عوارض دیالیز و هدف از انجام آن چیست؟
دیالیز نامی آشنا برای بیماران کلیوی و خانواده‌های آنها است. زمانی که کلیه‌ها به صورت کامل از کار بیفتند و نتوانند خون را به درستی تصفیه کنند، دیالیز به عنوان یک راه حل درمانی، مطرح می‌شود. اما آن‌چه که باعث نگرانی و ناراحتی می‌شود، موضوع خطرناکی به نام عوارض دیالیز است.
بسیاری از عوارض دیالیز به نحوه انجام آن مربوط می‌شوند؛ جایی که خون باید از بدن خارج شده و توسط دستگاه تمیز شود! این موضوع باعث بروز اتفاقات و خطرهای زیادی برای فرد بیمار می‌شود. سایر عوارض، در رابطه با تاثیر دیالیز بر فشار خون و عملکرد قلب، خود را نشان می‌دهند.
در این مقاله از مجله اینترنتی ایده آل مگ قصد داریم به بررسی عوارض دیالیز و راه‌های مبارزه با آنها بپردازیم. اگر شما یا یکی از افراد خانواده یا دوستان و آشنایان‌تان نیازمند دیالیز شدن است، حتما تا پایان با ما همراه باشید.
دیالیز چیست؟
دیالیز نوعی درمان است که برای بیمارانی که نارسایی کلیه دارند، تجویز می‌شود. زمانی که کلیه‌ها از کار بیفتند یا نتوانند عملکرد طبیعی خود را داشته باشند، مواد زائد و سموم، در خون شما جمع می‌شوند. در این شرایط، دیالیز کار کلیه‌ها را انجام می‌دهد و مواد زائد و مایعات اضافی را از خون خارج می‌کند.
عملکرد صحیح کلیه‌ها از تجمع آب اضافی، سموم و سایر ناخالصی‌ها در بدن، جلوگیری می‌کند. آنها همچنین به کنترل فشار خون و تنظیم سطح عناصر شیمیایی در خون، کمک می‌کنند؛ این عناصر ممکن است شامل سدیم و پتاسیم باشند. کلیه‌های شما حتی شکلی از ویتامین D را فعال می‌کنند که جذب کلسیم را بهبود می‌بخشد.
هنگامی که کلیه‌های شما به دلیل بیماری یا آسیب، نمی‌توانند این عملکردها را انجام دهند ، دیالیز میتواند بدن را تا حد ممکن، در حالت عادی نگه دارد. بدون دیالیز، نمک ها و سایر مواد زائد در خون جمع شده، بدن را مسموم می‌کنند و به سایر اندام‌ها آسیب می‌رسانند.
علائم نارسایی کلیه
نارسایی حاد کلیه زمانی اتفاق می‌افتد که کلیه‌های شما به طور ناگهانی قادر به تصفیه مواد زائد از خون نخواهند بود. هنگامی که کلیه‌ها توانایی فیلترینگ خود را از دست می‌دهند، سطوح خطرناکی از سموم در خون جمع شده و ترکیب شیمیایی خون، ممکن است از تعادل خارج شود.
مهمترین علائم نارسایی کلیه عبارتند از:
- کاهش خروجی ادرار
- تورم در پاها به ویژه در مچ پا
- تنگی نفس
- خستگی
- گیجی
- حالت تهوع
- ضعف
- ضربان نامنظم قلب
- درد یا فشار قفسه سینه
- تشنج یا کما (در موارد شدید)
هدف از انجام دیالیز چیست؟
هدف از انجام دیالیز، دسترسی به عملکرد طبیعی کلیه‌ها است. این درمان به عنوان جانشین کلیه‌ها وارد عمل شده و خون را تصفیه می‌کند. به صورت کلی، دیالیز کارهای زیر را در بدن انجام می‌دهد:
- دفع نمک، سموم و آب اضافی برای جلوگیری از تجمع آنها در بدن
- حفظ سطح ایمن مواد شیمیایی خاص در خون مانند پتاسیم، سدیم و بی کربنات
- کمک به کنترل فشار خون
چه مدت به دیالیز نیاز خواهیم داشت؟
این موضوع که تا چه زمانی باید دیالیز انجام دهید، به موارد زیادی بستگی دارد. در ادامه به مهمترین فاکتورهای تعیین کننده در طول درمان دیالیز، اشاره خواهیم کرد:
- نارسایی کلیه‌های شما در چه وضعیتی قرار دارد.
