معرفی انواع روانشناسی و کاربردهای آن در زندگی انسان
روانشناسی کمتر از یک قرن است که به عنوان یک شاخه علمی، پذیرفته شده است. اما به نظر میرسد که این علم، از همان ابتدای تکامل، در کنار بشر قرار داشته است. مردم از همان آغاز کنجکاو بودند که خودشان و دیگران، چگونه فکر، احساس و رفتار میکنند.
با این وجود، انواع روانشناسی در سده گذشته تعریف شدند و برای هر کدام از آنها، چهارچوبهای جداگانهای در نظر گرفته شد. شناختن این گونههای مختلف و آشنایی با کاربرد هر کدام از آنها در زندگی، میتواند به حوزه ذهنی و رفتاری ما، جهت بدهد.
در این مقاله از مجله اینترنتی ایده آل مگ قصد داریم با زبانی ساده، به معرفی انواع روانشناسی بپردازیم. اگر شما هم از افرادی هستید که به این علم جذاب و در عین حال پیچیده علاقمند شدهاید، حتما تا پایان با ما همراه باشید.
تعریف علم روانشناسی
روانشناسی مطالعه ذهن یک فرد و تاثیر آن بر رفتار او است. به عبارتی دیگر، روانشناسی به بررسی تاثیر عوامل محیطی، فشارهای اجتماعی، شرایط خانوادگی و … بر تفکر، عمل و احساس فرد میپردازد.
واضحترین کاربرد روانشناسی، در زمینه سلامت روان است که در آن، روانشناسان از اصول، تحقیقات و یافتههای بالینی، برای کمک به مراجعان جهت مدیریت و غلبه بر علائم ناراحتی روانی و بیماریهای ذهنی استفاده میکنند.
بخش عمدهای از روانشناسی به تشخیص و درمان مسائل مربوط به سلامت روان، اختصاص داده شده است. با این وجود، وقتی به تاثیر روانشناسی بر زندگی انسان میرسیم، این تنها نوک کوه یخ است.
انواع روانشناسی
روانشناسی یکه علم بسیار گسترده و وسیع است که شامل مطالعه اندیشه، رفتار، رشد، شخصیت، انگیزه، احساسات و … افراد میشود. بنابراین کامل طبیعی است که روانشناسی به حوزهها و شاخههای مختلفی، تقسیمبندی شود.
در ادامه با ما همراه باشید تا به بررسی انواع روانشناسی و زمینه مطالعه و تحقیق هر کدام از آنها بپردازیم:
روانشناسی بالینی
روانشناسی بالینی بر مطالعه، ارزیابی و درمان بیماریهای مربوط به سلامت روان متمرکز است. این رشته، خود به دو دسته بالینی کاربردی و بالینی غیرکاربردی تقسیم میشود. تفاوت این دو دسته، در رویکردهای آنها، برای حل مشکل در شرایط بالینی قرار دارد.
به زبان ساده، روانشناسی غیر کاربردی شامل تحقیق است، در حالی که روانشناسی بالینی کاربردی، به نتایج حاصل از تحقیقات به موقعیتهای واقعی زندگی، منتقل میشود.
روانشناسی مشاوره
روانشناسی مشاوره، یکی از انواع روانشناسی است که به افراد (در هر سنی) کمک میکند تا رفاه خود را بهبود بخشیده و ظرفیتهای خود را برای زندگی بهتر، افزایش دهند. روانشناسان مشاوره، با تلاش برای حل بحرانها، به افرادی که از مشکلات روانی رنج میبرند، کمک میکنند.
مشاورها (افرادی که در زمینه روانشناسی مشاوره تحصیل کردهاند) در محیطهای آموزشی از قبیل مدرسه، دانشگاه و … نیز فعالیت میکنند. این افراد سعی میکنند به نسل جوان برای بهبود سلامت روانی و کسب آمادگی کامل برای ورود به جامعه، کمک کنند.
روانشناسی عمومی
ما روانشناسی عمومی را به عنوان زمینهای برای ایجاد انسجام در بین تخصصهای متنوع روانشناسی، با ترکیب دیدگاههای متعدد از زیرشاخهها در تحقیق، نظریه و عمل، تعریف میکنیم.
روانشناسی عمومی همچنین میتواند شامل مطالعه علوم رفتاری باشد. علوم رفتاری، به اعمال و رفتارهای انسان در حوزه روانشناسی میپردازد.
