همه چیز در مورد فواید و خواص زرشک : قرمز شگفت‌انگیز!

زرشک یا Barberry نوعی میوه ترش و قرمز رنگ محصول درختچه‌ای با همین نام است. فواید و خواص زرشک پرشمار است و از آن معمولاً به عنوان چاشنی در غذاهای مختلف به ویژه غذاهای خاورمیانه و ایرانی استفاده می‌شود و طعم منحصر به فرد و رنگی زنده به غذاهای مختلف می‌دهد. زرشک معمولاً به واسطه طعم ترش متمایز خود شناخته می‌شود که ترکیب آن با طعم‌های شیرین، مزه فوق‌العاده‌ای را به وجود می‌آورد. این میوه قرمز حاوی ترکیبات مفیدی مثل آنتی‌اکسیدان‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی است و به همین دلیل در طب نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در مقاله پیش رو قصد داریم تا به طور دقیق به بررسی فواید و خواص زرشک و انواع آن بپردازیم. با ما همراه باشید.

انواع زرشک

گیاه زرشک به صورت درختچه رشد می‌کند و برگ‌های آن به شکل خمیده و خاردار هستند. چندین گونه مختلف زرشک وجود دارد که هرکدام دارای ویژگی‌های منحصر به فردی هستند. در ادامه به معرفی مختصر برخی از انواع زرشک می‌پردازیم.

زرشک اروپایی (Berberis vulgaris): این نوع زرشک بومی اروپا بوده و دارای برگ‌های مستطیلی شکل است که میوه قرمز و کوچکی را به وجود می‌آورد. این نوع زرشک برای مصارف آشپزی و دارویی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

زرشک ژاپنی (Berberis thunbergii): زرشک ژاپنی یکی از محبوب‌ترین انواع زرشک است که برگ‌های درخت‌های آن به رنگ‌های متنوعی همچون سبز، قرمز یا بنفش رشد می‌کند و عموماً در محوطه‌سازی و تزیینات مورد استفاده قرار می‌گیرد. درختچه‌های زرشک ژاپنی متراکم و سیخ‌دار هستند.

زرشک زمستانی (Berberis julianae): این نوع زرشک بومی کشور چین است و برگ‌های سبز و براق دارد که میوه‌های قرمز روشن تولید می‌کند. زرشک زمستانی در چین غالباً کاربرد زینتی دارد.

ماهونیا (Berberis aquifolium): این نوع با عنوان انگور اورگان نیز شناخته می‌شود و خوشه‌هایی از گل‌های زرد رنگ را تولید می‌کند که به توت‌های آبی-سیاه تبدیل می‌شوند. زرشک ماهونیا بومی غرب آمریکا است.

زرشک خزنده (Berberis repens): این نوع زرشک گونه‌ای کم رشد با ساقه‎‌های خزنده و برگ‌های‌ سبز کوچک است که اغلب به عنوان پوشش زمین استفاده می‌شود.

زرشک هندی (Berberis aristata): فواید و خواص زرشک هندی پرشمار است و از آن در طب سنتی آیورودا به وفور استفاده می‌شود. این نوع زرشک بومی منطقه هیمالیا است و گل‌های زرد و میوه‌های قرمز رنگ تولید می‌کند.

زرشک خراسانی (Berberis integerrima): این نوع زرشک در خاورمیانه به ویژه ایران و افغانستان رشد می‌کند و میوه‌های ترش آن در تهیه انواع غذاها و ترشی‌ها مصرف می‌شود. زرشک خراسانی برای ما ایرانی‌ها بسیار محبوب است زیرا یک طعم‌‌دهنده‌ عالی برای انواع غذاها به ویژه برنج محسوب می‌شود. زرشک خراسانی زیرمجموعه‌های مختلفی دارد که شاید محبوب‌ترین آن، زرشک پفکی باشد. زرشک پفکی از لحاظ حجم نسبت به سایر زرشک‌ها، کمی بزرگ‌تر است و طعم ترشی متفاوت و بهتری نیز دارد.

