آشنایی با بیماری های شایع زنان و درمان آن
معمولا زنان در مقایسه با مردان از طول عمر بالاتری برخوردار هستند؛ این حال، به مراقبت‌های پزشکی بیشتری نیاز دارند؛ چون مشکلات و بیماری‌های منحصر به فردی را تجربه می‌کنند، از مشکلات مرتبط با بارداری و یائسگی گرفته تا بیماری زنان از جمله فیبروم رحم و سندرم تخمدان پلی کیستیک.
امروزه، سبک زندگی پرمشغله، استرس و رژیم غذایی نامناسب تاثیرات منفی زیادی روی سلامت زنان می‌گذارد. دستگاه تناسلی زنان بسیار حساس است؛ به همین دلیل، بخش عمده‌ای از بیماری های زنان به اختلال عملکرد سیستم تناسلی مربوط می‌شود.
زنان باید مراقب سلامت دستگاه تناسلی خود بوده و علائم نشان‌دهنده بروز ناهنجاری در آن را نادیده نگیرند. در این مقاله از ایده آل مگ با ما همراه باشید تا شما را با بیماری های شایع زنان و همچنین علائم و دلایل بروز آنها آشنا کنیم.
بعضی از بیماری های شایع زنان
با توجه به اینکه زنان بخش مهمی از جامعه محسوب می‌شوند، توجه به سلامت آنها از اهمیت زیادی برخوردار است. آشنایی با بیماری‌های زنان و افزایش آگاهی درباره علائم و علل بروز این بیماری‌ها می‌تواند به درمان سریع آنها و پیشگیری از بروز عوارض مختلف کمک کند. از شایع‌ترین بیماری‌های زنان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
سرطان پستان
سرطان سینه، یکی از شایع‌ترین مشکلاتی است که جزء بیماری زنان طبقه‌بندی می‌شود. این بیماری می‌تواند علاوه بر سلول‌های پستان به غدد لنفاوی زیر بازو هم گسترش پیدا کند.
BRCA1 و BRCA2 ژن‌های سرکوب‌کننده تومور هستند که از رشد سلول‌های غیرطبیعی در پستان‌ها و تخمدان‌ها جلوگیری می‌کنند. جهش و تغییر این ژن‌ها خطر ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد. هنگامی که والدین دارای جهش ژن BRCA هستند، به احتمال 50 درصد فرزندان پسر و دختر آنها هم این جهش‌ها را به ارث می‌برند.
جهش ژنتیکی در یکی از ژن‌های BRCA یا از والدین به ارث می‌رسد یا به طور اکتسابی در طول زندگی رخ می‌دهد. جهش‌های ژنتیکی اکتسابی از مواجهه با تشعشعات، مواد شیمیایی سرطان‌زا یا سایر عوامل محیطی ناشناخته ناشی می‌شود.
علائم و نشانه‌های رایج سرطان پستان شامل موارد زیر می‌شود:
- وجود توده در پستان یا زیر بغل
- تغییر ظاهر نوک پستان
- فرورفتگی پوست سینه
- تورم و درد سینه ها (برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید علت درد سینه در زنان را بخوانید.)
- ترشحات نوک سینه، به خصوص ترشحات خونی یا ترشحاتی که به طور خود به خود ایجاد می‌شوند (تحریک پستان‌ها، هورمون‌ها، بارداری و شیردهی می‌توانند به طور طبیعی باعث ترشح از نوک پستان شوند.)
- درد پستان یا نوک پستان
- قرمز شدن، خارش، پوسته پوسته شدن یا ضخیم شدن پوست روی پستان
دلایل بروز سرطان پستان
جهش ژن‌های BRCA1 و BRCA2 در بروز این بیماری نقش دارد. سایر عوامل خطری که احتمال ابتلا به سرطان پستان را افزایش می‌دهند، عبارتند از:
- استفاده از نوشیدنی‌های الکلی
- ابتلا به اضافه وزن یا چاقی
- کم تحرکی
- نداشتن سابقه بارداری
- نداشتن سابقه شیردهی
- هورمون درمانی بعد از یائسگی
سرطان تخمدان
سرطان تخمدان، یکی از شایع‌ترین بیماری های زنان است که باعث رشد غیرطبیعی سلول‌ها در تخمدان‌ها و لوله‌های فالوپ (لوله‌های رحم) می‌شود.
