علائم دیسک کمر به همراه علت ایجاد و راه های تشخیص

علائم دیسک کمر موضوع بحث ما است. شاید هنوز بسیاری از افراد تصور کنند که ستون فقرات یک عضو تک‌بخشی کاملا انعطاف‌پذیر است؛ در حالی که این تصور کاملا اشتباه است. ستون فقرات از قطعات کوچک و متحرکی تشکیل شده که همه آنها باید دست به دست هم حرکت کنند تا فرد بتواند بنشیند، بایستد، بچرخد، و حرکت کند.

اما گاهی اوقات می‌بینیم که این هارمونی به‌هم می‌خورد و تعدادی از بازیکنان این بازی، بنای ناسازگاری می‌گذارند.بین مهره‌های ستون فقرات بالشتک‌های گردی به نام دیسک وجود دارد. گاهی اوقات این بالشتک‌های بین مهره‌های ستون فقرات آسیب می‌بینند و به حریم ریشه‌های عصبی منشعب از نخاع تجاوز می‌کنند.

آن وقت است که دردناک می‌شوند و عارضه‌ای ایجاد می‌کنند که به نام فتق دیسک کمر یا به اختصار دیسک کمر شناخته می‌شوند. در ادامه این مقاله از ایده آل مگ می‌پردازیم به اینکه دیسک کمر چیست، علائم دیسک کمر چیست، چه روش‌های درمانی برای آن وجود دارد و در صورت بروز آن، چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد. با ما همراه باشید.

دیسک کمر چیست؟

خوشبختانه، اکثر کمردردها به‌خودی‌خود بعد از چند هفته استراحت و مراقبت برطرف می‌شوند، اما برای برخی دیگر نه‌تنها هیچ آثاری از بهبودی مشاهده نمی‌شود، بلکه شدت علائم روز‌به‌روز بیشتر می‌شود که نشان می‌دهد یک جای کار می‌لنگد و باید هرچه سریع‌تر مسئله را پیگیری کرد.

مهره‌های ستون فقرات انسان توسط دیسک‌ها محافظت می‌شوند. این بالش‌های کوچک و گرد با یک لایه بیرونی سخت، بخش مرکزی ستون فقرات را احاطه کرده و با جذب ضربه‌های ناشی از فعالیت‌های روزانه مانند راه رفتن، بلند کردن و چرخیدن از استخوان‌های این بخش محافظت می‌کنند.

دیسک‌های بین هر یک از مهره‌های ستون فقرات، به عنوان ضربه‌گیری برای آن استخوان‌ها عمل می‌کنند. فتق دیسک کمر به حالتی اشاره دارد که بخشی از هسته دیسک از بیرون به داخل کانال نخاعی رانده می‌شود.

مهم‌ترین علائم دیسک کمر همین درد عصبی و احساس سوزش و گزگز در نواحی آسیب‌دیده‌است. فتق دیسک می تواند در قسمت‌های مختلف ستون فقرات مثل قسمت تحتانی کمر یا گردن رخ دهد.

چه چیزی می تواند باعث بروز علائم دیسک کمر شود؟

بیایید قبل از بررسی راه‌های درمان، بپردازیم به اینکه عوامل اصلی بروز دیسک کمر چیست:

در این حالت حتی فشار‌های کوچک مثل بلند کردن پلاستیک‌های سنگین، بازی گلف یا حتی چرخش ساده کمر برای ماشین سوار شدن می‌تواند به دیسک کمر آسیب بزند.

همچنین یک علت کمتر شایع دیسک کمر، آسیب‌های تروماتیک مثل زمین خوردن یا تصادف رانندگی است. آسیبی که فشار زیادی بر دیسک کمر وارد کند و به مرور باعث فتق دیسک کمر شود.

به طور کلی نمی‌توان علت دقیق ابتلا به دیسک کمر را تعیین کرد، گاهی حتی استفاده از عضلات پشت به جای عضلات ساق و ران برای بلند کردن اجسام سنگین می‌تواند منجر به فتق دیسک شود. اما می‌توان ادعا کرد که برخی شرایط خطر ابتلا به این عارضه را بیشتر می‌کنند. در ادامه با این شرایط آشنا می‌شویم.

