6 مرحله تفکر انتقادی کدامند؟

فکر کردن کاری است که همه ما در طول روز انجام می‌دهیم و به همین دلیل، تصور می‌کنیم که در انجام آن از مهارت کافی برخورداریم؛ اما چیزی که برای کسب موفقیت لازم است، تفکر انتقادی است که به تمرین نیاز دارد و باید آن را یاد بگیریم. تمرین مستمر می‌تواند ما را به بالاترین مراحل تفکر انتقادی برساند.

تفکر انتقادی فرآیند تجزیه و تحلیل اطلاعات برای رسیدن به بهترین پاسخ برای یک سوال یا مشکل است. متفکران انتقادی راحت‌تر از سایرین استخدام می‌شوند و در محل کار خود موفق‌تر هستند؛ چون شرکت‌ها همیشه به راه حل‌های بهتر و آگاهانه‌تر نیاز دارند.

در این مقاله از ایده آل مگ، درباره مراحل تفکر انتقادی و راه‌های تقویت آن صحبت می‌کنیم. ما را تا انتهای این مطلب همراهی کنید.

مراحل تفکر انتقادی

برای اولین بار، دو روانشناس به نام‌های لیندا الدر (Linda Elder) و ریچارد پل (Richard Paul) برای تفکر انتقادی 6 مرحله مختلف را مشخص کردند.

برای اینکه بتوانید در تفکر انتقادی پیشرفت کنید و به مراحل بالاتر آن برسید، باید به طور مستمر تمرین کنید؛ چون رسیدن به بالاترین مراحل زمان‌بر است، به طور ناخودآگاه اتفاق نمی‌افتد و به تلاش کردن نیاز دارد.

6 مرحله تفکر انتقادی عبارتند از:

مرحله اول: متفکر ناآگاه

این‌ها افرادی هستند که در تفکر خود تامل نمی‌کنند، صرفا بر اساس پیش‌داوری‌ها و تصورات نادرست نظر می‌دهند و در مورد تاثیری که تصمیمات‌ آن‌ها می‌تواند بر زندگی‌شان داشته باشد، فکر نمی‌کنند.

متفکران ناآگاه به طور ناگهانی و عجولانه تصمیم می‌گیرند و فاقد مهارت‌هایی هستند که امکان تجزیه و تحلیل فرآیندهای فکری را فراهم می‌کنند. آن‌ها به هیچ وجه استانداردهای مرتبطی مانند دقت یا منطق را برای تفکر خود اعمال نمی‌کنند.

مرحله دوم: متفکر درگیر یا چالش‌طلب

این فرد از جایگاه تفکر در زندگی و رفتار خود آگاهی دارد و متوجه است که فقدان تفکر انتقادی می‌تواند به مشکلات اساسی منجر شود.

افراد در این مرحله از تفکر می‌دانند که فرآیندهای ذهنی آن‌ها ممکن است نقص‌های زیادی داشته باشد؛ با این حال، شاید نتوانند همه ایرادهای ذهنی را شناسایی کنند.

این دسته از افراد می‌توانند مواردی از خودفریبی را  تشخیص دهند؛ اما ممکن است تفکر خود را از چیزی که واقعا هست، بهتر تصور کنند؛ بنابراین، به سختی می‌توانند تفکر ضعیف خودشان را بشناسند.

مرحله سوم: متفکر مبتدی

افرادی که به این مرحله می‌رسند، فعالانه کنترل تفکر و رفتار خود را در سطح وسیع‌تری از زندگی به دست می‌گیرند. آن‌ها به وجود نقاط کور و سایر مشکلات در تفکر خود پی برده‌ و شروع به برداشتن گام‌هایی برای رفع آن‌ها کرده‌اند.

یک متفکر مبتدی ارزش استدلال را می‌فهمد، از فرآیندهای فکری خود آگاه‌تر است و می‌تواند مفروضات و سوگیری‌های زیربنایی را بررسی ‌کند؛ در عین حال، استانداردهای داخلی بالاتری از شفافیت، منطق و دقت را توسعه می‌دهد و نقش احساس و نفس را در تفکر انتقادی درک می‌کند.

