آزمایش خون PSA چیست + تفسیر آزمایش سرطان پروستات

سرطان پروستات دومین سرطان شایع در میان مردان و چهارمین سرطان شایع در جهان است. در بیشتر موارد، این بیماری به کندی رشد می‌کند و به غده پروستات محدود می‌شود؛ در نتیجه، به درمان زیادی نیاز ندارد؛ اما بعضی از انواع آن تهاجمی هستند و به سرعت به سایر نواحی بدن گسترش پیدا می‌کنند.

اگر سرطان پروستات در مراحل اولیه تشخیص داده شود، یعنی زمانی که هنوز محدود به غده پروستات است، بیشترین شانس را برای درمان موفقیت‌آمیز دارد.

یکی از روش‌هایی که برای تشخیص زودهنگام این بیماری توصیه می‌شود، آزمایش خون PSA است که آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA) را اندازه‌گیری می‌کند.

مقاله امروز ایده آل مگ به آزمایش PSA و نحوه تفسیر آن اختصاص دارد. با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.

آزمایش خون PSA چیست؟

پروستات یک غده گردویی شکل کوچک است که در پشت مثانه و جلوی رکتوم (راست روده) قرار دارد. این غده مجرای ادرار (لوله‌ای که باعث خروج ادرار و منی از بدن می‌شود) را احاطه می‌کند.

غده پروستات پروتئینی به نام آنتی ژن اختصاصی پروستات یا PSA می‌سازد که بیشتر آن در مایع منی یافت می‌شود و مقدار کمی از این پروتئین در جریان خون وجود دارد.

در افراد سالم سطح PSA خون پایین است، بنابراین افزایش آن ممکن است نشان‌دهنده سرطان پروستات باشد. ذکر این نکته ضروری است که سطح PSA در طول زندگی در نوسان است و افزایش آن به تنهایی نمی‌تواند ابتلا به سرطان پروستات را تایید کند؛ چون بیماری‌های دیگری هم وجود دارند که می‌توانند میزان PSA را تغییر دهند.

مزایای تست PSA

اندازه‌گیری آنتی ژن اختصاصی پروستات ممکن است به تشخیص سرطان در مراحل اولیه کمک کند. اگر سرطان پروستات در مراحل ابتدایی تشخیص داده شود، راحت‌تر درمان می‌شود.

اما برای قضاوت در مورد مزایای این آزمایش باید بدانیم که آیا تشخیص زودهنگام سرطان پروستات باعث بهبود نتیجه درمان و کاهش تعداد مرگ و میرهای ناشی از این بیماری می‌شود یا خیر.

موضوع مهمی که باید به آن توجه کرد، سرعت پیشرفت سرطان پروستات است. این بیماری معمولا طی چند سال به کندی پیشرفت می‌کند؛ بنابراین، ممکن است سرطان پروستات داشته باشید، اما هرگز در طول زندگی خود علائم و عوارض آن را تجربه نکنید.

محدودیت‌های تست PSA

محدودیت‌های‎ تست PSA عبارتند از:

• عوامل افزایش‌دهنده آنتی ژن اختصاصی پروستات: علاوه بر سرطان، بیماری‌های دیگری هم وجود دارند که باعث افزایش PSA می‌شوند؛ علاوه بر این، سطح PSA با بالا رفتن سن به طور طبیعی افزایش می‌یابد.
• عوامل کاهش‌دهنده آنتی ژن اختصاصی پروستات: بعضی از داروهای مورد استفاده برای درمان هیپرپلازی خوش‌خیم پروستات (بزرگ شدن پروستات) یا مشکلات ادراری و دوز بالای داروهای شیمی درمانی ممکن است سطح PSA را کاهش دهند. چاقی هم می‌تواند با کاهش سطح PSA همراه باشد.
• نتایج گمراه‌کننده: این آزمایش همیشه نتیجه دقیقی را ارائه نمی‌دهد. افزایش سطح PSA لزوما به معنی ابتلا به سرطان نیست. از سوی دیگر، ممکن است سرطان پروستات داشته باشید، اما سطح PSA طبیعی باشد.
• بیش تشخیصی: بعضی از سرطان‌های پروستات که با آزمایش PSA شناسایی می‌شوند هرگز علائمی ایجاد نمی‌کنند یا منجر به مرگ نمی‌شوند.