چه افرادی بیشتر در معرض ابتلا به دیسک کمر هستند؟

• سن. شایع‌ترین عامل ابتلا به دیسک کمر، بازه سنی بین 35 تا 50 سالگی است. علائم این عارضه ندرت بعد از 80 سالگی اتفاق می‌افتند.
• جنسیت. مردان تقریبا دو برابر بیشتر از زنان در معرض خطر دیسک کمر هستند.
• مشاغل سخت با فشار جسمانی بالا. افرادی که در کار خود مدام اجسام سنگین جابجا می‌کنند و تحت فشار جسمانی زیادی قرار دارند، بیشتر در معرض علائم دیسک کمر هستند.
• چاقی. اضافه وزن بدن، فشار روی دیسک‌های کمر و احتمال ابتلا به دیسک کمر را بیشتر می‌کند.
• سیگار کشیدن. نیکوتین حرکت خون به سمت دیسک‌های ستون فقرات را محدود می‌کند؛ به این ترتیب دیسک‌ها سریع‌تر فرسوده می‌شوند. دیسک تحلیل‌رفته انعطاف‌پذیری کمتری دارد و احتمال پارگی یا ترک خوردن آن بسیار زیادی است.
• سابقه خانوادگی. در بسیاری از موارد علت دیسک کمر ژنتیکی است و فرد آن را از یکی از اعضای خانواده به ارث می‌برد.

علائم دیسک کمر چیست؟

فتق دیسک کمر بیشتر مواقع به اعصاب مجاور فشار می‌آورد یا ملتهب می‌شود و درد آن در طول عصب پخش می‌شود. اگر محل فتق دیسک در قسمت پایین کمر باشد، معمولا بیشترین میزان درد در محل باسن، ران و ساق پا احساس می‌شود.

تحمل این درد به‌مراتب سخت‌تر از کمردرد است و اگر در امتداد مسیر عصب سیاتیک بزرگ پشت پا پخش شود، به آن سیاتیک یا رادیکولوپاتی گفته می‌شود. می توانید در مقاله سیاتیک چیست در مورد این درد و علائم و عوامل آن بیشتر بخوانید. 

اگر محل فتق دیسک در گردن باشد، معمولا بیشترین میزان درد در محل شانه و بازو احساس می‌شود. این درد موقع سرفه، عطسه یا حرکت در برخی از موقعیت‌ها به شکل درد تیز یا سوزش به بازو وارد می‌شود. از متداول‌ترین علائم دیسک کمر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• درد عصبی. احساسی شبیه به بی‌حسی، سوزش و گزگز پا که از رایج‌ترین علائم دیسک کمر است.
• احساس ضعف و افتادگی مچ پا (فوت دراپ). بدن فرد مبتلا به دیسک کمر پس از مدتی ضعیف می‌شود. ممکن است بی‌دلیل زمین بخورد یا نتواند اجسام را بلند کند یا نگه دارد. گاهی حتی به دلیل ضعف شدید، نمی‌تواند موقع قدم برداشتن پای خود را از زمین بلند کند. این درد و بی‌حسی معمولا فقط یک سمت بدن را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
• دردی که با حرکت شدید‌تر می‌شود. فرد مبتلا به دیسک کمر گاهی با ایستادن یا نشستن طولانی‌مدت یا حتی بعد از چند قدم راه رفتن احساس درد می‌کند. حرکات ناگهانی مثل خنده یا عطسه می‌تواند درد را تشدید کند.
• دردی که با خم شدن به سمت جلو بدتر می‌شود. بسیاری از مبتلایان به دیسک کمر بعد از مدتی متوجه می‌شوند که وضعیت‌هایی مثل خم شدن رو به جلو، افتادگی شانه‌ها یا غوز کردن، درد ناحیه کمر یا پا را به شکل قابل توجهی تشدید می‌کند.

دیسک کمر چگونه تشخیص داده می شود؟

افرادی که با علائم دیسک کمر دست و پنجه نرم می‌کنند، برای اطمینان از علت این علائم و تشخیص دقیق عارضه در قدم اول باید به پزشک مراجعه کنند. پزشک وضعیت جسمی فرد را به‌طور کامل معاینه می‌کند و سوالاتی در مورد زمان و چگونگی شروع درد از او می‌پرسد.

