میزان آب مورد نیاز درخت + روش های آبیاری

همان‌طور که انسان‌ها بدون آب نمی‌توانند برای طولانی‌مدت دوام بیاورند، درختان هم در بی‌آبی نمی‌توانند زنده بمانند. با توجه به اینکه درختان نمی‌توانند بلند صحبت کنند تا شما را از تشنگی خود آگاه کنند، وظیفه یک باغبان خوب تشخیص میزان آب مورد نیاز درخت است.

آبیاری درختان یک الگوی مشخص و ثابت ندارد؛ اما اگر چند دستورالعمل کلی در مورد آبیاری درختان را دنبال کنید، بسیاری از مشکلات و سختی‌های این راه رفع خواهند شد. برای اطلاعات در مورد عوامل تأثیرگذار بر آبیاری، روش‌های آبیاری درختان، میزان آب مورد نیاز هر درخت و… در ادامه این مقاله از ایده‌آل مگ همراه ما باشید.

عوامل موثر بر آبیاری درختان

برای اینکه بتوانیم میزان آب مورد نیاز درخت و نحوه آبیاری صحیح آن را تشخیص دهیم، باید ابتدا با عوامل مؤثر بر نیازهای آبی هر گیاه آشنا شویم. در ادامه به برسی این عوامل می‌پردازیم.

نوع درخت

نیازهای آبی هر درخت با دیگری متفاوت است. بسیاری از گیاهان برای رشد بهتر نیازمند خاک خشک و دارای خاصیت زهکشی بال هستند. از این رو به آب زیادی احتیاج ندارند. از طرفی بسیاری از درختان مخصوصا درختان میوه برای رشد خود و باردهی به آب زیادی نیاز داشته و در صورتی که خاک خشک شود، این درختان هم می‌سوزند.

سن و اندازه درخت

ارتفاع و عرض درخت در تأمین میزان آب مورد نیاز درخت نقش مهمی دارد. هرچه درخت بزرگ‌تر و دارای ریشه‌های عمیق‌تری باشد، نیاز آبیاری آن هم بالاتر است.

هدف از آبیاری درختان انتقال رطوبت به خاک است تا ریشه‌های درخت بتوانند از آن استفاده کنند. هرچه درختی ریشه‌های عمیق‌تری داشته باشد، به آبیاری عمیق‌تری هم احتیاج دارد.

نوع خاک

خاک‌های مختلفی برای کاشت انواع درخت مورد استفاده قرار می‌گیرند. میزان خاصیت زهکشی، عمق و ذرات سازنده هر خاک بر میزان آب مورد نیاز درخت تأثیر می‌گذارد.

رطوبت محیط

هرچقدر رطوبت محیط بیشتر باشد، نیاز گیاه به آبیاری هم کاهش می‌یابد. هدف از آبیاری انتقال رطوبت به خاک است؛ پس در مناطق مرطوب گیاه سهم خود را دریافت می‌کند. در مقابل آن مکان‌های گرم و خشک قرار دارند. در مکان‌هایی که رطوبت کافی وجود ندارد، باید بسته به نوع گیاه حداقل هفته‌ای دو بار آبیاری صورت بگیرد.

آب ‌وهوای منطقه

عامل دیگر مؤثر در تعیین میزان آب مورد نیاز درخت، شرایط آب‌وهوایی است.  که هبا توجه به اینکه هوای گرم باعث افزایش تبخیر آب هم در سطح خاک و هم از شاخ و برگ درختان می‌شود، میزان آبیاری باید در تابستان افزایش یابد.

فصل

گیاهان در زمستان به خواب زمستانی رفته و سرعت رشدشان به طرز قابل‌توجهی کاهش می‌یابد. با کاهش سرعت رشد، نیاز درخت به آب و مواد مغذی هم کاهش می‌یابد.

در مقابل آن درخت تا اواخر تابستان به آب زیادی نیاز دارد. این نیاز در مناطق گرمسیر که تابستان‌های گرم و خشکی دارند دو برابر می‌شود.