خطرات احتمالی تست PSA

خطرات احتمالی تست PSA به این بستگی دارد که بر اساس نتیجه آن کدام روش‌های تشخیصی یا درمانی را انتخاب کنید. برای مثال، ممکن است نتیجه تست باعث شود اقداماتی انجام دهید که واقعا به آن‌ها نیاز ندارید.

خطرات احتمالی تست PSA عبارتند از:

• مشکلات مربوط به بیوپسی: در بیوپسی، پزشک بخشی از بافت پروستات را برمی‌دارد تا در آزمایشگاه بررسی شود. از عوارض این روش می‌توان به درد، خونریزی و عفونت اشاره کرد.
• مشکلات مرتبط درمان سرطان: آزمایش خون PSA غالبا تومورهای کوچک و با رشد آهسته را کشف می‌کند که تهدیدکننده حیات نیستند. درمان این تورموها، چه با جراحی و چه با سایر روش‌ها مثل پرتو درمانی، می‌تواند شما را در معرض عوارض جانبی مضر قرار دهد.
• اثرات روانی نتیجه مثبت کاذب: افزایش PSA همیشه نشان‌دهنده ابتلا به سرطان نیست. اگر نتیجه تست به طور کاذب بالا باشد یا بعد از تشخیص سرطان مشخص شود که تومور خیلی آهسته رشد می‌کند، اطلاع از بیماری فقط باعث اضطراب و پریشانی شما می‌شود.

چرا آزمایش خون PSA توصیه می‌شود؟

سرطان پروستات شایع است و در بعضی از موارد به فوت بیمار منجر می‌شود؛ به همین دلیل، تشخیص زودهنگام آن ممکن است ابزار مهمی برای دریافت درمان مناسب و به موقع باشد.

سرطان پروستات می‌تواند باعث افزایش سطح PSA شود؛ با این حال، بسیاری از بیماری‌های غیرسرطانی هم ممکن است سطح PSA را افزایش دهند. آزمایش PSA  افزایش آنتی ژن اختصاصی پروستات را در خون تشخیص می‌دهد، اما اطلاعات دقیقی در مورد وضعیت پروستات ارائه نمی‌دهد.

تست PSA فقط یک ابزار برای غربالگری سرطان پروستات است. از سایر تست‌های غربالگری که معمولا همراه با آزمایش PSA انجام می‌شوند، می‌توان به معاینه رکتوم دیجیتال (معاینه مقعدی) اشاره کرد. در این آزمایش، پزشک انگشت خود را وارد رکتوم می‌کند تا به پروستات برسد و آن را از نظر وجود توده‌های غیرطبیعی بررسی کند.

نه آزمایش خون PSA و نه آزمایش رکتوم دیجیتال هیچ‌کدام اطلاعات کافی برای تشخیص سرطان پروستات در اختیار پزشک قرار نمی‌دهند. نتایج غیرطبیعی این آزمایش‌ها ممکن است باعث شود پزشک بیوپسی از پروستات را توصیه کند.

سایر دلایل انجام آزمایش PSA

برای کسانی که قبلا سرطان پروستات در آن‌ها تشخیص داده شده است، آزمایش خون PSA برای موارد زیر استفاده می‌شود:

• بررسی اثربخشی درمان
• بررسی عود سرطان

پس از جراحی یا پرتو درمانی، پزشک با بررسی سطح PSA متوجه می‌شود که آیا درمان موثر بوده است یا خیر. در صورت حذف یا نابودی تمام سلول‌های سرطانی معمولا سطح PSA کاهش می‌یابد. افزایش سطح PSA می‌تواند به معنی عود مجدد بیماری باشد.