- میزان سموم و مواد زائد موجود در خون شما چقدر است.
- چند سال سن دارید.
انواع دیالیز
به طور کلی، دیالیز در دو نوع مختلف انجام می‌شود:
- همودیالیز (hemodialysis)
- دیالیز صفاقی (peritoneal dialysis)
البته باید به این نکته توجه داشته باشید که هر دو نوع از درمان دیالیز، در نهایت یک کار را در بدن انجام می‌دهند: تصفیه خون و ایفای نقش جایگزین برای کلیه‌ها.
همودیالیز
در همودیالیز، از کلیه مصنوعی (دیالیزر) برای حذف مواد زائد و شیمیایی اضافی و مایعات از خون استفاده می‌شود. برای ورود خون به کلیه مصنوعی، پزشک باید به رگ‌های خونی شما (ورودی) دسترسی داشته باشد. این عمل با جراحی جزئی روی بازو یا پای شما صورت می‌گیرد.
همودیالیز رایج ترین نوع دیالیز است. در این درمان، خون از بدن خارج شده و از طریق کلیه مصنوعی فیلتر می‌شود. سپس خون تصفیه شده با کمک دستگاه دیالیز، به بدن بازگردانده می‌شود.
همودیالیز معمولا سه بار در هفته انجام شده و هر بار، سه الی 5 ساعت طول میکشد. اکثر درمان‌های همودیالیز در بیمارستان، مطب پزشک یا مرکز دیالیز انجام می‌شود. طول درمان به اندازه بدن شما، میزان سموم موجود در خون و وضعیت فعلی سلامتی بستگی دارد.
دیالیز صفاقی
دیالیز صفاقی (Peritoneal dialysis) شامل جراحی برای کاشت کاتتر دیالیز صفاقی (PD) در شکم است. در این نوع دیالیز، خون شما در داخل بدن تمیز شده و نیازی به خروج آن از رگ‌ها نیست. در طول درمان، ناحیه شکم شما (که حفره صفاقی نامیده می‌شود) به آرامی و از طریق کاتتر، از یک ماده به نام dialysate پر می‌شود.
انواع مختلفی از دیالیز صفاقی وجود دارند که عبارتند از:
- دیالیز صفاقی مداوم سرپایی (CAPD): شکم شما چندین بار در روز، پر و تخلیه می‌شود. این روش نیازی به دستگاه ندارد و باید در زمان بیداری انجام شود.
- دیالیز صفاقی مداوم چرخه‌ای (CCPD): از یک دستگاه برای چرخاندن مایع به داخل و خارج شکم استفاده می‌شود. این کار معمولا شب هنگام خواب انجام می‌شود.
- دیالیز صفاقی متناوب (IPD): این درمان معمولا در بیمارستان انجام می‌شود؛ اگرچه ممکن است در خانه هم صورت بگیرد. این دستگاه از همان دستگاه CCPD استفاده می‌کند، با این تفاوت که روند آن بیشتر طول میکشد.
عوارض دیالیز
اکنون به دیالیز، انواع آن و هدف از انجام این درمان آشنا شدیم، نوبت به بررسی یک موضوع بسیار مهم به نام عوارض دیالیز می‌رسد.
