IGRA در آزمایش خون چیست؟

بیماری سل نوعی عفونت باکتریایی خطرناک است که از طریق تنفس قطرات موجود در عطسه و سرفه فرد مبتلا به راحتی منتقل می‌شود. باکتری عامل سل می‌تواند تا مدت‌ها در بدن بماند و علامتی ایجاد نکند؛ به همین دلیل تشخیص بیماری از طریق تست‌های اختصاصی بسیار مهم است. IGRA در آزمایش خون و PPD از جمله راه‌های شناسایی این بیماری هستند.

بیماری سل بیشتر ریه‌ها را درگیر می‌کند؛ ولی در صورت درمان نشدن می‌تواند بر غدد، استخوان‌ها، مغز و اعصاب هم تاثیر بگذارد. اگر سل درمان نشود، باکتری از طریق جریان خون در بدن حرکت می‌کند و در صورتی که به غشا مغز و نخاع برسد، باعث ایجاد عفونت مننژیت مزمن می‌شود.

سل بیشتر در کشورهای جنوب و غرب آفریقا، جنوب آسیا و کشورهایی چون هند، پاکستان، ویتنام، کامبوج و فیلیپین گسترش دارد. این موضوع باعث شده که در این مناطق واکسیناسیون علیه این بیماری با واکسن BCG (ب.ث.ژ) انجام شود.

واکسن ب.ث.ژ ایمنی کامل در برابر سل ایجاد نمی‌کند و تنها از ابتلا به موارد سخت بیماری جلوگیری می‌کند؛ به همین دلیل شناسایی زودهنگام بیماری و درمان آن اهمیت زیادی دارد.

در ایران هم تعداد مبتلایان به این بیماری در استان سیستان و بلوچستان بیشتر است. دلیل این موضوع می‌تواند هم‌مرز بودن این استان با کشور پاکستان باشد.

IGRA در آزمایش خون یا آزمایش رهاسازی اینترفرون گاما تستی است که نشان می‌دهد که آیا فرد در معرض باکتری سل قرار گرفته و به آن آلوده شده یا نه. برای یادگیری نحوه تفسیر آزمایش خون در آزمایش IGRA در ادامه مقاله با ایده آل مگ همراه باشید.

آشنایی با بیماری سل

بیماری سلکه عامل آن باکتری Mycobacterium tuberculosis است در درجه اول ریه‌ها را درگیر می‌کند. این باکتری می‌تواند تا مدت‌ها بعد از ورود به بدن به صورت غیرفعال باقی بماند؛ اما با کاهش قدرت سیستم ایمنی بدن، فعال شود و بیماری سل فعال را ایجاد کند.

این موضوع باعث می‌شود پزشکان بیماری سل را به دو نوع فعال و نهفته تقسیم‌بندی کنند؛ البته نوع دیگری از بیماری هم وجود دارد که به آن سل خارج ریوی می‌گویند.

بیماری سل نهفته

سل نهفته بیشترین موارد ابتلا به سل را تشکیل می‌دهد. در این نوع از بیماری، باکتری در بدن وجود دارد؛ اما غیرفعال است و تکثیر نمی‌شود. بیماری سل نهفته علامت خاصی ندارد و تنها با انجام تست‌های تخصصی سل، قابل تشخیص است.

سل نهفته درمان ساده‌تری نسبت به سایر انواع دیگر این بیماری دارد. متخصصان معمولا برای درمان این بیماری یک دوره سه تا شش ماهه آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کنند.

بیماری سل نهفته می‌تواند به نوع فعال تبدیل شود. کاهش قدرت سیستم ایمنی بدن، ابتلا به ایدز و HIV، سرطان و مصرف داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی می‌تواند باعث تبدیل سل نهفته به فعال شود.

بیماری سل فعال

عامل ایجاد بیماری سل، باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس است. این بیماری معمولا ریه‌ها را درگیر می‌کند. اگر باکتری بعد از ورود به بدن، شروع به تکثیر کند و سیستم ایمنی بدن نسبت به آن واکنش نشان دهد، فرد مبتلا به سل فعال می‌شود. هر چقدر سیستم ایمنی قوی‌تر باشد، احتمال ابتلا به سل فعال کمتر است.

سل فعال معمولا علائم زیر را دارد:

• سرفه مزمن و بدون دلیل مشخص که بیش از ۳ هفته طول بکشد
• سرفه همراه با خون
• تنگی نفس
• تنفس سخت و دشوار
• تب شدید و بدون دلیل
• ضعف و لرز بدن
• کاهش وزن بدون دلیل
• کاهش اشتها

درمان بیماری سل فعال نسبت به سل نهفته، سخت‌تر و نیاز به مصرف چندین نوع آنتی‌بیوتیک در دوره طولانی‌تری است. همان طور که گفتیم سل نهفته علائم خاصی ندارد؛ اما نتایج تست‌های اختصاصی هر دو بیماری مشابه است و تنها راه تشخیص آن‌ها از هم عکس ریه است.