چه کسانی باید آزمایش PSA را انجام دهند؟

غربالگری مردان سالمی که فاقد علائم سرطان پروستات هستند، یک موضوع بحث‌برانگیز است. در میان سازمان‌های پزشکی در مورد اینکه آیا مزایای آزمایش PSA از خطرات احتمالی آن بیشتر است یا خیر، اختلاف نظر وجود دارد.

به همین دلیل، اکثر سازمان‌های پزشکی مردان 50 ساله را تشویق می‌کنند که در مورد مزایا و معایب غربالگری سرطان پروستات با پزشک خود صحبت کنند.

اگر سیاه پوست هستید، یکی از اعضای خانواده شما در گذشته به سرطان پروستات مبتلا شده است یا سایر عوامل خطر این بیماری را دارید، بهتر است در سنین پایین‌تر با پزشک در مورد غربالگری مشورت کنید.

دستورالعمل‌های فعلی برای غربالگری سرطان پروستات

انجمن سرطان آمریکا انجام آزمایش در سنین زیر را توصیه می‌کند:

• 40 یا 45 سالگی، اگر احتمال ابتلا به سرطان در شما بالا است
• 50 سالگی، اگر خطر بروز سرطان در حد متوسط است

بر اساس توصیه انجمن اورولوژی آمریکا:

• زیر 40 سال: به غربالگری نیاز نیست.
• 40 تا 54 ساگی: اگر احتمال بروز سرطان در حد متوسط است، غربالگری انجام نمی‌شود. اگر خطر بروز آن بالا است، شما و پزشک‌تان باید در مورد انجام آن تصمیم بگیرید.
• 55 تا 69 سالگی: در صورت پیشنهاد پزشک، غربالگری انجام می‌شود.
• بالاتر از 70 سالگی یا در افرادی که امید به زندگی آن‌ها کمتر از 10 تا 15 سال است: غربالگری توصیه نمی‌شود.

کارگروه خدمات پیشگیرانه در ایالات متحده معتقد است که مردان 55 تا 69 ساله که در معرض خطر ابتلا به سرطان پروستات هستند، به آزمایش نیاز دارند.

انواع آزمایش PSA کدامند؟

آزمایشی که برای غربالگری سرطان پروستات توصیه می‌شود، آزمایش PSA کل یا تام نام دارد؛ چون مجموع PSA آزاد و PSA متصل به پروتئین را اندازه‌گیری می‌کند.

بعضی از پزشکان از سایر آزمایش‌های PSA برای کمک به تصمیم‌گیری در مورد نیاز به بیوپسی استفاده می‌کنند. البته ذکر این نکته ضروری است که همه پزشکان در مورد نحوه استفاده از این تست‌ها اتفاق نظر ندارند. این آزمایش‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:

PSA آزاد

PSA به دو شکل در خون گردش می‌کند، یا به پروتئین‌های خاصی متصل است یا آزاد بوده و به هیچ پروتئینی وصل نیست. درصد PSA آزاد نشان می‌دهد که از کل PSA چه مقدار از آن به پروتئین متصل نیست.

اگر سطح PSA بالا باشد اما درصد کمی از آن به صورت آزاد در خون گردش کند، ممکن است به سرطان پروستات مبتلا باشید.

سرعت افزایش PSA

این فاکتور سرعت بالا رفتن PSA را در گذر زمان بررسی می‌کند. سطح PSA به طور طبیعی با افزایش سن بالا می‌رود، اما این اتفاق به آرامی رخ می‌دهد. افزایش سریع PSA (بیشتر از 0/75 نانوگرم در میلی‌لیتر در طی یک سال) می‌تواند نشان‌دهنده وجود سرطان باشد.

با این حال، تحقیقات ثابت نکرده‌اند که بررسی سرعت افزایش PSA برای کشف سرطان پروستات از آزمایش خون PSA مفیدتر باشد؛ به همین دلیل، در دستورالعمل‌های فعلی ارزیابی سرعت افزایش این آنتی ژن به عنوان بخشی از برنامه غربالگری سرطان پروستات توصیه نمی‌شود.