در ادامه، شما را با مهمترین عوارض دیالیز آشنا خواهیم کرد:
افت فشار خون
افت فشار خون یک اصطلاح پزشکی است که برای توصیف فشار خون پایین استفاده می‌شود. این موضوع، یک عارضه بسیار رایج در طول همودیالیز است. سرعت و دوز خروج خون از بدن، میتواند فشار خون فرد بیمار را دچار افت کند.
مهمترین علائم افت فشار خون عبارتند از:
- درد در ناحیه شکم
- خمیازه یا آه‌های متوالی
- حالت تهوع
- استفراغ
- گرفتگی عضلات
- بی‌قراری
- اضطراب
- سرگیجه یا غش کردن
- تاری دید
برای پیشگیری از این مشکل، به محدودیت‌های مصرف مایعات که توسط پزشک در نظر گرفته شده، توجه ویژه‌ای داشته باشید. با محدود کردن مصرف مایعات، میزان استخراج شده طی دیالیز کاهش یافته و هرگونه افت فشار خون، به حداقل می‌رسد.
ناهنجاری‌های الکترولیت
دیالیز نه تنها سموم و مایعات اضافی را از بدن خارج می‌کند، بلکه منجر به از بین رفتن بسیاری از الکترولیت‌های مورد نیاز بدن هم می‌شود. این موضوع، میتواند زمینه‌ساز یک بیماری خطرناک به نام هیپوکالمی (hypokalemia) شود.
نکته: هیپوکالمی یک بیماری است که بر اثر کاهش یون پتاسیم در خون، ایجاد می‌شود. این بیماری میتواند منجر به خستگی، انقباض و ضعف عضلانی، خواب آلودگی، یبوست، نامنظمی ضربان قلب و تأخیر در تخلیه مقعدی شود.
پتاسیم یکی از مهمترین الکترولیت‌هایی است که بدن برای تنظیم تعادل مایعات، انقباضات ماهیچه‌ای و سیگنال‌های عصبی از آن استفاده می‌کند. هنگامی که سطح پتاسیم بیش از حد کاهش می‌یابد، میتواند بر همه این عملکردها تأثیر بگذارد و باعث موارد زیر شود:
- خستگی
- ضعف
- یبوست
- گرفتگی عضلات
- تپش قلب
عفونت
عفونت یک خطر همیشگی برای افرادی است که تحت همودیالیز قرار می‌گیرند. ایجاد دسترسی به دیالیز، این امکان را برای باکتری‌ها و سایر میکروارگانیسم‌ها فراهم می‌کند که به راحتی، وارد جریان خون شوند. علائم اولیه بروز عفونت عبارتند از:
- تورم موضعی
- قرمز شدن پوست
- احساس گرما
- درد
- تب
- نفخ (تجمع چرک در زیر پوست)
برای درمان عفونت، معمولا از آنتی بیوتیک‌ها استفاده می‌شود. رعایت اصول بهداشتی مطلوب، میتواند خطر عفونت را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.
سپسیس (Sepsis)
افرادی که تحت همودیالیز قرار می‌گیرند در معرض خطر ابتلا به سپسیس (مسمومیت خون) هستند. در این شرایط، باکتری‌ها به صورت گسترده وارد بدن شده و عملکرد چندین بخش را تحت تاثیر قرار می‌دهند. علائم هشدار دهنده این بیماری، شامل سرگیجه و دمای بالای 38 درجه سانتیگراد هستند.
چگونه برای دیالیز آماده شوم؟
رایج‌ترین نوع دیالیز، همودیالیز است که در کشورمان هم به صورت گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرد. قبل از انجام همودیالیز، باید یک عمل جراحی انجام شود تا راه ورود و خروج خون از بدن، فراهم شود. به طور کلی، آمادگی‌های قبل از دیالیز، معمولا دو تا سه ماه طول می‌کشند.
