بی اشتهایی عصبی چیست و چه علائمی دارد؟
بی اشتهایی که به معنی از دست دادن اشتها یا ناتوانی در غذا خوردن است، می‌تواند از بیماری‌های مختلف ناشی شود. وقتی فردی مبتلا به بی اشتهایی عصبی (آنورکسیا) است، عمدا میزان غذای مصرفی خود را محدود می‌کند. این مشکل اغلب از چالش‌های عاطفی، تصویر غیرواقعی از بدن و ترس شدید از افزایش وزن ناشی می‌شود.
در بیشتر موارد، بی اشتهایی عصبی در سال‌های نوجوانی یا اوایل بزرگسالی رخ می‌دهد، اما گاهی اوقات می‌تواند قبل از نوجوانی یا در سنین بالاتر شروع شود. 0/9 درصد زنان و 0/3 درصد مردان و به طور کلی 1/2 درصد افراد بالای 15 سال در مقطعی از زندگی خود به آنورکسیا مبتلا می‌شوند.
مقاله امروز ایده آل مگ به بررسی علائم، دلایل، عوارض و نحوه درمان بی اشتهایی عصبی اختصاص دارد. ما را تا انتهای این مطلب همراهی کنید.
بی اشتهایی عصبی چگونه تعریف می‌شود؟
بی اشتهایی عصبی یک نوع اختلال خوردن است که با ترس شدید از افزایش وزن و چاقی مشخص می‌شود. افراد مبتلا به این اختلال برای کنترل وزن خود ارزش زیادی قائل هستند و برای رسیدن به این هدف تلاش زیادی می‌کنند که این امر به طور قابل توجهی در زندگی آن‌ها اختلال ایجاد می‌کند.
برای جلوگیری از افزایش وزن یا ادامه کاهش وزن، افراد مبتلا به بی اشتهایی عصبی معمولا مقدار غذای مصرفی خود را به شدت محدود می‌کنند.
همچنین ممکن است با استفراغ کردن بعد از غذا خوردن، استفاده نادرست از ملین‌ها و دیورتیک‌ها (ادرار آورها)، تنقیه یا ورزش بیش از حد کالری دریافتیشان را کنترل کنند. برای این افراد مهم نیست که چقدر وزن کم کرده‌اند، آن‌ها همواره از افزایش وزن می‌ترسند.
معیارهای تشخیص بی اشتهایی عصبی
متخصص سلامت روان می‌تواند بر اساس معیارهای بی اشتهایی عصبی که در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) اعلام شده است، این اختلال را تشخیص دهد.
معیارهای زیر می‌توانند به پزشکان در تشخیص آنورکسیا کمک کنند، اما ممکن است تمام آن‌ها در همه افراد مبتلا به این اختلال مشاهده نشوند:
- محدودیت مصرف کالری که باعث کاهش وزن شدید شود
- ترس شدید از افزایش وزن و چاق شدن
- داشتن دید نادرست نسبت به خود (فرد قادر به ارزیابی واقعی وزن و شکل بدن خود نیست و خطرات کمبود وزن یا محدودیت‌های غذایی خود را انکار می‌کند.)
معیار DSM-5 شدت بی اشتهایی را بر اساس شاخص توده بدنی (BMI) طبقه‌بندی می‌کند. افرادی که معیارهای آنورکسیا را دارند اما علیرغم کاهش وزن قابل توجه دچار کمبود وزن نشده‌اند، به بی اشتهایی عصبی آتیپیک مبتلا هستند.
علائم بی اشتهایی عصبی کدامند؟
آنورکسیا یک بیماری پیچیده است که علامت اصلی آن کاهش وزن قابل توجه یا وزن کم بدن است. علائم و نشانه‌های جسمی این اختلال مربوط به گرسنگی است؛ اما آنورکسیا علائم عاطفی و رفتاری هم دارد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به درک غیرواقعی از وزن بدن و ترس بسیار شدید از افزایش وزن یا چاق شدن اشاره کرد.