در عکس ریه افراد مبتلا به سل فعال، نقاط سفید رنگی دیده می‌شود که نشان دهنده تکثیر باکتری و تاثیر آن‌ها بر سلول‌های ریه است.

سل خارج ریوی

در صورتی که عفونت فعال سل به موقع تشخیص داده و درمان نشود، باکتری از طریق جریان خون به سایر بخش‌های بدن منتقل می‌شود. این باکتری می‌تواند بر استخوان‌ها، اعضای داخلی شکم، غدد، مغز و نخاع تاثیر بگذارد و باعث ایجاد مشکلات سلامتی شود.

یکی از حادترین و خطرناک‌ترین انواع سل خارج ریوی، نوعی از بیماری است که باکتری باعث ایجاد عفونت در غشا مغز و نخاع می‌شود. در این حالت مننژیت سلی یا مننژیت مزمن ایجاد می‌شود. این بیماری خیلی نادر است؛ اما می‌تواند خیلی خطرناک باشد و بیشتر در افرادی ایجاد می‌شود که سیستم ایمنی ضعیفی دارند.

مننژیت مزمن می‌تواند علائم زیر را داشته باشد:

• درجه حرارت بالای بدن
• گیجی
• حالت تهوع و استفراغ
• تحریک‌پذیری
• اختلال در هوشیاری
• خواب آلودگی
• خستگی و بی‌حالی

برای تشخیص این بیماری نادر و خطرناک از روش‌های تشخیص سل، سی‌تی‌اسکن ریه و مغر، بیوپسی مننژ و کشت خون استفاده می‌شود.

چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به سل هستند؟

بیماری سل در برخی از نقاط جهان از جمله آفریقا و جنوب آسیا گسترش زیادی دارد؛ این موضوع باعث شده که افراد ساکن در این مناطق یا افرادی که به این مناطق سفر می‌کنند، بیشتر در معرض خطر ابتلا باشند.

علاوه بر این، افراد با شرایط زیر هم جز گروه پرخطر هستند:

• افرادی که در خانواده خود بیمار مبتلا به سل دارند
• افراد مبتلا به بیماری‌های نقص سیستم ایمنی
• کودکان زیر ۵ سال
• کودکان ۱۰ تا ۱۵ سال
• کسانی که داروهای سرکوب سیستم ایمنی دریافت می‌کنند
• افرادی که به تازگی پیوند عضو انجام داده‌اند
• افرادی که در آزمایشگاه‌های تشخیص طبی کار می‌کنند

روش‌های تشخیص بیماری سل

تشخیص زودهنگام سل می‌تواند تاثیر زیادی در موثر بودن درمان و کاهش عوارض جانبی این بیماری داشته باشد. پزشکان ابتدا از تست پوستی برای تشخیص بیماران مبتلا به سل استفاده می‌کردند؛ اما به مرور زمان از آزمایش خونی و اختصاصی هم برای تشخیص این بیماری استفاده شد.

به آزمایش پوستی تشخیص سل، آزمایش PPD و به آزمایش خونی آن IGRA می‌گویند. در حال حاضر از هر دو تست پوستی و خونی برای تشخیص بیماری سل استفاده می‌شود.

از جمله روش‌های دیگر تشخیص سل باید به عکس‌برداری از قفسه سینه، آزمایش کشت خلط و PCR اشاره کرد.

تست پوستی تشخیص سل یا PPD

در تست پوستی، ۱ میلی‌لیتر ماده‌ای به نام PPD در زیر ایپدرم پوست تزریق می‌شود. بعد از گذشت ۲۴ تا ۷۲ ساعتT مقدار تورم ایجاد شده در نقطه تزریق اندازه‌گیری می‌شود. با توجه به عرض تورم، تست تشخیص سل مثبت یا منفی می‌شود. این آزمایش هنوز هم یک روش مطمئن برای تشخیص سل است؛ اما نمی‌تواند بیماری نهفته را از نوع فعال تعیین کند.

IGRA در آزمایش خون چیست؟

تست خونی تشخیص سل که به آن IGRA در آزمایش خون هم می‌گویند، وجود نوعی اینترفرون (پروتئین خاصی که توسط سلول‌های آلوده به باکتری تولید می‌شود)، بررسی می‌کند. با توجه به وجود یا عدم وجود این اینترفرون، وجود باکتری سل تایید با رد می‌شود.

