تفسیر نتایج آزمایش پرولاکتین در خانه
پرولاکتین هورمونی است که توسط غده هیپوفیز ترشح میشود. این هورمون در زنان به تنظیم چرخه قاعدگی، رشد غدد پستانی و تولید شیر کمک میکند و در مردان در تولید اسپرم نقش دارد.
سطح پرولاکتین به طور پیوسته در طول بارداری افزایش مییابد و پس از زایمان در زنانی که شیر میدهند بالا باقی میماند. بعد از زایمان، معمولا مقدار این هورمون در زنانی که شیر نمیدهند طی دو تا سه هفته و در زنانی که نوزادشان را با شیر خود تغذیه میکنند طی 6 ماه به حالت عادی برمیگردد.
اگرچه افزایش پرولاکتین در دوران بارداری و شیردهی طبیعی است، اما در سایر زمانها افزایش غیرطبیعی آن میتواند به بروز مشکلات مختلفی مثل بینظمی قاعدگی، اختلال عملکرد جنسی و ناباروری منجر شود.
مقاله امروز ایده آل مگ به آزمایش پرولاکتین اختصاص دارد. در این مقاله علائم و دلایل افزایش پرولاکتین را در زنان و مردان شرح خواهیم داد و به بررسی راههای درمان این مشکل میپردازیم. با ما همراه باشید.
هورمون پرولاکتین چیست؟
پرولاکتین که به عنوان لاکتوتروپین و PRL هم شناخته میشود، هورمونی است که در تولید شیر و رشد بافت پستان نقش دارد و به صدها فرآیند دیگر که در بدن انجام میشوند کمک میکند.
سطح پرولاکتین معمولا در زنان غیرباردار و غیرشیرده و مردان پایین است، اما در کسانی که باردار یا شیرده هستند افزایش پیدا میکند.
منشاء بیشتر پرولاکتینی که در بدن شما یافت میشود به غده هیپوفیز برمیگردد که این هورمون را میسازد و ترشح میکند. غده هیپوفیز یک غده کوچک به اندازه نخود است که در پایه مغز و زیر هیپوتالاموس قرار دارد.
هیپوفیز بخشی از سیستم غدد درونریز است که مسئولیت ساخت بسیاری از هورمونهای مهم از جمله پرولاکتین را بر عهده دارد. این غده علیرغم اندازه کوچکش، تقریبا روی تمام قسمتهای بدن تاثیر میگذارد. هورمونهای هیپوفیز به کنترل عملکردهای مهمی مانند رشد، متابولیسم، فشار خون و تولید مثل کمک میکنند.
سیستم عصبی مرکزی، سیستم ایمنی، رحم و غدد پستانی شما هم قادر به تولید پرولاکتین هستند. عوامل زیر میتوانند به ایجاد پرولاکتین در این بافتها کمک کنند:
- تحریک نوک پستان
- ورزش
- استرس
تاثیر پرولاکتین بر بدن
پرولاکتین به صدها عملکرد بدن کمک میکند، اما دو عملکرد اصلی آن عبارتند از:
- رشد غدد پستانی در بافت پستان و تولید شیر
- شیردهی و تغذیه نوزاد با شیر مادر
1. نقش پرولاکتین در رشد غدد پستانی و تولید شیر
در دوران بارداری، هورمونهای پرولاکتین، استروژن و پروژسترون رشد بافت سینه و تولید شیر را تحریک میکنند.
پرولاکتین باعث رشد نوع خاصی از بافت پستان به نام آلوئولهای پستانی میشود. آلوئولها اجزای غده پستانی هستند که در آن تولید شیر انجام میشود. پرولاکتین همچنین سلولهای آلوئولی سینه را برای ایجاد اجزای تشکیلدهنده شیر تحریک میکند، از جمله:
- لاکتوز (کربوهیدرات شیر)
- کازئین (پروتئین شیر)
- لیپیدها (اسیدهای چرب ضروری و کلسترول که تامینکننده انرژی هستند)
2. نقش پرولاکتین در شیردهی و تغذیه نوزاد
پس از زایمان، سطح پروژسترون کاهش مییابد که این امر باعث افزایش تعداد گیرندههای پرولاکتین در سلولهای آلوئولی پستان میشود. افزایش این گیرندهها اجازه میدهد که شیر از طریق نوک پستان ترشح شود.