گاهی اوقات تشخیص علائم و نشانه‌ها دشوار است، چون بعضی از افراد ممکن است خیلی لاغر به نظر نرسند؛ از سوی دیگر، افراد مبتلا به بی اشتهایی عصبی اغلب عادات غذایی یا مشکلات جسمی خود را پنهان می‌کنند.
علائم جسمی
علائم و نشانه‌های جسمی آنورکسیا شامل موارد زیر است:
- کاهش وزن شدید طی چند هفته یا چند ماه
- از دست دادن توده عضلانی و ضعف عضلانی
- تغییر تعداد سلول‌های خونی (CBC)
- کاهش تمرکز
- بی‌حالی و خستگی
- سبکی سر، سرگیجه یا غش کردن
- کبود شدن انگشت‌های دست
- نازک و شکننده شدن موها یا ریزش مو
- اختلال قاعدگی
- یبوست و درد شکم
- نفخ و ناراحتی معده
- پوست خشک یا مایل به زرد
- عدم تحمل سرما
- ضربان قلب نامنظم
- تنگی نفس
- فشار خون پایین
- کم آبی بدن
- تورم بازوها یا پاها
- ناباروری
- تاخیر در التیام زخم‌ها
- کاهش تراکم استخوان و افزایش خطر شکستگی استخوان
- بی‌خوابی
- بوی بد دهان، پوسیدگی دندان‌ها یا وجود پینه روی انگشت‌های دست به دلیل القای استفراغ
در بعضی از افراد مبتلا به بی اشتهایی عصبی مانند افراد مبتلا به بولیمیا (پرخوری عصبی) دوره‌های پرخوری و پاکسازی (برای مثال از طریق استفراغ عمدی یا مصرف ملین) مشاهده می‌شود؛ اما افراد مبتلا به بی اشتهایی عصبی به طور کلی با کمبود وزن دست و پنجه نرم می‌کنند، در حالی که افراد مبتلا به بولیمیا معمولا وزن طبیعی یا بالاتر از حد نرمال دارند.
علائم عاطفی و رفتاری
افراد مبتلا به آنورکسیا تلاش می‌کنند با استفاده از روش‌های زیر وزن خود را کاهش دهند:
- محدودیت شدید دریافت غذا از طریق رژیم غذایی یا فستینگ (روزه‌داری)
- ورزش بیش از حد
- پاکسازی از طریق استفراغ عمدی، استفاده از ملین‌ها و دیورتیک‌ها یا تنقیه
سایر علائم و نشانه‌های احساسی و رفتاری این اختلال شامل موارد زیر است:
- نشان دادن نگرانی بیش از حد در مورد وزن بدن و رژیم غذایی
- ترس از افزایش وزن که ممکن است خود را به شکل وزن کردن یا اندازه‌گیری مکرر بدن نشان دهد
- ناتوانی در ارزیابی واقعی وزن و شکل بدن (داشتن تصویر مخدوش از خود)
- حذف مکرر وعده‌های غذایی یا اجتناب از غذا خوردن
- انکار گرسنگی یا بهانه آوردن برای غذا نخوردن
- ترس از خوردن بعضی از غذاها یا گروه‌های غذایی
- خوردن فقط چند غذای خاص (معمولا غذاهای کم چرب و کم کالری)
- آشپزی کردن برای دیگران بدون غذا خوردن
- عدم تمایل به غذا خوردن در حضور دیگران
- دروغ گفتن در مورد مقدار غذای خورده شده
- شکایت از چاق بودن
- پوشیدن لباس‌های گشاد برای پنهان کردن وزن بدن
- انزوای اجتماعی
- تحریک‌پذیری
- افسردگی
- کاهش میل جنسی
عوامل ایجاد بی اشتهایی عصبی
متخصصان دقیقا نمی‌دانند که چرا بعضی از افراد به آنورکسیا مبتلا می‌شوند، اما احتمالا عوامل ژنتیکی، بیولوژیکی، روان‌شناختی و محیطی در بروز آن نقش دارند.
