چگونه با یک کودک بیش فعال رفتار کنیم؟

نحوه رفتار با کودکان بیش فعال، موضوع بحث ما است. کودکان معمولا انرژی زیادی دارند و شر و شور بودن آنها مسئله عجیبی نیست؛ اما این مسئله در کودکان بیش فعال کمی متفاوت است. این کودکان نمی‌توانند دستورات جدید را بپذیرند و از آنها پیروی کنند. به همین خاطر معمولا کنار آمدن با این کودکان چالش‌برانگیز و استرس‌زا است.

احتمال وقوع بیش فعالی در مردان (12.9 درصد) بیشتر از زنان (4.9 درصد) است و جالب است بدانید 40 درصد کودکانی که با این اختلال دست و پنجه نرم می‌کنند، والدین بیش فعالی دارند.

کودک بیش فعال تمایل عجیبی به جنب‌و‌جوش و تخلیه انرژی دارد، با این حال بازگرداندن نظم به زندگی او کار دشواری نیست. هرکاری با تلاش و صبر ممکن می‌شود.

از آنجایی که هیچ الگوی مشخصی در مورد نحوه رفتار با کودکان بیش فعال تعریف نشده است، به‌عنوان والدین، معلمان و اطرافیان این کودکان می‌توانیم با رعایت یک‌سری موارد، نظم را به زندگی این کودکان بازگردانیم. با ایده آل مگ همراه باشید.

روش های رفتار با کودک بیش فعال

کودک بیش فعال در محیط مدرسه با مشکل مواجه می‌شود، نمی‌تواند عملکرد خوبی از خود نشان بدهد و حتی ممکن است رفتارهای ناخوشایندی از او سر بزند. بنابراین باید با مهم‌ترین الگوهای رفتاری با او آشنا شوید:

با وضع قوانین در خانه نظم برقرار کنید

بسیاری از خانواده‌ها برای کنترل رفتار اعضای خانواده مجموعه قوانینی وضع می‌کنند که همه باید به آنها پایبند باشند. در کنار این‌ها خانواده‌های دیگری هم هستند که از کنار این مسائل ساده‌تر عبور می‌کنند.

این آرامش هیچ اشکالی ندارد و اتفاقا فرزندان خوبی هم تحویل جامعه می‌دهد؛ اما شاید برای مدیریت فرزندان بیش فعال به استراتژی دیگری نیاز باشد.

کودکان بیش فعال در محیط‌هایی که حد و مرز ندارد، درست مثل یک مرغ پرکنده رفتار می‌کنند. این کودکان به وضوح به الگویی نیاز دارند که از آن پیروی کنند و وقتی ندانند باید چه کارهایی انجام دهند، مضطرب می‌شوند.

به عنوان والدین می‌توانید زمان بیدارشدن، مسواک‌زدن، صرف غذا، کار خانه، بازی و حتی خواب را تعیین کنید. با این کار ذهن کودک خردسال شما آرام می‌شود.

چون وقتی زمانبندی ساختاریافته‌ای داشته باشند، کمتر احساس اضطراب می‌کنند؛ در نتیجه هم در محیط مدرسه و هم در خانه عملکرد بهتری خواهند داشت. قوانین خانه باید کاملا واضح و همیشگی باشند.

سر هر مسئله‌ای دعوا راه نیندازید

با تک‌تک رفتارهای کودک بیش فعالتان مخالفت نکنید. به یاد داشته باشید که این کودک ذاتا بد نیست و فقط با یک اختلال روانی دست و پنجه نرم می‌کند.

نحوه رفتار با کودکان بیش فعال را بدانید و درک کنید که برای چنین کودکانی تمرکز روی یک فعالیت مشکل است و مدام تمایل دارند از این شاخه به آن شاخه بپرند.

مغز این کودکان درگیر اختلال است و فریادهای شما نه تنها کمکی نمی‌کند، بلکه آسیب‌های جدی مثل اضطراب به او وارد می‌کند. زور نزنید که فرزندنتان اشکال کار را ببیند، در عوض درک کنید که حتی برای فعالیت‌های روزانه به کمک شما احتیاج دارد.

برای مثال به جای تاکید بر گرفتن نمرات خوب یا مقایسه او با خواهر و برادر و دوستانش، کمک کنید تا کارهای مهمی مثل آماده شدن برای مدرسه، خوردن غذا و انجام تکالیفش را پشت سر بگذارد.

کارهای پیچیده را به وظایف کوچکتر بشکنید

کودک بیش فعال نمی‌تواند روی دستورالعمل‌های پیچیده تمرکز کند. به عنوان والدین کارهای پیچیده را به وظایف کوچکتر تقسیم کنید تا کودک به‌راحتی آنها را درک کند.

