ایده پردازی چیست و مهم‌ترین قواعد آن کدامند؟

ایده‌ها در همه جا، از زندگی شخصی گرفته تا زندگی کاری، کاربرد دارند و حتی گاهی اوقات می‌توانند روی سرنوشت گروه زیادی از مردم تاثیر بگذارند یا دنیا را تغییر دهند؛ به همین دلیل، ایده پردازی یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی است که باید با آن آشنا باشید.

ایده پردازی بخش کلیدی هر کسب و کار موفقی محسوب می‌شود. به طوری‌ که در روزهای ابتدایی، گوگل کارمندان خود را تشویق می‌کرد که 20 درصد از ساعت کاری خود را صرف فکر کردن درباره‌ ایده‌های جدیدی کنند که می‌توانند مشکلات واقعی را حل کنند.

این کار به شرکت‌ها اجازه می‌دهد که با عرضه محصول جدید، افزایش جذب مشتری و عملکرد مالی خوب مزیت رقابتی خود را حفظ کنند.

در این مقاله از ایده آل مگ، توضیح می‌دهیم که ایده پردازی چیست، چرا مهم است، چگونه ایده پردازی کنیم و چگونه برای برگزاری جلسات آن آماده شویم. همچنین بعضی از مهم‌ترین تکنیک‌های ایده پردازی را معرفی خواهیم کرد. با ما تا انتهای مطلب همراه باشید.

ایده پردازی چیست؟

ابتدا باید توضیح دهیم که ایده پردازی چیست؛ چون اغلب از این اصطلاح به اشتباه به جای عباراتی مانند طوفان فکری و تولید ایده استفاده می‌شود. اگرچه این تعریف دور از واقعیت نیست، اما در حقیقت طوفان فکری و تولید ایده بخش‌هایی از یک فرآیند جامع‌تر هستند که همان ایده پردازی است.

ایده پردازی یک اصطلاح گسترده است که کل فرآیند خلاقانه تولید و بیان ایده‌های جدید را در بر می‌گیرد:

معمولا در جلسات ایده پردازی در لحظه اول ایده‌ها مورد نقد و بررسی قرار نمی‌گیرند؛ بلکه از همه پیشنهادها، حتی اگر بی‌ربط به نظر برسند، استقبال می‌شود و کمیت بر کیفیت ترجیح داده می‌شود. هر چقدر در طول جلسه ایده‌های بیشتری مطرح شوند، راه حل‌ها و انتخاب‌های بیشتری در اختیار شما قرار می‌گیرد.

ایده پردازی فضای امنی است که اعضای تیم می‌توانند آزادانه راه‌ حل‌های خود را پیشنهاد ‌کنند، حتی اگر فکر می‌کنند که آن‌ها کارساز نیستند. صرف نظر از درست بودن یا غلط بودن ایده‌های مطرح شده، بحث درباره آن‌ها می‌تواند به ایجاد راه حل‌های خلاقانه توسط سایر شنوندگان کمک کند.

برای برگزاری چنین جلساتی لازم نیست که فقط از اعضای تیم خود استفاده کنید. دعوت از سایر افراد به شما کمک می‌کند که با دیدگاه‌ها و جهان‌بینی‌های مختلف آشنا شوید؛ در نتیجه، به ایده‌های متنوع‌تری می‌رسید.

ایده پردازی به روش‌های مختلف انجام می‌شود و به همین دلیل می‌توان ایده‌ها را به سه دسته مختلف تقسیم کرد:

• ایده فردی: وظیفه ایده پردازی بر عهده یک نفر قرار دارد که معمولا مدیر سازمان است. در این شرایط، مدیر ایده مناسب را انتخاب می‌کند و نتیجه نهایی را با سایر کارکنان در میان می‌گذارد.
• ایده گروهی با اعضای مشخص: کارکنان سازمان یا سایر افراد مرتبط با سازمان در کنار هم جمع می‌شوند و یک تیم ایده پرداز تشکیل می‌دهند.
• ایده گروهی با اعضای نامشخص: گروهی از افراد ایده‌های خود را درباره یک موضوع خاص بیان می‌کنند و سرپرست تیم آن‌ها بررسی می‌کند. به عنوان مثال، ممکن است بعضی شرکت‌ها با ارائه پرسشنامه به مشتریان خود از ایده‌های آن‌ها برای بهبود روند کار استفاده کنند.