مرحله چهارم: متفکر تمرین‌گر

متفکران تمرین‌گر نه تنها کمبودهای خود را تشخیص می‌دهند، بلکه مهارت‌هایی هم برای مقابله با آن‌ها دارند. این افراد عادات فکری بهتری را به کار می‌بندند و به طور منظم فرآیندهای ذهنی خود را مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهند.

به گفته روانشناسان، یکی از ویژگی‌های مهم متفکران تمرین‌گر داشتن پشتکار فکری است. این نوع متفکران عادات قوی‌ای دارند که به آن‌ها کمک می‌کند تفکر خود را با بینش در مورد زمینه‌های مختلف زندگی تجزیه و تحلیل کنند.

آن‌ها منصف هستند و می‌توانند جنبه‌های تعصب‌آمیز را در دیدگاه دیگران و درک خود تشخیص دهند؛ اما ممکن است هنوز نتوانند تمام چیزهایی را که بر ذهنیت آن‌ها تاثیر می‌گذارد، درک کنند.

مرحله پنجم: متفکر پیشرفته

متفکر پیشرفته با خودانتقادی راحت است و به طور سیستماتیک سعی می‌کند گام به گام پیشرفت کند. چنین فردی بینش فکری دارد که به عادات و الگوهای فکری جدید تبدیل می‌شود.

مهم‌ترین ویژگی‌های مورد نیاز برای این سطح از تفکر عبارتند از: بینش فکری برای ایجاد عادات فکری جدید، یکپارچگی فکری برای تشخیص زمینه‌های ناسازگاری و تناقض در زندگی، همدلی فکری برای قرار دادن خود به جای دیگران و درک آن‌ها و شجاعت فکری برای مقابله با ایده‌ها و باورهایی که لزوما به آن‌ها اعتقاد ندارند و نسبت به آن‌ها احساسات منفی دارند.

مرحله ششم: متفکر ماهر

متفکران ماهر به طور کامل بر نحوه تصمیم گیری و پردازش اطلاعات کنترل دارند. آن‌ها مدام در حال بهبود مهارت‌های فکری خود هستند و با تمرین منظم، سطح تفکر خود را تا فهم آگاهانه بالا می‌برند.

یک متفکر ماهر قادر است به بینش‌های مهمی در مورد فرآیندهای ذهنی دست یابد و بر نفس خود کنترل داشته باشد. چنین متفکری دانش و بینش عملی عالی از خود نشان می‌دهد و همواره مفروضات خود را از نظر ضعف‌ها، منطق و سوگیری‌ها بررسی می‌کند؛ همچنین زمان قابل توجهی را به تجزیه و تحلیل پاسخ‌های خود اختصاص می‌دهد.

هنگامی که ذهن ما به حال خود رها شود، همیشه به سمت چیزی می‌رود که آسان و راحت باشد. مغز می‌خواهد انرژی را ذخیره کند. این اندام حدود 20 درصد انرژی ما را مصرف می‌کند و دائما به دنبال راهی برای مصرف کمتر انرژی می‌گردد. مغز به دنبال چیزی است که به نفعش باشد؛ بنابراین، در برابر هر چیزی که پیچیده و درک آن دشوار است، مقاومت می‌کند.

راه‌های تقویت مهارت انتقادی

استفاده از راهکار‌های زیر می‌تواند به شما برای رسیدن به بالاترین مراحل تفکر انتقادی کمک کند:

خودآگاه‌تر شوید

خودآگاهی بیشتر به معنی در نظر گرفتن روند فکری، ارزش‌ها، اخلاقیات و سایر باورهای شما است. به طور عینی در مورد علایق خود فکر کنید. آگاهی از ترجیحات ذهنی، نقاط قوت و ضعف و تعصبات شخصی به شما کمک می‌کند که بهتر متوجه شوید که چرا از منظری خاص با بعضی از موقعیت‌ها مواجه می‌شوید.