• نوع درد: گاهی پزشک از بیمار می‌خواهد درد خود را توصیف کند؛ بگوید دقیقا در کدام نحواحی درد دارد و چه فعالیت‌ها یا موقعیت‌هایی باعث بهتر یا بدتر شدن آن می‌شوند.
• شرایط پزشکی: ممکن است از شرایط پزشکی فرد و سابقه بیماری‌هایی مثل پوکی استخوان بپرسد.
• سنگینی کار در خانه و محل کار: از آنجایی که فعالیت‌های جسمانی سنگین می‌تواند فشار زیادی به دیسک کمر وارد کند، احتمالا سوالاتی در مورد سنگینی فعالیت‌های روزمره بپرسد.
• سابقه خانوادگی: گفتیم که دیسک کمر می‌تواند ارثی باشد، بنابراین ممکن است برخی از سوالات پزشک در مورد سابقه خانوادگی ابتلا به دیسک کمر باشد.

معاینه فیزیکی برای تشخیص فتق دیسک کمر

بعد از این مکالمه کوتاه، پزشک بیمار را معاینه کرده و وضعیت جسمانی او مثل قدرت خم‌شدن و کشش و انعطاف پذیری فرد را به روش‌های مختلف بررسی می‌کند.

• تست‌های عصبی: در طول این تست‌ها پزشک در پی علائمی مثل بی‌حسی و ضعف در ساق و پا می‌گردد. ممکن است از فرد بخواهد روی نوک پا راه برود و قدرت عضلانی و رفلکس نواحی دیگر بدن را بررسی کند.
• تست‌های دامنه حرکتی: پزشک از بیمار درخواست می‌کند به جلو و عقب و از یک سمت به سمت دیگر خم شود.
• تست بلند کردن پا: برای این تست بیمار به پشت دراز می‌کشد و پزشک به آرامی پای آسیب دیده را بالا می‌آورد. احساس درد بین زوایای 30 تا 70 درجه می‌تواند یکی از علائم دیسک کمر باشد.
• نظارت بر راه رفتن: پزشک نحوه راه رفتن فرد را بررسی می‌کند تا ببیند موقع قدم طدن طبیعی دردی احساس می‌کند یا نه.
• معاینه ناحیه ستون فقرات کمر: اگر التهابی در ستون فقرات کمری وجود داشته باشد، احتمال دارد پوست این ناحیه نسبت به لمس‌شدن واکنش نشان دهد.

تست‌های تصویربرداری برای تشخیص دیسک کمر

گاهی پزشک پس از معاینه فیزیکی احساس می‌کند برای رد علل احتمالی این علائم مثل شکستگی، تومور، عفونت یا سندرم دم اسبی، باید تست‌های تصویربرداری انجام شود تا کاملا مطمئن شود که با دیسک کمر مواجه است.

برخی از این تست‌ها عبارت‌اند از:

• ام‌آر‌آی (MRI): معمولا دقیق‌ترین ارزیابی را از ناحیه ستون فقرات کمری ارائه می‌کند و نشان می‌دهد که فتق دقیقا کجا رخ داده و کدام اعصاب تحت تأثیر قرار گرفته‌اند.
• سی‌تی اسکن (CT Scan): در مواقعی که نتوان از MRI استفاده کرد، سی‌تی اسکن توصیه می‌شود.
• اشعه ایکس (X-rays): معمولا برای رد مشکلاتی مثل شکستگی استخوان، ناهنجاری‌های استخوانی، عفونت، تومور یا مشکلات ستون فقرات از تست اشعه ایسکس در کنار سایر روش‌های تشخیص استفاده می‌شود.
• سی‌تی میلوگرام: نوعی اسکن تهاجمی که اندازه دیسک و محل آن را نشان مي‌دهد. اساس کار این اسکن تضاد رنگ مایع نخاعی است که با اشعه ایکس کاملا قابل مشاهده است.
• نوار عصب یا الکترومیوگرافی (EMG): ریشه عصبی که تحت تاثیر قرار گرفته را شناسایی می‌کند.