چگالی PSA

در مردانی که غده پروستات بزرگ‌تری دارند سطح آنتی ژن اختصاصی پروستات بالاتر است. برای اینکه این فاکتور در نظر گرفته شود، پزشکان از سونوگرافی ترانس رکتال یا MRI برای اندازه‌گیری حجم پروستات استفاده کرده و سپس عدد PSA را بر حجم پروستات تقسیم می‌کنند. بالا بودن این عدد می‌تواند به معنی افزایش خطر ابتلا به سرطان باشد.

شواهد بیانگر آن است که این اندازه‌گیری ممکن است در تشخیص سرطان پروستات دقیق‌تر از تست استاندارد PSA باشد.

آمادگی برای تست خون PSA

• شما باید از 24 ساعت قبل از آزمایش PSA از داشتن رابطه جنسی خودداری کنید؛ چون ترشح مایع منی می‌تواند سطح PSA را افزایش دهد و روی نتیجه تست تاثیر بگذارد.
• یک هفته قبل از آزمایش نباید معاینه رکتوم دیجیتال انجام داده باشید.
• قبل از آزمایش از انجام فعالیت‌های بدنی شدید که به ناحیه پروستات فشار وارد می‌کنند، مثل دوچرخه سواری یا موتورسواری، خودداری کنید.
• بعضی از داروها ممکن است نتیجه آزمایش PSA را تحت تاثیر قرار دهند؛ بنابراین، لازم است پزشک را از هر دارویی که مصرف می‌کنید مطلع کنید.

رنج نرمال آزمایش PSA

هنگام تفسیر آزمایش PSA مقدار این آنتی ژن بر حسب نانوگرم در میلی‌لیتر (ng/mL) گزارش می‌شود. با بالا رفتن PSA احتمال ابتلا به سرطان پروستات افزایش می‌یابد، اما نمی‌توان به طور قطعی مشخص کرد که چه سطحی از PSA نشان‌دهنده سرطان است.

بسیاری از پزشکان سطح نرمال PSA را در آزمایش خون 4 نانوگرم در میلی‌لیتر در نظر می‌گیرند و وقتی نتیجه تست بالاتر از این مقدار است، انجام تست‌های بیشتر را توصیه می‌کنند؛ اما بعضی از پزشکان سطوح پایین‌تر، یعنی 2/5 تا 3 نانوگرم در میلی‌لیتر، را مبنا قرار می‌دهند.

در مردانی با سطح PSA بین 4 تا 10 نانوگرم در میلی‌لیتر (که اغلب محدوده مرزی نامیده می‌شود)، شانس ابتلا به سرطان پروستات تقریبا یک به چهار است.

اگر نتیجه PSA در محدوده مرزی (4 تا 10) باشد، درصد PSA آزاد می‌تواند به تشخیص سرطان پروستات یا هیپرپلازی خوش‌خیم پروستات کمک کند. PSA آزاد بالاتر از 20 درصد نشانه هیپرپلازی خوش‌خیم پروستات است، در حالی که PSA آزاد کمتر از 10 درصد می‌تواند نشان‌دهنده سرطان باشد.

سطح PSA معمولا در مردان مسن بیشتر از مردان جوان است، حتی زمانی که سرطان وجود ندارد. PSA در محدوده مرزی ممکن است در یک مرد 50 ساله نگران‌کننده باشد، اما در یک مرد 80 ساله نگرانی کمتری ایجاد می‌کند.

به همین دلیل، بعضی از پزشکان پیشنهاد کرده‌اند که نتیجه PSA فرد با نتایج سایر مردان هم سن و سال مقایسه شود؛ اما سودمندی این روش به خوبی ثابت نشده است؛ بنابراین، در حال حاضر اکثر پزشکان و سازمان‌های پزشکی استفاده از آن‌ را توصیه نمی‌کنند.