تا زمانی که کودک شما شیر میخورد، سطح پرولاکتین بالا است؛ اما در دورههایی که شیر نمیدهید، مقدار این هورمون کاهش پیدا میکند و تولید شیر کم میشود.
اگر فردی به نوزاد خود شیر ندهد، پرولاکتین پس از یک تا دو هفته کاهش مییابد و سطح آن به سطح افراد غیرباردار میرسد.
پرولاکتین و باروری
در بعضی موارد، سطوح بالای پرولاکتین میتواند به ناباروری منجر شود. تومورهای پرولاکتینوما (تومور خوشخیم هیپوفیز) روی غده هیپوفیز فشار وارد کرده و تولید هورمونها را متوقف میکنند. این وضعیت به عنوان هیپوپیتوئیتاریسم (کم کاری غده هیپوفیز) شناخته میشود.
هیپرپرولاکتینمی (افزایش پرولاکتین) میتواند باردار شدن را برای یک زن دشوار کند؛ چرا که تولید هورمونهای استروژن و پروژسترون را تحت تاثیر قرار میدهد.
کاهش استروژن میتواند سیگنالهای مغزی را که به غده هیپوفیز میروند مختل کند. این موضوع روی ترشح هورمون گنادوتروپین در این غده تاثیر میگذارد و در نتیجه چرخه قاعدگی و آزاد شدن تخمک از تخمدان را متوقف میکند.
داروها و سایر درمانهای پرولاکتینوما به بازیابی باروری در اکثر زنان کمک میکنند. اگر متوجه شدید که سطح پرولاکتین بالایی دارید یا به تومور پرولاکتینوما مبتلا هستید، بلافاصله در مورد نحوه درمان خود با پزشک صحبت کنید.
ناباروری در مردان
در مردان، سطوح بالای پرولاکتین میتواند باعث اختلال نعوظ و کاهش میل جنسی شود. این تاثیر در مردان به این دلیل است که پرولاکتین میتواند بیضهها را از تولید هورمون تستوسترون باز دارد. در بعضی موارد این موضوع ممکن است باعث ناباروری شود، اما این اتفاق به ندرت رخ میدهد.
دلیل انجام آزمایش پرولاکتین
پزشکان سطح پرولاکتین را اندازهگیری میکنند تا اطلاعات بیشتری در مورد وضعیت سلامتی فرد به دست آورند. آنها ممکن است سطح سایر هورمونها را هم به طور همزمان بررسی کنند. این اطلاعات به توضیح علت مشکلات خاصی که میتوانند به سطح پرولاکتین مربوط باشند کمک میکند.
دلایل مختلفی برای بررسی سطح پرولاکتین افراد وجود دارد که در این بخش به مهمترین موارد آن اشاره می کنیم.
دلیل انجام آزمایش پرولاکتین در مردان
علائم خاصی که مردان را تحت تاثیر قرار میدهند میتوانند نشاندهنده مشکل پرولاکتین باشند. این علائم عبارتند از:
- سردرد
- مشکلات بینایی
- اختلال در نعوظ
- ناباروری
- گالاکتوره (ترشحات شیری رنگ از نوک سینهها)
- کاهش تستوسترون و تراکم استخوان
دلیل انجام آزمایش پرولاکتین در زنان
قبل از یائسگی، مشاهده علائم زیر در زنان میتواند نشاندهنده افزایش پرولاکتین باشد:
- قاعدگی نامنظم
- ناباروری
- حساسیت سینهها
- قطع قاعدگی قبل از 40 سالگی (یائسگی زودرس)
- رشد غیرطبیعی موهای بدن و صورت
زنانی که هنوز یائسه نشدهاند، معمولا علائم و نشانههای هیپرپرولاکتینمی را زودتر مشاهده میکنند؛ اما زنانی که در دوران پس از یائسگی هستند، احتمال بیشتری دارد که علائم این اختلال را دیرتر متوجه شوند. در زنان یائسه، علائم افزایش پرولاکتین زمانی ظاهر میشود که بیماری پیشرفت کرده است.