فواید زرشک

فواید و خواص زرشک مهم‌ترین دلایل محبوبیت این ماده غذایی محسوب می‌شود. در ادامه به طور کامل به بررسی فواید و خواص زرشک خواهیم پرداخت.

وجود درصد بالایی از مواد مغذی: زرشک سرشار از کربوهیدرات، فیبر و چندین ویتامین و مواد معدنی است. این ماده غذایی همچنین منبع عالی از ویتامین سی محسوب می‌شود که در حفظ سلامتی بدن نقش اساسی دارد.

کمک به مدیریت و درمان دیابت: بربرین موجود در زرشک می‌تواند با بهبود حساسیت به انسولین و کاهش سطح قند خون به مدیریت دیابت کمک کند.

تأثیرگذاری در درمان اسهال: زرشک در طب سنتی هند برای درمان اسهال استفاده شده است و مطالعات آزمایشگاهی نشان می دهد که بربرین موجود در آن به دلیل برخورداری از خواص ضدمیکروبی می تواند باکتری‌ها و انگل‌ها را از بین ببرد.

بهبود سلامت قلب: یکی از مهم‌ترین فواید و خواص زرشک، تأثیر آن در کاهش استرس اکسیداتیو است که یک راه کلیدی برای مبارزه با سندروم متابولیک و همه عوارض احتمالی آن مثل خطرات قلبی محسوب می‌شود.

پاکسازی کبد و کیسه صفرا: زرشک در پاکسازی کبد و کیسه صفرا نیز می‌تواند موثر باشد.

بهبود دستگاه گوارش: زرشک به کاهش التهاب و عفونت مجاری ادراری، گوارشی و تنفسی و همچنین عفونت‌های واژن کمک می‌کند.

جلوگیری از برخی انواع سرطان: مطالعات اخیر نشان داده که زرشک به دلیل برخورداری از خواص آنتی‌اکسیدانی در پیشگیری از برخی انواع خاص سرطان تأثیر مثبتی دارد.

بهبود شرایط پوست: عصاره زرشک در بهبود علائم برخی از بیماری‌های پوستی از جمله پسوریازیس و آکنه موثر است.

مقابله با غلظت خون: کسانی که از مشکل غلظت خون رنج می‌برند می‌توانند از زرشک یا آب آن برای بهبود سلامت خود استفاده نمایند. این ماده غذایی در پاکسازی آلودگی‌های خون موثر است.

ارزش غذایی زرشک

همان‌طور که قبلاً هم بیان شد فواید و خواص زرشک پرشمار است و دلیل اصلی این موضوع ارزش بالای غذایی این ماده خوراکی می‌باشد. زرشک حاوی چندین ترکیب مفید به ویژه بربرین است که به عنوان یک آنتی‌اکسیدان عمل می‌کند و می‌تواند در مدیریت و درمان بیماری‌هایی مانند دیابت، مبارزه با عفونت‌های دندانی و درمان آکنه موثر باشد. از جمله سایر مواد مفید موجود در زرشک می‌توان به کربوهیدرات‌ها، فیبر، ویتامین‌ها و مواد معدنی اشاره کرد. ویتامین سی یکی از مواد اصلی و مهم زرشک محسوب می‌شود که به عنوان یک آنتی‌‌اکسیدان در حفاظت از بدن در برابر صدمات سلولی تأثیرگذار است و به جلوگیری از بیماری‌های قلبی و سرطان کمک می‌کند.

به غیر از بربرین در زرشک مواد دیگری همچون ایپنبربرین و بربارین نیز وجود دارد که دارای خواص ضد التهاب، ضد ویروس و ضد باکتری هستند. فیبر موجود در این ماده خوراکی نیز در بهبود عملکرد گوارش، کنترل قند خون و حفظ وزن بدن مناسب است.