به فرزندتان بیاموزید هروقت به او چیز جدیدی یاد می‌دهید، به چشمانتان نگاه کند. این نگاه به تمرکز آنها کمک می‌کند. سپس اطلاعات جدید را به قطعات قابل هضم تقسیم کنید و در صورت لزوم چندین بار آنها تکرار کنید.

وقتی مطمئن شدید فرزندتان دستورالعمل‌ها را فهمیده، از او بخواهید مراحل را تکرار کند. در طول آموزش بی‌حوصله نباشید یا عجله نکنید، کودک باهوش شما بی‌صبری را از رفتار شما می‌خواند و بیشتر مضطرب می شود.

اگر کودکتان خواندن بلد است، دستورالعمل‌ها را مرحله به مرحله یادداشت کنید و روی دیوار اتاقش بچسبانید تا مدام پیش چشمش باشند.

به‌علاوه هر زمان که یکی از مراحل را درست انجام داد، نحوه رفتار با کودکان بیش فعال به شما می‌گوید که جایزه‌ای برایش در نظر بگیرید.

عوامل حواس‌پرتی را به حداقل برسانید

حواس‌پرتی‌های کوچک که شاید خودتان هم متوجه آنها نشوید، می‌توانند تمرکز فرزند بیش فعال را از بین ببرند. بنابراین باید برای انجام فعالیت‌های مهم مثل تکالیف مدرسه یا مطالعه برای امتحان، فضای مناسبی انتخاب کنید.

برای اینکه کودک را سرجایش نگه دارید، فضای مطالعه را باب میل او طراحی کنید. مثلا صندلی مورد علاقه‌اش را انتخاب کنید یا برای انگیزه بیشتر اسباب‌بازی که دوست دارد را روی میز مطالعه بگذارید.

تحت هیچ شرایطی این احساس را در او به‌وجود نیاورید که مطالعه و مشق‌نویسی یک نوع تنبیه است. حتی‌الامکان در طول این مدت از پخش موسیقی و بالابردن صدای تلویزیون خودداری کنید.

برای فرزندتان یک فهرست وظایف آماده کنید

کودک باید استقلال را بیاموزد و بهترین روش برای آموختن آن تعیین مسئولیت‌هایی است که از عهده آنها برمی‌آید. فهرستی از کلیه وظایفی که فرزندتان می‌تواند انجام دهد تهیه کنید و در اختیار او بگذارید.

وظایف این فهرست می‌توانند به سادگی پر کردن بطری‌های آب یا تمیزکردن میز غذاخوری باشد. کمی خلاقیت به خرج بدهید و با نمودارهای گرافیکی جذابیت این فهرست را بیشتر کنید تا کودکتان به راحتی حواسش پرت نشود.

بعد از تهیه این فهرست، به کودکتان بگویید هر وقت احساس بی‌حوصلی و کسلی کرد، به سراغ این فهرست بیاید و یکی از این فعالیت‌ها را انجام دهد.

البته اگر نتوانست وظایفش را به‌خوبی انجام دهد، اصول نحوه رفتار با کودکان بیش فعال می‌گوید که نباید عصبانی شوید یا اقدام به تنبیه او کنید.

محدودیت‌ها و پتانسیل‌های فرزندتان را بپذیرید

بیش فعالی به هیچ وجه عمدی نیست و فرزند شما قصد آزار و اذیت شما را ندارد. پس لطفا درک کنید که انتقاد بی‌مورد روی پیشرفت فرزند شما تاثیر منفی می‌گذارد.

این واقعیت را بپذیرید که فرزند شما همیشه فعال و پرانرژی خواهد بود و شما باید راهی برای صبر و شکیبایی پیدا کنید.

برای تخلیه انرژی فرزندتان راهی در نظر بگیرید

انرژی را نمی‌توان در یک جعبه ریخت و در آن را بست. بنابراین باید به کودک بیش فعالتان کمک کنید به‌نحوی انرژی خود را آزاد کند. او را با خود بیرون ببرید و اجازه دهید راه برود، بدود و ورزش کند.

اگر حیاط دارید، اجازه بدهید فرزندتان هر روز عصر بیرون برود و بازی کند. حتی اگر هوای بیرون بارانی است، شرایطی فراهم کنید که در خانه بدود، بازی کند و بدون آنکه مورد انتقاد قرار بگیرد، به شیوه دلخواه انرژی خود را تخلیه کند.