در طول جلسات ایده پردازی ارتباطات جدید و همکاری‌های ارزشمند شکل می‌گیرد که می‌تواند نتایج مفیدی را برای آینده شرکت به همراه داشته باشد.

مراحل ایده پردازی

به طور کلی، می‌توان ایده پردازی را به سه مرحله تقسیم کرد: تولید، انتخاب و اجرا.

متأسفانه، برای بعضی از افراد ایده پردازی در این مرحله متوقف می‌شود، در حالی که ایده‌های تولید شده باید مورد ارزیابی، پالایش، انتخاب و توسعه قرار بگیرند. ایده‌ای که نتوانید آن را اجرا کنید، هیچ ارزشی ندارد.

تولید

در این مرحله باید ایده‌های مختلف را مطرح کنید تا در انتها از بین آن‌ها بهترین ایده انتخاب شود. تا زمانی که این مرحله را انجام نداده‌اید، نمی‌توانید به حل مشکل امیدوار باشید.

انتخاب

در مرحله دوم باید دست به انتخاب بزنید و تصمیم بگیرید که کدام ایده شما را به هدف مورد نظرتان می‌رساند و بهترین راهکار را در اختیارتان قرار می‌دهد.

ایده‌های مطرح شده را بررسی کرده و آن‌هایی را که نامناسب به نظر می‌رسند یا غیرقابل اجرا هستند، حذف کنید. این کار فرآیند تصمیم گیری برای انتخاب بهترین ایده را راحت‌تر می‌کند. اگر با چند ایده خوب روبرو بودید، با بررسی تمام جوانب از بین آن‌ها بهترین ایده را انتخاب کنید یا همه آن‌ها را با هم ترکیب کنید تا به راهکار مناسب برسید.

اجرا

آخرین مرحله ایده پردازی این است که ایده انتخاب شده را اجرا کنید. موفقیت در این مرحله به توانایی سازمان برای انتخاب بهترین ایده‌ها و عمل کردن بر اساس آن‌ها بستگی دارد.

چرا ایده پردازی مهم است؟

ایده پردازی در وادار کردن ما برای زیر سوال بردن چیزهای بدیهی، به چالش کشیدن هنجارها و ارائه ایده‌های جدید بسیار مهم است. با زیر سوال بردن این بدیهیات است که ما پیشرفت می‌کنیم. ما باید چیزهای بدیهی را زیر سوال ببریم، باورهای خود را دوباره بررسی کنیم و راه حل‌ها، رویکردها و باورهای موجود را بازتعریف کنیم.

در حالی که ایده پردازی اغلب در زمینه تفکر طراحی مورد بحث قرار می‌گیرد، باید ذکر کنیم که مزایای آن فراتر از توسعه محصول است.

ایده پردازی برای حل طیف وسیع‌تری از مشکلات و کشف فرصت‌هایی که کل سازمان را تحت تاثیر قرار می‌دهند، مفید است. در ادامه مطلب به بعضی از مزایای ایده پردازی می‌پردازیم.

می‌تواند فرصت های نوآوری شما را افزایش دهد

به طور کلی، ایده‌ها زمانی خوب هستند که پتانسیل تبدیل شدن به چیزی را داشته باشند که برای سازمان و مشتری ارزش به ارمغان بیاورد.

وقتی تعداد ایده‌ها بالا است، به ناچار تعداد زیادی ایده بد و نامناسب هم خواهید داشت، اما اگر فرآیند ایده ‌پردازی خود را به گونه‌ای سازماندهی کنید که شامل ارزیابی و پالایش باشد، می‌توانید آن‌هایی را که پتانسیل بالاتری برای کسب نتایج نوآورانه دارند، جدا کنید. حتی اگر ایده‌های انتخابی شما شکست بخورند، باز هم ایده‌های مناسبی برای انتخاب کردن دارید.

