PCV در آزمایش خون چیست و چگونه تفسیر می‌شود؟

شما برای حمل اکسیژن در بدن، حذف دی اکسید کربن و مبارزه با عفونت به خون نیاز دارید. برای انجام این کار، خون دارای سلول‌هایی است که هر کدام وظایف متفاوتی دارند.

اگر سطح هر یک از این سلول‌ها از محدوده طبیعی خارج شود، مشکلات زیادی برای بدن ایجاد می‌شود؛ به همین دلیل، پزشکان با آزمایش خون تعداد آن‌ها را بررسی می‌کنند.

برای مثال، حجم سلول بسته‌بندی شده (PCV) که به عنوان هماتوکریت (HCT) هم شناخته می‌شود، یک آزمایش خون ساده است که درصد گلبول‌های قرمز را در کل حجم خون نشان می‌دهد. PCV در آزمایش خون نشان می‌دهد که آیا تعداد گلبول‌های قرمز خون در محدوده طبیعی قرار دارد یا خیر.

گلبول‌های قرمز برای سلامتی حیاتی هستند و کاهش یا افزایش شدید آن‌ها نشان‌دهنده بیماری است. اگر می‌خواهید با تفسیر آزمایش PCV و دلایل تغییر آن آشنا شوید، مقاله امروز ایده آل مگ را تا انتها دنبال کنید.

فاکتور PCV در آزمایش خون چیست؟

خون شما از پلاسما و سلول‌های خونی تشکیل شده است.

پلاسما قسمت مایع خون است و از پروتئین، نمک و آب ساخته شده است. در پلاسما که تقریبا 50 درصد ترکیب خون را شامل می‌شود، سه نوع سلول خونی به نام‌ پلاکت، گلبول قرمز و گلبول سفید وجود دارد:

• پلاکت‌ها: پلاکت‌ها یا ترومبوسیت‌ها سلول‌های کوچکی هستند که به تشکیل لخته در خون کمک می‌کنند تا خونریزی متوقف شود.
• گلبول‌های قرمز: فراوان‌ترین سلول‌هایی هستند که در خون یافت می‌شوند. آن‌ها حاوی پروتئینی به نام هموگلوبین هستند که اکسیژن را به سراسر بدن حمل کرده و دی اکسید کربن را حذف می‌کند.
• گلبول‌های سفید: این سلول‌های گرد بخش مهمی از سیستم ایمنی بدن محسوب می‌شوند. وظیفه آن‌ها این است که با تولید آنتی بادی از بدن در برابر عوامل بیماری‌زا محافظت کنند.

آزمایش PCV، آزمایشی است که هماتوکریت یا درصد گلبول‌های قرمز خون را اندازه‌گیری می‌کند و نشان می‌دهد که آیا مقدار آن طبیعی است یا خیر.

گلبول‌های قرمز اکسیژن را در سراسر بدن حمل می‌کنند و به خون رنگ قرمز می‌بخشند. آن‌ها علاوه بر اکسیژن، حاوی هموگلوبین هستند، پروتئینی که به مولکول‌های اکسیژن متصل می‌شود. این پروتئین به گلبول‌های قرمز اجازه می‌دهد که اکسیژن را از ریه‌ها گرفته و به سرتاسر بدن برسانند.

هدف از آزمایش PCV چیست؟

بسیاری از بیماری‌ها و شرایط می‌توانند بر تولید گلبول‌های قرمز یا چرخه زندگی آن‌ها تاثیر بگذارند. آزمایش PCV به پزشک کمک می‌کند که یک بیماری خاص را تشخیص دهد یا پاسخ بیمار به روش درمانی انتخاب شده را بسنجد.

معمولا پزشکان آزمایش PCV را به عنوان بخشی از آزمایش شمارش کامل خون (آزمایش خون CBC) تجویز می‌کنند. CBC شامل طیف وسیعی از آزمایش‌ها است که عبارتند از:

• شمارش گلبول‌های قرمز
• تعداد رتیکولوسیت‌ها (گلبول‌های قرمز جوان)
• اندازه‌گیری سطح هموگلوبین
• بررسی اندازه و شکل گلبول‌های قرمز
• شمارش گلبول‌های سفید
• شمارش تعداد پلاکت‌های خون

پزشکان تست PCV را به دلایل مختلفی توصیه ‌می‌‎کنند، اما اغلب از آن برای تشخیص کم خونی، لوسمی (سرطان خون)، کم آبی بدن و کمبودهای تغذیه‌ای کمک می‌گیرند.