علائم و نشانه‌های رایج سرطان تخمدان عبارتند از:
- خونریزی از واژن (بعد از یائسگی)
- ترشحات غیرطبیعی واژن
- درد لگن
- درد در قسمت پایین کمر یا شکم
- نفخ
- احساس سیری سریع بعد از خوردن مقدار کمی غذا
- حالت تهوع
- تغییرات قاعدگی
- کاهش وزن
- تغییر عادات روده (مانند یبوست)
- تکرر ادرار
دلایل بروز سرطان تخمدان
عوامل خطر زیر احتمال ابتلا به این بیماری زنان را افزایش می‌دهند:
- چاقی
- ابتلا به اندومتریوز
- درمان جایگزینی هورمونی
- سیگار کشیدن
- سابقه خانوادگی سرطان پستان، درد رحم، دهانه رحم، تخمدان، روده یا سندرم لینچ (Lynch syndrome)
هیچ راهی برای غربالگری سرطان تخمدان وجود ندارد. اما اگر حامل یک جهش ژنتیکی به نام BRCA1 یا BRCA2 هستید، ممکن است بیش از دیگران در معرض ابتلا به این بیماری قرار داشته باشید. برای کسب اطلاعات بیشتر و درخواست آزمایش ژنتیک با یک مشاور ژنتیک صحبت کنید.
سرطان دهانه رحم
سرطان دهانه رحم در اثر تغییر ژنتیکی DNA سلول‌های سالم دهانه رحم رخ می‌دهد. سلول‌ها با سرعت غیرطبیعی رشد کرده و تکثیر می‌شوند و در نهایت تومورهای سرطانی را تشکیل می‌دهند.
سرطان دهانه رحم در مراحل ابتدایی هیچ علامت و نشانه‌ای ندارد؛ اما با پیشرفت بیماری، می‌تواند باعث خونریزی یا ترشح غیرطبیعی از واژن شود.
دلایل بروز سرطان دهانه رحم
عوامل زیر احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند:
- ویروس پاپیلومای انسانی (HPV)
- سیگار کشیدن
- عفونت HIV یا ایدز
- استفاده از قرص‌های ضد بارداری برای بیش از پنج سال
- به دنیا آوردن سه فرزند یا بیشتر
- داشتن چند شریک جنسی
سرطان رحم
سرطان پوشش دیواره رحم که به آن «سرطان اندومتر» هم می‌گویند، یکی از شایع‌ترین بیماری‌های بدخیمی است که در میان زنان مشاهده می‌شود. رحم، یک اندام توخالی و گلابی شکل است که چرخه‌های قاعدگی و رشد جنین در آن اتفاق می‌افتد.
شایع‌ترین علائم سرطان رحم عبارتند از:
- خونریزی بعد از یائسگی
- لکه‌بینی بین پریودها
- ترشحات خونی و بد بو
دلایل بروز سرطان رحم
عوامل زیر احتمال بروز سرطان رحم را افزایش می‌دهند:
- سن بالای 55 سال
- درمان جایگزینی هورمون (استفاده از استروژن بدون پروژسترون)
- چاقی
- مصرف تاموکسیفن برای درمان سرطان پستان
- دیابت
- سابقه خانوادگی سرطان یا سندرم لینچ
اگرچه هیچ راهی برای پیشگیری از این بیماری زنان وجود ندارد، اما مصرف داروهای ضد بارداری خوراکی، استفاده از پروژسترون همراه با استروژن برای درمان جایگزینی هورمون و حفظ وزن در محدوده مناسب ممکن است خطر ابتلا به این بیماری را کاهش دهد.
تنبلی تخمدان
تنبلی تخمدان یا سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)، یک بیماری متابولیکی است که از هر 10 زن یک نفر را تحت تاثیر قرار می‌دهد. مبتلایان به PCOS دارای تخمدان‌های بزرگ و فولیکول‌های غیرطبیعی هستند.
این فولیکول‌ها خطرناک نیستند، اما می‌توانند تعادل هورمونی را از بین ببرند. درنتیجه، بیماران به مشکلات متعددی مانند نامنظم بودن پریود یا قطع آن، ناباروری، رشد موهای زائد، نازک شدن موهای سر و آکنه دچار می‌شوند. معمولا این علائم خود را در سال‌های نوجوانی نشان می‌دهند.
برای اینکه یک زن مبتلا به PCOS تشخیص داده شود، باید حداقل دو مورد از سه ویژگی زیر را داشته باشد:
- نامنظم بودن پریود یا قطع آن
- افزایش هورمون‌های مردانه (آندروژن)
- تخمدان پلی کیستیک: تخمدان‌ها بزرگ شده و حاوی چندین کیسه پر از مایع (فولیکول) هستند.
بیش از نیمی از زنان مبتلا به تنبلی تخمدان هیچ علامتی ندارند؛ بنابراین، ممکن است تشخیص این بیماری در مراحل اولیه دشوار باشد.