1. عوامل بیولوژیکی
هنوز مشخص نیست که کدام ژن‌ها باعث ابتلا به بی اشتهایی عصبی می‌شوند، اما به نظر می‌رسد که تغییرات ژنتیکی می‌توانند بعضی از افراد را در معرض خطر ابتلا این عارضه قرار دهند.
تحقیقات نشان می‌دهد که تقریبا 50 تا 80 درصد موارد ابتلا به اختلال خوردن ژنتیکی است. افرادی که یکی از اقوام درجه یک آن‌ها (خواهر، برادر یا والدین) به اختلال خوردن مبتلا است، 10 برابر بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به این مشکل قرار دارند.
تغییر در شیمی مغز هم می‌تواند به آنورکسیا منجر شود، به ویژه تغییر در سیستم پاداش مغز و نوروترنسمیترها (انتقال‌دهنده‌های عصبی) مانند سروتونین و دوپامین که می‌تواند بر اشتها و خلق و خو تاثیر بگذارد.
2. عوامل روان‌شناختی
بعضی از افراد مبتلا به بی اشتهایی عصبی ممکن است ویژگی‌های شخصیتی وسواسی-جبری (فکری-عملی) داشته باشند که باعث می‌شود علیرغم گرسنگی از رژیم‌های سخت پیروی کنند و غذا خوردن را کنار بگذارند.
افراد مبتلا به این اختلال ممکن است تمایل شدیدی به کمال‌گرایی داشته باشند که باعث می‌شود فکر کنند وزن مناسبی ندارند؛ همچنین این احتمال وجود دارد که اضطراب زیادی را تجربه کنند و برای کاهش آن به محدود کردن رژیم غذایی روی بیاورند.
3. عوامل محیطی
این روزها، فرهنگ عمومی بر لاغری تاکید دارد و موفقیت و ارزشمند بودن اغلب با لاغری برابر در نظر گرفته می‌شود. فشار همسالان هم می‌تواند میل به لاغر شدن را، به ویژه در بین دختران جوان، افزایش دهد.
عوامل خطر بی اشتهایی عصبی
آنورکسیا در دختران و زنان شایع‌تر است؛ اما شیوع آن در بین پسران و مردان در حال افزایش است که علت این موضوع احتمالا به فشارهای اجتماعی مربوط می‌شود.
آنورکسیا در بین نوجوانان هم از شیوع بالایی برخوردار است؛ با این حال، افراد در هر سنی می‌توانند به این اختلال مبتلا شوند. البته آنورکسیا در افراد بالای 40 سال نادر است.
بعضی از عوامل خطر ابتلا به بی اشتهایی عصبی را افزایش می‌دهند، از جمله:
- ژنتیک: تغییر در بعضی از ژن‌ها می‌تواند افراد خاصی را در معرض خطر آنورکسیا قرار دهد. در کسانی که یکی از بستگان درجه یک آن‌ها به آنورکسیا مبتلا است، احتمال ابتلا افزایش می‌یابد.
- رژیم گرفتن و گرسنگی: رژیم غذایی یک عامل خطر برای ابتلا به اختلال خوردن محسوب می‌شود. گرسنگی و کاهش وزن ممکن است نحوه عملکرد مغز را در افراد آسیب‌پذیر تغییر دهند که این می‌تواند رفتارهای مربوط به محدود کردن مصرف غذا را تداوم ببخشد و بازگشت به عادات غذایی عادی را دشوار کند.
- تغییرات مهم زندگی: تغییر مدرسه، محل کار یا محل زندگی، قطع یک ارتباط یا بیماری و مرگ یکی از نزدیکان می‌تواند به استرس عاطفی منجر شود و خطر آنورکسیا را افزایش دهد.
از سایر عواملی که خطر بی اشتهایی عصبی را افزایش می‌دهند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مورد انتقاد قرار گرفتن درباره عادات غذایی، وزن یا شکل بدن
- سابقه آزار و اذیت، به ویژه در مورد وزن یا شکل بدن
- عزت نفس پایین
- سوء استفاده جنسی
- سابقه خانوادگی افسردگی یا سایر مشکلات سلامت روان
- ابتلا به دیابت نوع 1
عوارض بی اشتهایی عصبی کدامند؟
آنورکسیا عوارض متعددی دارد و در شدیدترین حالت می‌تواند کُشنده باشد.