در فصل بهار، زمین هنوز هم از بارش‌های زمستانی مقداری رطوبت ذخیره خواهد داشت؛ بنابراین نیاز زیادی به آبیاری‌های مکرر ندارد. شرایط محیطی درخت و خاک را تحت نظر بگیرید. هنگامی که آثار خشکی خاک و ترک‌خوردگی پدیدار شد، آبیاری را به حالت طبیعی برگردانید.

زمان مناسب برای آبیاری درختان

بدون بارندگی کافی، درختان مقدار مناسب آب مورد نیاز برای رشد سالم را دریافت نمی‌کنند. اگر این خشک‌سالی طولانی‌مدت شود، باید از هر روشی برای تأمین آب مورد نیاز درخت استفاده کرد.

اما از کجا باید فهمید که زمان آبیاری درختان است؟ خوشبختانه نشانه‌هایی وجود دارد که مشخص می‌کنند که درختان تشنه هستند.

برگ‌های پیچ‌خورده و خمیده

برگ‌های درختان خود را بررسی کنید. اگر نوک یا لبه‌ی برگ‌ها پژمردگی یا خمیدگی دیدید نشانه‌ی تشنگی درخت است. گاهی بر روی برگ درختان قسمت‌های زرد یا قهوه‌ای مشابه آفتاب‌سوختگی ظاهر می‌شوند.

اگر با چنین مشکلی روبه‌رو شدید سعی کنید ابتدا برگ‌های زرد را جدا کرده و سپس گیاه را آبیاری کنید. پس از انجام این کار گیاه پس از چند روز دوباره به حالت اول باز می‌گردد.

تغییر رنگ زودهنگام

در فصل پاییز، برگ‌ها به نارنجی و زرد تغییر رنگ می‌دهند. آبیاری نکردن کافی درختان در تابستان می‌تواند منجر به این تغییر رنگ به صورت زودرس شود.

این اتفاق در نهایت موجب ریزش برگ زودهنگام و توقف باردهی می‌شود. پس اگر متوجه تغییر رنگ برگ‌ها شدید، به سرعت درخت را به ‌اندازه‌ی کافی آبیاری کنید.

خشکی خاک

یکی از روش‌های تعیین زمان آبیاری، آزمایش میزان رطوبت خاک است. اگر خاک اطراف گیاه ترک می‌خورد یعنی ریشه‌ها رطوبت کافی یا مواد مغذی مورد نیاز را به اندازه کافی دریافت نمی‌کنند. اگر ترکی در سطح خاک مشاهده نشد می‌توانید از راه‌های دیگری استفاده کنید.

یکی دیگر از نشانه‌های گیاهانی که دچار کم‌آبی و تشنگی شده‌اند، مشاهده مقداری از ریشه‌های گیاه در سطح خاک است.

ریزش برگ‌ها

ریزش برگ درختان یکی از رایج‌ترین مشکلاتی است که همه باغداران با آن مواجه می‌شوند. یکی از علل اصلی این موضوع آبیاری نامناسب است.

منبع ساخت انرژی مورد نیاز درختان برگ‌ها هستند که با جذب نور خورشید و آب کافی به فتوسنتز انجام می‌دهند. هنگامی که آب کافی به گیاه نرسد، برگ‌ها هم نمی‌توانند انرژی کافی تأمین ‌کنند. کمبود مواد غذایی به خشک شدن برگ‌ها و نهایتا ریزش آن‌ها منجر می‌شود.

جدول نیاز آبی درختان میوه 

با توجه به متغیر بودن عوامل مؤثر در تعیین میزان آب مورد نیاز درخت، تعین یک مقدار ثابت و دقیق برای آبیاری همه درختان غیرممکن است؛ اما یک الگوی کلی برای تعیین نیاز آبی روزانه درختان وجود دارد و آن هم با استفاده از قطر تنه آن‌ها است.