دلایل بروز تنبلی تخمدان
علت دقیق سندرم تخمدان پلی کیستیک ناشناخته است؛ اما به نظر می‌رسد که عوامل ژنتیکی، افزایش انسولین، افزایش هورمون‌های مردانه، التهاب خفیف و چاقی در بروز آن نقش داشته باشند.
کیست تخمدان
کیست‌های تخمدان، کیسه‌های پر از مایعی هستند که در داخل یا روی تخمدان‌ها یافت می‌شوند. این کیست‌ها به قدری رایج هستند که بسیاری از زنان در مقطعی از زندگی خود به آنها مبتلا می‌شوند.
عوارض کیست تخمدان شبیه علائمی است که در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک مشاهده می‌شود، مانند نامنظم بودن پریود یا قطع آن و آکنه. سایر علائم کیست تخمدان می‌تواند شامل درد لگن، کمر درد، احساس پری یا سنگینی در شکم، نفخ و حالت تهوع باشد.
معمولا زنان مبتلا به کیست تخمدان مشکل زیادی برای باردار شدن ندارند، در حالی که ناباروری در میان افراد مبتلا به PCOS رایج است.
دلایل بروز کیست تخمدان
اغلب کیست‌های تخمدان به طور طبیعی، در نتیجه چرخه قاعدگی و در طول سال‌های باروری ایجاد می‌شوند. معمولا این کیست‌ها بی‌ضرر هستند و پس از چند ماه به طور خود به خود از بین می‌روند.
مشکلات هورمونی، بارداری، ابتلا به اندومتریوز، عفونت شدید لگن و سابقه ابتلا به کیست تخمدان احتمال بروز این بیماری را افزایش می‌دهند.
چسبندگی رحم
داخل رحم مانند یک بادکنک است که دیواره‌های جلویی و پشتی آن روبروی یکدیگر قرار گرفته‌اند. رحم با بافتی به نام آندومتر پوشیده شده است که در طول قاعدگی لایه سطحی آن ریخته می‌شود. در هنگام بارداری هم جنین در آندومتر لانه‌گزینی می‌کند.
عفونت یا آسیب‌دیدگی آندومتر باعث ایجاد چسبندگی (بافت اسکار) بین دیواره‌های داخلی رحم می‌شود که به آن سندرم آشرمن (Asherman syndrome) هم می‌گویند.
زنان مبتلا به چسبندگی رحم ممکن است هیچ مشکل یا علائم واضحی نداشته باشند؛ با این حال، بسیاری از آنها دچار اختلالات قاعدگی می‌شوند. بعضی از زنان هم مشکلاتی مانند ناباروری یا سقط جنین مکرر را تجربه می‌کنند یا در زمان زایمان به دلیل لانه گزینی غیرطبیعی دچار عوارض می‌شوند.
اگر بافت اسکار به طور جزئی یا کامل جریان خون قاعدگی را مسدود کند، سندرم آشرمن می‌تواند باعث درد لگن یا قاعدگی دردناک شود.
دلایل بروز چسبندگی رحم
شایع‌ترین علت چسبندگی داخل رحمی، آسیب ناشی از عمل جراحی است. اتساع و کورتاژ (D&C)، یک عمل جراحی سرپایی است که طی آن دهانه رحم کشیده شده و محتویات بافت رحم برداشته می‌شود.
سایر علل احتمالی ایجاد چسبندگی که از شیوع کمتری برخوردار هستند، عبارتند از: عفونت پوشش دیواره رحم (اندومتریت)، جراحی برداشتن فیبروم در حفره رحم، سزارین و ابلیشن آندومتر (تخریب آندومتر به منظور کاهش خونریزی قاعدگی).
فیبروم رحم
فیبروم‌های رحم، توده‌های غیرسرطانی هستند که غالبا در سنین باروری ایجاد می‌شوند. فیبروم رحم که به آن «لیومیوم» یا «میوم» هم گفته می‌شود، احتمال ابتلا به سرطان رحم را افزایش نمی‌دهد و تقریبا هرگز به سرطان تبدیل نمی‌شود.
اندازه فیبروم‌ها از بسیار کوچک که با چشم قابل مشاهده نیستند تا توده‌های حجیم که باعث بزرگ شدن رحم می‌شوند، متغیر است. تعداد فیبروم‌ها می‌تواند یک عدد یا چند عدد باشد. در موارد شدید، فیبروم‌های متعدد می‌توانند رحم را به قدری منبسط کنند که به قفسه سینه برسد.