پرولاکتین بیش از حد پس از یائسگی میتواند به کم کاری تیروئید منجر شود که علائم آن عبارتند از:
- افزایش وزن
- خستگی
- دردهای عضلانی
- یبوست
بهترین زمان انجام آزمایش پرولاکتین
شما میتوانید تست پرولاکتین را در هر زمانی از چرخه قاعدگی انجام دهید؛ با این حال، اگر پزشک اندازهگیری سایر هورمونهای جنسی را هم درخواست کرده است، باید در روز سوم تا پنجم قاعدگی برای خونگیری به آزمایشگاه مراجعه کنید.
از آنجا که سطح پرولاکتین در طول روز متفاوت است و در هنگام خواب و اول صبح به اوج خود میرسد، باید آزمایش سه ساعت پس از بیدار شدن از خواب انجام شود.
شرایط انجام تست پرولاکتین
پزشکان به افرادی که قرار است آزمایش پرولاکتین را انجام دهند توصیه میکنند تا حد امکان از استرس دوری کنند و حداقل 30 دقیقه قبل از خونگیری از ورزش کردن بپرهیزند؛ چرا که استرس و ورزش هر دو سطح پرولاکتین را در خون افزایش میدهند و روی نتیجه آزمایش تاثیر میگذارند.
فرد باید به همین دلیل از تحریک نوک سینههای خود در 24 ساعت قبل از آزمایش خودداری کند؛ بهعلاوه، ترجیحا بهتر است آزمایش پرولاکتین به صورت ناشتا انجام شود. غذا خوردن ممکن است سطح این هورمون را بالا ببرد.
همانطور که گفته شد سطح طبیعی پرولاکتین در طول روز تغییر میکند، به طوری که مقدار آن به تدریج در طول شب افزایش مییابد و در صبح به بالاترین حد خود میرسد؛ به همین دلیل باید بین زمان بیدار شدن فرد و زمان خونگیری حدود سه ساعت فاصله باشد.
تفسیر آزمایش پرولاکتین
اگر سطح پرولاکتین بالاتر یا کمتر از مقدار مورد انتظار باشد، میتواند از وجود یک مشکل در بدن خبر دهد. معمولا پزشکان سطح این هورمون را بر حسب نانوگرم در میلیلیتر (ng/ml) اندازهگیری میکنند. سطوح نرمال پرولاکتین عبارتند از:
- زنان: کمتر از 25 نانوگرم در میلیلیتر
- مردان: کمتر از 17 نانوگرم در میلیلیتر
وقتی مقدار پرولاکتین به زیر محدوده طبیعی میرسد، به این وضعیت هیپوپرولاکتینمی گفته میشود که بسیار نادر است و معمولا در نتیجه کم کاری غده هیپوفیز رخ میدهد؛ همچنین میتواند به دلیل یک عارضه نادر اما جدی که پس از زایمان اتفاق میافتد، ایجاد شود. پزشکان به این عارضه سندرم شیهان (Sheehan syndrome ) میگویند که به نارسایی غده هیپوفیز منجر میشود.
افزایش پرولاکتین در مقایسه با هیپوپرولاکتینمی شایعتر است و میتواند دلایل متنوعتری داشته باشد؛ به همین دلیل، احتمالا برای تشخیص علت بروز آن به آزمایشهای بیشتری نیاز است.
بالا بودن سطح پرولاکتین در دوران بارداری و شیردهی طبیعی است و حتی میتواند به 600 نانوگرم در میلیلیتر برسد.
در زنان غیرباردار و مردان، پزشکان پرولاکتین بین 50 تا 100 نانوگرم در میلیلیتر را نسبتا بالا در نظر میگیرند.
بیشتر عواملی که روی سطح پرولاکتین تاثیر میگذارند نمیتوانند مقدار این هورمون را به بیش از 200 نانوگرم در میلیلیتر افزایش دهند. یک استثناء پرولاکتینوما است که در موارد شدید میتواند سطح پرولاکتین را تا 50 هزار نانوگرم در میلیلیتر افزایش دهد.
