چگونه دکتر آزمایشگاه شویم؟

رشته علوم آزمایشگاهی شاخه‌ای از علوم پزشکی است که به آنالیز آزمایشگاهی خون، مایعات و بافت‌های بدن به منظور تشخیص بیماری‌ها و پیگیری درمان می‌پردازد. این رشته بیشتر جنبه عملی و تشخیصی دارد و مناسب افرادی است که به زیست‌شناسی و کارهای آزمایشگاهی علاقه‌مند باشند. اهمیت این رشته از آنجا مشخص می‌شود که حدود ۷۰٪ فرآیند تشخیص و درمان بیماری‌ها به نتایج آزمایشگاهی بستگی دارد. متخصصین علوم آزمایشگاهی با نمونه‌گیری و انجام انواع آزمایش‌ها (هماتولوژی، میکروبیولوژی، بیوشیمی، ایمنی‌شناسی و غیره) در تشخیص بیماری‌ها نقش کلیدی دارند.

مراحل ورود به رشته

برای تحصیل در رشته علوم آزمایشگاهی، دانش‌آموزان باید ابتدا دوره دبیرستان را در شاخه علوم تجربی گذرانده و در آزمون سراسری گروه علوم تجربی پذیرفته شوند. در این آزمون تمام دروس دبیرستان (به‌ویژه زیست‌شناسی و شیمی به دلیل ضرایب بالاتر) اهمیت دارد و دانش‌آموزان باید در دروس زیست و شیمی قوی باشند. پس از قبولی در کنکور، دانشجو وارد دوره کارشناسی پیوسته علوم آزمایشگاهی می‌شود.

برنامه کارشناسی این رشته حدود ۸ ترم (۴ سال) طول می‌کشد و شامل حدود ۱۳۰ واحد درسی می‌باشد که از این میان ۱۶ واحد کارآموزی در مراکز درمانی (بیمارستان و آزمایشگاه‌ها) است. در طول دوره، دانشجویان با دروس پایه‌ای مانند زیست‌شناسی سلولی، آناتومی، فیزیولوژی، بیوشیمی، میکروب‌شناسی، بافت‌شناسی و علوم تخصصی آزمایشگاهی (هماتولوژی، ایمنی‌شناسی، ژنتیک پزشکی، هورمون‌شناسی و غیره) آشنا می‌شوند. پس از اتمام دوره لیسانس، مانند سایر رشته‌های گروه پزشکی زیر نظر وزارت بهداشت، فارغ‌التحصیلان باید دو سال طرح تعهد خدمت را در مراکز درمانی بگذرانند.

ادامه تحصیل و تخصص

فارغ‌التحصیلان کارشناسی علوم آزمایشگاهی می‌توانند در مقطع کارشناسی ارشد (M.Sc) تحصیل کنند. در مقطع ارشد، گرایش‌های متنوعی وجود دارد که برخی از مهم‌ترین آن‌ها شامل شیمی بالینی، خون‌شناسی، انگل‌شناسی پزشکی، میکروب‌شناسی و ویروس‌شناسی، قارچ‌شناسی، ژنتیک انسانی، بیوتکنولوژی، فیزیولوژی و ایمونولوژی می‌باشد. پس از اتمام کارشناسی ارشد نیز دانشجویان می‌توانند در آزمون دکتری تخصصی (Ph.D) شرکت کرده و به تحصیل در یکی از هشت گرایش تخصصی علوم آزمایشگاهی بپردازند. این هشت گرایش شامل بیوشیمی بالینی، خون‌شناسی و علوم انتقال خون، ایمنی‌شناسی پزشکی، انگل‌شناسی پزشکی، قارچ‌شناسی پزشکی، باکتری‌شناسی پزشکی، ژنتیک انسانی و ویروس‌شناسی پزشکی است.