کم خونی

انواع مختلفی از کم خونی وجود دارد که شایع‌ترین نوع آن کم خونی فقر آهن است.

مغز استخوان که سلول‌های خونی را تولید می‌کند، برای ساخت هموگلوبین به آهن نیاز دارد. در صورت ابتلا به کمبود آهن، بدن شما نمی‌تواند برای گلبول‌های قرمز هموگلوبین کافی تولید کند. این نوع کم خونی در زنان باردار و افرادی که خون از دست می‌دهند، رایج است.

انواع دیگر کم خونی عبارتند از:

• کم خونی‌های مرتبط با بیماری مغز استخوان: بیماری‌هایی مانند لوسمی و میلوفیبروز (یک نوع سرطان) می‌توانند بر مغز استخوان تاثیر بگذارند و تولید سلول‌های خونی را کاهش دهند.
• کم خونی ناشی از التهاب: بعضی از بیماری‌های التهابی، از جمله سرطان، بیماری کرون، HIV/ایدز، بیماری کلیوی و روماتیسم در تولید گلبول‌های قرمز اختلال ایجاد می‌کنند.
• کم خونی آپلاستیک: کم خونی آپلاستیک یک نوع کم خونی نادر اما تهدیدکننده حیات است که در آن بدن شما گلبول‌های قرمز کافی تولید نمی‌کند. این نوع کم خونی می‌تواند از بیماری‌های خودایمنی، عفونت‌ها، داروها و سموم ناشی شود.
• کم خونی‌ همولیتیک: کم خونی همولیتیک زمانی اتفاق می افتد که گلبول‌های قرمز خون به سرعت از بین می‌روند. شما ممکن است با کم خونی همولیتیک ارثی متولد شوید یا در اثر ابتلا به بعضی از اختلالات خودایمنی، سرطان‌ها، عفونت‌ها، تومورها و ویروس‌ها یا مصرف بعضی از داروها به آن مبتلا شوید.
• کم خونی داسی شکل: کم خونی داسی شکل یک بیماری ژنتیکی است که در مبتلایان به آن گلبول‌های قرمز به دلیل نقص در هموگلوبین تغییر شکل داده و داسی شکل می‌شوند. این گلبول‌های قرمز به سرعت می‌میرند و باعث می‌شوند بدن با کمبود گلبول قرمز مواجه شود.
• کم خونی ناشی از کمبود ویتامین: بدن شما برای تولید گلبول‌های قرمز سالم به انواع ویتامین، به ویژه ویتامین B12 و فولات (ویتامین B9) نیاز دارد. دریافت ناکافی این ویتامین‌ها یا ناتوانی در جذب ویتامین B12 روی تولید گلبول‌های قرمز تاثیر منفی می‌گذارد.

مهم‌ترین علائم کم خونی شامل موارد زیر است:

• کمبود انرژی
• سرد بودن دست‌ها و پاها
• سرگیجه یا سبکی سر
• خستگی
• سردرد
• ضربان قلب نامنظم
• پوست رنگ پریده یا مایل به زرد
• تنگی نفس
• ضعف

پلی سیتمی

پلی سیتمی که به دلیل افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون رخ می‌دهد، باعث غلیظ شدن خون و کاهش سرعت حرکت آن در عروق می‌شود. از علائم پلی سیتمی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• خونریزی بینی یا کبودی
• تاری دید
• گیجی
• سرگیجه
• سردرد
• فشار خون بالا
• خارش پوست
• قرمز شدن پوست
• ناراحتی معده
• خستگی
• بزرگ شدن طحال

چند نوع پلی سیتمی وجود دارد که عبارتند از:

1. پلی سیتمی مطلق اولیه

پلی سیتمی اولیه که پلی سیتمی ورا (PV) یکی از انواع آن است، از تولید بیش از حد گلبول‌های قرمز خون ناشی می‌شود. پلی سیتمی ورا یک نوع سرطان مغز استخوان نادر است که غالبا به دلیل جهش در ژن JAK2 رخ می‌دهد.

