبز: این وضعیت زمانی اتفاق می‌افتد که عفونت سودوموناس وجود داشته باشد یا داروی خاصی مثل میتومایسین مصرف شود.
• قرمز روشن یا قهوه‌ای: وجود خون در نمونه را تایید می‌کند. قاعدگی و برخی مواد غذایی مثل چغندر می‌تواند باعث تغییر رنگ نمونه به قرمز هم شود.

Appearance

این بخش، ظاهر ادرار را بررسی می‌کند. ادرار طبیعی شفاف است؛ اما وجود برخی از مواد در ادرار باعث تغییر ظاهر طبیعی آن می‌شود. گلبول‌های سفید و قرمز خون، باکتری‌ها و مایع ناشی از عفونت ظاهر ادرار را تغییر می‌دهد. کف کردن ادرار هم می‌تواند به دلیل وجود پروتئین در آن باشد.

بوی ادرار

ادرار تازه مقداری کمی بوی اوره می‌دهد؛ اما این بو غیرقابل تحمل نیست. در صورت وجود مشکل سلامتی بوی آن تغییر می‌کند؛

• بوی ماهی: می‌تواند نشانه عفونت ادراری باشد.
• بوی استون: وجود کتون در ادرار را ثابت می‌کند.

Mucus

مقدار کم تا متوسط Mucus در ادرار طبیعی است؛ اما مقدار زیاد آن می‌تواند نشان‌دهنده عفونت ادراری، یک بیماری مقاربتی، سنگ کلیه، سندروم روده تحریک پذیر و سرطان مثانه باشد.

تفسیر نتایج بخش نوار Dipstick ادرار

در این بخش هم گزینه‌های زیر وجود دارد:

Gravity/Specific Gravity

وزن مخصوص ظاهری، غلظت املاح موجود در ادرار را نشان می‌دهد. این فاکتور در حالت طبیعی باید بین 1.001 تا 1.035 باشد. کاهش Specific Gravity می‌تواند به دلیل مصرفبیش از حد آب، نارسایی کلیه، نکروز حاد لوله‌ای و دیابت بی‌مزه ایجاد شود.

افزایش این فاکتور هم می‌تواند به دلیل کمبود آب بدن، استفراق، اسهال، نارسایی قلبی یا کبدی، وجود پروتئین و گلوکز در ادرار باشد.

pH

این فاکتور مقدار یون هیدروژن را اندازه‌گیری می‌کند. ادرار معمولا اسیدی است؛ اما دامنه طبیعی pH آن بین 4.5 تا 8 است. pH ادرار، مقدار این فاکتور را در خون منعکس می‌کند. با توجه به این موضوع، pH کمتر از 4.5 نشان‌دهنده اسیدوز متابولیکی یا تنفسی است. دیابت، اسهال و گرسنگی هم می‌توانند باعث کاهش این فاکتور شوند.

اگر pH بیشتر از 8 باشد، آلکالوز تنفسی، متابولیکی یا عفونت دستگاه ادراری اتفاق افتاده است.

Blood

به طور طبیعی در ادرار نباید خون وجود داشته باشد. اگر حجم زیادی خون در ادرار باشد، در بخش رنگ، این موضوع قابل مشاهده است؛ اما در صورتی که مقدار آن کم باشد، با کمک این نوار مشخص می‌شود.

Nitrite

به طور طبیعی نباید در ادرار نیتریت وجود داشته باشد. باکتری‌هایی وجود دارند که نیترات موجود در ادرار را به نیتریت تبدیل می‌کنند. با توجه به این موضوع، وجود نیتریت در ادرار نشان‌دهنده عفونت باکتریایی است. باکتری‌های E.Coli، استافیلوکوکوس و کلبسیلا می‌توانند باعث این مشکل شوند.

Glucose

به طور طبیعی در ادرار گلوکز هم وجود ندارد. اگر مقدار این ماده در خون خیلی زیاد شود، بدن برای کاهش آن شروع به دفع گلوکز از کلیه‌ها می‌کند. دیابت، بیماری‌های کبدی، داروهایی مثل تتراسایکلین، لیتیوم، پنی‌سیلین و بارداری می‌توانند باعث دفع گلوکز از کلیه‌ها شوند.

Ketones

کتون‌ها در نتیجه متابولیسم چربی در بدن تولید می‌شوند. وجود کتون‌ها در ادرار می‌تواند به دلیل دیابت، الکلیسم، اکلامپسیا (یکی از مشکلات دوران بارداری که به آن مسمومیت حاملگی هم می‌گویند) و حاملگی باشد.

Urobilinogen و Bilirubin

بیلی‌روبین (Bilirubin) ماده‌ای است که در بدن از تجزیه گلبول‌های قرمز خون ایجاد می‌شود. این ماده از طریق خون به کبد منتقل می‌شود. کبد بیلی‌روبین را از خون می‌گیرد و طریق صفرا به روده تخلیه می‌کند. بلی‌روبین در روده به اوروبیلیژن (Urobilinogen) تبدیل می‌شود.

معمولا در ادرار، اوروبیلیژن کمتر از 1 درصد است و بیلی‌روبین هم وجود ندارد. وجود بیلی‌روبین در ادرار نشان‌دهنده بیماری کبدی، سنگ صفرا یا مالاریا است.

پروتئین

این آزمایش مقدار پروتئین خاصی به نام آلبومین را در ادرار بررسی می‌کند. در حالت طبیعی، این پروتئین در ادرار وجود ندارد؛ اما در صورت نارسایی کلیه، آسیب به دستگاه دفع ادرار و التهاب مجاری ادراری، وجود این پروتئین شناسایی می‌شود.

