یبوست چیست ؟ علت، راه های پیشگیری و درمان
یبوست یک بیماری شایع است که اجابت مزاج را دشوار می‌کند. اجابت مزاج زمانی اتفاق می‌افتد که غذایی که خوردید از دستگاه گوارش شما عبور کند.
بدین ترتیب، بدن شما مواد مغذی مورد نیاز خود را از آن غذا دریافت می‌کند. آنچه باقی می‌ماند مدفوع نامیده می‌شود. مدفوع شما ممکن است نرم یا سفت باشد. حرکات روده و اجابت مزاج شما معمولا به طور منظم اتفاق می‌افتد.
همه افراد دارای برنامه اجابت مزاج هستند. با این حال، اگر اجابت مزاج شما کمتر شود (بر اساس سابقه شما)، سخت باشد (و به سختی قابل دفع باشد) و از نظر جسمی منجر به ناراحتی شما شود، ممکن است مربوط به یبوست باشد. افراد در هر سنی هر از گاهی این عارضه را تجربه می‌کنند؛ معمولا برطرف می‌شود و جدی نیست.
در این مقاله از مجله ایتنرنتی ایده آل مگ قصد داریم به بررسیی بیماری یبوست و علائم و روش‌های درمان آن بپردازیم. اگر شما هر چند وقت یکبار با این مشکل مواجه می‌شوید، حتا تا پایان با ما همراه باشید.
یبوست چیست؟
به طور کلی، زمانی که حرکات روده منجر به دفع مقدار کمی مدفوع سفت و خشک کند و معمولا این کار را کمتر از سه بار در هفته انجام دهد، فرد دچار خشکی مزاج یا یبوست می‌شود.
با این حال، دفع طبیعی مدفوع ممکن است شامل اجابت مزاج سه بار در روز یا سه بار در هفته باشد و این بستگی به خود فرد دارد. یبوست شایع‌ترین شکایت گوارشی است که سالانه ۲.۵ میلیون ویزیت پزشک را به خود اختصاص می‌دهد.
منظور از یبوست، داشتن کمتر از سه بار دفع در هفته است. با این حال، تعداد دفعات «دفع کردن» از فردی به فرد دیگر بسیار متفاوت است.
برخی از افراد چندین بار در روز اجابت مزاج دارند، در حالی که برخی دیگر فقط یک تا دو بار در هفته آن را انجام می‌دهند. الگوی اجابت مزاج شما هر چه باشد، برای شما منحصر به فرد و عادی است – البته تا زمانی که خیلی از الگوی خود دور نشوید.
صرف نظر از الگوی مدفوع شما، یک واقعیت مسلم این است که هر چه اجابت مزاج شما بیشتر از قبل طول بکشد، دفع مدفوعتان دشوارتر می‌شود. سایر ویژگی‌های کلیدی که معمولا خشکی مزاج را تعریف می‌کنند، عبارتند از:
- مدفوعتان خشک و سفت است
- دفع مدفوع شما دردناک و دشوار است
- احساس می‌کنید که مدفوعتان را به طور کامل تخلیه نکرده‌اید
شدت کار نکردن شکم در افراد مختلف متفاوت است. بسیاری از افراد فقط برای مدت کوتاهی آن را تجربه می‌کنند، اما برای برخی دیگر، این عارضه می‌تواند یک بیماری طولانی مدت (مزمن) باشد که باعث درد و ناراحتی قابل توجهی می‌شود و کیفیت زندگی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
برای اینکه در مورد این عارضه، دلایل به وجود آمدن آن و راهکارهای درمانش بیشتر بدانید، توصیه می‌کنیم تا انتهای این مطلب ما را همراهی کنید.
آیا بیماری خشکی مزاج شایع است؟
خشکی مزاج یکی از شایع‌ترین شکایات گوارشی در جهان است. حداقل ۲.۵ میلیون نفر در سال به دلیل ایجاد این عارضه به پزشک خود مراجعه می‌کنند.