فارغ‌التحصیلان دکتری تخصصی می‌توانند در مراکز پیشرفته تحقیقاتی و دانشگاه‌ها نیز تدریس کنند. علاوه بر این، طبق مقررات وزارت بهداشت ایران، دارندگان دکتری تخصصی علوم آزمایشگاهی مجوز تأسیس آزمایشگاه تشخیص طبی در گرایش تخصصی خود را دارند. به عبارت دیگر، دانش‌آموختگان دوره دکتری در علوم آزمایشگاهی می‌توانند در صورت داشتن مجوزهای لازم، آزمایشگاه خصوصی خود را راه‌اندازی کرده و به انجام کلیه خدمات تشخیصی پزشکی بپردازند.

مهارت‌ها و ویژگی‌های مورد نیاز

رشته علوم آزمایشگاهی یک رشته عملی-تشخیصی است که نیازمند ویژگی‌های شخصیتی و مهارت‌های فنی خاصی است. علاقه و صبر در کارهای عملی آزمایشگاهی و توانایی مواجهه با نمونه‌های بالینی (خون، ادرار، بافت، مدفوع و…) بدون حساسیت از ملزومات این رشته است. همچنین دانشجوی این رشته باید در طول دوره تحصیلی مهارت‌های عملی آزمایش‌های هماتولوژی، بیوشیمی، میکروبیولوژی و غیره را کسب کند. دقت بالا، توجه به جزئیات و مسئولیت‌پذیری از ویژگی‌های ضروری هر کارشناس آزمایشگاهی است تا نتایج آزمایش‌ها با کیفیت و اطمینان بالا ثبت شوند. از طرفی، قدرت حل مسئله و تحلیل نتایج آزمایشگاهی نیز مهارت مهمی است که دانشجویان در این رشته تقویت می‌کنند. در مجموع، تسلط به زیست‌شناسی، شیمی و فناوری‌های آزمایشگاهی و همچنین رعایت دقیق اصول ایمنی و بهداشتی، از عوامل کلیدی برای موفقیت در این رشته هستند.

فرصت‌های شغلی

بازار کار رشته علوم آزمایشگاهی در ایران بسیار مناسب است و فارغ‌التحصیلان آن معمولاً به سرعت وارد بازار کار می‌شوند . کارشناسان آزمایشگاهی می‌توانند در حوزه‌های مختلفی مشغول به کار شوند. به عنوان نمونه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آزمایشگاه‌های بالینی بیمارستان‌های دولتی و خصوصی
• آزمایشگاه‌های مراکز بهداشتی-درمانی
• آزمایشگاه‌های تشخیص طبی (خصوصی و دولتی)
• پژوهشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی و آموزشی
• کارخانه‌های تولید مواد و تجهیزات آزمایشگاهی و شرکت‌های پخش فراورده‌های بیولوژیکی
• سازمان پزشکی قانونی و مراکز انتقال خون

به عنوان مثال، آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک شبانه‌روزی آرامش در تهران یکی از مراکز پیشرفته آزمایشگاهی کشور است و بخش‌های تخصصی متعدد (هماتولوژی، میکروبیولوژی، ژنتیک و غیره) دارد. بنابر منابع رسمی، آزمایشگاه آرامش به‌عنوان یکی از بهترین آزمایشگاه‌های کشور شناخته می‌شود.

به طور خلاصه، مسیر تبدیل شدن به یک دکترای تخصصی علوم آزمایشگاهی در ایران شامل طی مراحل زیر است: شرکت در کنکور تجربی و ورود به دوره کارشناسی پیوسته علوم آزمایشگاهی، گذراندن دوره ۴ ساله دانشگاهی با گذراندن ۱۳۰ واحد درسی (شامل ۱۶ واحد کارآموزی)، انجام طرح خدمت دو ساله پس از فارغ‌التحصیلی، ادامه تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد در گرایش تخصصی مورد علاقه و نهایتاً قبولی در آزمون دکتری تخصصی جهت اخذ مدرک دکتری علوم آزمایشگاهی.

✅ مسیر تحصیلی برای دکترای علوم آزمایشگاهی در ایران

✅ گرایش‌های ارشد و دکتری علوم آزمایشگاهی در ایران