برای طراحی موفقیت‌آمیز یک محصول یا خدمات مشتری‌محور باید بدانید که مشتریان شما به دنبال چه چیزی هستند. وقتی متوجه شوید که آ‌ن‌ها واقعا چه می‌خواهند، می‌توانید محصولات و خدمات خود را بهبود بخشید و سایر رقبا را پشت سر بگذارید.

به عنوان مثال، ممکن است مشتریان خواستار دسترسی به وب‌سایت شما از طریق تلفن‌های هوشمند خود باشند؛ بنابراین، لازم است برای بهبود وب‌سایت شرکت تلاش کنید.

می‌تواند دیدگاه‌ها و شیوه‌های مختلف تفکر را گرد هم آورد

برای کسب بهترین نتیجه توصیه می‌شود که افراد مختلف با پیشینه و تجربیات متفاوت را در فرآیند ایده پردازی خود درگیر کنید. شما می‌توانید از طریق فرآیند ایده ‌پردازی به افراد این فرصت را بدهید که به شیوه‌ای شفاف با هم تبادل نظر کنند و از طریق بازخورد و ارزیابی ایده‌های یکدیگر باعث بهتر شدن آن‌ها شوند.

وقتی روی یک مشکل خاص کار می‌کنیم یا سعی می‌کنیم که راه حل‌ها یا راه‌های جدیدی برای برخورد با یک موضوع پیدا کنیم، اغلب فکر می‌کنیم که می‌توانیم به طور عینی و از همه جهات به موضوع مورد نظر نگاه کنیم؛ اما در حقیقت دانش یا تعصبات ما ممکن است مانع از آن شود که همه چیز را دیده و بررسی کنیم.

به همین دلیل است که وقتی افراد مختلف با تجربیات و دانش متفاوت را گرد هم می‌آورید، می‌توانید از یک دریچه جدید به موضوع نگاه کنید و از روش‌های جدید تفکر بهره ببرید؛ علاوه بر این می‌توانید از راه حل‌های واضح فراتر بروید.

به شما اجازه می‌دهد که ایده‌های خود را توسعه داده و اصلاح کنید

شما می‌توانید یک ایده ایجاد کنید و امیدوار باشید که مناسب باشد و شما را به هدف‌تان برساند؛ اما یک فرآیند ایده پردازی که از قبل برای هدف‌گذاری یا حل یک چالش خاص برنامه‌ریزی و آماده شده است، به شما کمک می‌کند که ایده‌های موجود را به چالش بکشید و با سهولت بیشتری از بین آن‌ها بهترین‌ها را انتخاب کنید.

یک فرآیند ایده‌پردازی خوب می‌تواند یک محیط مناسب را برای توسعه و اصلاح بهترین ایده‌ها در اختیار شما قرار ‌دهد. بدیهی است که بعضی از ایده‌ها به زمان بیشتری برای ارزیابی و اصلاح نیاز دارند.

به عنوان مثال، اگرایده‌های متفاوتی در مورد چگونگی روی آوردن به انرژی پایدار داشته باشید، متوجه می‌شوید که اکثر ایده‌های خوب کاملا پیچیده هستند و برای بهتر شدن به بررسی دقیق نیاز دارند.

به شما کمک می‌کند که ایده‌ها را اولویت‌بندی کرده و بهترین آن‌ها را انتخاب کنید

با در نظر گرفتن مثال فوق، بسیاری از ایده‌ها در مورد استفاده از انرژی پایدار بسیار پیچیده خواهند بود. یک فرآیند ایده‌ پردازی که خوب برنامه‌ریزی شده باشد به شما کمک می‌کند که این ایده‌ها را اولویت‌بندی کنید و آن‌هایی را انتخاب کنید که بیشترین پتانسیل را برای اجرا دارند.