افراد در هر سنی می‌توانند هرازگاهی دچار کار نکردن شکم شوند. همچنین افراد و موقعیت‌های خاصی وجود دارند که به احتمال زیاد منجر به یبوست مزمن می‌شوند؛ این‌ها عبارتند از:
- سن بالاتر؛ افراد مسن نسبت به زمانی که جوانتر بودند، فعالیت کمتری دارند، متابولیسم کندتر و قدرت انقباض عضلانی کمتری در طول دستگاه گوارش خود دارند
- زن بودن مخصوصا در دوران بارداری و بعد از زایمان؛ تغییرات در هورمون‌های زنان، آنها را بیشتر در معرض خشکی مزاج قرار می‌دهد. نوزادی که در داخل رحم رشد می‌کند، به روده‌ها فشار می‌آورد و منجر به کاهش سرعت دفع می‌شود
- عدم مصرف غذاهای پر فیبر به اندازه کافی؛ غذاهای پر فیبر باعث حرکت غذا در دستگاه گوارش می‌شوند
- مصرف برخی داروها
- زمینه برخی اختلالات گوارشی و اختلالات عصبی (مثل بیماری‌های نخاع)
آیا یبوست می‌تواند باعث آسیب داخلی یا سایر مشکلات سلامتی شود؟
اگر اجابت مزاج نرم و منظم نداشته باشید، چند عارضه ممکن است برایتان رخ دهد. برخی از عوارض عبارتند از:
- وریدهای متورم و ملتهب در رکتوم شما (شرایطی که هموروئید نامیده می‌شود)
- پارگی مخاط مقعد در اثر مدفوع سفت شده که سعی می‌کند از آن عبور کند (که به آن شقاق مقعدی می‌گویند)
- عفونت در کیسه‌هایی که گاهی اوقات از دیواره روده بزرگ ایجاد می‌شود و مقداری مدفوع در آن به دام می‌افتد (بیماری به نام دیورتیکولیت)
- انباشته شدن مدفوع زیاد در رکتوم و مقعد (شرایطی که نهفتگی مدفوع نامیده می‌شود)
- آسیب دیدن عضلات لگن شما در اثر فشار زیاد برای تحرک روده‌ها. عضلات لگن، بخشی از کنترل مثانه را به عهده دارند. زور زدن بیش از حد برای مدت زمان طولانی ممکن است باعث نشت ادرار از مثانه شود (به آن بی‌اختیاری استرسی ادرار می‌گویند)
آیا عدم اجابت مزاج باعث ایجاد بیماری می‌شود؟
نگران این موضوع نباشید، معمولا بیماری ایجاد نمی‌شود. اگرچه زمانی که شکم‌تان کار نمی‌کند، روده بزرگ شما مدت بیشتری مدفوع را در خود نگه می‌دارد و ممکن است احساس ناراحتی کنید.
اما جالب است بدانید که روده بزرگ مثل یک ظرف قابل انبساط برای مواد زائد شما است. اگر مواد زائد وارد زخم موجود در روده بزرگ یا راست روده شوند، احتمالا خطر عفونت باکتریایی اندکی وجود دارد.
چه چیزی باعث یبوست می‌شود؟
دلایل زیادی برای کار نکردن شکم وجود دارد که انتخاب سبک زندگی، داروها، شرایط پزشکی و بارداری، بارزترین آنها هستند که در ادامه هر یک را به تفکیک بیان می‌کنیم.
سبک زندگی
- مصرف غذاهای کم فیبر
- عدم نوشیدن آب کافی
- عدم انجام ورزش و فعالیت بدنی
- تغییراتی در برنامه معمول شما، مانند مسافرت، غذا خوردن یا خوابیدن در زمان‌های مختلف
- خوردن مقدار زیادی شیر یا پنیر
- استرس
- نادیده گرفتن میل به دفع مدفوع
داروها
- داروهای مسکن قوی، مانند مواد مخدر حاوی کدئین، اکسی کدون و هیدرومورفون
- داروهای ضد التهابی که غیر استروئیدی هستند مانند ناپروکسن
- داروهای ضد افسردگی، از جمله مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین مانند فلوکستین یا ضد افسردگی‌های سه حلقه‌ای مانند آمی تریپتیلین
- آنتی اسیدهای حاوی کلسیم یا آلومینیوم مانند تومز
- قرص آهن
- داروهای آلرژی، مانند آنتی هیستامین‌ها
- برخی داروهای فشار خون، از جمله مسدود کننده‌های کانال کلسیم مانند وراپامیل، دیلتیازم و نیفدیپین و مسدودکننده‌های بتا مانند آتنولول
- داروهای روانپزشکی، مانند کلوزاپین و اولانزاپین
- داروهای ضد تشنج، مانند فنی توئین و گاباپنتین
- داروهای ضد تهوع، مانند اندانسترون
بسیاری از داروها می‌توانند باعث یبوست شوند. اگر سؤال یا نگرانی دارید، می‌توانید از پزشک یا داروساز خود بپرسید.