برای دیالیز صفاقی نیز سه هفته قبل از شروع درمان، جراح یک لوله نرم و نازک (کاتتر) را از طریق شکم و داخل صفاق وارد می‌کند. این کاتتر برای همیشه در محل خود باقی می‌ماند.
ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی نحوه انجام دیالیز صفاقی در خانه و جلوگیری از عفونت در محل سوند را به شما آموزش می‌دهد.
چه نوع دیالیزی را می توان در خانه انجام داد؟
اگر شما یک بیمار دیالیزی با انگیزه شدید هستید که می‌خواهید یک شیوه زندگی فعال داشته باشید و مسئولیت مراقبت‌های بیشتری را بر عهده بگیرید، دیالیز در خانه ممکن است برایتان گزینه درمانی خوبی باشد.
نکته: به طور طبیعی پزشک شما از قضاوت خود برای تعیین اینکه آیا شما کاندیدای خوبی برای دیالیز خانگی هستید یا خیر استفاده می‌کند و بر اساس نیازهای فردی و ویژگی‌های جسمانی‌تان، شما را در این زمینه راهنمایی خواهد کرد.
افرادی که در خانه دیالیز انجام می‌دهند، باید به موارد زیر توجه داشته باشند:
- توانایی یادگیری و سازگاری: این افراد باید بتوانند نحوه انجام دیالیز در خانه را به خوبی یاد بگیرند. جلسات آموزشی در کلینیک دیالیز برگزار می‌شود. ارائه دهنده دیالیز، یک برنامه آموزشی فشرده ارائه می‌دهد که به بیمار و شریک مراقبت دیالیزی، کمک می‌کند تا نحوه انجام درمان‌ها را به طور منظم بیاموزند.
- مهارت و دانش کافی: افراد باید مهارت و تخصص کافی برای کار با تجهیزات، تکمیل مدارک لازم، سفارش وسایل و انجام سایر کارهای اساسی مربوط به دیالیز را داشته باشند.
- داشتن تجهیزات مناسب: دیالیز خانگی نیاز به مکانی مناسب برای انجام درمان‌ها، همراه با تجهیزات و لوازم مناسب دارد.
یکی از اولین گام‌ها قبل از شروع درمان دیالیز در خانه، شرکت در یک برنامه جامع ایمنی و آموزش است. علاوه بر آموزش‌های گسترده در مورد نحوه انجام ایمن و کارآمد دیالیز خانگی، ارائه دهنده و پزشک دیالیز، به طور منظم با شما در تماس بوده و ماهانه شما را در یک کلینیک ملاقات می‌کنند. اکثر ارائه دهندگان دیالیز نیز باید پشتیبانی تلفنی 24 ساعته ارائه دهند.
کلام پایانی
دیالیز یک درمان موثر برای نارسایی کلیه است که البته انجام آن، قطعا عوارض خاصی را هم به همراه دارد. در این مقاله سعی کردیم با زبانی ساده به بررسی دیالیز، انواع آن، روش‌های انجام این درمان و عوارض دیالیز بپردازیم.
در صورتی که هم‌چنان در این رابطه سوال یا ابهامی دارید، حتما در بخش نظرات همین مقاله با ما در میان بگذارید تا در اولین فرصت، پاسخ‌گوی شما عزیزان باشیم.
سوالات متداول
در صورتی که کلیه های شما دچار نارسایی شدید شده باشند، باید تا آخر عمر به دیالیز ادامه دهید؛ مگر اینکه موفق به پیوند کلیه شوید. به طور کلی می‌توان گفت که بیماران کلیوی می‌توانند 5 الی 10 سال با دیالیز زندگی کنند.
به صورت کلی دو نوع دیالیز وجود دارند: همودیالیز که خون را از بدن خارج کرده و بعد از تصفیه، دوباره به داخل رگ‌ها برمی‌گرداند. نوع دوم دیالیز که به دیالیز صفاقی معروف است، بدون خارج شدن خون از بدن، آن را تصفیه می‌کند.