ژن جهش یافته JAK2 باعث می‌شود سلول‌های بنیادی مغز استخوان دائما تکثیر شوند و سلول‌های غیرطبیعی تولید کنند، به طوری که در نهایت سلول‌های غیرطبیعی بر سلول‌های طبیعی غلبه می‌کنند. بیشتر مردم با این جهش ژنی به دنیا نمی‌آیند، بلکه در طول زندگی به دلایل ناشناخته به آن دچار می‌شوند.

2. پلی سیتمی مطلق ثانویه

پلی سیتمی ثانویه زمانی اتفاق می‌ا‌فتد که بدن شما اریتروپویتین بیش از حدی تولید می‌کند. اریتروپویتین هورمونی است که توسط کلیه‌ها ساخته می‌شود و با تاثیر بر مغز استخوان ساخت گلبول‌های قرمز را  تحریک می‌کند.

پلی سیتمی ثانویه از عوامل مختلفی مثل تومورهای کلیه، آپنه خواب و بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) ناشی می‌شود.

3. پلی سیتمی نسبی و آشکار

بعضی عوامل باعث می‌شوند به دلیل کم بودن پلاسما میزان PCV در آزمایش خون بالا برود.

پلی سیتمی آشکار زمانی رخ می‌دهد که زیاده‌روی در مصرف نوشیدنی‌های الکلی، سیگار کشیدن یا استفاده از بعضی از داروها به کاهش پلاسما منجر شود. پلی سیتمی نسبی زمانی اتفاق می‌افتد که کم آبی بدن باعث کمبود پلاسما شود.

نحوه انجام آزمایش PCV

پزشک برای آزمایش PCV به نمونه کوچکی از خون نیاز دارد که غالبا از ورید بازوی شما گرفته می‌شود. برای انجام این تست، تکنسین آزمایشگاه سطح پوست را با یک ماده ضدعفونی‌کننده تمیز می کند و بازوی شما را با یک تورنیکه (رگ‌بند) می‌بندد تا خون‌گیری به راحتی انجام شود.

سپس سوزن را در ورید فرو کرده و نمونه خون را در یک یا چند ویال جمع‌آوری می‌کند. در انتها، تورنیکه را برمی‌دارد و محل خون‌گیری را با چسب می‌پوشاند تا خونریزی متوقف شود.

آزمایش خون می‌تواند کمی آزاردهنده باشد. وقتی سوزن وارد ورید می‌شود، ممکن است احساس گزگز کنید. بعضی از افراد هم با دیدن خون دچار ضعف یا سبکی سر می‌شوند؛ به‌علاوه ممکن است پوست کمی کبود شود که این مشکل معمولا ظرف چند روز برطرف می‌شود.

آزمایش PCV فقط چند دقیقه طول می‌کشد و پس از اتمام آن می‌توانید فعالیت‌های روزمره خود را از سر بگیرید.

رنج نرمال PCV در آزمایش خون

در آزمایشگاه، سطح PCV با استفاده از سانتریفیوژ ارزیابی می‌شود. سانتریفیوژ دستگاهی است که با سرعت بالا می‌چرخد تا اجزای خون را از هم جدا کند. بعد از جدا شدن بخش‌های مختلف خون، مقدار گلبول‌های قرمز با مقادیر مرجع مقایسه می‌شود.