حتی زمانی که کمبود وزن فرد خیلی شدید نیست، ممکن است مرگ به طور ناگهانی رخ دهد. در این موارد، مرگ از ریتم غیرطبیعی قلب یا عدم تعادل الکترولیت‌ها ناشی می‌شود. الکترولیت‌ها مواد معدنی مهمی مانند سدیم، پتاسیم و کلسیم هستند که تعادل مایعات را در بدن حفظ می‌کنند.
سایر عوارض بی اشتهایی عصبی عبارتند از:
- کم خونی و کاهش گلبول‌های قرمز یا سفید خون
- مشکلات قلبی، مانند افتادگی دریچه میترال، ریتم غیرطبیعی قلب یا نارسایی قلبی
- از دست دادن استخوان (پوکی استخوان) و افزایش خطر شکستگی
- از دست دادن عضله
- قطع قاعدگی (در زنان)
- کاهش تستوسترون (در مردان)
- مشکلات گوارشی، مانند یبوست، نفخ یا حالت تهوع
- اختلال الکترولیت‌ها، مانند پایین بودن پتاسیم یا سدیم خون
- مشکلات کلیوی
اگر فرد مبتلا به آنورکسیا به شدت دچار سوء تغذیه شود، احتمال دارد همه اعضای بدن از جمله مغز، قلب و کلیه‌ها آسیب ببینند. این آسیب ممکن است حتی زمانی که بی اشتهایی تحت کنترل در می‌آید، به طور کامل قابل برگشت نباشد.
علاوه بر عوارض جسمی، افراد مبتلا به بی اشتهایی عصبی معمولا اختلالات سلامت روان را هم تجربه می‌کنند، از جمله:
- افسردگی، اضطراب و سایر اختلالات خلقی
- اختلال شخصیت
- اختلال وسواسی-جبری
- سوء مصرف الکل و مواد مخدر
- آسیب زدن به خود، داشتن افکار خودکشی یا اقدام به خودکشی
چگونه از بی اشتهایی عصبی پیشگیری کنیم؟
بی اشتهایی عصبی توسط عوامل مختلفی ایجاد می‌شود و در حال حاضر هیچ راه شناخته شده‌ای برای جلوگیری از آن وجود ندارد؛ با این حال، شناخت علائم و درمان به موقع می‌تواند شانس بهبودی را افزایش دهد.
علاوه بر این، آموزش و تشویق عادات غذایی سالم و نگرش‌های واقع‌بینانه در مورد غذا و تصویر بدنی می‌تواند به پیشگیری از بی اشتهایی عصبی یا بدتر شدن آن کمک کند.
اگر متوجه شدید که یکی از اعضای خانواده یا یکی از دوستان‌تان اعتماد به نفس پایین و عادات غذایی محدودکننده‌ای دارد و از ظاهر خود راضی نیست، با او در مورد این مسائل صحبت کنید. اگرچه ممکن است نتوانید از اختلال خوردن جلوگیری کنید، اما می‌توانید رفتارهای سالم‌تر یا گزینه‌های درمانی مختلف را با او در میان بگذارید.
همچنین اگر فرزند یا یکی از اعضای خانواده شما تصمیم دارد گیاه‌خوار شود، بهتر است با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید تا مطمئن شوید که این تغییر باعث کمبود مواد مغذی نمی‌شود.
چه زمانی به دکتر مراجعه کنیم؟
متاسفانه، بسیاری از افراد مبتلا به بی اشتهایی عصبی حداقل در ابتدا نمی‌خواهند تحت درمان قرار بگیرند؛ چرا که تمایل آن‌ها به لاغر ماندن بر نگرانی در مورد وضعیت سلامتی‌شان غلبه می‌کند.
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها در درمان آنورکسیا این است که فرد مبتلا به دلایل زیر از مراجعه به پزشک خودداری می‌کند:
- فکر می‌کند به درمان نیاز ندارد.