روانشناسی شغلی (کسب و کار)
روانشناسی کسب و کار، یکی از انواع روانشناسی است که با کاربرد روانشناسی انسان در محیطهای تجاری و کاری مرتبط است. روانشناسان شغلی به شما در بهبود بهرهوری، سازماندهی و عملکرد در محیطهای کاری، کمک میکنند.
این شاخه از علم روانشناسی، به شرکتها و سازمانها در زمینههای استخدام، تکنیکهای مدیریت، روشهای آموزش و … کمک میکند.
روانشناسی رفتاری
هدف روانشناسی رفتار، درک اساسیترین شکل رفتار انسان است. روانشناسان رفتاری، تحقیقاتی را انجام میدهند تا بفهمند چه چیزی رفتار انسان را هدایت میکند و چگونه ذهن و رفتار، با هم ارتباط دارند.
روانشناسی زیستی
زیست روانشناسی یا همان روانشناسی زیستی، به مطالعه عوامل بیولوژیکی که ممکن است بر مغز و رفتار انسان تأثیر بگذارند، میپردازد. این رشته روانشناسی، همچنین به بررسی نحوه آسیب و بیماریهای مغزی بر رفتار، میپردازد.
روانشناسان زیستی افراد را مورد مطالعه قرار داده و تحقیقات خود را انجام میدهند تا ببینند آیا عوامل بیولوژیکی موثر بر احساس، اندیشه و عملکرد فرد، به طور کلی در شرایط خاص هستند یا خیر.
روانشناسی قانونی
در این شاخه از انواع روانشناسی، رابطه انسان و قانون مورد ارزیابی قرار میگیرد. برخی از وظایف روانشناسان قانونی عبارتند از:
- انجام مشاوره پروندههای کیفری یا بحثهای مدنی
- ارائه خدمات رواندرمانی به قربانیان جرم
- بررسی صلاحیت والدین در گرفتن حق حضانت فرزند
- ارزیابی صلاحیت یک فرد برای شهادت دادن و ارائهی شهادت حرفهای
- بررسی وضعیت مجرمان نوجوان و بزرگسال از لحاظ امکان ارتکاب مجدد به جرم
- همکاری با شاهدان کودک
روانشناسی اجتماعی
این شاخه از علم روانشناسی به رفتارهای اجتماعی افراد میپردازد. اینکه هر فردی بتواند در تعامل با دیگران به نحوی صحیح و موثر عمل کند، از اهداف این شاخه است.
در روانشناسی اجتماعی، مسائل و مشکلات مربوط به رفتارهای اجتماعی با روشهای علمی مورد مطالعه قرار میگیرند. شناخت نقطه ضعفها، شیوههای تفکر افراد و اصلاح آنها کمک میکند تا مجموعه افراد جامعه، در سلامت اجتماعی و روانی مطلوبتری قرار گیرند.
روانشناسی کودک
علم روانشناسی کودک، به والدین کمک میکند تا فرزند خود و نیازهای او را به خوبی بشناسند. برای این منظور، این شاخه از انواع روانشناسی، به بررسی و ارزیابی تمام رفتارهای خودآگاه و ناخودآگاه کودک میپردازد.
این شاخه از علم روانشناسی، سعی در شناخت، کنترل و بهبود رفتارهای غیرطبیعی و ناهنجار کودک دارد.
روانشناسی مصرف کننده
بررسی رفتار مصرفکننده و ارائه روشهای بازاریابی برای توسعه کسب و کار، موضوع این شاخه است. یک روانشناس بازار به صاحبان کسب و کارها کمک میکند تا بدانند چه عواملی، میزان فروش محصولات و خدماتشان را افزایش میدهد.
در این شاخه با مطالعات روانشناسانه به سوالاتی از این قبیل پاسخ داده میشوند:
- مشتریها چه واکنشی به تبلیغات نشان میدهند؟
- نقش احساسات مصرفکننده موقع خرید چیست؟ روش های تصمیمگیری در خرید چگونه است؟
- یک نگرش، نسبت به یک محصول یا برند خاص چطور شکل میگیرد؟
برای رسیدن به پاسخ این سوالات از تجربه، نظرسنجیها، مشاهدات طبیعی و بررسی گروههای متمرکز مصرفکننده استفاده میشود.
روانشناسی سلامت
روانشناسی سلامت عواملی که به جسم انسان صدمه میزنند را بررسی و شناسایی میکند. این عوامل، مسائل فرهنگی و رفتارهای اجتماعی هستند که میتوانند به طور کاملا مستقیم، سلامت جسمی انسان را تحت تاثیر قرار دهند.