محدوده طبیعی PCV بسته به سن، نژاد و جنسیت شما می‌تواند متفاوت باشد؛ اما به طور کلی، مقادیر زیر نرمال در نظر گرفته می‌شوند:

• مردان بالغ: 38/3 تا 48/6 درصد
• زنان بالغ: 35/5 تا 44/9 درصد
• نوزادان: 45 تا 61 درصد
• شیرخواران: 32 تا 42 درصد
• کودکان: 30 تا 44 درصد

دقت آزمایش PCV

معمولا نتیجه آزمایش PCV دقیق است، اما سبک زندگی و تغییرات محیطی می‌توانند روی درصد گلبول‌های قرمز خون تاثیر بگذارند. عواملی که علیرغم سالم بودن فرد ممکن است نتیجه PCV را تحت تاثیر قرار ‌دهند عبارتند از:

• زندگی در مناطق مرتفع
• بارداری
• خونریزی شدید
• کم آبی شدید بدن
• سیگار کشیدن
• ورزش، به خصوص تمرینات قدرتی

پزشک هنگام تفسیر آزمایش PCV، عوامل مختلف را در نظر می‌گیرد و در صورت لزوم ممکن است آزمایش را تکرار کند یا از شما بخواهد آزمایش‌های دیگری انجام دهید.

پایین بودن PCV در آزمایش خون

پایین بودن PCV در آزمایش خون نشان‌دهنده کم خونی است. کم خونی خفیف در زنان شایع  است و معمولا به راحتی درمان می‌شود. کم خونی شدید می‌تواند نشانه یک بیماری زمینه‌ای جدی باشد که به درمان گسترده‌تری نیاز دارد.

پزشکان کم خونی را با چند بیماری مختلف مرتبط می‌دانند، از جمله:

• کمبود مواد مغذی: اگر از طریق رژیم غذایی خود به اندازه کافی آهن، فولات و ویتامین B12 دریافت نکنید، به کم خونی مبتلا می‌شوید.
• خونریزی مزمن: این مشکل معمولا به دلیل زخم‌های دستگاه گوارش ایجاد می‌شود. عفونت هلیکوباکتر پیلوری (H.pylori) یا استفاده مزمن از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند آسپرین و ایبوپروفن در ابتلا به زخم معده و روده کوچک نقش دارد. بسیاری از زنان هم به دلیل خونریزی شدید در دوران قاعدگی دچار کم خونی می‌شوند.
• اختلال مغز استخوان: یکی از این اختلالات کم خونی آپلاستیک است که به سلول‌های بنیادی در مغز استخوان آسیب می‌رساند.
• سرطان: بعضی از سرطان‌ها مثل لوسمی و لنفوم به مغز استخوان متاستاز می‌دهند و باعث کم خونی می‌شوند.
• نارسایی کلیه: بیماری کلیه می‌تواند تولید گلبول های قرمز را کاهش دهد و روی سطح هماتوکریت یا PCV در آزمایش خون تاثیر بگذارد.
• تالاسمی: وقتی فردی به این بیماری مبتلا است، بدن او نمی‌تواند به اندازه کافی هموگلوبین تولید کند.
• کم خونی داسی شکل: در مبتلایان به این بیماری شکل گلبول‎های قرمز تغییر می‌کند؛ در نتیجه، این سلول‌ها عمر کوتاه‌تری دارند و زودتر از موعد می‌میرند؛ همچنین ممکن است به هم بچسبند که این امر جریان خون را مختل می‌کند.
• بیماری خودایمنی: بعضی از امراض مانند روماتیسم و بیماری لوپوس ممکن است تعداد گلبول‌های قرمز خون را کاهش دهند.

درمان PCV پایین

درمان PCV پایین به علت بروز آن بستگی دارد. در ادامه مطلب، نحوه درمان بعضی از این علل را بررسی می‌کنیم.

کم خونی ناشی از کمبود مواد مغذی

کم خونی فقر آهن شایع‌ترین نوع کم خونی است که بدن با آن مواجه می‌شود. مغز استخوان برای ساخت هموگلوبین به آهن نیاز دارد و اگر به آهن دسترسی نداشته باشد، نمی‌تواند برای گلبول‌های قرمز هموگلوبین کافی تولید کند.

رژیم غذایی نامناسب، بارداری، خونریزی شدید قاعدگی، زخم معده یا روده کوچک، سرطان روده بزرگ و استفاده منظم از بعضی از داروها مثل آسپرین در ابتلا به کمبود آهن نقش دارد. تعیین علت کمبود آهن برای جلوگیری از عود مجدد کم خونی مهم است.