به طور کلی در صورتی که تمام شرایط مناسب رشد درخت را فراهم کرده باشید و با در نظرگیری عوامل مؤثر در آبیاری، هر درخت به صورت هفتگی به میزان 7 تا 25 لیتر آب نیاز دارد. 

در ادامه میزان آب مورد نیاز رایج‌ترین درختان کاشته شده در باغ‌ها را برسی می‌کنیم.

درخت گردو

اگر قصد پرورش درخت گردو دارید باید با نحوه صحیح آبیاری آن آشنا باشید. میزان آب مورد نیاز درخت گردو در ماه‌های خرداد، تیر، مرداد و شهریور نسبت به سایر ماه‌ها افزایش می‌یابد؛ چرا که این زمان مرحله حساس تشکیل میوه و پر شدن مغز میوه آن است.

در تابستان که دمای هوا افزایش می‌یابد، هفته‌ای یک‌بار درخت را آبیاری کنید؛ اما نباید خاک حالت آب‌گرفتگی و غرقابی پیدا کند. همچنین فراموش نکنید که بعد از مهرماه آبیاری صورت نگیرد. در این فصل درخت وارد خواب زمستانی شده و نیاز زیادی به آب و مواد مغذی ندارد. با آبیاری زیاد ممکن است باعث سرمازدگی درخت شوید.

پس از تعیین میزان آب مورد نیاز درخت گردو بهتر است از روش آبیاری قطره‌ای برای تأمین آب مورد نیاز آن استفاده کنید؛ چرا که علاوه بر صرفه‌جویی در مصرف آب، افزایش ماندگاری رطوبت در ریشه گیاه و افزایش باروری درخت تا ۱۷ درصد می‌شود.

با به‌ کارگیری این روش، سالیانه به طور تقریبی بین پنج تا هفت هزار مترمکعب آب در هر هکتار نیاز است.

درختان مرکبات

شرایط محیطی، میزان بارندگی، نوع سیستم آبیاری، فصل و … همه در تعیین میزان آب مورد نیاز درخت مرکبات تأثیرگذار است. درختان مرکبات، درختانی همیشه‌سبز هستند؛ از این رو در تمام طول سال به آب نیاز دارند.

در طول فصل رشد هفته‌ای دو تا سه بار مرکبات خود را آبیاری کنید. پس از آبیاری، خاک باید مرطوب (نه خیس) باشد. اگر درختان در شرایطی مانند آفتاب بیش از حد، هوای خیلی گرم و خشک، باد شدید یا خشک‌سالی قرار بگیرند، در ماه‌های زمستان روند آبیاری را ادامه دهید.

اگر در منطقه‌ای پرباران زندگی می‌کنید درختان مرکبات این نواحی به 50 تا 75 میلی‌متر آب باران در هر بار بارندگی نیاز دارند. کمترین نیاز آبی این گیاهان مربوط به ماه‌های آذر و دی‌ماه است. در بهار با گرم شدن هوا از فروردین تا تیرماه میزان آب مورد نیاز این افزایش یافته و مجددا کاهش می‌یابد.

درخت چنار

درختان چنار رشد در خاک‌های حاصلخیز با زهکشی بالا را ترجیح می‌دهند. با این حال، آن‌ها برای زنده ماندن به مقدار مناسب آب هم نیاز دارند. سعی کنید درخت چنار را به صورت هفتگی آبیاری کنید؛ چرا که درخت چنار از گیاهان رطوبت دوست است.

ریشه درخت چنار می‌تواند تا عمق 4 متری خاک هم نفوذ کند. با عمیق‌تر شدن ریشه‌ها مقاومت گیاه به خشکی افزایش می‌یابد؛ چون درخت می‌تواند آب را اعماق زمین جذب کند.

در مناطق گرم سال، میزان آب مورد نیاز درخت چنار افزایش می‌یابد؛ یعنی باید حداقل دو بار در هفته چنار خود را آبیاری کنید. هرگز اجازه ندهید خاک اطراف پایه درخت خشک شود؛ زیرا علائم بیماری‌ها و آفات پس از مدت کوتاهی ظاهر می‌شوند.