به عنوان مثال، مصرف مشروبات الکلی یا مواد مخدر میتواند آسیب جدی برای سلامت انسان باشند. نتیجه این شناخت که با مطالعه فرایندهای روان شناختی صورت میگیرد، پیشگیری از بروز مشکلات مرتبط با سلامتی و مراقبت از انسان است.
روانشناسی خانواده
روانشناسی خانواده، یکی از مهمترین شاخههای روانشناسی است که میتواند روابط میان زوجین را بهتر کند. این علم در زمان بروز معضلات و مشکلات، راه حلهای عملی و مؤثر ارائه و بهداشت روانی خانواده را افزایش میدهد.
از فعالیتهای زیرمجموعه روانشناسی خانواده میتوان به مشاوره قبل از ازدواج، مشاوره زناشویی و مشاوره طلاق اشاره کرد.
روانشناسی رشد
روانشناسی رشد به بررسی تغییر و تحولات بدن انسان از دوره جنینی تا زمان مرگ میپردازد. این بررسی فقط مختص جسم نیست؛ بلکه تحولات شخصیت، رفتارهای اجتماعی، تغییر و تحولاتی روحی و روانی او را هم در نظر دارد.
روانشناسی شخصیت
روانشناسی شخصیت به بررسی و ارزیابی شخصیت انسانها میپردازد و سعی در شناخت تفاوتهای فردی و اختلالات رفتاری افراد دارد. شخصیت، مفهومی پیچیده و گستردهای دارد. این مفهوم گسترده، مجموعه خصوصیات روحی، اعتقادات، هوش، افکار، رفتارهای اجتماعی و احساسات فرد را شامل میشود.
شناخت دقیق شخصیت کمک میکند تا مفاهیمی مانند جنبههای ارادی بیماران و میزان سازگاری افراد با محیط بهتر شناخته شوند. مجموعه این شناختها هم به توسعه شخصیت فردی و توانایی بهتر برای جلوگیری از مشکلات و کنترل آنها کمک زیادی میکند.
روانشناسی تحصیلی
این شاخه از روانشناسی، به دنبال بررسی مشکلات یادگیری دانش آموزان و دانشجویان است. ابزارهای کار این رشته، استفاده از آزمون هوش و استعدادیابی، مصاحبه با والدین و معلمان و همچنین خود افراد است.
روانشناسی صنعتی-سازمانی
این شاخه از انواع روانشناسی در جهت شناخت کارمندان مناسب برای مشاغل خاص، برای افزایش بهرهوری آنها مورد استفاده قرار میگیرد. این شناخت از طریق پرسشنامههایی است که توسط روان شناس صنعتی و سازمانی، طراحی میشوند.
آموزش کارمندان برای افزایش بهرهوری و به حداقل رساندن خطاها هم بر عهدهی روانشناس صنعتی-سازمانی است. افزایش رضایتمندی و ثبات کارمندان، کاهش هزینههای سازمانی و تقویت بازدهی نیروها از دیگر وظایف این کارمندان است.
کاربرد روانشناسی در زندگی انسان
آیا فکر میکنید که روانشناسی صرفا یک علم دانشگاهی است و تنها به درد متخصصان و دانشجویان میخورد؟ اگر پاسختان به این سوال مثبت است، باید بگوییم که کاملا در اشتباه هستید! نتایج حاصل از تحقیقات روانشناسی، تاثیر بهسزایی در بهبود کیفیت زندگی ما خواهند داشت.
مواردی که در ادامه مطرح میکنیم، تنها بخش کوچکی از کاربردهای روانشناسی در زندگی انسان هستند:
افزایش انگیزه
تفاوتی نمیکند که هدف شما ترک سیگار، یادگیری زبان جدید یا کاهش وزن باشد، به هرحال، درسهای روانشناسی نکات زیادی برای افزایش انگیزه، ارائه میدهند!
توصیه: برای افزایش سطح انگیزشی خود هنگام نزدیک شدن به یک هدف، از استراتژیهای برگرفته از تحقیقات در روانشناسی شناختی و آموزشی، استفاده کنید.
برخی از استراتژیهای روانشناسی برای افزایش انگیزه عبارتند از:
- برای حفظ علاقه خود، عناصر جدیدی معرفی کنید.
- دنبالههای تکراری متفاوت را برای جلوگیری از کسالت امتحان کنید.
- اهداف واضحی را تعیین کنید که مستقیما با مسیر شما مرتبط باشند.