برای درمان کم خونی ناشی از فقر آهن، پزشک استفاده از مکمل آهن را توصیه کرده و در صورت لزوم، علت اصلی بروز آن را درمان می‌کند. اگر کم خونی فقر آهن شدید باشد، احتمالا به آهن تزریقی یا تزریق خون نیاز پیدا می‌کنید.

بهتر است مکمل آهن با معده خالی و همراه با منابع ویتامین C مثل آب پرتقال مصرف شود، چون ویتامین C به جذب آن در دستگاه گوارش کمک می‌کند. اگر این مکمل معده شما را آزار می‌دهد، می‌توانید آن را همراه با غذا مصرف کنید.

علاوه بر آهن، بدن برای تولید گلبول‌های قرمز سالم به فولات و ویتامین B12 هم نیاز دارد. رژیم غذایی فاقد این دو ماده مغذی مهم می‌تواند باعث کاهش تولید گلبول‌های قرمز شود. بعضی از کسانی که به اندازه کافی ویتامین B12 دریافت می‌کنند قادر به جذب این ویتامین نیستند که این امر به کم خونی پرنیشیوز منجر می‌شود.

مکمل‌های خوراکی و تزریقی به درمان کم خونی ناشی از کمبود فولات یا ویتامین B12 کمک می‌کنند.

نارسایی کلیه

نارسایی کلیه به این معنی است که عملکرد یک یا هر دو کلیه شما مختل شده است. گاهی اوقات نارسایی کلیه موقتی است و به سرعت ایجاد شود (حاد) و در بعضی موارد یک بیماری طولانی‌مدت (مزمن) است که به تدریج بدتر می‌شود.

نارسایی کلیه شدیدترین مرحله بیماری کلیوی است که اگر درمان نشود، بیمار فقط چند روز یا چند هفته زنده می‌ماند. درمان نارسایی کلیه به شدت و علت بروز آن بستگی دارد و معمولا شامل موارد زیر می‌شود:

1. دیالیز

دیالیز به بدن شما در تصفیه کردن خون کمک می‌کند. دو نوع دیالیز وجود دارد:

• همودیالیز: در همودیالیز، یک دستگاه به طور مرتب خون شما را تصفیه می‌کند. اکثر بیماران سه تا چهار روز در هفته در بیمارستان یا کلینیک همودیالیز می‌شوند.
• دیالیز صفاقی: در دیالیز صفاقی، پزشک کیسه حاوی محلول دیالیز را به یک کاتتر در شکم شما متصل می‌کند. محلول از کیسه به داخل دیواره شکم جاری می‌شود، مواد زائد و مایعات اضافی را جذب می‌کند و دوباره به داخل کیسه برمی‌گردد. گاهی اوقات، بیماران می‌توانند دیالیز صفاقی را در خانه انجام دهند.

2. پیوند کلیه

در این روش، جراح کلیه آسیب دیده بیمار را با یک کلیه سالم جایگزین می‌کند. کلیه سالم می‌تواند از یک اهداکننده مرده یا یک اهداکننده زنده به بدن بیمار پیوند شود.

بالا بودن PCV در آزمایش خون

در صورت بالا بودن PCV ممکن است علائمی مانند سرگیجه، تاری دید و سردرد را تجربه کنید که همگی نشان‌دهنده پلی سیتمی یا افزایش گلبول‌های قرمز خون هستند.

پلی سیتمی انواع مختلفی دارد که یکی از آن‌ها پلی سیتمی ورا است. این بیماری یک نوع سرطان خون نادر است که باعث افزایش تولید گلبول‌های قرمز خون می‌شود؛ در نتیجه، خون غلیظ می‌شود و سرعت آن کاهش می‌یابد که این امر ممکن است باعث لخته شدن خون در داخل عروق شود.

در بعضی موارد، کم آبی بدن باعث پلی سیتمی می‌شود. وقتی به اندازه کافی مایعات نمی‌نوشید، سطح پلاسمای خون کاهش و نسبت گلبول‌های قرمز به کل حجم خون افزایش می‌یابد. در این شرایط، مصرف مجدد مایعات می‌تواند به کاهش غلظت خون و برگشت PCV به محدوده طبیعی کمک کند.

