از خواص سیاه دانه بیشتر بدانید!!

سیاه دانه یا همان دانه‌های سیاه کوچکی که آن‌ها را با نام Nigella sativa هم می‌شناسیم، سال‌هاست که در طب سنتی و هم‌چنین به عنوان یک ادویه برای نگه‌داری غذا، مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دانه‌ها از یک گیاه گل‌دار به نام Ranunculacea گرفته می‌شوند.

جالب است بدانید که دانشمندان امیدوار هستند که به زودی بتوانند از سیاه دانه به عنوان یک درمان قطعی ویروس HIV و بیماری ایدز استفاده کنند. این موضوع به خوبی نشان می‌دهد که این دانه‌های ریز، از چه خواص منحصر به فردی برای سلامتی انسان، برخوردار هستند.

در این مقاله از مجله اینترنتی ایده آل مگ قصد داریم به بررسی خواص سیاه دانه بپردازیم. اگر تا امروز تمایلی به مصرف این دانه‌ها نداشته‌اید، حتما تا پایان با ما همراه باشید تا دلایل محکمی برای آشتی با سیاه دانه به شما عزیزان ارائه دهیم.

سیاه دانه چیست؟

سیاه دانه در حقیقت دانه‌های سیاه و ریزی هستند که از گل‌های یک گیاه با نام کلونجی (kalonji) گرفته می‌شوند. این گیاه تا 30 سانتی‌متر رشد می‌کند و بومی جنوب غربی آسیا و مدیترانه محسوب می‌شود.

سیاه دانه به عنوان یک ادویه خوش‌طعم در بسیاری از غذاها مورد استفاده قرار می‌گیرد. در کنار مصرف غذایی، این دانه‌ها در طب سنتی و به عنوان یکی از داروهای گیاهی برای درمان طیف وسیعی از بیماری‌ها از جمله آسم، برونشیت و التهاب، از محبوبیت بسیار زیادی برخوردار هستند.

امروزه سیاه دانه به طور وحشی در مصر، هند و همچنین در سایر مناطق شمال آفریقا، غرب و جنوب آسیا، جنوب اروپا و خاورمیانه کشت و یافت می‌شود.

ماده‌ای که باعث تاثیر سیاه دانه روی درمان بیماری‌ها می‌شود، تیموکینون (thymoquinone) نام دارد. برخی از تحقیقات علمی ثابت نشده نشان داده‌اند که این ماده دارای خواص ضد التهابی، ضد سرفه، ضد فشار خون، ضد دیابت، ضد باکتری و ضد سرطان است.

خواص سیاه دانه برای سلامتی

دانه‌های سیاه دانه در طب سنتی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار هستند. امروز قصد داریم به بررسی 9 مورد از فواید این دانه‌ها برای سلامتی انسان بپردازیم:

سیاه دانه سرشار از آنتی اکسیدان است

آنتی اکسیدان‌ها موادی هستند که رادیکال‌های آزاد مضر را خنثی کرده و از آسیب اکسیداتیو به سلول‌ها، جلوگیری می‌کنند. تحقیقات نشان می‌دهد که آنتی اکسیدان‌ها می‌توانند بر سلامت و درمان بیماری‌ها، تاثیر مثبت داشته باشند.

در واقع، برخی از مطالعات نشان می‌دهد که آنتی اکسیدان‌ها ممکن است از بدن در برابر انواع مختلفی از بیماری‌های مزمن از جمله سرطان، دیابت، بیماری‌های قلبی و چاقی محافظت کنند.

چندین ترکیب موجود در سیاه دانه مانند تیموکینون، کارواکرول، تی آنتول و 4 ترپینئول، مسئول خواص آنتی اکسیدانی قوی آن هستند. با این حال، تحقیقات بیشتری برای تعیین چگونگی تأثیر آنتی اکسیدان‌های موجود در کالونجی بر سلامت انسان، ضروری است.

سیاه دانه به کاهش کلسترول کمک می‌کند

کلسترول یک ماده شبیه چربی است که در بدن شما یافت می‌شود. در حالی که برای حفظ سلامتی به مقداری کلسترول احتیاج دارید، مقادیر زیاد آن می‌تواند در خون تجمع کرده و خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را افزایش دهد. برخی از تحقیقات نشان داده‌اند که سیاه دانه ممکن است به کاهش این ماده در بدن کمک کند.

یک مطالعه روی 57 نفر بیمار دیابتی نشان داد که مصرف سیاه دانه در طول یک سال، مانند عناب به کاهش سطح کلی کلسترول بد و افزایش کلسترول خوب در این افراد، کمک کرده است.

ممکن است دارای خواص ضد سرطان باشد

همان‌طور که اشاره شد، سیاه دانه سرشار از آنتی اکسیدان است که می‌تواند به خنثی کردن رادیکال‌های آزاد (که عامل اصلی سرطان است) کمک کند. بنابراین مصرف این ماده ممکن است به جلوگیری از ابتلای افراد به سرطان کمک کند.