علت پرولاکتین بالا
ترشح پرولاکتین در غده هیپوفیز توسط دو هورمون تنظیم میشود:
- دوپامین: هورمونی است که توسط غدد فوق کلیوی تولید میشود و تولید پرولاکتین را کاهش میدهد.
- هورمون آزادکننده تیروتروپین (TRH): هورمونی است که توسط هیپوتالاموس ساخته میشود و تولید هورمون پرولاکتین را افزایش میدهد.
عواملی که باعث کاهش دوپامین یا افزایش TRH میشوند میتوانند به طور غیرطبیعی سطح پرولاکتین را بالا ببرند. در حقیقت، هر چیزی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم روی هیپوتالاموس، هیپوفیز و غدد فوق کلیوی (محور HPA) تاثیر بگذارد، میتوانند سطح پرولاکتین را تغییر دهد.
شایعترین دلایل افزایش پرولاکتین عبارتند از:
- تومورهای خوشخیم مغز: این تومورها شامل تومورهای غیرسرطانی مانند آدنوم هیپوفیز، کرانیوفارنژیوم و مننژیوم میشوند. ترشح پرولاکتین توسط دوپامین سرکوب میشود. اگر تومور جریان دوپامین را به سمت سلولهای تولیدکننده پرولاکتین مسدود کند، هیپرپرولاکتینمی ایجاد میشود.
- تروما: منظور از تروما صدمات ناشی از عمل جراحی یا تابش اشعه به غده هیپوفیز، غدد فوق کلیوی یا هیپوتالاموس است.
- کم کاری تیروئید: این بیماری زمانی رخ میدهد که غده تیروئید به اندازه کافی هورمون تیروئید (T3 و T4) تولید نمیکند و باعث افزایش TRH میشود.
- سندرم کوشینگ: این اختلال از افزایش غیرطبیعی هورمون کورتیزول (هورمون استرس) ناشی میشود.
- بیماریهای سیستمیک: اینها بیماریهای کل بدن هستند که به طور مستقیم یا غیرمستقیم روی غدد درونریز (غدد تولیدکننده هورمون) تاثیر میگذارند، مانند بیماری مزمن کلیه و بیماری کبدی.
- داروها: این داروها شامل داروهایی هستند که ترشح پرولاکتین را افزایش میدهند، از جمله داروهای ضدافسردگی خاص، داروهای ضدروانپریشی، استروژن، مسدودکنندههای گیرنده H2 و داروهای فشار خون بالا.
- آکرومگالی: یک اختلال هورمونی است که در آن غده هیپوفیز بیش از حد هورمون رشد (GH) تولید میکند و تعادل سایر هورمونها را از بین میبرد.
- هیپوفیزیت لنفوسیتی: یک بیماری خودایمنی است که باعث التهاب غده هیپوفیز میشود.
- کیست راکتز: کیست پر از مایعی است که بین بخشهایی از غده هیپوفیز ایجاد میشود.
- سرطان: دیس ژرمینوما (یک نوع سرطان تخمدان) یا متاستازهای مغزی (سرطانهایی که به مغز سرایت کردهاند) از بیماریهایی هستند که روی آزمایش پرولاکتین تاثیر میگذارند.
علائم افزایش پرولاکتین
آزمایش پرولاکتین برای زنان اهمیت بیشتری دارد، چون افزایش این هورمون در آنها شایعتر است. بر اساس تحقیقات، از هر پنج زن مبتلا به ناباروری سه نفر پرولاکتین بالایی دارند.