شرایط پزشکی و بهداشتی
- مشکلات غدد درون ریز مانند کم کاری غده تیروئید، دیابت، اورمی، هایپرکلسمی
- سرطان روده بزرگ
- سندرم روده تحریک پذیر (IBS)
- بیماری دیورتیکولار
- اختلال عملکرد خروجی دفع (نقص در هماهنگی عضلات کف لگن. این ماهیچه‌ها از اندام‌های داخل لگن و پایین شکم حمایت می‌کنند و برای کمک به رهاسازی مدفوع لازم هستند.)
- اختلالات عصبی از جمله آسیب نخاعی، ام اس، بیماری پارکینسون و سکته مغزی
- سندرم روده تنبل. روده بزرگ ضعیف به خوبی منقبض می‌شود و مدفوع را حفظ می‌کند
- انسداد روده
- نقایص ساختاری در دستگاه گوارش (مانند فیستول، آترزی کولون، ولولوس، انواژیناسیون، مقعد بدون سوراخ، یا چرخش بد)
- بیماری‌های چند عضوی مانند آمیلوئیدوز، لوپوس و اسکلرودرمی
- بارداری
علائم یبوست چیست؟
علائم این عارضه به صورت زیر ظاهر می‌شود:
- کمتر از سه مرتبه در هفته مدفوعتان را تخلیه می‌کنید
- مدفوع شما خشک، سفت و/یا توده‌ای است
- دفع مدفوع شما دشوار یا دردناک است
- شما معده درد یا گرفتگی عضلات دارید
- احساس نفخ و حالت تهوع دارید
- احساس می‌کنید که بعد از یک بار اجابت مزاج، روده را به طور کامل تخلیه نکرده‌اید
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
شما در صورتی می‌توانید به پزشکتان مراجعه کنید که یکی از موارد زیر را تجربه کرده باشید:
- یبوست مشکلی است که به تازگی درگیر آن شده‌اید
- در مدفوع خود خون می‌بینید
- شما به طور ناخواسته وزن کم می‌کنید
- با اجابت مزاج دچار درد شدید می‌شوید
- خشکی مزاج در شما بیش از سه هفته به طول انجامیده است
- شما علائم اختلال عملکرد خروجی سیستم دفع را دارید
به یاد داشته باشید، در مورد حرکات روده خود و هرگونه سوال یا نگرانی که ممکن است داشته باشید، با پزشک خود صریح و صادقانه صحبت کنید.
مدفوع کردن چیزی است که همه ما باید انجام دهیم. کار نکردن شکم ممکن است یک وضعیت موقت، یک مشکل طولانی مدت یا نشانه‌ای از یک وضعیت جدی‌تر باشد.
پس مراقب باشید و به پزشک خود مراجعه کنید، به خصوص اگر متوجه تغییری در الگوی روده خود شده‌اید یا اگر زندگی شما تحت کنترل روده‌تان قرار گرفته است.
چه آزمایش‌هایی برای تشخیص علت یبوست انجام می‌شود؟
ممکن است پزشک شما درخواست هیچ آزمایشی را ندهد یا انواع مختلفی از آزمایش‌ها و روش‌ها را سفارش دهد. تصمیم‌گیری در مورد اینکه کدام یک را ممکن است پزشک برای شما تجویز کند، به علائم، سابقه پزشکی و سلامت کلی شما بستگی دارد.
آزمایش‌های چکاپ: آزمایش‌های خون و ادرار نشانه‌های کم‌کاری تیروئید، کم‌خونی و دیابت هستند. نمونه مدفوع نشانه‌های عفونت، التهاب و سرطان را بررسی می‌کند.