در حال حاضر دو نوع از انواع آزمایش‌های IGRA برای تشخیص سل استفاده می‌شود:

• تست QuantiFERON-TB Gold : یک آزمایش خونی ساده است که به اختصار به آن QFT می‌گویند. این تست اینترفرون گاما را در بدن شناسایی می‌کند و با مثبت شدن آن مشخص می‌شود که فرد به باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس آلوده است.
• تست T-SPOT: این تست، تعداد سلول‌های تولید کننده اینترفرون گاما را شناسایی می‌کند. دقت این تست هم نسبت به آزمایش پوستی سل بیشتر است.

مقایسه تست T-SPOT و QuantiFERON-TB Gold

هر دو نوع این تست، نتایج قابل اطمینانی برای تشخیص ابتلا به بیماری سل دارند؛ اما هر دو مانند تست پوستی نمی‌توانند بیماری فعال را از بیماری نهفته تشخیص دهند. در جدول زیر می‌توانید این دو تست را با هم مقایسه کنید:

چه کسانی باید تست تشخص سل IGRA را انجام دهند؟

تست IGRA یک روش مطمئن و با دقت برای تشخیص سل است؛ هر چند که هنوز هم برای تشخیص این بیماری از TBT (تست پوستی) استفاده می‌شود؛ اما انجام تست IGRA در موارد زیر بهتر است:

• افرادی که به تازگی واکسن ب.ث.ژ تزریق کرده‌اند
• کسانی که به ماده PPD تست پوستی، حساسیت نشان داده‌اند
• افرادی که امکان انجام یا تکرار تست پوستی PPD را ندارند
• کارمندان آزمایشگاه‌های تشخیص طبی
• افراد مبتلا به ایدز و HIV
• افرادی که می‌خواهند کورتون‌تراپی کنند
• افرادی که باید درمان با داروهای سرکوب کننده ایمنی را شروع کنند
• کسی که قصد انجام غربالگری سلامتی دارد
• افرادی که برای مدت طولانی در مناطق دارای شیوع بالای سل بودند
• افرادی که دچار یک مشکل پزشکی هستند و سلول‌های T آن‌ها به طور موقت غیرفعال است

چگونه برای انجام آزمایش اینترفرون گاما آماده شویم؟

برای انجام تست IGRA در آزمایش خون نیازی به ناشتا بودن نیست. برای انجام این آزمایش مقداری خون از ورید شما گرفته می‌شود و به لوله‌های حاوی مواد خاصی منتقل می‌شود.

داروها و مکمل‌های غذایی معمولا تاثیری بر روی نتایج این آزمایش ندارند؛ اما اگر به بیماری خاصی مبتلا هستید و داروهایی مثل پردنیزولون مصرف می‌کنید، حتما به مسئول آزمایشگاه اطلاع دهید.

هر چند که واکسن‌ها بر نتایج تست IGRA تاثیری ندارد؛ اما بهتر است در صورتی که در یک ماه اخیر واکسن خاصی تزریق کرده‌اید، حتما به پزشک و مسئول آزمایشگاه اطلاع دهید.

IGRA در آزمایش خون برای کودکان

از تست IGRA در آزمایش خون برای تشخیص سل در کودکان زیر ۵ سال نمی‌توان استفاده کرد؛ چون نتایج دقیق و قابل اطمینانی ندارد. در این سری از کودکان برای تشخیص آلودگی به باکتری توبرکلوزیس از تست PPD که همان تست پوستی تشخیص سل است، استفاده می‌شود.

انجام IGRA در آزمایش خون در دوران بارداری و شیردهی

تشخیص زودهنگام بیماری سل در دوران بارداری بسیار مهم است. این بیماری می‌تواند عوارض خطرناکی برای سلامتی مادر و جنین داشته باشد. انجام تست پوستی تشخیص سل یا PPD در دوران بارداری خطری ندارد و نتایج حاصل از آن هم قابل قبول است.

انجام تست IGRA در دوران باداری هم خطری ندارد. پزشکان می‌توانند از این آزمایش هم برای تشخیص ابتلا به سل در زنان حامله و شیرده استفاده کنند.

تست IGRA در آزمایش خون چگونه انجام می‌شود؟

همان‌طور که گفتیم دو نوع آزمایش اندازه‌گیری اینترفرون گاما شناخته‌تر و کاربردی ‌تر هستند. در نوع آزمایش QFT غلظت اینترفرون گاما بررسی می‌شود؛ در مقابل در آزمایش T-SPOT تعداد سلول‌های تولیدکننده این اینترفرون.

نحوه انجام تست QFT

برای انجام این آزمایش، خون فرد، به سه لوله آزمایش منتقل می‌شود. در این لوله‌ها غلظت اینترفرون گاما که سلول‌های T تولید کرده‌اند بررسی می‌شود. در صورتی که میزان واکنش از مقدار مرجع (۰.۹۹ IU/ml)  بیشتر باشد، تست سل، مثبت می‌شود.