- می‌ترسد وزن اضافه کند.
- به بی اشتهایی به عنوان یک بیماری نگاه نمی‌کند، بلکه آن را یک سبک زندگی می‌داند.
چنانچه از این نظر نگران یکی از اطرافیان خود هستید، از او بخواهید که با پزشک صحبت کند.
اگر خودتان مشکلات ذکر شده در این مقاله را تجربه می‌کنید یا فکر می‌کنید که ممکن است آنورکسیا داشته باشید، از اعضای خانواده یا دوستان‌تان کمک بگیرید. اگر بی اشتهایی خود را از نزدیکان‌تان پنهان می‌کنید، سعی کنید فرد مورد اعتمادی را پیدا کنید تا با او در مورد آن صحبت کنید.
فرد مبتلا به بی اشتهایی عصبی باید در صورت مشاهده هر یک از علائم جسمی زیر به اورژانس مراجعه کند:
- افت شدید فشار خون
- کاهش ضربان قلب یا نامنظم بودن آن
- درد قفسه سینه
- تشنج (به دلیل کاهش شدید قند خون)
تشخیص بی اشتهایی عصبی
در صورتی که پزشک به بی اشتهایی عصبی مشکوک باشد، معمولا از چند روش مختلف برای کمک به تشخیص دقیق، رد سایر علل پزشکی و بررسی هر گونه عارضه مرتبط استفاده می‌کند.
روش‌هایی که به تشخیص آنورکسیا کمک می‌کنند عبارتند از:
- معاینه بدنی: معاینه بدنی شامل اندازه‌گیری قد و وزن، بررسی علائم حیاتی مانند ضربان قلب، فشار خون و درجه حرارت بدن، بررسی پوست و ناخن‌ها، گوش دادن به صدای قلب و ریه‌ها و معاینه شکم می‌شود.
- تست‌های آزمایشگاهی: شمارش کامل خون (CBC) و آزمایش‌های تخصصی‌تر برای بررسی الکترولیت‌ها، پروتئین‌ها و عملکرد کبد، کلیه و تیروئید به تشخیص آنورکسیا و تاثیر آن روی بدن کمک می‌کند. گاهی اوقات، آزمایش ادرار هم انجام می‌شود.
- ارزیابی روان‌شناختی: پزشک یا متخصص سلامت روان در مورد افکار، احساسات و عادات غذایی شما سوال می‌پرسد؛ همچنین ممکن است از شما بخواهد که پرسشنامه‌های خاصی را در این رابطه تکمیل کنید.
- سایر روش‌های تشخیصی: ممکن است برای بررسی تراکم استخوان و شکستگی‌های استخوان یا بررسی ذات‌الریه و مشکلات قلبی تصویربرداری با اشعه ایکس توصیه شود. الکتروکاردیوگرام (نوار قلب) هم می‌تواند به تشخیص ضربان قلب نامنظم کمک کند.
درمان بی اشتهایی عصبی
به طور کلی، درمان آنورکسیا با استفاده از یک رویکرد تیمی و توسط گروهی از پزشکان، متخصصان سلامت روان و متخصصان تغذیه انجام می‌شود که همگی باید در زمینه اختلالات خوردن تجربه داشته باشند. در ادامه مطلب، نگاهی به راه‌کارهای درمان آنورکسیا می‌اندازیم.
1. بستری شدن در بیمارستان
اگر جان شما در معرض خطر باشد، برای رفع مشکلاتی مانند اختلال ریتم قلب، کم آبی بدن، عدم تعادل الکترولیت‌ها یا مشکلات روانی اورژانسی باید در بیمارستان تحت درمان قرار بگیرید. بستری شدن در بیمارستان برای کنترل عوارض پزشکی، مشکلات روانی شدید، سوء تغذیه شدید یا پرهیز مداوم از غذا خوردن غذا لازم است.