ارزیابی ایده‌ها و انتخاب از بین آن‌ها می‌تواند پیچیده شود، به خصوص اگر با ایده‌هایی که مرکب از چند جزء هستند سروکار داشته باشید؛ بنابراین، یافتن معیارهای ثابت برای ارزیابی و اولویت‌بندی ایده‌ها مهم است.

یک فرهنگ باز و نوآورانه را تشویق می‌کند

وقتی افراد تشویق می‌شوند که در پیدا کردن بهترین ایده‌ها مشارکت کنند و نظرشان را به طور شفاف بیان کنند، نسبت به سازمان احساس تعلق خاطر پیدا می‌کنند؛ چون می‌توانند فعالانه به کسب نتیجه نهایی کمک کنند.

چگونه برای جلسه ایده پردازی آماده شویم؟

ایده پردازی یک کار چالش‌برانگیز و پیچیده است و به سازگاری، انعطاف‌پذیری و طیف وسیعی از مهارت‌های نرم دیگر نیاز دارد که در واقعیت تسلط بر همه‌ آن‌ها واقعا سخت است؛ با این حال، هیچ چیز مانند تجربه به شما کمک نمی‌کند.

بهترین راه برای یادگیری این است که تئوری‌ها و تکنیک‌های ارائه شده از سوی متخصصان را بیاموزید و سپس آن‌ها را در زمینه کاری خود به کار بگیرید، آزمایش کنید و در نهایت با نیازهای خود تطبیق دهید.

اگر در حال برنامه‌ریزی برای یک جلسه ایده پردازی هستید، توجه به نکات زیر به شما کمک می‌کند که برای یک جلسه اثربخش و موفق آماده شوید:

موضوع را مشخص کنید

اولین مرحله این است که مشکل یا فرصتی را که می‌خواهید روی آن کار کنید، مشخص کنید و یک بیانیه هدف یا چشم‌انداز برای آن در نظر بگیرید.

بهتر است بیانیه هدف را از قبل برای شرکت‌کنندگان در جلسه ارسال کنید. در حالت ایده آل، این افراد باید از یک هفته قبل از جلسه خلاصه مطالب را دریافت کنند تا با آمادگی کامل در جلسه شرکت کنند.

از افراد مناسب دعوت کنید

بعد از مشخص شدن هدف باید به این فکر کنید که چه کسانی برای شرکت در جلسه مناسب هستند. شما می‌توانید برای این کار از کارمندان یا مدیران بخش‌های مختلف سازمان و در صورت لزوم افراد خارج از سازمان دعوت کنید.

هنگام  تصمیم گیری برای دعوت افراد، چند اصل وجود دارد که باید به آن‌ها توجه کنید:

• از افرادی که می‌دانید مشکل ایجاد می‌کنند، دوری کنید.
• بهترین افرادی را که در دسترس هستند، بیاورید.
• افرادی را پیدا کنید که می‌توانند چند کار را با هم انجام دهند.

از دعوت کردن افراد خارج از تیم خود نترسید. مهم است که گروه خود را متنوع کنید تا با دیدگاه‌های مختلف آشنا شوید. به این ترتیب، می‌توانید اطمینان حاصل کنید که ایده‌ها با یک روش بی‌طرفانه و سازنده تولید می‌شوند و شرکت‌کنندگان بیشتر احتمال دارد که دیدگاه‌های یکدیگر را به چالش بکشند.

یک تسهیل‌کننده تعیین کنید

تسهیل‌کننده شخصی است که با آمادگی وارد جلسه می‌شود، بعضی از قوانین اساسی را وضع می‌کند و به تمام چیزهایی که در دستور کار قرار دارد، توجه می‌کند. در حقیقت، نقش تسهیل‌کننده این است که شرکت‌کنندگان را در مسیر ساخت ایده هدایت کند.