لازم نیست بی‌دلیل بیش فعالی و تخلیه انرژی را تشویق کنید، اما اجازه دهید کودکتان انرژی درونی خود را با فعالیت‌هایی که برای جسم او مفید است، تخلیه کند.

مادامی که فرزندتان از بیش فعالی رنج می‌برد، تا حد امکان محیط خانه را آرام نگه دارید و اجازه ندهید خواهر و برادرها بازی‌های پر سر و صدا راه بیندازند.

دامنه توجه کودک را بیشتر کنید

در راستای یادگیری نحوه رفتار با کودکان بیش فعال، حتما برای رفتارهای غیربیش فعالانه کودک پاداش در نظر بگیرید. این کلید آماده‌سازی فرزندتان برای تعاملات اجتماعی و حضور در محیطی مثل مدرسه است.

به او بفهمانید که این در آغوش گرفتن دقیقا به خاطر توجه و حواس جمعی او بود. رنگ آمیزی صفحات، گوش دادن به یک داستان و تلاش برای تکرار آن همگی رفتارهایی هستند که می‌توانید برای آنها جایزه در نظر بگیرید.

یکی دیگر از راه‌های بهبود دامنه توجه کودکتان این است که او را با بازی‌های آشنا کنید که درجه سختی آنها قابل تغییر است. مچ کردن تصاویر، بازی‌های کارتی و حتی آجربازی می‌تواند حافظه و دامنه توجه کودکتان را بهبود ببخشد. هر بار یک بازی جدید را به او معرفی کنید و از ارائه بازی‌های متعدد در آن واحد خودداری کنید تا حواسش پرت نشود.

فورا ‌سراغ دارودرمانی نروید

در دنیای امروز برای هر دردی دارو هست و متاسفانه بسیاری از درمانگرها برای مقابله با این اختلال فورا دارو تجویز می‌کنند. اما شما عجله نکنید.

در بسیاری از موارد، اصلاح رفتار و درمان به این عارضه کمک بزرگی می‌کند. قبل از اینکه دارودرمانی را آغاز کنید، با مشورت پزشک یک رویکرد درمانی موثر را انتخاب کنید و تا اثربخشی آن صبوری به خرج بدهید. اگر داروها و نحوه رفتار با کودکان بیش فعال موثر واقع نشدند، آن‌وقت می‌توانید به دارودرمانی فکر کنید.

از فرزند خود دفاع کنید

به محض آنکه بیش فعالی کودک تایید شود، همه از معلم‌های مدرسه، همسایه، دوست و فامیل و آشنا وارد عمل می‌شوند تا نظر کارشناسی خود را ارائه دهند.

این افراد مدام به شما گوشزد می‌کنند که چه اقداماتی انجام دهید و چه رفتارهایی با فرزند خود داشته باشید. یادگیری از تجربه‌های دیگران اصلا بد نیست؛ اما گاهی تضاد در نظرات آنها می‌تواند روی نظم ذهن شما و سلامتی فرزندتان تاثیرات مخربی داشته باشد.

اما جلوی نظرات دیگران را که نمی‌شود گرفت، پس راه چاره چیست؟ اینکه نظرات آنها را با دانش خودتان ترکیب کنید و بهترین تصمیم ممکن را بگیرید. به اطرافیانتان خود بفهمانید که فقط شما مسئول فرزندتان هستید و اختلال او را از همه بهتر درک می‌کنید.

از شرکت در تجمعات خودداری کنید

اگر کودکتان از علائم شدید بیش فعالی رنج می‌برد، او را در موقعیت‌هایی قرار ندهید که بیش فعالی به اوج خود برسد. حضور در مهمانی‌ها و گردهمایی‌های رسمی که میهمانان باید از آراستگی خاصی پیروی کنند، برای یک کودک خردسال بیش فعال دشوار است.

اگر فرزندتان نتواند آداب این تجمعات را رعایت کند، اصطکاک بی‌دلیلی بین شما و فرزندتان به وجود می‌آید که به راحتی می‌توانستید از آن جلوگیری کنید.

البته این اصلا به این معنی نیست که شما و فرزندتان باید همیشه در خانه بمانید. آهسته قدم بردارید و به تدریج کودک خود را با محیط‌های جدید آشنا کنید.

به روشی غیر از تنبیه فیزیکی نظم برقرار کنید

معمولا والدین کم‌صبر در مواجهه با کودکی که حرف گوش ندهد، آرامش خود را از دست می‌دهند و به تنبیه فیزیکی روی می‌آورند. آگاه باشید که چنین رفتاری برای کودک بیش فعال شما درست مثل سم است. به روش‌های دیگری به او بفهمانید کاری که انجام داده قابل قبول نیست.