درخت بادام

با توجه به اینکه درخت بادام نسبتا به کم‌آبی مقاوم است، یکی از بهترین انتخاب‌ها برای کاشت و برداشت در باغ محسوب می‌شود؛ اما توجه داشته باشید برای تولید محصول زیاد و باکیفیت باید میزان آب مورد نیاز درخت بادام فراهم شود. این آب می‌تواند از طریق بارندگی و یا روش‌های مختلف آبیاری در اختیار درختان بادام قرار داده شود.

بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد که با آبیاری درختان به مقدار مورد نیاز، محصول درختان 3 تا 4 برابر افزایش یافته و از کیفیت بسیار خوبی برخوردار هستند. به بیان دیگر میانگین آب مورد نیاز برای هر هکتار بادام کاری با روش قطره‌ای حدود 3 هزار مترمکعب محاسبه شده است.

درخت انجیر

به عنوان یک قاعده کلی، یک درخت انجیر حداقل به 25 میلی‌لیتر آب در هفته نیاز دارد. برگ‌های درخت را بررسی کنید. اگر بر روی آن لکه‌های زردرنگ وجود داشت می‌کنند، نشانه‌ی تشنگی درخت است.

ریشه این درختان معمولاً از سایبانشان گسترده‌تر می‌شود؛ بنابراین هنگام تأمین آب مورد نیاز درخت انجیر دایره‌ای گسترده‌تر از تاج انجیر را هم آبیاری کنید.

درخت گیلاس

بهترین زمان کاشت نهال گیلاس در مناطق گرمسیر، پاییز و در مناطق سردسیر، آخر زمستان است. اگر در منحل زندگی‌تان هر 10 روز حداقل 2.5 سانتی‌متر باران می‌بارد، درختان گیلاس آب کافی دریافت می‌کنند. با این وجود، در مواقع خشک‌سالی تأمین مقداری آب اضافی برای آن‌ها واجب است.

درخت گیلاس در فصل تابستان به هفته‌ای دو تا سه بار آبیاری نیاز دارد. این آبیاری باید تا عمق یک متری خاک را مرطوب کند. در آبیاری این درخت زیاده‌روی نکنید؛ زیرا ریشه‌های درخت گیلاس در شرایط غرقابی دچار پوسیدگی می‌شوند.

بهترین روش آبیاری درختان میوه 

بسیاری از کشاورزان و دامداران برای رفع آب مورد نیاز محصولات خود به آب باران اکتفا می‌کنند. استفاده از آب بارندگی برای آبیاری زمین‌های کشاورزی احتمال آلودگی درختان، محصولات و زمین‌ها را کاهش می‌دهد؛ اما در صورت کاهش بارندگی گیاهان تشنه خواهند ماند.

از این رو در مناطقی که بارندگی نامنظم یا کم باشد نیاز به استفاده از روش‌های دیگر آبیاری مانند آبیاری مصنوعی است. آبیاری‌های نوین به سه دسته آبیاری سطحی، آبیاری تحت‌فشار و آبیاری زیرزمینی تقسیم می‌شوند. در ادامه به برسی هر یک می‌پردازیم.

آبیاری سطحی

یکی از راه‌هایی که برای رفع میزان آب مورد نیاز درخت استفاده می‌شود، آبیاری سطحی است که به سه روش مختلف آبیاری کرتی، نواری و شیاری انجام می‌شود.

آبياري مزارع به روش سطحي علی‌رغم متداول بودن، راندمانی 50 درصدی دارد. این بدان معناست که نیمی از آب استفاده‌شده هدر می‌رود؛ پس بهتر است از روش‌هایی با آب تلفی کمتر کمک بگیریم.

آبیاری تحت‌ فشار

در سامانه‌های آبیاری تحت‌فشار آب از یک لوله و تحت‌فشار در سطح مزرعه توزیع می‌شود. این سیستم خود به دو روش قطره‌ای و بارانی انجام می‌شود:

 آبياري قطره‌ای

آبیاری قطره‌ای یکی از کارآمدترین انواع سامانه‌های آبیاری است. در این روش آب به طور مکرر و به‌ آرامی مستقیماً بر روی منطقه ریشه محصول اعمال می‌شود.