بسیار مهم است که به همه افراد یادآوری کنید که هیچ ایده بدی وجود ندارد و از هر ایده‌ای می‌توان برای تولید ایده‌های دیگر استفاده کرد. انتقاد کردن می‌تواند روند کار را مختل کند و باعث شود که ایده‌های ارزشمند ناگفته باقی بمانند.

یک مکان مناسب انتخاب کنید

مکان برگزاری جلسه تاثیر زیادی روی نتایج به دست آمده دارد. شما می‌توانید این جلسات را در محل کار، خارج از محل کار یا ترکیبی از این دو محل برگزار کنید. اگر با کمبود وقت مواجه هستید، برگزاری جلسه در محل کار می‌تواند ایده خوبی باشد؛ اما ممکن است ذهن کارکنان همچنان درگیر کار بماند و فقط از نظر فیزیکی در جلسه حضور داشته باشند.

اگر می‌خواهید تفکر خارج از چارچوب را تشویق کنید، مهم است که خود و تیم‌تان را به معنای واقعی کلمه خارج از چارچوب قرار دهید. ممکن است این توصیه مهم به نظر نرسد، اما فضای فیزیکی که در آن جلسه ایده پردازی را برگزار می‌کنید می‌تواند تاثیر زیادی داشته باشد.

بنابراین از محیط معمول، یعنی اتاق هیئت مدیره یا میز کارتان، دور شوید و جلسه خود را در یک مکان کاملا جدید برگزار کنید. تغییر محیط محرک‌های جدیدی را به شما معرفی می‌کند که به نوبه خود می‌توانند به ایجاد روش‌های جدید تفکر کمک کنند.

یک محیط آرام ایجاد کنید

بهترین جلسات ایده پردازی، جلساتی هستند که شرکت کنندگان در آن احساس راحتی می‌کنند. ایده‌ پردازی باید در یک فضای امن انجام شود؛ پس سعی کنید محیطی را فراهم کنید که تنش‌ها از بین برود و افراد گروه با هم صمیمی‌تر شوند.

تکنیک ایده پردازی را مشخص کنید

شما باید با توجه به هدف برگزاری جلسه بهترین تکنیک را انتخاب کنید. برای ایده پردازی از تکنیک‌های زیادی استفاده می‌شود که رایج‌ترین آن‌ها عبارتند از:

طوفان فکری

این تکنیک شامل ایجاد تعداد زیادی راه حل برای یک مشکل خاص می‌شود و روی تعداد اید‎‌ه تاکید دارد، نه کیفیت آن‌ها؛ بنابراین، همه افراد می‌توانند ایده‌های خود را آزادانه و بدون ترس از انتقاد بیان کنند. حتی ایده‌های عجیب و غریب هم با آغوش باز پذیرفته می‌شوند.

طوفان فکری هم به صورت فردی و هم به صورت گروهی قابل انجام است. معمولا گروه طوفان فکری از 6 تا 10 نفر تشکیل می‌شود.

تکنیک اسکمپر

در این روش که توسط باب ابری (Bob Eberie) طراحی شده است، شما می‌توانید با استفاده از یک چک لیست ایده‌های خود را ثبت کنید. هر یک از حروف اسکمپر (SCAMPER) نشان‌دهنده یکی از موارد زیر است:

• جایگزینی (Substitute)
• ترکیب (Combine)
• تطبیق (Adapt)
• اصلاح (Modify)
• استفاده برای کاربردهای دیگر (Put to another use)
• حذف (Eliminate)
• وارونه کردن (Reverse)

نقشه ذهنی

نقشه ذهنی یک تکنیک گرافیکی است که از آن برای ترسیم ارتباط بین اطلاعات یا ایده‌های مختلف استفاده می‌شود. در این روش، هر داده یا ایده یادداشت می‌شود و سپس توسط منحنی یا خط به داده یا ایده قبل یا بعد از خود متصل می‌شود تا شبکه‌ای از روابط ایجاد شود.