علائم هیپرپرولاکتینمی در زنان عبارتند از:
- پریودهای نامنظم
- قطع قاعدگی
- از دست دادن میل جنسی
- گالاکتوره (تولید شیر در سینهها در زمانی که فرد باردار یا شیرده نیست)
- ناباروری (به دلیل عدم تخمکگذاری)
- گرگرفتگی
- خشکی واژن
- افزایش وزن
- حساسیت سینهها
- آکنه
- هیرسوتیسم (رشد موهای زائد در بدن و صورت)
علائم هیپرپرولاکتینمی در مردان اغلب به سختی قابل تشخیص است، چون این علائم در مقایسه با علائمی که زنان تجربه میکنند غیراختصاصیتر هستند. از علائم رایج افزایش پرولاکتین در مردان میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- از دست دادن میل جنسی
- اختلال در نعوظ
- ناباروری (به دلیل کاهش تولید اسپرم)
- ژنیکوماستی (بزرگ شدن غیرطبیعی سینهها)
- گالاکتوره (شایع نیست، اما احتمال بروز آن وجود دارد)
علائم خلقی افزایش پرولاکتین
خلق و خوی ما تا حد زیادی تحت تاثیر هورمونها از جمله هورمونهای جنسی مانند استروژن و تستوسترون است.
در موارد دیگر، اختلال در عملکرد هیپوتالاموس، غده هیپوفیز یا غدد فوق کلیوی (محور HPA) تعادل هورمونهای جنسی و سایر هورمونهای تاثیرگذار روی خلق و خو (مثل دوپامین) را برهم میزند.
این تغییرات میتوانند به طور قابل توجهی خلق و خوی افراد مبتلا به هیپرپرولاکتینمی را تغییر دهند. شدت علائم با افزایش سطح پرولاکتین و مدت زمان بالا بودن آن بیشتر میشود. علائم خلقی مرتبط با هیپرپرولاکتینمی عبارتند از:
- اضطراب
- افسردگی
- تحریکپذیری
- علائم روان تنی (علائم جسمی ناشی از اختلالات خلقی مانند سردرد، درد قفسه سینه، کمر درد، حالت تهوع و خستگی)
- روانپریشی (از دست دادن ارتباط با واقعیت)
درمان پرولاکتین بالا با راهکارهای پزشکی
در صورتی که نتیجه آزمایش پرولاکتین نشاندهنده افزایش این هورمون باشد، ممکن است برای مشخص شدن علت بروز این مشکل به آزمایشهای بیشتری نیاز باشد. چنانچه پزشک به تومور پرولاکتینوما مشکوک باشد، احتمال دارد سیتی اسکن (CT scan) یا ام آر آی (MRI) را توصیه کند.
معمولا اندازه پرولاکتینوماها کوچک باقی میماند، اما گاهی اوقات این تومورها میتوانند بزرگ باشند. پرولاکتینومای کوچک روی سطح هورمونها تاثیر میگذارد، اما غالبا مشکلات دیگری ایجاد نمیکند؛ در مقابل، پرولاکتینومای بزرگ میتواند به اعصاب بین مغز و چشم فشار وارد کند که این امر ممکن است باعث مشکلات بینایی و سردرد شود.
معمولا داروهایی مثل بروموکریپتین (bromocriptine) و کابرگولین (cabergoline) به درمان هیپرپرولاکتینمی کمک میکنند. این داروها به مغز کمک میکنند که دوپامین تولید کند تا سطح پرولاکتین کاهش یابد؛ آنها همچنین میتوانند تومورهای پرولاکتینوما را کوچک کنند.
مصرف دارو برای درمان هیپرپرولاکتینمی ممکن است به بروز عوارض جانبی مانند حالت تهوع و مشکلات معده منجر شود؛ به همین دلیل، پزشک به تدریج مقدار داروهایی را که برای فرد تجویز میکند افزایش میدهد. کابرگولین نسبت به بروموکریپتین داروی جدیدتری است و عوارض جانبی کمتری دارد.
به ندرت، به خصوص اگر دارو موثر نباشد، ممکن است بیمار به جراحی یا پرتو درمانی نیاز داشته باشد.
اگر سطح پرولاکتین شما به دلیل مصرف دارو بالا رفته باشد، معمولا مقدار آن سه تا چهار روز پس از قطع مصرف دارو به حالت عادی برمیگردد. هرگز مصرف داروهای تجویز شده توسط پزشک را به طور خودسرانه متوقف نکنید، مگر اینکه پزشک به شما گفته باشد که این کار را انجام دهید.
روشهای خانگی پایین آوردن پرولاکتین
اقدامات دیگری که میتوانید برای کاهش سطح پرولاکتین انجام دهید عبارتند از:
- سطح استرس خود را پایین نگه دارید.