- برای کاری که به خوبی انجام دادهاید، به خودتان پاداش دهید.
افزایش مهارتهای مدیریت و رهبری
فرقی نمیکند مدیر یک دفتر باشید یا داوطلب در گروه جوانان محلی؛ داشتن مهارتهای رهبری، قطعا در برهه ایاز زندگی شما ضروری خواهد بود.
هنگامی که در موقعیت رهبری هستید، برخی از موارد زیر را به کار ببرید:
- استراتژیهای روشن و واضحی تعیین کنید، اما به اعضای گروه اجازه دهید نظرات خود را بیان کنند.
- در مورد راه حلهای احتمالی، با اعضای گروه صحبت کنید.
- بر ایدههای تحریک کننده تمرکز کنید و به خلاقیت پاداش دهید.
بهبود ارتباطات
ارتباطات، تنها به صحبت کردن یا نوشتار محدود نمیشود. تحقیقات نشان میدهد که سیگنالهای غیرکلامی، بخش عظیمی از ارتباطات بین فردی ما را تشکیل میدهند. برای داشتن یک ارتباط موثر، باید بیاموزید که چگونه به صورت غیرکلامی خود را معرفی کنید.
برای داشتن یک ارتباط موثر، به آموزههای روانشناسی زیر تکیه کنید:
- از ارتباط چشمی مناسب استفاده کنید.
- به سیگنالهای غیرکلامی دیگران توجه کنید.
- یاد بگیرید که از لحن صوتی مناسب، برای تقویت پیام خود استفاده کنید.
افزایش هوش هیجانی
مانند ارتباطات غیرکلامی، توانایی درک احساسات خود و اطرافیان، نقش مهمی در روابط و زندگی حرفهای شما، ایفا میکنند. واژه هوش هیجانی، به توانایی شما در درک احساسات خود و سایر افراد، اشاره دارد.
به گفته دانیل گلمن (روانشناس مشهور) ممکن است EQ (هوش هیجانی) شما از ضریب هوشی مهمتر باشد. برای داشتن هوش هیجانی بیشتر، برخی از استراتژیهای روانشناسی زیر را در نظر بگیرید:
- واکنشهای احساسی خود را با دقت ارزیابی کنید.
- تجربیات و احساسات خود را در یک دفتر ثبت کنید.
- سعی کنید شرایط را از دیدگاه شخص دیگری ببینید.
کمک به تصمیمگیری بهتر
تحقیقات در روانشناسی شناختی، اطلاعات زیادی در مورد تصمیمگیری ارائه کرده است. با به کارگیری این استراتژیها در زندگی خود، میتوانید انتخابهای عاقلانهتری داشته باشید.
دفعه بعد که باید تصمیم بزرگی بگیرید، سعی کنید از برخی از این تکنیکها استفاده کنید:
- هزینه ها و مزایای احتمالی یک تصمیم را در نظر بگیرید.
- از رویکرد “شش کلاه تفکر” با نگاه کردن به موقعیت از دیدگاههای مختلف از جمله منطقی، احساسی، شهودی، خلاق، مثبت و منفی استفاده کنید.
- از تکنیک تجزیه و تحلیل شبکه استفاده کنید.
تاریخچه علم روانشناسی در دنیا
با درک تاریخ روانشناسی، میتوانید درک بهتری از نحوه مطالعه این علم و آنچه تا کنون آموختهایم، به دست آورید. در حالی که روانشناسی تا اواخر دهه 1800 به عنوان یک رشته جداگانه مطرح نشد، تاریخچه اولیه آن را میتوان در دوران یونان باستان جستجو کرد.
در حالی که فیلسوفان اولیه به روشهایی مانند مشاهده و منطق تکیه میکردند، روانشناسان امروزی از روشهای علمی برای مطالعه و نتیجهگیری در مورد اندیشه و رفتار انسان، استفاده میکنند.
اگر بخواهیم به طور مستقل راجع به روانشناسی صحبت کنیم، باید گفت که تاریخچه روانشناسی شامل سه دوره اصلی است:
دوره ساختارگرایی
دوره ساختارگرایی توسط ويلهلم وونت مطرح شد. او کسی بود که اولین آزمایشگاه برای مطالعه علم روانشناسی به صورت تجربی و مستقل را در سال 1879 در آلمان تاسیس کرد. محور مطالعات او بر شکست ساختار اجزای فرآیندهای ذهنی استوار بود.