بسیاری از زنان در طول زندگی خود به فیبروم رحم مبتلا می‌شوند، اما ممکن است از وجود آن مطلع نباشند؛ چون غالبا فیبروم هیچ علامتی ایجاد نمی‌کند. در بسیاری از موارد، پزشک به طور اتفاقی در هنگام معاینه لگن یا سونوگرافی قبل از زایمان موفق به کشف فیبروم‌ها می‌شود. زنانی که علائم دارند، معمولا موارد زیر را تجربه می‌کنند:
- خونریزی شدید قاعدگی
- دوره‌های قاعدگی که بیش از یک هفته طول می‌کشند
- احساس فشار یا درد در لگن
- تکرر ادرار
- مشکل در تخلیه مثانه
- یبوست
- کمر درد یا پا درد
دلایل بروز فیبروم رحم
دلایل ایجاد فیبروم به طور دقیق مشخص نیست، اما تحقیقات عوامل زیر را موثر می‌دانند:
- تغییرات ژنتیکی: ژن‌های فیبروم‌ها به دلیل تغییراتی که در آنها رخ داده با ژن‌های سلول‌های طبیعی عضله رحم تفاوت دارند.
- هورمون‌ها: تعداد گیرنده‌های استروژن و پروژسترون در فیبروم‌ها در مقایسه با سلول‌های طبیعی عضله رحم بیشتر است. این دو هورمون باعث رشد فیبروم‌ها می‌شوند.
- سایر فاکتورهای رشد: موادی که به بدن در حفظ بافت‌ها کمک می‌کنند از جمله فاکتور رشد شبه انسولین، ممکن است روی رشد فیبروم تاثیر داشته باشند.
- ماتریکس خارج سلولی (ECM): ECM ماده‌ای است که مثل ملات بین آجرها باعث چسبیدن سلول‌ها به یکدیگر می‌شود. این ماده در فیبروم‌ها افزایش می‌یابد. همچنین فاکتورهای رشد را ذخیره می‌کند و باعث بروز تغییرات بیولوژیکی در سلول‌ها می‌شود.
شروع قاعدگی در سنین پایین، چاقی، کمبود ویتامین D، زیاده‌روی در مصرف گوشت قرمز، مصرف کم سبزیجات سبز رنگ، میوه‌ها و لبنیات و نوشیدن الکل احتمال ابتلا به فیبروم رحم را افزایش می‌دهند.
عفونت واژن
عفونت واژن که به آن واژینیت (التهاب واژن) هم می‌گویند، از رشد غیرطبیعی باکتری‌ها، قارچ‌ها، انگل‌ها یا ویروس‌ها در داخل یا اطراف واژن ناشی می‌شود. علائم و نشانه‌های واژینیت شامل موارد زیر می‌شوند:
- تغییر رنگ، بو یا میزان ترشحات واژن
- خارش یا سوزش واژن
- درد هنگام رابطه جنسی
- درد در هنگام ادرار کردن
- خونریزی خفیف از واژن یا لکه‌بینی
دلایل بروز عفونت واژن
عوامل زیر احتمال ابتلا به این بیماری زنان را افزایش می‌دهند:
- تغییرات هورمونی (تغییرات مرتبط با بارداری، مصرف قرص‌های ضد بارداری و یائسگی)
- ابتلا به عفونت‌های منتقله از راه جنسی
- مصرف آنتی بیوتیک و استروئیدها
- استفاده از اسپرم‌کش برای پیشگیری از بارداری
- دیابت کنترل نشده
- استفاده از محصولات بهداشتی مانند اسپری واژن یا دئودورانت واژن
- دوش واژینال
- پوشیدن لباس‌های مرطوب یا تنگ
- استفاده از دستگاه داخل رحمی (IUD)
روش‌های درمانی بیماری زنان
درمان بیماری زنان به نوع بیماری، شدت آن، علائمی که ایجاد می‌کند و شرایط فرد بستگی دارد:
- پزشکان برای درمان تنبلی تخمدان اصلاح سبک زندگی و دارو درمانی را توصیه می‌کنند. کاهش وزن به کمک یک رژیم غذایی کم کالری و ورزش به درمان PCOS و ناباروری ناشی از آن کمک کرده و اثربخشی داروها را افزایش می‌دهد. برای درمان تنبلی تخمدان و کنترل علائم آن از طیف وسیعی از داروها از جمله قرص‌های ضد بارداری، متفورمین و اسپیرونولاکتون استفاده می‌شود.
- بسیاری از کیست‌های تخمدان به درمان نیاز نداشته و به طور خود به خود از بین می‌روند. گاهی اوقات، پزشکان از داروهای ضد بارداری هورمونی برای جلوگیری از عود کیست استفاده می‌کنند. اگر کیست بزرگ باشد یا باعث درد شود، ممکن است پزشک جراحی برای برداشتن آن را توصیه کند.