بر اساس برخی از مطالعات انجام شده، تیموکینون که در سیاه دانه به وفور یافت می‌شود، می‌تواند باعث مرگ سلولی در سلول‌های سرطانی خون شود. همچنین روغن سیاه دانه ممکن است به خنثی شدن سلول‌ها سرطانی پستان کمک کند.

سایر مطالعات نشان داده‌اند که سیاه دانه ممکن است در برابر سایر سرطان‌ها از جمله لوزالمعده، ریه، دهانه رحم، پروستات، پوست و روده بزرگ هم موثر باشد. با این حال، تاثیر ضد سرطان سیاه دانه هنوز ثابت نشده و نیاز به تحقیقات بیشتری دارد.

سیاه دانه می‌تواند باکتری‌ها را از بین ببرد

بر اساس برخی از مطالعات، سیاه دانه ممکن است خواص ضد باکتریایی داشته باشد و در مبارزه با گونه‌های خاصی از باکتری‌ها، موثر باشد.

مطالعه دیگری نشان داد که سیاه دانه، استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم به متی سیلین (MRSA) (که گونه‌ای از باکتری است که درمان آن دشوار بوده و به آنتی بیوتیک‌ها مقاوم است) را از زخم‌های بیماران دیابتی جدا کرد.

با این حال، مطالعات انسانی محدود است و تحقیقات بیشتری لازم است تا بررسی شود که چگونه سیاه دانه ممکن است روی گونه‌های مختلف باکتری در بدن تأثیر بگذارد.

سیاه دانه ممکن است التهاب را تسکین دهد

در بیشتر موارد، التهاب یک واکنش ایمنی طبیعی است که به محافظت از بدن در برابر آسیب و عفونت کمک می‌کند. از سوی دیگر، اعتقاد بر این است که التهاب مزمن می‌تواند در انواع بیماری‌ها مانند سرطان، دیابت و بیماری‌های قلبی نقش داشته باشد.

برخی از مطالعات نشان داده‌اند که سیاه دانه ممکن است دارای اثرات ضد التهابی قوی در بدن باشد. در یک مطالعه روی 42 نفر مبتلا به آرتریت روماتوئید، مصرف روزانه 1000 میلی گرم روغن سیاه دانه به مدت هشت هفته، نشانگرهای التهاب و استرس اکسیداتیو را کاهش داد.

با وجود این نتایج امیدوارکننده، بیشتر مطالعات انسانی محدود به افرادی است که شرایط خاصی دارند. تحقیقات بیشتری برای درک چگونگی تأثیر سیاه دانه بر التهاب در جمعیت عمومی، مورد نیاز است.

سیاه دانه به محافظت از کبد کمک می‌کند

کبد یک اندام فوق‌العاده مهم است. کبد سموم را دفع می‌کند، داروها را متابولیزه می کند، مواد مغذی را پردازش می‌کند و پروتئین‌ها و مواد شیمیایی که برای سلامتی بسیار مهم هستند را تولید می‌کند. چندین مطالعه امیدوار کننده روی حیوانات نشان داده است که سیاه دانه ممکن است به محافظت از کبد در برابر آسیب کمک کند.

در یک مطالعه یک ماده شیمیایی به دو گروه از موش‌ها تزریق شد. به گروه اول سیاه دانه داده شد و به گروه دوم خیر. در نهایت تاثیر این ماده شیمیایی روی گروهی که سیاه دانه مصرف کرده بودند، کمتر از گروهی بود که این ماده به آن‌ها داده نشده بود.

سیاه دانه ممکن است باعث تنظیم قند خون شود

قند خون بالا می‌تواند علائم منفی زیادی از جمله افزایش تشنگی، کاهش وزن ناخواسته، خستگی و مشکل در تمرکز ایجاد کند. در صورت عدم کنترل طولانی مدت، قند خون بالا می‌تواند منجر به عواقب جدی‌تری مانند آسیب عصبی، تغییرات بینایی و کند شدن ترمیم زخم شود.

برخی شواهد نشان می‌دهد که سیاه دانه می‌تواند به ثابت نگه داشتن قند خون کمک کند و بنابراین، از این عوارض جانبی خطرناک جلوگیری می‌کند. یک بررسی از هفت مطالعه نشان داد که مکمل سیاه دانه، سطح قند خون ناشتا را بهبود می‌بخشد.

به طور مشابه، مطالعه دیگری روی 94 نفر نشان داد که مصرف روزانه سیاه دانه به مدت سه ماه، به طور قابل توجهی قند خون ناشتا، متوسط قند خون و مقاومت به انسولین را کاهش می‌دهد.

ممکن است از زخم معده جلوگیری کند

زخم معده زمانی ایجاد می‌شود که اسیدهای معده، لایه مخاط محافظ معده را از بین می‌برند. برخی تحقیقات نشان می‌دهند که سیاه دانه می‌تواند به محافظت از مخاط معده و جلوگیری از تشکیل زخم کمک کند.

به خاطر داشته باشید که تحقیقات کنونی، محدود به مطالعات روی حیوانات است. تحقیقات بیشتری برای تعیین چگونگی تاثیر سیاه دانه بر بهبود زخم معده در انسان مورد نیاز است.