مراحل انجام تست T-SPOT

در این آزمایش، سلول‌های T در معرض یک پپتید شبیه‌سازی شده از روی پروتئین‌های باکتری سل قرار می‌گیرند. در این شرایط سلول‌های T شروع به تولید اینتروفرون گاما می‌کنند. برای تعیین ابتلا به سل، در این آزمایش تعداد سلول‌های T که به پپتید واکنش نشان داده‌اند، ابتلا به سل را تعیین می‌‎کنند.

اگر نتیجه آزمایش از یک مقدار مرجع یعنی ۸.۱ بیشتر باشد. ابتلا به سل تایید می‌شود؛ اما برای تعیین نوع فعال و نهفته آن نیاز به انجام عکس‌برداری از قفسه سینه است.

تفسیر نتایج IGRA در آزمایش خون

نتایج تست IGRA، بعد از ۲۴ ساعت مشخص می‌شود. نتایج مثبت و منفی این آزمایش‌ها نیازی به تکرار ندارد. برخلاف تست پوستی، زدن واکسن BCG قبل از انجام تست، باعث نتیجه کاذب مثبت نمی‌شود. وجود انواع غیر بیماری‌زای باکتری باسیل و سایر عفونت‌های مایکوباکتریایی هم در این آزمایش نتایج کاذب ایجاد نمی‌کنند.

تفسیر نتایج تست T-SPOT

در این تست نتیجه آزمایش، مثبت، منفی یا مبهم (مرزی) می‌شود. در صورت مبهم شدن نتیجه تست، آزمایش باید تکرار یا از سایر روش‌های تشخیصی برای اطمینان بیشتر استفاده شود.

• تایید ابتلا به سل: اگر نتیجه آزمایش بیشتر از ۸.۱ باشد، فرد به بیماری سل مبتلا است؛ یعنی باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس در بدن او وجود دارد.
• نتیجه منفی: اگر نتایج آزمایش کمتر یا مساوی ۴ باشد، فرد به سل مبتلا نیست.
• نتیجه مبهم: در صورتی که نتایج تست IGRA در آزمایش خون T-SPOT، در محدوده ۵، ۶ و ۷ باشد، نتیجه مبهم خواهد بود و نیاز به تکرار با استفاده از سایر روش‌هاست.

تفسیر نتایج تست QuantiFERON Gold

در این آزمایش هم سه نوع نتیجه وجود دارد؛

• تست سل مثبت: اگر نتیجه تست QFT بیشتر از ۰.۹۹ IU/ml باشد، فرد به سل مبتلا است.
• تست سل منفی: اگر نتیجه تست کمتر از ۰.۲ UI/ml، فرد به سل مبتلا نیست.
• آزمایش نامعتبر: در صورتی که نتیجه تست بین ۰.۲ تا ۰.۹۹ UI/ml باشد، نتایج نامعتبر است؛ در این صورت باید آزمایش تکرار شود یا از روش‌های دیگری برای بررسی وجود بیماری سل استفاده شود.

عوامل ایجاد خطا و نواقص تست IGRA در آزمایش خون

انجام این تست محدودیت‌ها و نواقصی هم دارد. همان‌طور که قبلا گفتیم، این آزمایش نمی‌تواند، نوع سل نهفته یا فعال را از هم تشخیص دهد. از دیگر محدودیت‌های IGRA در آزمایش خون می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نمونه خون گرفته شده باید ۸ تا ۳۰ ساعت اول مورد آزمایش قرار گیرد؛ در غیر اینصورت، احتمال ایجاد نتایج کاذب مثبت و منفی وجود دارد.
• همان طور که گفتیم این تست برای کودکان زیر ۵ سال روش مناسبی نیست.
• نتایج این آزمایش ممکن است برای افرادی که دچار بیماری‌های نقص سیستم ایمنی هستند، درست نباشد.
• قیمت این آزمایش بالاست.
• با استفاده از این آزمایش نمی‌توان روند درمان بیماری سل و تاثیر آنتی‌بیوتیک‌ها را بررسی کرد.

سخن پایانی

به افرادی که نتایج نامعتبر و مرزی تست IGRA در آزمایش خون دارند، توصیه می‌شود از سایر روش‌های تشخیصی مثل عکس‌برداری قفسه سینه، کشت خلط و خون برای بررسی بیشتر استفاده کنند.

اگر فردی دچار بیماری سل است، باید هر چه زودتر آن را درمان کند تا از پیشرفت بیماری و انتقال باکتری به سایر بخش‌های بدن جلوگیری شود.

اگر در مورد IGRA در آزمایش خون سوالی دارید، آن را از ایده آل مگ بپرسید.

سوالات متداول در مورد IGRA در آزمایش خون