سوء تغذیه در کودکان چیست و چه علل و علائمی دارد؟

تا زمانی که خواندن این مقاله را تمام کنید، حداقل 24 کودک جان خود را از دست خواهند داد! این جمله بسیار دردناک است و قلب هر انسانی را مچاله می‌کند. اما حقیقت آن است که هر 10 ثانیه، یک کودک بر اثر سوء تغذیه در کودکان می‌میرد.

به عنوان والدین، کاملا طبیعی است که نگران تغذیه نوزاد خود باشید. بنابراین شما در قدم اول باید از عواملی که ممکن است منجر به سوء تغذیه در فرزند دلبندتان شود اجتناب کنید. اما سوال این‌جاست که چقدر این عوامل خطرناک را می‌شناسید؟

در این مقاله از مجله اینترنتی ایده آل مگ قصد داریم به بررسی سوء تغذیه در کودکان و عوامل ایجاد آن بپردازیم. همچنین مهم‌ترین علائم و نشانه‌های این بیماری را هم بررسی خواهیم کرد. پس حتما تا پایان با ما همراه باشید.

سوء تغذیه چیست؟

طبق گفته سازمان بهداشت جهانی، سوء تغذیه به عدم دریافت یا دریافت بیش از حد انرژی و مواد مغذی توسط یک فرد اشاره دارد. این بیماری می‌تواند شامل نخوردن غذاهای مناسب یا مصرف زیاد مواد غذایی نامناسب باشد.

سوء تغذیه یا به صورت ضعف شدید بدنی (عدم رشد مناسب استخوان‌ها و اندام‌های بدن) خود را نشان می‌دهد یا منجر به چاقی مفرط می‌شود. افرادی که از این بیماری رنج می‌برند از دریافت مناسب کالری، ویتامین‌ها، مواد معدنی و … محروم می‌شوند.

سوء تغذیه در کودکان منجر به عدم رشد مناسب مغز و بدن آن‌ها می‌شود. متاسفانه عواقب این بیماری در بسیاری از موارد، غیر قابل بازگشت هستند.

همان‌طور که آمار و نتایج تحقیقات مختلف نشان می‌دهند، سوء تغذیه اکنون به یک معضل جهانی (به ویژه در کشورهای فقیر و جهان سوم) تبدیل شده است و زندگی میلیون‌ها انسان (به ویژه کودکان) را به صورت جدی تهدید می‌کند.

چند کودک در جهان از سوء تغذیه رنج می‌برند؟

سوء تغذیه سالانه 45 میلیون کودک را تحت تاثیر قرار می‌دهد؛ یعنی تقریبا یک نفر از هر 3 کودک زیر 5 سال! بد نیست بدانید که این بیماری بیش از مجموع بیماری‌های ایدز، سل و مالاریا، زندگی کودکان را در سراسر جهان تهدید می‌کند.

امروزه تقریبا نیمی از مرگ و میر کودکان زیر 5 سال، بر اثر سوء تغذیه رخ می‌دهد. یک آمار ناراحت کننده دیگر از سوی سازمان ملل متحد اعلام شده است:

اوضاع اصلا خوب نیست! متاسفانه در جهان پیچیده امروز، زندگی و رشد سالم کودکان در زیر سایه‌ جنگ، قدرت طلبی، سیاست، مراورده‌های اقتصادی و … قرار گرفته است! واقعا چه چیز در این دنیا می‌تواند از جان یک کودک مهم‌تر باشد؟

سوء تغذیه در کودکان چه زمانی شروع می‌شود؟

از لحظه‌ای که نطفه جنین در رحم مادر شکل می‌گیرد تا تولد دو سالگی او، توسط پزشکان تغذیه، پنجره طلایی گفته می‌شود! زیرا تغذیه کودک در این هزار روز، پتانسیل و سلامتی او را برای بقیه عمر مشخص می‌کند.