یک ایده عالی برای برقراری نظم و درک تفاوت بین خوب و بد، داشتن یک اتاق انزوا است. این اتاق را برای کودکتان به‌عنوان اتاق استراحت تعریف کنید؛ جایی که اگر رفتار اشتباهی از او سر بزند، در انتظارش خواهد بود.

به محض آنکه کودک عذرخواهی کرد، او را رها کنید و رفتار خود را تغییر دهید. این روش تنبیه باعث می‌شود کودک بیش فعال کمتر پرخاشگری کند و بفهمد کاری که انجام داده اشتباه بوده است. خونسرد بمانید تا فرزندتان متوجه اشتباه خود و جدیت شما شود.

سبک زندگی سالمی انتخاب کنید

انرژی کودکان بیش فعال باید مدیریت شود و یکی از بهترین راه‌های هدایت این انرژی در مسیر مثبت، یوگا و مدیتیشن است. کودکی که تمرینات یوگا انجام می‌دهد، درک بهتری از محیط اطرافش به‌دست می‌آورد و یاد می‌گیرد تمام تمرکزش را روی لحظه حال بگذارد. در نتیجه دامنه توجه و حافظه بلند مدت او بهبود پیدا می‌کند.

مواد غذایی فرآوری شده، قندهای افزودنی، نمک و هر چیزی که بسته‌بندی شده یا ناسالم به نظر می‌رسد را کنار بگذارید. به کودکان خود غذاهای تازه، ارگانیک و خانگی بدهید که فاقد مواد نگهدارنده و طعم دهنده‌های مصنوعی باشند. تغذیه سالم تا حد زیادی به بهبود خلق و خو، سبک زندگی و سلامت کلی جسمی و روان کودک کمک می‌کند.

هرگز از کودک بیش فعال غفلت نکنید

فرزند بیش فعال شما نباید همیشه تنها باشد. شما به عنوان والدین باید مدام با تکالیف مدرسه و فعالیت‌های روزانه آنها درگیر باشید و مقداری از توجه خود را به آنها معطوف کنید.

اگر می‌خواهید بیش فعالی کودک خود به خود از بین برود، به‌سرعت او را قضاوت نکنید. توجه خود را روی نکات مثبت بگذارید و سعی کنید نکات منفی را نادیده بگیرید.

 کودک بیش فعال را با فعالیت و بازی مشغول کنید

در آخر می‌رسیم به فعالیت‌ها و بازی‌هایی که با آنها می‌توانید کودکان بیش فعال خود را مدتی سرگرم کرده و حواسشان را به یک فعالیت خاص جمع کنید. این فعالیت‌ها را در دستور کار نحوه رفتار با کودکان بیش فعال خود بگنجانید:

• فعالیت‌های گروهی؛ به‌عنوان یک معلم می‌توانید کودک بیش فعال را با یک کودک دیگر هم‌گروهی کنید تا به کمک هم پروژه خاصی را انجام دهند.
• هنرهای رزمی؛ کودک بیش فعال با شرکت در کلاس‌ هنرهای رزمی مثل کونگ فو یا کاراته می‌تواند انرژی درونی‌ خود را تخلیه کند، به تناسب اندام برسد و اعتماد به نفسش را بیشتر کند.
• توپ ضداسترس؛ شاید برایتان عجیب باشد، اما همین اسباب‌بازی ساده تا حد زیادی به توجه و تمرکز کودک کمک می‌کند.
• بازی؛ ساعت‌هایی را برای بازی‌هایی مثل شطرنج، تنیس، بدمینتون یا بازی‌های مورد علاقه فرزندتان درنظر بگیرید.
• شنا؛ شنا برای کودکان بیش فعال معجزه می‌کند. این فعالیت زمینه انضباط شخصی را به‌وجود می‌آورد، کالری می‌سوزاند، فضایی برای حرکت مداوم فراهم می‌کند و البته جالب و سرگرم‌کننده است.

کلام آخر

اگر کودک شما نمی‌تواند آرام یک‌جا بنشیند یا با هوشیاری کامل به صحبت‌هایتان گوش کند، اگر معلم کودکتان همیشه از بی‌احتیاطی و بی‌توجهی فرزندتان در داخل و خارج از کلاس گله دارد و از رفتارهای او راضی نیست، احتمالا کودک بیش فعال شما برای مدیریت این اختلال به کمک احتیاج دارد.

این نکات را به عنوان اصول نحوه رفتار با کودکان بیش فعال خاطر بسپارید و صبوری به خرج بدهید تا خیلی زود نتایج را مشاهده کنید.

پرسش‌های متداول