آزمایش‌های تصویربرداری: توموگرافی کامپیوتری (CT)، تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) یا سری‌های دستگاه گوارش تحتانی ممکن است برای شناسایی سایر مشکلاتی که می‌تواند باعث یبوست شما شود، درخواست شود.
کولونوسکوپی: ممکن است کولونوسکوپی یا سیگموئیدوسکوپی – نمای داخلی روده بزرگ با یک اسکوپ – انجام شود. در طی این روش، ممکن است یک نمونه کوچک از بافت (بیوپسی) برای آزمایش سرطان یا سایر مشکلات گرفته شود و هر پولیپ پیدا شده، برداشته شود.
سایر آزمایش‌های عملکرد روده: ممکن است پزشک آزمایش‌هایی را تجویز کند که بررسی کنند مقعد و رکتوم شما چه مدت مدفوع را نگه داشته و آزاد می‌کنند. این آزمایش‌ها شامل نوع خاصی از اشعه ایکس (دفکوگرافی) است که برای رد علل اختلال عملکرد خروجی سیستم دفع مدفوع و قرار دادن یک بالون کوچک در رکتوم (تست دفع بالون و مانومتری آنورکتال) انجام می‌شود.
یبوست چگونه درمان می‌شود؟
این عارضه از طریق چند راهکار زیر قابل درمان است.
مراقبت از خود
در بیشتر اوقات می‌توانید یبوست خفیف تا متوسط را در خانه برطرف کنید.این کار با مراقبت از خود به همراه فهرستی از آنچه می‌خورید و می‌نوشید و سپس ایجاد تغییرات، میسر می‌شود.
چند توصیه برای کمک به رفع خشکی مزاج عبارتند از:
- سعی کنید در طول روز ۲ تا ۴ لیوان آب اضافی بنوشید. از نوشیدنی‌های حاوی کافئین و الکل خودداری کنید، زیرا می‌توانند باعث کم‌آبی بدن‌تان شوند.
- میوه‌ها، سبزیجات غلات کامل و سایر غذاهای پر فیبر را به رژیم غذایی خود اضافه کنید. غذاهای پرچرب مانند گوشت، تخم مرغ و پنیر را کمتر مصرف کنید.
- آلو و/یا غلات سبوس‌دار بخورید.
- یک دفتر یادداشت غذایی داشته باشید و غذاهایی که منجر به دشواری دفع‌تان می‌شود را در آن بنویسید تا مصرف نکنید.
- ورزش کنید.
- نحوه نشستن خود را در توالت بررسی کنید. بالا بردن پاها، تکیه دادن به عقب یا چمباتمه زدن ممکن است اجابت مزاج‌تان را آسان‌تر کند.
- یک فیبر مکمل بدون نسخه را به رژیم غذایی خود اضافه کنید.
- در صورت نیاز، یک ملین مدفوع بدون نسخه را مصرف کنید. تنقیه با روغن معدنی و ملین‌های محرک، مانند بیزاکودیل گزینه‌های دیگر هستند. انتخاب‌های ملین زیادی وجود دارد. برای انتخاب از داروساز یا پزشک خود کمک بگیرید. بیش از دو هفته بدون مشورت با پزشک از ملین‌ها استفاده نکنید. چراکه مصرف بیش از حد ملین‌ها می‌تواند علائم شما را بدتر کند.
- در حین اجابت مزاج خود از مطالعه کردن، استفاده از تلفن یا سایر وسایل خودداری کنید.
بررسی دارو/مکمل
علاوه بر روش‌های خودمراقبتی، پزشکتان داروها و مکمل‌های شما را (در صورت مصرف) بررسی خواهد کرد. برخی از این داروها منجر به ظهور یبوست می‌شوند.
اگر این کار را انجام دهند، ممکن است پزشک دوز مصرفی‌تان را تغییر دهد، داروی دیگری را جایگزین کند و/یا از شما بخواهد که مصرف مکمل را متوقف کنید. هرگز قبل از صحبت با پزشک خود، مصرف داروها یا مکمل‌های خود را قطع نکنید.
عمل جراحي
خیلی کم پیش می‌آید که برای درمان یبوست، به جراحی نیاز پیدا کنید. با این حال، اگر این عارضه ناشی از یک مشکل ساختاری در روده بزرگ باشد، ممکن است پزشک شما جراحی را توصیه کند.