روند ذهنی خود را درک کنید

نحوه دریافت و پردازش اطلاعات را شناسایی و ارزیابی کنید. درک اینکه چگونه گوش می‌دهید، تفسیر می‌کنید و در نهایت به اطلاعات واکنش نشان می‌دهید، برای کارآمدتر شدن ذهن حیاتی است.

متفکر انتقادی بودن به این معنی است که شما پیش‌داوری‌های خود و نحوه تاثیر آن‌ها روی تصمیم گیری‌هایتان را می‌شناسید. اگر قبل از تصمیم گیری برای تجزیه و تحلیل فرآیند ذهنی خود وقت بگذارید، می‌توانید عینی‌تر عمل کنید.

آینده‌نگری را توسعه دهید

به این فکر کنید که ممکن است دیگران در مورد یک موقعیت یا تصمیمی که می‌گیرید، چه احساسی داشته باشند. پیامدهای احتمالی یک موقعیت و اینکه چه چیزی ممکن است به صورت مثبت و منفی تغییر کند را تعیین کنید. این کار به شما در تصمیم گیری درست کمک می‌کند.

گوش دادن فعال را تمرین کنید

گوش دادن فعال یکی از مهمترین کارهایی است که باید برای داشتن تفکر نقادانه انجام دهید. هنگامی که همکاران شما در حال صحبت کردن هستند، با دقت به آن‌ها گوش دهید. همدلی را تمرین کنید و روی درک دیدگاه‌های آن‌ها تمرکز کنید.

درک کردن کامل چیزی که آن‌ها می‌خواهند، نیاز دارند یا انتظار دارند به شما کمک می‌کند که واکنش مثبت نشان دهید و یک گفتگوی سازنده داشته باشید.

سوال بپرسید

وقتی درباره چیزی مطمئن نیستید، سوال بپرسید. با چیزهایی که از قبل می‌دانید شروع کنید و از درست بودن همه جزئیات مطمئن شوید.

برای آگاهی از جزئیاتی که ممکن است نادیده گرفته شده یا اشتباه شنیده شده باشند، سوال بپرسید. از خود بپرسید که این موضوع واقعیت است یا نظر یا ایده. این کار به شما کمک می‌کند که برای بخشی از اطلاعات هدف و ارزش تعیین کنید.

شواهد موجود را ارزیابی کنید

از تجربیات قبلی خود کمک بگیرید تا بتوانید با تفکر انتقادی برای شرایط فعلی تصمیم بگیرید. آیا قبلا با پروژه یا چالش مشابهی روبرو شده‌اید؟ از آن تجربه چه چیزی آموختید؟ با تحقیق کردن، مرتب‌سازی حقایق و استفاده از تجربیات قبلی به عنوان شواهد موجود، می‌توانید به راه حل کاربردی‌تر و موثرتری برسید.

کلام پایانی

کسب مهارت در تفکر مثل ورزش کردن به تمرین نیاز دارد و تا زمانی که به این اصل مهم پی نبریم، برای رسیدن به آن تلاش نخواهیم کرد. تغییر دادن عادت‌های فکری به یادگیری و تلاش نیاز دارد و یک فرآیند زمان‌بر است که می‌تواند سال‌ها طول بکشد.

یکی از بهترین عادت‌های فکری مهارت تفکر انتقادی است که برای رسیدن به آن باید از 6 مرحله شامل متفکر ناآگاه، متفکر درگیر، متفکر مبتدی، متفکر تمرین‌گر، متفکر پیشرفته و متفکر ماهر عبور کرد.

در صورتی می‌توانیم مراحل تفکر انتقادی را با موفقیت پشت سر بگذاریم که به وجود مشکلات جدی در تفکر خود پی برده و آن‌ها بپذیریم و برای رفع آن‌ها تلاش کرده و به طور مستمر تمرین کنیم.

سوالات متداول