بنابراین می‌توان گفت سوء تغذیه در کودکان از رحم مادر شروع شده و در 2 سالگی به اوج خود می‌رسد. در این مدت، هر روز که نوزاد غذای مناسب دریافت نکند، یک قدم به سوء تغذیه و مشکلات مغزی و بدنی در آینده نزدیک می‌شود.

چه بر سر کودکان بدغذا می‌آید؟

اثرات فوری سوء تغذیه عبارتند از کاهش وزن شدید، کاهش رشد (کوتاهی قد)، اختلال در تفکر و ضعف در سیستم ایمنی بدن. در موارد شدید، بدن برای زنده ماندن، عضلات و اندام‌های خود را کوچک و کوچک‌تر می‌کند.

وقتی کودکان به اندازه کافی غذای مناسب دریافت نکنند، توانایی خود را برای مبارزه با انواع بیماری‌‌ها از جمله عفونت‌های رایج از دست می‌دهند. به این ترتیب، حتی بیماری‌های ساده هم می‌توانند برای آن‌ها کشنده باشند!

متاسفانه اکثر کودکانی که با سوء تغذیه بزرگ می‌شوند. توانایی یادگیری خود را تا آخر عمر از دست می‌دهند. همان‌طور که اشاره شد، بسیاری از اثرات این وضعیت بد غذایی، غیر قابل بازگشت هستند.

پیامدهای دراز مدت سوء تغذیه در کودکان

سوء تغذیه با کاهش بهره‌وری و افزایش خطر مرگ زودرس، احتمال موفقیت کودک در بزرگسالی را تا حد زیادی پایین می‌آورد. از طرفی دیگر، عدم رشد مناسب کودکان، پیامدهایی را برای خانواده آن‌ها، جامعه و کل ملت به همراه خواهد داشت.

از طرفی دیگر کودکان دارای سوء تغذیه نمی‌توانند یک جامعه مرفه، توسعه یافته و صلح‌آمیز را تشکیل دهند. انواع سوء تغذیه سالانه بیش از 3.5 میلیارد دلار به اقتصاد جهانی ضربه می‌زنند.

مهم‌ترین عوامل ایجاد سوء تغذیه در کودکان

به طور کلی عواملی که می‌توانند یک کودک را به سوء تغذیه دچار کنند، به 4 مورد زیر تقسیم‌بندی می‌شوند:

1. کیفیت ضعیف رژیم غذایی
2. سلامتی پایین مادر
3. وضعیت اجتماعی و اقتصادی
4. جنگ

در ادامه این 4 مورد را به صورت جداگانه و مفصل مورد بررسی قرار خواهیم داد:

کیفیت ضعیف رژیم غذایی

سوء تغذیه می‌تواند در هر سن و سالی رخ دهد؛ با این‌حال، کودکان خردسال آسیب‌پذیرترین قشر جامعه محسوب می‌‍شوند. سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده است که سوء تغذیه، بزرگ‌ترین تهدید برای سلامت عمومی جامعه است!

یکی از مهم‌ترین عواملی که می‌تواند به سوء تغذیه در کودکان منجر شود، کیفیت ضعیف رژیم غذایی است. نوزادان در هر دوره سنی (تا قبل از 5 سالگی) نیازمند دریافت مقدار مشخصی از ویتامین‌ها، مواد معدنی، پروتئین و … هستند.

متاسفانه رژیم‌های غذایی ضعیف و ناسالم معمولا فاقد این مواد ضروری هستند و در نتیجه، رشد مغزی و بدنی کودک، دچار اختلال می‌شود. سوء تغذیه در این شرایط می‌تواند خفیف یا شدید باشد و عوارض مختلف (حتی مرگ) را هم به همراه خواهد داشت.

عدم آگاهی و شناخت درست والدین، ناتوانی اقتصادی آن‌ها در تامین مواد غذایی سالم و ضروری، بی‌توجهی خانواده‌ها به رشد کودکان و … از جمله مواردی هستند که می‌توانند منجر به رژیم غذایی ضعیف در کودکان شود.