- از انجام تمرینات ورزشی شدید بپرهیزید.
- از پوشیدن لباسهایی که سینههای شما را تحت فشار قرار میدهند، اجتناب کنید.
- از مکملهای حاوی ویتامین B6 و ویتامین E استفاده کنید.
ویتامین B6 بخشی از فرآیند تولید دوپامین است و افزایش دریافت آن میتواند سطح پرولاکتین را کاهش دهد. ویتامین E به طور طبیعی از افزایش سطح پرولاکتین جلوگیری میکند. قبل از دریافت مکملهای غذایی یا تغییر دوز آنها با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید.
پرولاکتین بالا و چاقی
افزایش پرولاکتین اشتها را به خصوص در زنان شیرده تحریک میکند که این امر میتواند به پرخوری منجر شود و روی کالری دریافتی تاثیر بگذارد.
از سوی دیگر، یکی از دلایل هیپرپرولاکتینمی کم کاری تیروئید است که روی متابولیسم تاثیر دارد و احتمال افزایش وزن را بالا میبرد. در کم کاری تیروئید، تولید هورمونهای تیروئید که در تنظیم متابولیسم بدن نقش دارند کاهش پیدا میکند. متابولیسم فرآیندی است که بدن از آن برای تبدیل غذا به انرژی استفاده میکند.
اگر افراد مبتلا به هیپرپرولاکتینمی که از اضافه وزن و چاقی رنج میبرند میزان این هورمون را به سطح طبیعی برگردانند، راحتتر وزن کم میکنند.
کلام پایانی
افزایش پرولاکتین در زنانی که در دوران بارداری یا شیردهی بهسر میبرند طبیعی است. در افرادی که باردار یا شیرده نیستند، کاهش غیرطبیعی پرولاکتین بسیار نادر و افزایش سطح آن شایع است.
هم کاهش و هم افزایش پرولاکتین میتواند نشاندهنده یک بیماری زمینهای باشد؛ اما سطوح بالای این هورمون دلایل متنوعتری دارد، از جمله بیماریها و اختلالات غده هیپوفیز، غدد فوق کلیوی، غده تیروئید و تخمدانها و بیضهها. بعضی از داروها هم میتوانند سطح پرولاکتین خون را افزایش دهند.
آزمایش پرولاکتین تست سادهای است که از طریق خونگیری از ورید بازو انجام میشود و به پزشک کمک میکند که برای حفظ پرولاکتین در محدوده طبیعی راهکار مناسب توصیه کند.
در این مقاله درباره علائم و دلایل افزایش پرولاکتین و ارتباط آن با چاقی و ناباروری صحبت کردیم. اگر در این مورد سوال یا ابهامی دارید، میتوانید آن را با ما در میان بگذارید.
سوالات متداول
افزایش این هورمون روی چرخه قاعدگی تاثیر میگذارد و آن را متوقف میکند. در زنان و مردانی که سطح پرولاکتین خون بالا است، احتمال ناباروری افزایش پیدا میکند و استخوانها شکنندهتر میشوند.
افزایش پرولاکتین در زنان با ناباروری، کاهش میل جنسی، نامنظم بودن چرخههای قاعدگی یا قطع قاعدگی و درد در حین رابطه جنسی (به دلیل خشکی واژن) مشخص میشود. علائم بالا بودن سطح این هورمون در مردان عبارتند از: ناباروری، کاهش میل جنسی، اختلال نعوظ، کاهش تستوسترون و بزرگ شدن بافت سینه.
اگر علائم افزایش سطح پرولاکتین، مانند پریودهای نامنظم و کاهش میل جنسی را تجربه کردید، با پزشک تماس بگیرید. پزشک میتواند با یک آزمایش خون ساده سطح پرولاکتین شما را اندازهگیری کند. چنانچه در حال حاضر به هیپرپرولاکتینمی مبتلا هستید و قصد باردار شدن دارید، با پزشک خود مشورت کنید؛ چرا که ممکن است لازم باشد تغییراتی در نحوه درمان شما ایجاد شود.