تفسیر نتایج میکروسکوپی Urinalysis

نتایج حاصل از بررسی نمونه ادرار در زیر میروسکوپ به صورت زیر است:

Leukocytes

اگر نتایج آزمایش وجود لکوسیتوز یا گلبول‌های سفید خون را نشان دهند، احتمال عفونت دستگاه ادراری وجود دارد.

erythrocytes

erythrocytes یا گلبول‌های قرمز به طور طبیعی در ادرار وجود ندارند؛ اما بیماری‌های کلیه، اختلالات خونی یا سرطان مثانه می‌تواند باعث حضور آن‌ها در ادرار شود.

باکتری یا مخمر

وجود باکتری با مخمر در ادرار می‌تواند نشان‌دهنده عفونت باشد.

Casts

Casts پروتئین‌های لوله‌ای شکلی هستند که به دلیل اختلالات کلیه‌ای ایجاد می‌شوند.

کریستال

وجود کریستال در ادرار می‌تواند نشان‌دهنده وجود سنگ کلیه باشد.

وقتی نتایج آزمایش ادرار در دسترس باشد، پزشک آنها را بررسی می‌کند. اگر نتایج غیرطبیعی باشد، دو گزینه وجود دارد:

• اگر قبلا مشکلات کلیوی، مشکلات دستگاه ادراری یا سایر مشکلات سلامتی را داشتید، پزشک ممکن است آزمایشات دیگری را برای تجزیه و تحلیل ادرار و شناسایی علت محتوای غیرطبیعی تجویز کند.
• اگر علائم دیگری از بیماری زمینه‌ای ندارید و معاینه جسمی نشان می‌دهد که سالم هستید، نیازی به آزمایش‌های بیشتر نیست؛ اما بهتر است آزمایش شما تکرار شود.

پیگیری پس آزمایش UA

اگر نتایج آزمایش ادرار غیرعادی باشد و شما علائم مشکلات سلامتی داشته باشید، ممکن است پزشک برای تعیین علت، به آزمایشات اضافی نیاز داشته باشد. این آزمایش‌ها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• آزمایش خون
• آزمایش‌های تصویربرداری مانند سی تی اسکن یا MRI
• آزمایش پانل متابولیک جامع
• کشت ادرار (آزمایش UC)
• شمارش کامل خون
• بررسی آنزیم‌های کبد یا پانل کلیه

آزمایش UA در بارداری

با شروع دوران بارداری یکی از آزمایش‌های متداول و مهم، آزمایش ادرار است. متخصص زنان برای بررسی وضعیت سلامت مادر و وجود عفونت ادراری از این آزمایش استفاده می‌کند.

برخی از پزشکان ممکن است هر سه ماه یک بار این آزمایش را برای مادران باردار تجویز کنند؛ اما برخی دیگر تا علائم عفونت یا دیابت بارداری ظاهر نشود، دستور به انجام این آزمایش نمی‌دهند.

در آزمایش UA در بارداری، وجود قند، پروتئین و کتون بررسی می‌شود. وجود مقدار کمی قند در ادرار در دوران بارداری طبیعی است؛ اگر این مقدار بیشتر از حد طبیعی باشد پزشک به دیابت بارداری مشکوک می‌شود و دستور انجام آزمایش GTT یا تست تحمل گلوکز را می‌دهد.

وجود غیرطبیعی پروتئین در ادرار مادر باردار نشانه عفونت مجاری ادراری یا آسیب کلیوی است و اگر همراه با فشار خون بالا باشد، پزشک دستور به آزمایش کشت ادرار (آزمایش UC) می‌دهد.

وجود کتون در ادرار هم نشانه‌ای از کمبود کربوهیدرات در رژیم غذایی مادر باردار است. در صورتی که مادر به دلیل ویار و استفراغ شدید قادر به دریافت مواد غذایی کافی نباشد، برای تامین مواد غذایی مورد نیاز او و جنین باید مکمل‌ها خوراکی یا تزریقی تجویز شود.

تفاوت آزمایش UA و UC

در این مطلب با آزمایش UA آشنا شدید؛ اما آزمایش UC چیست؟ آزمایش UC آزمایش کشت میکروبی ادرار یا کشت ادرار است. در این آزمایش نمونه‌ای از ادرار شما بر روی محیط کشت قرار می‌گیرد. این محیط کشت در دما و محیط مناسب برای رشد میکرواورگانیسم‌ها قرار می‌گیرد.

بعد از گذشت زمان مشخصی، میکروب‌هایی (باکتری و قارچ‌) که در محیط رشد کردند بررسی و تعیین می‌شوند. به این صورت اگر عفونتی در دستگاه دفع ادرار باشد شناسایی می‌شود.

آزمایش UC هم یکی از آزمایش‌های مهم و متداول دوران بارداری است. وجود عفونت در مجاری ادراری می‌تواند باعث زایمان زودرس و افزایش احتمال ابتلای نوزاد به انواع عفونت شود. با توجه به این خطرات شناسایی و درمان این مشکل بسیار مهم است.

سخن پایانی

انجام آزمایش ادرار به تشخیص عفونت‌های ادراری، عفونت قارچی، کمبود آب بدن و عملکرد نادرست کلیه‌ها و کبد کمک می‌کند. برای اطمینان از سلامتی خود بهتر است، برگه آزمایش ادرار شما توسط یک پزشک بررسی شود.

اگر در مورد آزمایش UA سوالی دارید، می‌توانید آن را از ایده آل مگ بپرسید.

سوالات متداول در رابطه با آزمایش ادرار