ارزش غذایی یک‌چهارم یا ربع فنجان زرشک (معادل 28 گرم) برابر با 89 کالری است که شامل یک گرم پروتئین، یک گرم چربی، 18 گرم کربوهیدارت و 3 گرم فیبر است. توجه داشته باشید که چربی زرشک صفر است که در نوع خود بسیار مهم می‌باشد. بنابراین کسانی که به دنبال کاهش وزن هستند، می‌توانند زرشک را در برنامه غذایی خود قرار دهند. زرشک همچنین حاوی روی، منگنز و مس است که همگی مواد معدنی کمیابی هستند که نقش مهمی در ایمنی و پیشگیری از بیماری دارند.

مضرات زرشک

فواید و خواص زرشک غیرقابل کتمان است با این وجود برخی مضرات بالقوه نیز برای آن وجود دارد که بدین شرح هستند:

مشکلات گوارشی: مصرف زرشک در برخی از افراد ممکن است باعث بروز عوارض و مشکلاتی مثل تهوع، استفراغ و اسهال شود.

تأثیر بر سیستم قلب و رگ‌های خونی:  مصرف دوزهای بالای زرشک می‌تواند اثراتی بر سیستم قلبی عروقی داشته باشد و باعث بروز مشکلاتی مثل فشار خون پایین، کاهش ضربان قلب و کاهش تنفس گردد. کسانی که دچار مشکلاتی مثل غلظت خون نیستند، با مصرف بیش از حد زرشک معمولاً دچار افت فشار خون می‌شوند.

ذکر این نکته ضروری است که عوارض مذکور بسیار نادر هستند و معمولاً فقط با مصرف مقدار بالای زرشک رخ می‌دهند. بنابراین مانند هر غذا یا مکمل دیگری، بهتر است زرشک را در حد اعتدال مصرف کرد و در صورت داشتن هر گونه نگرانی با پزشک متخصص مشورت نمود.

طریقه مصرف

روش مصرف زرشک با توجه به اهداف استفاده از آن می‌تواند متفاوت باشد. به طور کلی زرشک را می‌توان برای سه هدف خوراکی یا پخت و پز، اهداف دارویی و اهداف تزیینی استفاده نمود که در ادامه هریک را توضیح خواهیم داد.

اهداف دارویی: زرشک بیش از 2500 سال است که برای اهداف دارویی استفاده می شود. این ماده در درمان اسهال، کاهش تب، بهبود اشتها، تسکین ناراحتی معده و تقویت قوا و همچنین احساس خوشی و سرزندگی موثر است. امروزه در ایران زرشک به طور گسترده برای مصارف دارویی از جمله اختلالات صفراوی (مانند بیماری کیسه صفرا) و سوزش معده استفاده می‌شود.

پخت و پز: زرشک را می توان در آشپزی به شیوه‌های گوناگونی استفاده کرد. بسیاری از ایرانی‌ها از زرشک به عنوان نثار بر روی برنج استفاده می‌کنند. ترکیب زرشک پلو با مرغ یکی از محبوب‌ترین و لذیذترین غذاهای ایرانی است. از زرشک می‌توان مربا نیز تهیه کرد و بدین صورت آن را استفاده نمود. ایرانی‌ها معمولاً به تهیه آب زرشک و چای زرشک نیز علاقه دارند و آن را در میان وعده‌های خود به ویژه در روزهای گرم سال مصرف می‌کنند.

محوطه‌سازی و تزیینات: درختچه‌های زرشک را می‌توان در محوطه‌سازی و تزیینات برای افزودن رنگ و بافت جذاب به باغ استفاده کرد. برخی از انواع محبوب زرشک‌های تزیینی عبارتند از: زرشک ژاپنی یاقوت قرمز، زرشک ژاپنی ناگت طلایی و زرشک ژاپنی کنکورد. این درخت‌ها جلوه قابل توجهی به محیط اطراف خود می‌دهند و حس سرزندگی و طراوت را القا می‌کنند.