از سایر عواملی که باعث افزایش PCV در آزمایش می‌شوند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بیماری ریوی: وقتی ریه‌ها نتوانند اکسیژن را به طور موثر جذب کنند و سطح اکسیژن کاهش یابد، بدن سعی می‌کند کمبود اکسیژن را با افزایش ساخت گلبول‌های قرمز جبران کند. یکی از مشکلات شایعی که باعث پلی سیتمی می‌شود، بیماری انسدادی مزمن ریه است.
• بیماری قلبی: اگر قلب توانایی پمپاژ خون به سراسر بدن را نداشته باشد، دیگر نمی‌تواند اکسیژن کافی در اختیار اندام‌های حیاتی بدن قرار دهد؛ در نتیجه، برای غلبه بر کمبود اکسیژن، بدن گلبول قرمز بیشتری تولید می‌کند.
• سرطان کلیه: گاهی اوقات سلول‌های سرطانی کلیه اریتروپویتین بیشتری تولید می‌کنند. اریتروپویتین هورمونی است که به مغز استخوان می‌گوید گلبول قرمز بیشتری بسازد.
• بیماری ژنتیکی: اگر فردی دارای ژن JAK2 جهش یافته باشد، بدن پروتئینی می‌سازد که مغز استخوان را برای افزایش تولید گلبول قرمز تحریک می‌کند. ژن JAK2 تعداد سلول‌های خونی ساخته شده در مغز استخوان را کنترل می‌کند.

درمان PCV بالا

وقتی PCV بالا است، پزشک با توجه به علت زمینه‌ای بروز آن نوع درمان را مشخص می‌کند.

برای مثال، اگر پلی سیتمی ورا باعث افزایش PCV شده باشد، درمان شامل موارد زیر می‌شود:

• فلبوتومی (فصد خون): در این روش، با استفاده از سوزنی که در ورید قرار می‌گیرد، مقداری از خون بیمار از بدن خارج می‌شود. این کار به کاهش سلول‌های اضافی خون کمک می‌کند.
• دارو درمانی: اگر فلبوتومی به تنهایی کافی نباشد، پزشک برای کاهش تعداد گلبول‌های قرمز خون و کنترل عوامل خطر بیماری قلبی-عروقی (از جمله فشار خون بالا و دیابت) دارو تجویز می‌کند؛ به‌علاوه، ممکن است مصرف دوز پایین آسپرین را برای کاهش خطر لخته شدن خون توصیه کند.
• تغییر سبک زندگی: ورزش با شدت متوسط (مثل پیاده‌روی) و ترک سیگار می‌تواند گردش خون را بهبود ببخشد و از لخته شدن خون در عروق جلوگیری کند.

کلام پایانی

PCV درصد گلبول‌های قرمز را در خون نشان می‌دهد. پایین بودن PCV در آزمایش خون به این معنی است که تعداد گلبول‌های قرمز کمتر از حد طبیعی است. در این موارد، ممکن است فرد علائمی مثل خستگی، ضعف و کمبود انرژی را تجربه کند که نشان‌دهنده کم خونی هستند.

اگر تعداد ‌‌گلبول‌های قرمز افزایش پیدا کند، سطح PCV در آزمایش خون بالا می‌رود؛ در نتیجه، ممکن است فرد دچار سرگیجه و سردرد شود که می‌تواند نشانه پلی سیتمی باشد.

علاوه بر بیماری‌های مختلف، سن، جنسیت، سبک زندگی و عوامل محیطی همگی می‌توانند روی PCV تاثیر بگذارند. به عنوان مثال، تعداد گلبول‌های قرمز در مردان بالاتر از زنان است، افراد باردار ممکن است کاهش PCV را تجربه کنند یا تمرینات قدرتی می‌توانند میزان آن را کاهش دهند.

اگر در مورد PCV و عواملی که روی آن تاثیر می‌گذارند سوالی دارید، می‌توانید آن را در بخش نظرات همین مقاله با ما در میان بگذارید.

سوالات متداول