دوره کارکرد گرایی
در مقابله با تفکر ساختارگرایی، دوره کارکرد گرایی شکل گرفت. روانشناس آمریکایی ویلیام جیمز پیشتاز این میدان بود. او باور داشت که روانشناسی علمی کاربردی است و ذهن میتواند به نفع فرد عمل کند.
از دیگر چهرههای شاخص این دوره میتوان به هاروى کار و جان دیویی هم اشاره کرد. همچنین ایوان پاولف مبتکر فرایند یادگیری شرطی شدن کلاسیک هم یک کارکردگرا بود. هرمان ابينگ هاوس هم در این زمینه مطالعاتی بر روی حافظه انجام داد.
دوره رفتارگرایی
در این بین، دوره رفتارگرایی هم به وجود آمد که به منزله روش و راهنمای روانشناسان است. از پیشروان این عرصه میتوان به جان بی، ادوارد لی سراندآيپ ، واتسون و بی اف اسکينر اشاره کرد.
این افراد باور داشتند که اعتقادات و تمایلات انسان میتواند به صورت علمی مورد مطالعه قرار گیرد. آنها مدافع این تفکر بودند که روانشناسی باید به علم رفتارشناسی تبدیل شود.
تاریخچه علم روانشناسی در ایران
علم روانشناسی در ایران پیشینهای بیش از هزار سال دارد؛ البته باز هم در اینجا شاهد مرزهای باریک میان روانشناسی و فلسفه هستیم. در واقع روانشناسی در ایران تحت عنوان علمالنفس یا اخلاق، به عنوان یکی از شاخههای فلسفه تدریس میشد.
تا اوایل دهه 1340 در ایران فعالیت چشمگیر و مستقلی در حوزه روانشناسی وجود نداشت؛ اما با ایجاد سازمانهای روانشناسی و تدریس علم روانشناسی در دانشگاهها، تحولات بزرگی در این زمینه به وجود آمد.
یکی از دانشمندان بزرگ این حوزه دکتر محمود صناعی است. در دهههای اخیر هم شاهد سیری صعودی و تحولاتی چشمگیرتر در زمینه روانشناسی در ایران هستیم.
فرق روانشناس و روانپزشک
روانشناس فردی است که پس از تحصیل در یکی از شاخههای علوم انسانی، وارد شاخههای گوناگون روانشناسی میشود. باید دانست که تنها یکی از این شاخههای انواع روانشناسی با درمان بیماران در ارتباط است و آن روانشناسی بالینی است.
تفاوت دیگر در این است که یک روانپزشک، صلاحیت تجویز دارو دارد؛ ولی یک روانشناس چنین اختیاری ندارد. روانشناسان فقط از روشهای رواندرمانی و رفتاردرمانی برای درمان بیماران استفاده میکنند و در صورت نیاز به دارو باید بیمار را به یک روانپزشک معرفی کنند.
روانپزشکان به جنبههای فیزیولوژیکی توجه میکنند؛ در حالی که روانشناسان، با بررسی مجموعه عوامل محیطی و خانوادگی به سراغ درمانهای غیر دارویی میروند. در مجموع در بعضی اختلالات حاد نیاز به مراجعه همزمان به یک روانپزشک و روانشناس است.
کلام آخر
روانشناسی اگرچه به ظاهر، یک علم جدید محسوب میشود؛ اما قدمتی به تاریخ تمدن بشر دارد. گستردگی این علم به حدی زیاد است که امروزه، دستههای مختلفی برای آن تعریف شدهاند. شناخت انواع روانشناسی موضوعی بود که امروز و در این مقاله، به بررسی آن پرداخته شد.
در صورتی که همچنان در این رابطه سوال یا ابهامی دارید حتما در بخش نظرات همین مقاله با ما در میان بگذارید تا در اولین فرصت، پاسخگوی شما عزیزان باشیم.
سوالات متداول
تحقیقات و نتایج به دست آمده از آموزههای علم روانشناسی میتوانند برای افزایش انگیزه، افزایش قدرت رهبری، کمک به تصیمگیری بهتر، شناخت بهتر رفتارهای خود و دیگران، بهبود ارتباطات و … به ما کمک کنند.
روانشناسی حد و مرز مشخصی ندارد. بسیاری از مراکز علمی و مراکز دانشگاهی بر اساس مطالعات خود، روانشناسی را به شاخههای مختلفی تقسیم می کنند. روانشناسی بالینی، مشاوره، خانواده، شغلی، تحصیلی، زیستی، شخصیت و … از جمله انواع روانشناسی محسوب میشوند