سیاه دانه را چگونه مصرف کنیم؟

روش‌های مختلفی برای افزودن سیاه دانه به رژیم غذایی وجود دارد. طعم سیاه دانه تلخ است و به مخلوط پونه کوهی و پیاز شباهت دارد. سیاه دانه را ابتدا برشته و سپس آسیاب می‌کنند و در نهایت در نان و انواع غذاها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

برخی از افراد دانه‌ها را به صورت خام مصرف کرده یا با عسل یا آب مخلوط می‌کنند. آن‌ها را همچنین می‌توان به بلغور جو دوسر، اسموتی یا ماست اضافه کرد.

علاوه بر این، سیاه دانه را می‌توان به صورت روغن رقیق شده و به صورت موضعی به عنوان یک درمان طبیعی استفاده کرد. گفته می‌شود این روغن رشد مو را افزایش می‌دهد، التهاب را کاهش می دهد و برخی بیماری‌های پوستی را درمان می‌کند.

در نهایت مکمل‌های سیاه دانه هم به صورت کپسول یا ژل موضعی، در دسترس قرار دارند.

سیاه‌ دانه در طب اسلامی

در روایتی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نقل شده است:

فِيهَا شِفَاءٌ مِنْ كُلِّ دَاءٍ إِلَّا السَّامَ يَعْنِي الْمَوْت‌

در آن (سیاه‌دانه) شفاء هر بیماری است مگر مرگ. (دعائم الاسلام، قاضی نعمان، ج2، ص149)

در روایتی نقل شده است که فردی پیش امام صادق (علیه السلام) می‌رود و از ایشان سوال می‌کند که آیا راست است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرموده است: «سیاهدانه شفای هر دردی به جز مرگ است». حضرت جواب دادند بله.

سپس فرمودند آیا دارویی را معرفی کنم که علاوه بر همه بیماری‌ها مرگ را نیز رفع کند؟ شخص گفت بله. حضرت در جواب ایشان فرمود: «دعا». (فلاح السائل، سیدبن طاووس، ص28).

در حدیثی دیگر از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نقل شده است:

إِنَ‌ خَيْرَ الدَّوَاءِ الْحِجَامَةُ وَ الْفِصَادٌ وَ الْحَبَّةُ السَّوْدَاءُ يَعْنِي الشُّونِيز

همانا بهترین دارو حجامت و فصد و سیاهدانه یعنی شونیز است. (دعائم الاسلام، قاضی نعمان، ج2، ص144.)

نقل شده است که شخصی که از بزرگان اهل مدینه بود پیش امام صادق (علیه السلام) رفت و داستان کسی را که بیمار بوده و نزد پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) برای درمان رفته بود را چنین تعریف کرد: «کسی از درد شکم به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) شکایت کرد فرمود به اندازه یک قاشق مرباخوری عسل که در آن سه دانه یا پنج یا هفت دانه سیاه دانه است سه مرتبه مصرف کن خوب می‌شوی.»

سپس آن مرد ادامه داد که من هم شکم درد داشتم و این کار را کردم اما خوب نشدم. امام صادق (علیه السلام) در جواب ایشان فرمود: «همانا برای اهل ایمان منفعت دارد و برای منافق فائده‌ای ندارد. شاید تو اهل نفاق باشی و شاید رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را تصدیق نکرده‌ای». پس آن مرد سرش را پایین انداخت و از محضر حضرت خارج شد. (جعفریات، ابن اشعث، ص244.)

نقل شده شخصی پیش حضرت رفت و از سختی ادرار کردن ناله کرد. حضرت فرمود: «آخر شب مقداری سیاهدانه بخور.» (مکارم الاخلاق، طبرسی، ص186).

سیاه‌دانه و درمان سرماخوردگی

اما رضا (علیه السلام) در توصیه به فردی که به سرماخوردگی مبتلاء شده بود چنین فرمودند:

«وَلیشُمَّ النَّرجِسَ؛ فَإِنَّهُ یأمَنُ الزُّکامَ، وکذلِک الحَبَّةُ السَّوداءُ،»

گل نرگس ببویید؛ زیرا از زکام، ایمنى مى‏‌بخشد و همچنین است سیاهدانه. (طبّ الإمام الرضا علیه‏السلام ، صفحه ۳۸  و همین روایت در بحار الأنوار ، جلد ۶۲ ، صفحه ۳۲۴)

کلام آخر

گیاهان دارویی از قرن‌ها قبل همراه انسان بوده‌اند. سیاه دانه یکی از همین گیاه‌ها محسوب می‌شود که در طب سنتی و به ویژه طب اسلامی، از جایگاه بسیار مهمی برخوردار است.

در این مقاله به بررسی خواص سیاه دانه برای سلامتی پرداختیم. در صورتی که همچنان در این رابطه سوال یا ابهامی دارید، در بخش نظرات با ما در میان بگذارید تا در اولین فرصت، پاسخ‌گوی شما عزیزان باشیم.