سلامت پایین مادر 

همان‌طور که اشاره شد، مهم‌ترین دوره در زندگی هر فرد، از لحظه بارداری مادر تا تولد دو سالگی است. مادرانی که خود از سوء تغذیه رنج می‌برند در بسیاری از موارد مشکلات زایمان و تولد فرزندان کوچک (به لحاظ جسمی) را تجربه می‌کنند.

از طرفی دیگر، تا دو سالگی شیر مادر مهم‌ترین غذای کودک محسوب می‌شود و او بسیاری از مواد مغذی مورد نیاز خود را از این طریق دریافت می‌کند. مادرانی که از نظر سلامتی ضعیف باشند، در شیردهی به نوزاد خود هم دچار مشکل خواهند شد.

همه ما می‌دانیم که تغذیه کودک از شیر مادر تا 6 ماهگی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و می‌تواند سلامتی او را تا پایان عمر، تحت تاثیر قرار دهد. در صورتی که مادر در شیردهی دچار مشکل باشد، بدیهی است که نوزاد او هم در معرض خطر سوء تغذیه قرار می‌گیرد.

کودکانی که تحت تاثیر سلامتی ضعیف مادر، کوچک به دنیا می‌آیند، به طور مداوم با انواع بیماری‌ها دست و پنجه نرم می‌کنند. متاسفانه این اتفاق در کشورهای آفریقایی، جنوب شرق آسیا و کشورهای در حال توسعه، بیشتر دیده می‌شود.

وضعیت اقتصادی و اجتماعی 

فقز اولین عامل سوء تغذیه در کشورهای در حال توسعه است. متاسفانه اغلب اوقات، خانواده‌هایی که در فقر زندگی می‌کنند، به میوه‌ها و سبزیجات تازه دسترسی ندارند و این عامل، تاثیر زیادی در رژیم غذایی ضعیف آن‌ها می‌گذارد.

در این جوامع، از هر 3 کودک، یک نفر از اختلال رشد رنج می‌برد. امروزه از هر 10 کودک که از لحاظ مغزی و بدنی خوب رشد نکرده‌اند، 9 نفر از آن‌ها در کشورهای فقیر و در حال توسعه زندگی می‌کنند. (تقریبا 139 میلیون کودک)

جنگ

در حال حاضر، حداقل 240 میلیون کودک در کشورهایی زندگی می‌کنند که تحت تاثیر جنگ و پیامد‌های آن قرار دارند. این کودکان در معرض مرگ و میر قبل از 5 سالگی، توقف رشد به دلیل سوء تغذیه و … هستند.

به عنوان مثال، در سودان جنوبی درگیری و خشکسالی باعث ایجاد شرایطی ویران‌گر برای کودکان شده است. نزدیک به 7 میلیون نفر (61 درصد) از کل جامعه این کشور، با وضعیت وخیم یا حاد کمبود مواد غذایی مواجه هستند.

بحران سوریه همچنان کودکان پناهنده را در معرض ابتلا به سوء تغذیه قرار می‌دهد. بد نیست بدانید که بیش از نیمی از 22.5 پناهنده‌ در سراسر جهان را کودکان تشکیل می‌دهند. این کودکان اغلب از غذای سالم، مراقبت‌های بهداشتی و خدمات آموزشی محروم هستند.

بدترین بحران انسانی جهان اکنون در کشور یمن جریان دارد! جایی که اثرات جنگ پنج ساله در این منطقه، کودکان زیادی را در معرض سوء تغذیه شدید قرار داده است.

کلام آخر

شکستن چرخه سوء تغذیه در جهان، نه تنها به یک برنامه دقیق غذایی نیاز دارد، بلکه باید در کنار آن به آموزش‌ها و خدمات بهداشتی، معیشتی، آب سالم و … هم پرداخته شود.

در این مقاله به بررسی انواع جنبه‌های سوء تغذیه در کودکان پرداختیم. در صورتی که همچنان در این رابطه سوال یا ابهامی دارید، حتما در بخش نظرات با ما در میان بگذارید تا در اولین فرصت، پاسخ‌گوی شما عزیزان باشیم.