انواع روش های درمان دیسک کمر چیست؟

بعد از شناسایی دیسک کمر، نوبت به درمان آن می‌رسد. بسته به شدت علائم دیسک کمر و میزان لغزش دیسک از جای خود، روش‌های درمانی متعددی وجود دارد. بسیاری از بیماران پس از یک دوره فیزیوتراپی و انجام تمرینات ورزشی کششی سلامتی خود را به‌دست می‌آورند.

گاهی درد کمر و پا به‌قدری جزئی است که با یک دوره مصرف مسکن و رعایت در فعالیت‌های روزمره کاملا برطرف می‌شود. اما برخی از بیماران که علائم شدیدتری را تجربه می‌کنند، به تشخیص و تجویز پزشک متخصص باید تحت عمل جراحی قرار گیرند تا دیسک آسیب‌دیده خارج و جایگزین شود. در ادامه مفصل در مورد این روش‌های درمانی صحبت می‌کنیم.

روش‌های غیر جراحی درمان دیسک کمر

در مراحل اولیه تمرکز بیشتر درمان بر پرهیز از فعالیت‌های محرک درد و مصرف داروهای مسکن است. همین دو کار علائم دیسک کمر را در عرض چند روز برای بیشتر افراد تسکین می‌دهد.

• یخ‌درمانی: گاهی اوقات با گذاشتن یک تکه یخ یا کیسه آب سرد التهاب جزئی و اسپاسم عضلانی ناشی از فتق دیسک کمر تسکین پیدا می‌کند. ماساژ یخ نیز می تواند مفید باشد. سعی کنید در 48 ساعت اول پس از شروع کمردرد یخ‌درمانی را شروع کنید تا بیشترین تاثیر را داشته باشد.
• داروهای مسکن: برای تسکین درد و کاهش التهاب مصرف داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی بدون نسخه (NSAIDs) مثل ایبوپروفن یا ناپروکسن توصیه می‌شود.
• تزریق کورتیزون: اگر درد بیمار با داروهای خوراکی بهبود نیابد، ممکن است پزشک تزریق کورتیکواستروئید به نواحی اطراف اعصاب نخاعی را تجویز کند.
• شل‌کننده‌های عضلانی: گاهی اوقات اسپاسم عضلانی باعث دیسک کمر می‌شوند؛ در این مواقع برای تسکین درد اسپاسم های می‌توان داروهای شل‌کننده عضلانی مصرف کرد.
• گرمادرمانی: طی 48 ساعت اول اسپاسم عضلانی، توصیه می‌شود برای باز کردن عضلات از پدهای گرمایشی، کمپرس گرم و روکش‌های حرارتی چسبی استفاده شود؛ حتی حمام آب گرم می‌تواند گرفتگی عضله را باز و درد را آرام کند.
• فیزیوتراپی: جلسات فیزیوتراپی نه‌تنها تمرینات کششی مفید و هدفمند را پوشش می‌دهد، بلکه روش‌های امن‌تری برای انجام فعالیت‌های روزانه مثل بلندکردن اجسام و راه‌رفتن آموزش می‌دهند.

دیگر روش‌های غیرجراحی درمان دیسک کمر کدام‌اند؟

• دستکاری (منیپولیشن) ستون فقرات: در این روش، فشار و کششی جهت‌دار توسط درمانگر به نواحی درد اعمال می‌شود تا ساختار اسکلتی عضلانی بدن تراز شود.
• طب سوزنی: در این روش طبیب سوزن‌های نازکی در نزدیکی ناحیه درد وارد پوست می‌کند تا درد کمر را تسکین دهد.
• رفتار درمان شناختی: شاید برایتان عجیب باشد که این روش درمانی در مدیریت درد سیاتیک و تسکین علائم دیسک کمر مفید واقع شود. بیمار در جلسات رفتار درمان شناختی یاد می‌گیرد با مراقبه ذهنی و تجسم، رفتارهای خودتخریب کننده را کنترل کند و آنها را تغییر دهد تا درد کمتری احساس کند.
• ماساژ درمانی: ماساژ با افزایش گردش خون، شل‌کردن عضلات و آزادسازی مسکن‌ طبیعی بدن (اندورفین) می‌تواند درد کمر را تا حد زیادی کاهش دهد.