برای شروع کار، شرکت‌کننده فقط باید یک عبارت یا کلمه کلیدی را در وسط صفحه بنویسد. سپس، هر چیز دیگری را که به ذهنش می‌رسد، در همان صفحه یادداشت کند. در انتها هم باید سعی کند ارتباط بین آن‌ها را پیدا کرده و آن‌ها را به هم وصل کند.

تفکر معکوس

همان‌طور که از نام این تکنیک مشخص است، به ایده‌های مخالف فکر می‌کند. برای مثال، به جای اینکه به دنبال جواب «چگونه می‌توانم تعداد دنبال‌کننده‌هایم را دو برابر کنم؟» باشد، سعی می‌کند به این سوال پاسخ دهد که «چه کاری انجام دهم که اصلا دنبال‌کننده نداشته باشم؟»

جایگاه ایده پردازی در تفکر طراحی چیست؟

به فرآیندی که طی آن سعی می‌شود مشکلات به روش خلاقانه و کاربرمحور حل شوند، تفکر طراحی می‌گویند. در تفکر طراحی این موضوع که نیاز مشتریان چیست و آن‌ها چگونه از یک محصول یا خدمت استفاده می‌کنند، بررسی می‌شود.

تفکر طراحی از پنج مرحله تشکیل شده است: همدلی، تعریف کردن، ایده پردازی، ساخت نمونه اولیه و آزمایش:

• همدلی: فرضیات خود را کنار بگذارید و درباره کاربران خود و نیازهای واقعی آن‌ها تحقیق‌ها کنید.
• تعریف کردن: با توجه به اطلاعاتی که در مرحله قبل کسب کرده‌اید، نیازها و مشکلات کاربران را بیان کنید.
• ایده پردازی: ایده‌ها و راه حل‌های خلاقانه را شناسایی کنید.
• ساخت نمونه اولیه: ایده‌های انتخاب شده را به نمونه‌های اولیه که در اصل نسخه کوچک شده محصول هستند، تبدیل کنید. این کار به شما کمک می‌کند که ایده‌های خود را روی کاربران واقعی آزمایش کنید.
• آزمایش: نمونه اولیه را در اختیار کاربران قرار دهید و از آن‌ها بازخورد بگیرید.

ایده پردازی اغلب هیجان‌انگیزترین مرحله تفکر طراحی است؛ چون هدف آن تولید تعداد زیادی ایده است که تیم می‌تواند آن‌ها را فیلتر کرده و بهترین ایده‌ها را انتخاب کند.

در مرحله ایده پردازی تمرکز بر کمیت ایده‌ها است تا کیفیت. شما باید سعی کنید تا آنجا که ممکن است به ایده‌های بیشتری دست پیدا کنید. در نهایت بعضی از این ایده‌ها کنار گذاشته می‌شوند و بعضی دیگر به عنوان راه حل مورد استفاده قرار می‌گیرند.

کلام پایانی

در انتها باید به شما یادآوری کنیم که ایده‌ها نقطه شروع هر نوآوری هستند و در حالی که داشتن ایده‌های زیاد برای انتخاب کردن عالی است، آنچه که در آینده اتفاق می‌افتد از اهمیت بیشتری برخوردار است. اگر هیچ ایده‌ای نداشته باشید، نوآوری ندارید و اگر نتوانید ایده‌هایتان را اجرا کنید، باز هم نمی‌توانید به نوآوری برسید.

بنابراین این مشکل که گاهی اوقات از ایده پردازی به بدی یاد می‌شود، مستقیما به خود آن مربوط نیست؛ بلکه مشکل فقدان فرآیندهای سیستماتیک برای رسیدن از ایده‌های مبهم به راه‌حل‌های مناسب است که در خدمت اهداف کلی سازمان باشند.

نکته مهم این است که اگر فورا به نتیجه نرسیدید، ناامید نشوید. ایده پردازی محدودیت‌هایی دارد، اما بخش کلیدی نوآوری است. فقط مطمئن شوید که وقتی ایده‌ها را دریافت کردید، در همان نقطه متوقف نشوید؛ بلکه برای اجرای ایده‌های خود تلاش کنید.

سوالات متداول