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این روش که آن را بسیار محبوب کرده است، راندمان ۹۵ درصدی در کنار صرفه‌جوئی در ميزان آب و هزینه‌ها است. با این سیستم، یک کشاورز می‌تواند از مدیریت خوب آب اطمینان حاصل کند.

همین راندمان در آبیاری بارانی ۷۰ درصد و در آبیاری سطحی 50 درصد است؛ یعنی به ترتیب در آبیاری قطره‌ای، بارانی و سطحی هرکدام 5، 20 و 40 درصد آب تلف می‌شود.

در مجموع با استفاده از سامانه‌های آبياري تحت‌فشار (بارانی و قطره‌ای) می‌توان از هدر رفتن 65 درصد آب مزارع جلوگیری کرد. میزان آب مورد نیاز درخت در آبیاری قطره‌ای نسبت به سایر روش‌ها کاهش می‌یابد؛ زیرا این روش آبیاری بر روی سیراب نگه‌داشتن ریشه گیاه تمرکز می‌کند.

استفاده از نوع سیستم آبیاری قطره‌ای مزایای دیگری هم برای کشاورز و هم برای تولید محصولات زراعی فراهم می‌کند:

• مدیریت سطح رطوبت خاک
• اعمال کودها و سموم دفع آفات همراه با آبیاری
• کاهش رشد علف‌های هرز
• امکان توقف آبیاری (در صورت بارندگی) برای جلوگیری از آبیاری بیش از حد
• نصب، طراحی آسان و بسیار ارزان
• قابل‌استفاده در هر نوع زمین و خاک دارای محصولات ردیفی

آبياري باراني

برای تأمین میزان آب مورد نیاز درخت به روش بارانی، آب با فشار از داخل یک شبکه لوله‌کشی شده جریان یافته و از آبپاش‌ها به‌صورت قطرات ریز و درشت، مانند باران در سطح مزرعه می‌ریزند. راندمان این روش 75 درصد است.

 آبیاری زیرزمینی

روش آبیاری زیرزمینی ضمن تأمین آب مورد نیاز درخت، سطح خاک را بیش از حد مرطوب نمی‌کند. در این روش آب در زیر سطح خاک و محل نفوذ ریشه آب مورد نیاز را تأمین می‌کند. خروج آب از طریق لوله‌های سوراخ‌دار سفالی یا فلزی که در زیر خاک نصب می‌شوند، صورت می‌گیرد.

در نوع دیگری از آبیاری زیرزمینی رطوبت و میزان آب مورد نیاز درخت توسط افزایش ارتفاع آب ایستایی در خاک انجام می‌شود. برای این منظور لازم است که یک‌لایه غیرقابل نفوذ در عمق مناسب از سطح خاک قرار دهید تا داشته تا بتوانید سطح ایستایی را کنترل کنید.

کلام پایانی

در مجموع همان‌طور که همه می‌دانند آبیاری درخت قسمت اصلی مراقبت از آن است؛ اما تعیین میزان آب مورد نیاز درخت است که این موضوع را به چالش تبدیل کرده است. هیچ دو درختی یکسان نیستند.

عوامل مختلفی از جمله سن، اندازه، موقعیت، آب‌وهوا، خاک و… بر میزان آب مورد نیاز یک درخت تأثیر می‌گذارد. ما در این مقاله این عوامل تأثیرگذار بر آبیاری، میزان آب مورد نیاز رایج‌ترین درختان، نوین‌ترین روش‌های آبیاری و… را برسی کردیم. با توجه به عوامل تأثیرگذار، بهترین روش آبیاری درختان خود را انتخاب کرده و شاهد رشد و باردهی آن‌ها باشید.

سوالات متداول در ارتباط با آبیاری درختان