نمونه‌هایی از این مشکلات عبارتند از انسداد روده بزرگ، باریک شدن قسمتی از روده (تنگی روده)، پارگی مقعد (شقاق مقعد) یا فرو ریختن بخشی از راست روده به داخل واژن (پرولپس رکتوم).
برخی از علل عدم شکم‌روی مربوط به اختلال عملکرد خروجی با جراحی قابل درمان است. بعد از انجام آزمایشات توسط پزشک متخصص، این تصمیم گرفته می‌شود. همچنین اگر سرطان در روده بزرگ، رکتوم یا مقعد شما یافت شد، ممکن است به جراحی نیاز پیدا کنید.
چه منابع غذایی دارای فیبر هستند؟
مواد غذایی که سرشار از فیبر هستند عبارتند از: میوه‌ها، سبزیجات، حبوبات، نان و غلات سبوس‌دار. غالبا پوست میوه‌ها بیشتر از خودشان حاوی فیبر هستند. غلات نیز به دفع مزاج شما کمک می‌کنند. شما می‌توانید آنها را به سوپ یا ماستی که می‌خورید، اضافه کنید.
چگونه از بروز خشکی مزاج جلوگیری کنیم؟
شما می‌توانید همان روش‌های خانگی که برای درمان یبوست استفاده می‌کردید را به کار بگیرید تا از تبدیل شدن آن به یک مشکل مزمن جلوگیری کنید.
برای نمونه می‌توانید راهکارهای زیر را اجرا کنید:
- یک رژیم غذایی متعادل همراه با فیبر فراوان داشته باشید. فیبر و آب به روده بزرگ کمک می‌کند تا مدفوع را دفع کند. افراد مبتلا به خشکی مزاج باید هر روز بین ۱۸ تا ۳۰ گرم فیبر مصرف کنند. روزی هشت لیوان آب بنوشید. مایعات حاوی کافئین مانند قهوه و نوشابه‌ها می‌توانند باعث کم آبی بدن شما شوند. ممکن است لازم باشد نوشیدن این محصولات را تا زمانی که عادات روده شما به حالت عادی بازگردد، متوقف کنید.
- به طور منظم ورزش کنید و فعالیت بدنی برای خود ایجاد کنید.
- می‌توانید کار نکردن خفیف شکم را با یک مکمل غذایی مانند منیزیم درمان کنید. (هرکسی نباید منیزیم مصرف کند. بنابراین قبل از مصرف حتما از پزشکتان درباره منیزیم سوال کنید.)
- هنگامی که احساس می‌کنید روده‌هایتان حرکت می‌کند و برای دفع آماده‌اید، منتظر نمانید.
نتیجه‌گیری
یبوست زمانی رخ می‌دهد که دفع مدفوع کمتر و سخت‌تر شود. این عارضه بیشتر اوقات به دلیل تغییر در رژیم غذایی یا روال معمول، یا به دلیل دریافت ناکافی فیبر اتفاق می‌افتد.
اکثر اوقات با درمان‌های خانگی و مصرف ملین‌ها برطرف می‌شود. اما اگر درد شدید دارید، در مدفوعتان خون می‌بینید یا خشکی مزاج شما بیش از سه هفته طول کشیده است، باید با پزشک خود تماس بگیرید.
سوالات متداول
یبوست یا خشکی مزاج وضعیتی است که در آن فرد حرکات نادر یا ناراحت کننده روده‌ای را تجربه می‌کند. به طور کلی، زمانی که حرکات روده منجر به دفع مقدار کمی مدفوع سفت و خشک شود و این امر کمتر از سه بار در هفته صورت گیرد، فرد دچار خشکی مزاج می‌شود.
علائمی مثل کمتر از سه بار اجابت مزاج در هفته، مدفوع خشک و توده‌ای شکل، درد معده، احساس تهوع و درد در هنگام دفع و حس عدم تخلیه کامل مدفوع، نشانه‌های یبوست هستند.
این عارضه از طریق خود مراقبتی (نوشیدن آب کافی، داشتن فعالیت بدنی، مصرف فیبرها، رعایت رژیم غذایی)، بررسی داروهایی که برای سایر بیماری‌ها مصرف می‌کنید و عمل جراحی قابل درمان است.