روش‌های درمان علائم دیسک کمر با جراحی

چنانچه گزینه‌های درمانی محافظه‌کارانه، مثل فیزیوتراپی و مصرف داروها، درد را به‌طور کامل از بین نبرد، احتمالا پزشک روش جراحی را توصیه کند. قبل از انجام عمل سن بیمار، سلامت کلی و سایر مسائل در نظر گرفته می‌شود تا مزایای آن در مقابل خطرات احتمالی ناشی از آن سنجیده شود.

اگرچه درصد زیادی از بیماران مبتلا به فتق دیسک بعد از انجام عمل جراحی تغییر قابل توجهی در میزان درد خود تجربه می‌کنند، اما هیچ تضمینی وجود ندارد که جراحی دیسک کمر برای همیشه کارساز باشد.

جراحی ستون مهره برای بهبود علائم دیسک کمر

لامینوتومی نوعی روش جراحی ستون فقرات است که اغلب برای تسکین درد پا و سیاتیک ناشی از فتق دیسک کمر استفاده می‌شود.

در این روش برش کوچکی در مرکز کمر و روی ناحیه فتق انجام می‌شود و ماهیچه‌ها به پهلو منتقل می‌شوند تا جراح بتواند پشت مهره‌ها را ببیند. جراح با ایجاد حفره کوچکی بین دو مهره، به دیسک آسیب‌دیده دسترسی پیدا مي‌کند و به روش دیسککتومی، دیسک آسیب‌دیده را برمی‌دارد.

جراحی دیسک مصنوعی برای بهبود دیسک کمر

در جراحی دیسک مصنوعی، برشی در شکم بیمار ایجاد می‌شود و دیسک آسیب‌دیده از این برش خارج و جایگزین می‌شود. دقت کنید که این جراحی روی درصد بسیار کمی از بیماران انجام می‌شود.

زیرا بیمار باید فقط یک دیسک آسیب‌دیده آنهم در محل خاصی از ستون فقرات داشته باشد؛ همچنین حداقل شش ماه تحت روش‌های درمانی مثل فیزیوتراپی و داروهای مسکن بوده و نتیجه‌ای در علائم دیسک کمر نگرفته باشد.

برای انجام جراحی دیسک مصنوعی سلامت عمومی بیمار باید تضمین شود و در صورت مشاهده کوچکترین نشانه‌ای از عفونت، پوکی استخوان یا آرتریت یا حتی درد قابل توجه در پا این روش توصیه نمی‌شود.

جراحی ستون فقرات گردنی برای بهبود دیسک کمر

اینکه جراحی ستون فقرات گردنی از قسمت جلوی گردن (قدامی) یا پشت گردن (خلفی) انجام شود، به محل فقق دیسک و تجربه و ترجیح جراح بستگی دارد.

شاید پزشک بخشی از لامینا را به روش لامینوتومی بردارد و بعد برای برداشتن کامل دیسک، پشت گردن بیمار را جراحی کند. در این روش بعد از برداشتن دیسک آسیب‌دیده، ستون فقرات باید تثبیت شود.

چه زمانی باید با پزشک تماس گرفت؟

خوشبختانه اکثر فتق‌های دیسک نیازی به جراحی ندارند و تقریبا از هر 10 نفر، علائم دیسک کمر در 9 نفر با گذشت زمان بهبود می‌یابد. توجه داشته باشید که مدت زمان بهبودی در افراد مختلف متفاوت است.

اما اگر شدت علائم طی 4 الی 6 هفته بهتر نشود و حتی وخیم‌تر از قبل شود، طوری که احساس درد در فعالیت‌های روزانه زندگی تداخل ایجاد کند، لازم است هرچه سریع‌تر برای معاینه به پزشک مراجعه کنید.

در صورت مشاهده علائمی مثل عدم کنترل ادرار یا مدفوع، گزگز، بی‌حسی یا ضعف در محل بازو و پا و مشکل در نشستن و برخاستن برای ارزیابی وضعیت جسمانی خود با یک پزشک متخصص صحبت کنید.

پرسش‌های متداول