- هیستروسکوپی در درمان چسبندگی رحم کاربرد دارد. طی این روش، از هیستروسکوپ برای برش بافت اسکار استفاده می‌شود. بعضی از جراحان توصیه می‌کنند که به طور موقت وسیله‌ای مانند بالون یا کاتتر پلاستیکی در داخل رحم قرار گیرد تا دیواره‌های آن از هم فاصله داشته باشند و احتمال برگشت چسبندگی کاهش یابد.
- در مبتلایان به فیبروم با استفاده از دارو درمانی می‌توان چرخه قاعدگی را تنظیم و علائمی مانند خونریزی شدید را درمان کرد. داروها فیبروم را از بین نمی‌برند، اما ممکن است آنها را کوچک کنند. در بعضی موارد، پزشک از جراحی یا سایر روش‌ها برای برداشتن یا از بین بردن فیبروم‌ها استفاده می‌کند.
- درمان عفونت واژن به عامل بروز آن بستگی دارد. در حال حاضر، قرص‌های خوراکی، شیاف واژینال و کرم‌های زیادی وجود دارند که می‌توان از آنها برای درمان این بیماری استفاده کرد.
- برای درمان سرطان از جراحی، شیمی درمانی، پرتو درمانی و درمان‌های بیولوژیکی استفاده می‌شود.
پیشگیری از ابتلا به بیماری زنان
اگرچه نمی‌توان به طور قطعی از بروز بیماری زنان جلوگیری کرد، اما تغییر سبک زندگی و عمل به توصیه‌های زیر احتمال ابتلا به آنها را کاهش می‌دهد:
- از مصرف دخانیات و نوشیدن الکل بپرهیزید.
- وزن خود را در محدوده سالم حفظ کرده و در صورت نیاز به کاهش وزن به متخصص تغذیه مراجعه کنید.
- سعی کنید در بیشتر روزهای هفته حداقل 30 دقیقه ورزش کنید.
- از یک الگوی غذایی سالم پیروی کنید. مصرف میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل را افزایش داده و مقدار گوشت قرمز، غذاهای فرآوری شده و غذاهای پرچرب و سرخ شده را در رژیم غذایی خود کاهش دهید.
- به طور منظم به پزشک مراجعه کرده و آزمایش‌های غربالگری را انجام دهید.
هنگام ابتلا به بیماری زنان چه زمانی باید به متخصص زنان و زایمان مراجعه کرد؟
در صورت مشاهده علائم زیر باید با پزشک مشورت کنید:
- مشاهده توده یا هر تغییر دیگری در پستان‌ها
- مشاهده علائم افزایش هورمون‌های مردانه شامل رشد موهای زائد، آکنه و طاسی با الگوی مردانه
- هر گونه تغییر در دوره‌های قاعدگی از جمله قاعدگی دردناک، قطع پریود یا نامنظم بودن آن و کاهش یا افزایش غیرطبیعی میزان خونریزی
- لکه‌بینی یا خونریزی بین دوره‌های پریود
- خونریزی بعد از یائسگی
- مشکل در تخلیه مثانه
- تکرر ادرار
- یبوست
- تغییر رنگ، بو یا مقدار ترشحات واژن
- تغییر ناخواسته وزن بدن
اگر به طور ناگهانی به درد شدید شکم یا لگن مبتلا شدید یا درد با تب و استفراغ همراه بود، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
کلام پایانی
دستگاه تناسلی، یکی از مهم‌ترین اندام‌های بدن زنان را تشکیل می‌دهد؛ به همین دلیل، سلامت این بخش و توجه به بیماری‌های مرتبط به آن از اهمیت زیادی برخوردار است.
سرطان‌های پستان، تخمدان، رحم و دهانه رحم، تنبلی تخمدان، کیست تخمدان، چسبندگی رحم، فیبروم رحم و عفونت واژن از جمله شایع‌ترین بیماری های زنان هستند که چرخه قاعدگی و باروری را تحت تاثیر قرار می‌دهند. معمولا برای درمان انواع بیماری های زنان از اصلاح سبک زندگی، دارو درمانی و جراحی کمک گرفته می‌شود.
توصیه می‌شود که در صورت مشاهده علائم مرتبط با بیماری زنان مانند قاعدگی نامنظم، درد شکمی یا لگن، تغییر پستان‌ها و تغییر ترشحات واژن به پزشک مراجعه کنید. اگر اقدامات درمانی زود شروع شوند، شانس بهبودی افزایش و احتمال بروز عوارض کاهش می‌یابد.