2. مراقبت پزشکی
به دلیل عوارض فراوانی که آنورکسیا به همراه دارد، احتمالا به طور مداوم به بررسی علائم حیاتی و ارزیابی وضعیت جسمی نیاز دارید. در موارد شدید، ممکن است لازم باشد در ابتدا از طریق لوله‌ای که از طریق بینی داخل معده قرار می‌گیرد نیازهای تغذیه‌ای خود را تامین کنید.
3. بازگرداندن وزن به محدوده سالم
اولین هدف درمان، بازگشت به وزن مناسب است؛ چون بدون انجام این کار نمی‌توانید از بی اشتهایی عصبی خلاص شوید.
متخصص تغذیه ضمن ارائه برنامه غذایی مناسب، به شما در بازگشت به الگوی غذا خوردن منظم و سالم کمک می‌کند؛ به‌علاوه، متخصص سلامت روان استراتژی‌های رفتاری برای بازگشت به وزن مناسب را به شما یاد می‌دهد.
4. روان درمانی
روش‌های زیر به درمان آنورکسیا کمک می‌کنند:
- درمان خانواده محور: این روش در درمان نوجوانان کاربرد دارد. از آنجا که نوجوانان مبتلا به آنورکسیا نمی‌توانند انتخاب‌های غذایی خوبی داشته باشند، والدین باید به آن‌ها برای تغذیه مجدد و بازگشت وزن به محدوده سالم کمک کنند.
- درمان فردی: برای بزرگسالان، درمان شناختی رفتاری کمک‌کننده است. هدف اصلی، عادی سازی الگوها و رفتارهای غذایی برای حمایت از افزایش وزن و هدف دوم، کمک به تغییر باورها و افکاری است که غذا خوردن را محدود می‌کنند.
5. دارو درمانی
هیچ دارویی برای درمان آنورکسیا تایید نشده است، چون هیچ کدام از آن‌ها تاثیر زیادی در رفع این اختلال ندارند؛ با این حال، داروهای ضدافسردگی یا سایر داروهای روان‌پزشکی می‌توانند به درمان مشکلات دیگری که ممکن است این بیماران داشته باشند، مانند افسردگی یا اضطراب کمک کنند.
کلام پایانی
بی اشتهایی عصبی یک بیماری جدی و بالقوه خطرناک به شمار می‌رود؛ اما با مشاوره، دارو درمانی و درمان مشکلات زمینه‌ای می‌توان به رفع آن کمک کرد.
اگر علائم و نشانه‌های آنورکسیا را تجربه می‌کنید یا شخصی را می‌شناسید که به این اختلال مبتلا است، در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید. هیچ وقت برای درمان دیر نیست، اما دریافت کمک به موقع می‌تواند به نتیجه مثبت منجر شود و شانس بهبودی پایدار را افزایش دهد.
در این مقاله مهم‌ترین علائم و دلایل ابتلا به آنورکسیا را با هم بررسی کردیم. اگر تجربه ابتلا به این اختلال را دارید، می‌توانید در بخش نظرات آن را با ما و سایر خوانندگان ایده آل مگ به اشتراک بگذارید.
سوالات متداول
آنورکسیا می‌تواند در همه افراد با هر سن، وزن، جنسیت، نژاد و وضعیت اقتصادی رخ دهد؛ اما بیشتر نوجوانان و زنان جوان را گرفتار می‌کند، اگرچه در مردان هم دیده می‌شود و شیوع آن در کودکان و بزرگسالان در حال افزایش است.
مدت زمان بهبودی برای افراد مختلف متفاوت است. نکته مهمی که باید به خاطر داشته باشید این است که درمان بی اشتهایی عصبی امکان‌پذیر است و این بیماری را می‌توان با روان درمانی، مشاوره تغذیه و برطرف کردن علت زمینه‌ای بروز آن درمان کرد.
اگر به آنورکسیا مبتلا هستید، به اندازه کافی بخوابید، از نوشیدنی‌های الکلی و مواد مخدر استفاده نکنید، داروهایتان را طبق تجویز پزشک مصرف کنید، از خانواده و دوستان‌تان کمک بگیرید و به طور منظم به پزشک یا درمانگر خود مراجعه کنید.