بالا بودن PSA در آزمایش خون

افزایش PSA خون می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد، از جمله:

بالا رفتن سن

سطح PSA  با بالا رفتن سن افزایش می‌یابد. این افزایش طبیعی ممکن است از رشد خوش‌خیم بافت پروستات ناشی شود. بعضی از مردان با بالا رفتن سن بزرگ شدن پروستات را تجربه می‌کنند که ممکن است سطح PSA را افزایش دهد.

هیپرپلازی خوش‌خیم پروستات

هیپرپلازی خوش‌خیم پروستات (BPH) که به بزرگ شدن پروستات اشاره دارد، در مردان مسن شایع است. BPH می‌تواند سطح PSA را افزایش دهد و روی مثانه و مجاری ادراری تاثیر بگذارد.

مردان مبتلا به BPH ممکن است در ادرار کردن مشکل داشته باشند. اگر هیپرپلازی خوش‌خیم پروستات درمان نشود، احتمال دارد در عملکرد کلیه‌ها اختلال ایجاد کند. علائم رایج این عارضه عبارتند از:

• مشکل در ادرار کردن
• دفع ادرار به صورت قطره قطره
• تکرر ادرار
• نیاز فوری به دفع ادرار
• ناتوانی در تخلیه کامل مثانه

با افزایش سن در بسیاری از مردان احتمالا پروستات به دلیل تغییر سطح هورمون‌ها بزرگ می‌شود. BPH فقط در صورتی به درمان نیاز دارد که علائم آن بر کیفیت زندگی فرد یا سلامتی او تاثیر بگذارد.

برای درمان این اختلال داروهایی مثل مسدودکننده‌های آلفا یا مهارکننده‌های 5-آلفا ردوکتاز توصیه می‌شوند. مسدودکننده‌های آلفا با شل کردن عضلات گردن مثانه و پروستات ادرار کردن را آسان‌تر می‌کنند. مهارکننده‌های 5-آلفا ردوکتاز از تغییرات هورمونی که باعث رشد پروستات می‌شوند جلوگیری کرده و باعث کوچک شدن آن می‌شوند.

اگر علائم شما شدید باشد یا به دارو پاسخ ندهد، ممکن است پزشک یک جراحی کم تهاجمی یا لیزر درمانی را توصیه کند.

عفونت دستگاه ادراری

عفونت دستگاه ادراری (UTI) هم می‌تواند روی نتیجه آزمایش خون PSA تاثیر بگذارد و سطح آنتی ‌ژن اختصاصی پروستات را افزایش دهد. این بیماری معمولا از طریق آزمایش ادرار تشخیص داده شده و با آنتی بیوتیک درمان می‌شود.

علائم UTI عبارتند از:

• میل مداوم به ادرار کردن که بعد از دفع ادرار برطرف نمی‌شود
• کمردرد به خصوص در ناحیه پهلو
• دل درد
• احساس سوزش یا درد هنگام دفع ادرار
• ادرار کدر، بدبو یا خون‌آلود
• تب یا لرز

با افزایش سن، عفونت‌های ادراری شایع‌تر می‌شوند. بعضی از مردان هم بیش از دیگران در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. عوامل زیر احتمال ابتلا به UTI را افزایش می‌دهند:

• دیابت
• سنگ کلیه
• بزرگ شدن پروستات
• سیستم ایمنی ضعیف

اگر فکر می‌کنید عفونت ادراری دارید، با پزشک خود صحبت کنید. این بیماری اغلب با آنتی بیوتیک درمان می‌شود.

پروستاتیت (التهاب پروستات)

پروستاتیت یک بیماری شایع در مردان زیر 50 سال است که غالبا در اثر عفونت باکتریایی ایجاد می‌شود. این بیماری با تورم، التهاب و تحریک غده پروستات همراه است.

علائم پروستاتیت مشابه علائم عفونت دستگاه ادراری است و ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• کمردرد یا دل درد
• درد یا ناراحتی هنگام ادرار کردن
• مشکل در ادرار کردن

اگر عفونت باکتریایی باعث پروستاتیت شده باشد، ممکن است علائمی شبیه آنفولانزا را تجربه کنید. عفونت باکتریایی با آنتی بیوتیک درمان می‌شود.

آسیب عصبی در دستگاه ادراری هم ممکن است باعث پروستاتیت شود. این عارضه می‌تواند در اثر آسیب‌دیدگی یا به عنوان عارضه جراحی رخ دهد. اگر در بدن شما اثری از عفونت پیدا نشود، ممکن است پزشک از داروهای ضدالتهاب یا آلفا-بلوکرها برای کاهش ناراحتی‌تان استفاده کند.

افزایش هورمون پاراتیروئید

غدد پاراتیروئید که در قسمت خلفی غده تیروئید قرار دارند، سطح کلسیم را در خون تنظیم می‌کنند. بر اساس تحقیقات، افزایش تولید هورمون در این غدد می‌تواند سطح PSA را بالا ببرد.

انزال

بعضی از مطالعات به اثرات انزال بر سطح PSA پرداخته‌اند. نتیجه یک مطالعه نشان داده است که سطح PSA در بعضی از مردان پس از انزال افزایش می‌یابد و تا 24 ساعت پس از آن بالاتر از سطح نرمال باقی می‌ماند.

برای درک کامل تاثیر انزال بر سطح PSA به تحقیقات بیشتری نیاز است؛ با این حال، اگر برای تست PSA برنامه‌ریزی کرده‌اید، از 24 ساعت قبل از فعالیت‌های جنسی که ممکن است به انزال منجر شوند خودداری کنید.

آسیب پروستات

آسیب‌دیدگی کشاله ران به دلیل زمین خوردن، ضربه یا تصادف ممکن است سطح PSA را به طور موقت افزایش دهد. اگر مشکوک هستید که آسیب‌دیدگی یا جراحت روی سطح PSA شما تاثیر گذاشته باشد، با پزشک صحبت کنید.

جراحی

هر روشی که باعث کبودی یا آسیب‌دیدگی موقت کشاله ران شود، می‌تواند بر سطح PSA تاثیر بگذارد. این امر شامل قرار دادن هر نوع ابزاری در مثانه می‌شود، مانند کاتتر یا اسکوپ جراحی.

سرطان پروستات

سرطان پروستات می‌تواند سطح PSA را افزایش دهد؛ بنابراین، ممکن است پزشک به شما توصیه کند که آزمایش خون PSA را همراه با سایر تست‌ها، مانند معاینه رکتوم دیجیتال انجام دهید تا از نظر ابتلا به این بیماری غربالگری شوید.

اگر سطح PSA شما بالا باشد و سایر آزمایش‌های تشخیصی هم نشان‌دهنده افزایش خطر ابتلا به سرطان پروستات باشند، پزشک احتمالا بیوپسی را برای تایید تشخیص سرطان توصیه می‌کند.

کلام پایانی

چند ابزار مختلف برای غربالگری و تشخیص سرطان پروستات وجود دارد، از جمله: آزمایش خون PSA، بیوپسی از بافت پروستات و تصویربرداری. این ابزارها همچنین می‌توانند برای بررسی پیشرفت بیماری و نحوه واکنش بدن به درمان مورد استقاده قرار گیرند.

سرطان پروستات پیش‌آگهی بسیار خوبی دارد، به خصوص اگر در مراحل اولیه تشخیص داده شود. در سال‌های اخیر گزینه‌های درمانی پیشرفت کرده‌اند و میزان بقای پنج ساله برای انواع مختلف این بیماری به 97/5 درصد رسیده است.

در مقاله امروز ایده آل مگ با PSA در آزمایش خون و کابرد آن آشنا شدید. اگر در مورد این آزمایش مهم سوال یا ابهامی دارید، می‌توانید آن را با میان در میان بگذارید.

سوالات متداول